GILLES DE LA TOURETTE SENDROMU OLAN ÇOCUK VE ERGENLERDE D KKAT EKS KL H PERAKT V TE BOZUKLU U B RL KTEL

Transkript

1 GILLES DE LA TOURETTE SENDROMU OLAN ÇOCUK VE ERGENLERDE D KKAT EKS KL H PERAKT V TE BOZUKLU U B RL KTEL Z. Bengi Semerci* ÖZET Amaç: Bu çal flmada DSM-IV tan ölçütlerine göre Gilles de la Tourette Sendromu (GTS) tan s alan hastalarda dikkat eksikli i hiperaktivite bozuklu u (DEHB) birlikteli inin de- erlendirilmesi amaçlanm flt r. Yöntem: Gilles de la Tourette tan s alan 40 (11 k z ve 29 erkek) çocuk ve ergene Yale Tik A rl n de erlendirme Ölçe i uygulanm flt r. Ayr ca dikkat eksikli i hiperaktivite bozuklu unu de erlendirmek için DSM-IV tan ölçütleri kullan lm flt r. Hastalara WISC-R zeka testi ve Bender-Görsel-Motor- Alg Testi yap lm fl, Hacettepe Dikkat Eksikli i Hiperaktivite Ölçe i (HDEHBÖ) ana babalar taraf ndan doldurmufltur. Aile öyküsü ve sosyo-demografik özellikler haz rlanan bir form ile sorgulanm fl, ulafl labilen akrabalar DSM-IV tan ölçütlerine göre taranm flt r. Bulgular : Araflt rma grubunda bulunan çocuk ve ergenlerin 14 ünde (%35) DSM-IV tan ölçütlerine göre DEHB saptanm flt r. Tüm araflt rma grubundaki çocuk ve ergenlerin ailelerine HDEHBÖ uygulanm flt r. 40 hastan n ölçekten ald klar puanlar 0-48 aras nda (22.9 ± 12.3) de iflmektedir. Araflt rmaya kat lan 40 olgunun WISC-R zeka testinden ald klar sözel bölüm puanlar (92.5 ± 18.8), performans bölümü puanlar (88.0 ± 19.3), toplam zeka puanlar (90.1 ± 18.4) aras nda de iflmektedir. Testin uyguland 39 çocuk ve ergenden 11 inin (%27.5) Bender-Görsel-Motor-Alg Testi bozuk olarak saptanm flt r. Tart flma : GTS tan s alan hastalarda DEHB birlikteli i s k olarak görülmektedir. GTS olan hastalar n özellikle okul yaflam na iliflkin sorunlar s kt r. Beraberinde DEHB olmas bu sorunlar artt rmaktad r. Birlikte bulunan bu sorunun saptanmas, hem GTS bulgular n n tedaviye daha iyi yan t vermesi, hem de hastalar n içinde bulundu u özellikle okul ve sosyal yaflama iliflkin sorunlar n daha çabuk çözümlenmesinde önem kazanmaktad r. Anahtar sözcükler: Tourette bozuklu u, dikkat eksikli i hiperaktivite bozuklu u, efl hastalan m. SUMMARY: ATTENTION DEFICIT HYPERACTIVITY DISORDER COMORBIDITY IN CHILDREN AND ADOLESCENTS WITH GILLES DE LA TOURETTE SYNDROME Objective: The purpose of this study is to investigate the incidance of attention deficit hyperactivity disorder (ADHD) in patients with Gilles de la Tourette Syndrome (GTS) according to DSM-IV criteria. Method: Yale Global Tic Severity Scale were administered to 40 children and adolescents with GTS. In addition, ADHD was evaluated according to DSM-IV criteria. The patients were given both WISC-R intelligence Test and Bender-Gestalt Visual Motor Perception Test. Hacettepe Attention Deficit Hyperactivity Scale was filled by parents. A questionnaire including family history and demographic characteristics were administered to their family. Results: Fourteen (%35) of children and adolescents were diagnosed to have ADHD according to the DSM-IV criteria. The scores of Hacettepe Attention Deficit Hyperactivity Scale was varied between 0-48 (mean±sd: 22.9±12.3). WISC-R test results were (mean±sd: 92.5±18.8) for verbal and (mean±sd: 88±19.3) for performance points. Bender-Gestalt Visual Motor Perception Test was applied to 39 children and adolescents and 11 of them had abnormal results. Conclusion: ADHD is often a comorbid diagnosis of GTS. GTS patients have frequent problems in school. Comorbidity of ADHD aggravates these problems. Diagnosis of this comorbidity will be helpful both for treatment of GTS and social problems. Key words: Tourette disorder, attention deficite hyperactivity disorder, comorbidity G R fi * Doç., Dr., Anatolia Klinikleri, Çocuk ve Ergen Ruh Sa l Merkezi, stanbul. Gilles de la Tourette sendromu (GTS) çocukluk ça bafllang çl, zaman içinde artma ve azalmalar gösteren, ço ul motor ve vokal tiklerle nitelikli nöropsikiyatrik bir bozukluktur (Cohen ve Leckman 1994, Robertson 1994,Carter ve ark. 1994). Çocuk ve Gençlik Ruh Sa l Dergisi : 8(1)

2 SEMERC GTS ve Dikkat Eksikli i Hiperaktivite Bozuklu- u (DEHB) iliflkisine dair çok çal flma olmas na karfl n, tam olarak aç klanamam flt r. GTS lu hastalarda %50-60 oran nda DEHB görülmektedir. (Comings ve Comings 1985, Sverd ve ark.1988, Sandor 1993). Buna karfl n DEHB nun genel toplumda bulunma oran %8-9 dur (Weiss 1996) ve DEHB olan çocuklar n çok az nda GTS görülmektedir (Pauls ve ark. 1986). Genel olarak normal zeka düzeyinde olmalar na karfl n GTS hastalar nda s kl kla akademik zorluklar ve biliflsel ifllevlerde bozulma izlenmektedir (Brookshire ve ark.1994). Sözcük tan ma ve heceleme becerisinde sorunlar, aritmetikte yazma sorunlar bildirilmifltir (Bornstein ve ark. 1983). Comings ve Comings (1987) GTS lu hastalarda dikkatini toplama zorluklar ve konsantrasyon güçlükleri oldu- unu bildirirken, Golden (1984) dikkati toplama güçlükleri yan nda en çok dil becerisinin bozuldu unu ileri sürmüfltür. GTS lu hastalarda ö renme yetene i DEHB olan hastalar nkine benzer flekilde azalm fl bulunmufltur (Brookshire ve ark. 1994, Comings ve Comings 1990). GTS lu hastalar n 1.,2. ve 3. derece akrabalar nda DEHB ve ö renme bozukluklar n n görülme oran n %6.9, normal kontrollerde ise %2.2 olarak saptam fllard r. Bu bulguya dayanarak, DEHB nun GTS geni ile ba lant l oldu unu ileri sürmüfllerdir. Buna karfl n GTS ve DEHB birlikteli inin genetik etkenlerle ba lant l olmad n, GTS nun ikincil olarak DEHB riskini artt rd n ileri sürenler vard r (Pauls ve ark. 1986). Robertson (1989) ö renme bozuklu u,hiperaktivite ve dikkat eksikli i gibi GTS ile birlikte s k görülen sorunlar n GTS tedavisinde kullan lan ilaçlara ba l olabilece ine dikkat çekmifltir. Shapiro ve arkadafllar da (1989) GTS hastalar nda görülen biliflsel bozulman n nöroleptik kullan m na ba l oldu unu söylerken, Salle ve arkadafllar (1994) pimozidin biliflsel ifllevlerin düzelmesinde etkili bulundu unu ve GTS-DEHB birlikteli inde bu ilac n uygun seçim oldu unu ileri sürmüfllerdir. Baz çal flmalarda tedavi gören GTS hastalar ile tedavi görmeyenler aras nda biliflsel ifllevlerdeki bozulma oranlar farkl bulunmam flt r (Bornstein ve Baker 1991). DEHB tedavisinde kullan lan psikostimülan ilaçlar n GTS ortaya ç karmas di- er önemli bir noktad r (Lowe ve ark. 1982). Tikler do rudan okul baflar s n ve ö renmeyi etkileyebilir. Çocuk bütün çabas n tiklerini bast rmaya yöneltince konsantrasyonu etkileniyor olabilir (Comings ve Comings 1985). GTS olan çocuklara Bender-Görsel-Motor- Alg Testi testi uygulanm fl ve WISC-R zeka testinde performans puanlar nda düflüklükle birlikte bozukluklar saptanm flt r. Bu tür bozukluklar n kortikal bölge ya da bazal ganglion patolojilerinde görülmesi nedeniyle do rudan GTS ba l olabilece ini ileri sürenler oldu u gibi (Incagnololi ve Kane 1981), nöropsikolojik testlerdeki bozulman n, birlikte bulunan DEHB gibi ikincil sorunlardan kaynaklan yor olabilece ini ileri sürenler de vard r (Bornstein ve Baker 1991). Dykens ve arkadafllar (1990) DEHB-GTS olan hastalar n zeka testlerinde performans puanlar n GTS hastalar ndan belirgin derecede düflük bulmufltur. Bazal ganglion patolojileri GTS olan çocuklar n nörobiliflsel ifllevlerini bozar (Singer ve ark.1995, Hyde ve ark. 1995). GTS-DEHB olan hastalarda yaln z GTS olan hastalara ve kontrol grubuna göre sol globus pallidus volümleri daha az bulunmufltur. Lentriküler asimetri GTS-DEHB olan hastalarda yaln z GTS olan hastalara göre daha belirgin sa laterizasyona ba l d r. Bu bulgu GTS hastalar ndaki olas sol laterizasyonla birlikte bulunan bazal ganglia patolojisini desteklemektedir. Ayn zamanda birlikte bulunan DEHB nun bölgesel de iflikliklerle ilgisini de öngörmektedir. Bu nöroanotomik birliktelik GTS- DEHB efl hastalan m n aç klay c olabilir (Schuerholz ve ark. 1996). DEHB - GTS birlikteli inde hastalar n 1/3 ünde DEHB tedavi gerektirmeyecek düzeydedir (Comings ve Comings 1984). Bunun yan s ra tek bafl na DEHB un da sorunlar n daha fazla olmas ; tek bafl na görülen DEHB ile GTS ile birlikte görülen DEHB nun farkl oldu unu düflündürmektedir (Como ve ark. 1991). Gözden geçirilen yaz n bir çok baflka bozuklu- un GTS ile birlikte bulunabildi ini göstermektedir. Yap lan çal flmalar GTS ile birlikte en s k bulunan bozukluklar n DEHB ve OKB oldu unu saptam fllard r. Yine çal flma sonuçlar OKB, 20

3 GTS-DEHB Birlikteli i DEHB ve GTS birlikteliklerinin, GTS nun tedavisini, gidiflini ve sonlan m n etkiledi ini düflündürmektedir. Bu araflt rmada klini e baflvuran ve DSM- IV(APA 1994) tan ölçütlerine gore GTS tan s konan hastalarda efllik eden DEHB nun de erlendirilmesi amaçlanm flt r. YÖNTEM: Araflt rmaya poliklini e baflvuran ve DSM-IV (APA 1994) tan ölçütlerine göre GTS tan s alan 40 çocuk ve ergen al nm flt r. GTS nun a rl Yale Genel Tik A rl n De erlendirme Ölçe i (YGTADÖ) kullan larak yap lm flt r. Leckman ve arkadafllar (1988) taraf ndan gelifltirilen ölçe in, Türkçe uyarlamas Zaimo lu ve arkadafllar nca (1995) yap lm flt r. Ölçek; tiklerin özelliklerini ve da l mlar n de erlendirmek üzere oluflturulmufl, yar yap land r lm fl bir görüflme ölçe idir. Hareket tikler ve ses tiklerinin da l m, say s, s kl, fliddeti, karmafl kl ve yaflam n engelleyici etkileri sorularak de erlendirilir. Bilgiler hasta ve aileden al n r. Ayr bir de erlendirmede tiklerin hastan n kendilik sayg s na, ailesel ve toplumsal yaflam na, ifl ve okul performans na olan etkileri derecelendirilir. Hareket ve ses tikleri de erlendirme puanlar n n ve genel bozulma puan n n birlefltirilmesi ile toplam bir puan elde edilir. Leckman ve arkadafllar (1988) taraf ndan gelifltirilen ölçe in, Türkçe uyarlamas Zaimo lu ve arkadafllar nca (1995) yap lm flt r. GTS tan s alan çocuklarda DSM-IV (APA 1994) tan ölçütlerine göre DEHB belirtileri taranm flt r. Ayr ca Hacettepe Dikkat Eksikli i Hiperaktivite Ölçe i anababalar taraf ndan doldurmufltur. Bu ölçek dikkat eksikli i hiperaktivite bozuklu- u tan s nda kullan lan bir öz bildirim ölçe idir. Hacettepe Çocuk Ruh Sa l Bölümünde bu alanda kullan lan de iflik ölçeklerin gözden geçirilmesi sonucu gelifltirilmifltir (Öktem ve Sonuvar 1993). Kesim noktas 19 olarak önerilmektedir. Bu ölçek y llar aras nda farkl gruplara yeniden uygulanarak güncelli i, geçerli i ve güvenirli i gözden geçirilmifltir. (Öktem ve Baysal 1995). Hastalara WISC-R zeka testi ve Bender-Görsel- Motor- Alg Testi (Koppitz 1960) uygulanm flt r. Görsel motor ve alg becerisini de erlendirmek amac ile kullan lan, Bender-Görsel-Motor- Alg Testi (BGMAT) dokuz flekilden oluflur. Her fleklin çizili oldu u kart kifliye gösterilir ve ayn n önündeki ka da yapmas istenir. fieklin bozuk olmas, döndürme ve birlefltirme gibi yap lan hatalar de erlendirilerek, hata puan hesaplan r. En yüksek hata puan 30 dur. Çizgilerin yafl, zeka, sosyoekonomik düzey ve beyinle ilgili organik sorunlardan etkilendi i ileri sürülmektedir. Araflt rmac taraf ndan yap land r lan bir form ile hastalar n sosyodemografik özellikleri sorgulanm flt r. Verilerin istatistiksel analizi bilgisayarda SPSS (Statistical Package for Social Sciences, For Windows Release 5.0.1, SPSS Inc., 1992) paket program kullan larak yap lm flt r. Say mla ya da ölçümle belirtilen verilerin sonuçlar ba ms z iki ya da üç grubun karfl laflt r lmas fleklinde tablolar halinde sunulmufltur. fllemlerde, say mla belirtilen verilerin de erlendirilmesinde ki-kare testi veya Fisher'in kesin ki-kare testi yap lm flt r. Pearson ki-kare de erine göre anlaml l k düzeyi belirlenmifltir. Ölçümle belirtilen verilerin de erlendirmesinde parametrik test varsay mlar karfl land nda t-testi (iki ortalama aras ndaki fark n önemlilik testi), parametrik test varsay mlar karfl lanamad nda Mann-Whitney U testi ve Kruskal-Wallis testi uygulanm flt r. Gruplar aras de erlendirmelerde tek yönlü varyans analizi, ki kare ve t-testi; grup içi de erlendirmelerde de t-testi, ki kare uygulanm flt r. Bütün istatistiksel testlerde en düflük anlaml l k düzeyi 0.05 olarak al nm flt r. BULGULAR Araflt rma grubunu oluflturan 40 çocuk ve ergenin 11 i (%27.5) k z, 29 u (%72 5) ise erkektir. Yafllar 7-15 (10.9±2.4) aras nda de iflmektedir. GTS olan çocuk ve ergenlerin cinsiyetlerine göre YGTADÖ puan ortalamalar de erlendirildi inde istatistiksel olarak anlaml fark saptanmam fl- 21

4 SEMERC t r (Tablo I). Tablo 1: Cinsiyete Göre YGTADÖ Puan Ortalamalar GTS olan çocuk ve ergenlerin cinsiyetlerine göre YGTADÖ puan ortalamalar de erlendirildi inde istatistiksel olarak anlaml fark saptanmam flt r (Tablo II). Gilles de la Tourette Sendromunu nun A rl - n n De erlendirilmesi 40 Gilles de la Tourette Sendromu olgusunun YGTADÖ ile yap lan de erlendirmeleri sonucunda hareket tikleri,ses tikleri puanlar n n, genel bozulma ve toplam tik de erlendirme puanlar n n ortalamalar Tablo III de görülmektedir. DEHB Birlikteli i KIZ ERKEK STAT ST K ORT.±SS ORT.±SS U P Hareket tikleri 13.2± ± (ad) Ses Tikleri 11.8± ± (ad) Genel Boz. 20.0± ± (ad) Toplam 45.0± ± (ad) Tablo 2: Cinsiyete göre YGTADÖ Puan Ortalamalar KIZ ERKEK STAT ST K ORT.±SS ORT.±SS U P Hareket tikleri 13.2± ± (ad) Ses Tikleri 11.8± ± (ad) Genel Boz. 20.0± ± (ad) Toplam 45.0± ± (ad) Tablo 3: YGTADÖ Puan Ortalamalar PUAN ORT.±SS EN ALT EN ÜST Hareket tikleri 14.1± Ses Tikleri 11.7± Genel Boz. 18.7± Toplam 44.7± Araflt rma grubunda bulunan çocuk ve ergenlerin 14 ün de (%35) (1 k z, 13 erkek) DSM-IV (APA 1994 ) tan ölçütlerine göre DEHB saptanm flt r. Tüm araflt rma grubundaki çocuk ve ergenlerin ailelerine HDEHBÖ uygulanm flt r. 40 hastan n ölçekten ald klar puanlar 0-48 aras nda (22.9±12.3) de iflmektedir. Bu ölçekden elde edilen puan ortalamalar n n cinsiyete göre da l m Tablo IV de gösterilmifltir. K z ve erkekler aras nda ki fark istatistiksel olarak anlaml de ildir. Tablo 4: Cinsiyete Göre HDEHBÖ Puan Ortalamalar C NS YET ORTALAMA SS SAYI KIZ ERKEK U=99 p=0.06 (ad) DEHB birlikteli inin tiklerin a rl n etkilemedi i görülmüfltür (Tablo V). Tablo V: DEHB Birlikteli inde YGTADÖ Puan Ortalamalar DEHB Birlikteli i Var DEHB Birlikteli i Yok ORT.±SS ORT.±SS U P Hareket tikleri 13.4± ± (ad) Ses Tikleri 11.2± ± (ad) Genel Boz. 17.1± ± (ad) Toplam 41.7± ± (ad) WISC-R Zeka Testi Sonuçlar Araflt rmaya kat lan 40 olgunun WISC-R zeka testinden ald klar sözel bölüm puanlar (92.5±18.8), performans bölümü puanlar (88.0±19.3), toplam zeka puanlar (90.1±18.4) aras nda de iflmektedir. K z ve erkek olgular aras nda her üç de iflken aç s ndan da istatistiksel olarak anlaml fark saptanamam flt r (Tablo VI). Tablo VI: Cinsiyete göre WISC-R Puan Ortalamalar statistik KIZ ERKEK STAT ST K ORT.±SS ORT.±SS U P Sözel 94.1± ± (ad) Performans 98.4± ± (ad) 22

5 GTS-DEHB Birlikteli i DEHB birlikteli inde ise performans puanlar - n n sözel puanlardan anlaml oranda düflük oldu u saptanm flt r (Tablo VII). Tablo VII: DEHB Birlikteli i Olan Grubun WISC-R Test Sonuçlar WISC-R DEHB Birlikteli i Var DEHB Birlikteli i Yok statistik ORT.±SS SAYI ORT.± SS SAYI U P Sözel 94.6± ± (ad) Performans 86.2± ± (ad) Toplam 91.1± ± (ad) PP>SP 13.80± ± (ad) SP>PP 20.77± ± Bender-Görsel-Motor-Alg Testi (BGMAT) Sonuçlar Araflt rma grubunda bulunan 39 çocuk ve ergene BGMAT uygulanm flt r. Testlerin yafllara uygun olarak puanlanmas sonucunda, araflt rma grubunun ald puanlar n 0-8 (2.1±2.3) aras nda de iflti i görülmektedir. Yafla göre al nan puanlar n de erlendirilmesi sonucunda 39 çocuk ve ergenden 11 inin (%27.5) BGMAT bozuk olarak saptanm flt r. Test uygulanan 11 k z (2.1±2.7) ve 28 erkek (2.0±2.2) çocuk ve ergenin puan da - l mlar farkl bulunmam flt r. Benzer flekilde BGMAT bozuk olan 2 k z ve 9 erkek olgu aras ndaki fark da istatistiksel olarak anlaml de ildir. BGMAT sonuçlar n n normal ya da bozuk olmalar ile araflt rma grubunda bulunan olgular n yafllar aras nda bulunan iliflki de erlendirildi- inde, bozuk test görülme oran n n düflük yafl grubunda daha fazla oldu u görülmektedir (Tablo VIII). Tablo VIII: BGMAT Sonuçlar na Göre Yafl Ortalamalar BGMAT Ortalama SS Say Normal Bozuk U=46 p= BGMAT puanlar ile yafllar aras ndaki korelasyon da benzer sonucu göstermektedir (r: 0.55, p=0,0001) BGMAT sonuçlar DEHB ve OKB- OKS birlikteli i dikkate al narak de erlendirme yap ld zaman DEHB olan grupta daha yüksek hata puan ortalamalar saptanm flt r (Tablo IX). Tablo IX: DEHB Birlikteli ine Göre BGMAT Hata Puan Ortalamalar DEHB Ortalama SS Say Var Yok U=52.5 BGMAT normal ve bozuk olarak de erlendirildi i zaman DEHB olan GTS lu çocuk ve ergenlerle, DEHB olmayanlar aras nda ki fark anlaml d r ( Tablo X). TARTIfiMA: p= Tablo X: BGMAT ve DEHB liflkisi BGMAT DEHB Normal Bozuk Toplam Var Yok Toplam X 2 =13.56 p= Araflt rman n amaçlar ndan birini oluflturan GTS DEHB birlikteli ine iliflkin sonuçlara bak ld nda, hastala %35 oran nda da DEHB saptanm flt r. DEHB nun GTS ile birlikte bulunma oran ise %50-60 olarak bildirilmifltir (Comings ve Comings, 1985 Sandor 1993). Çal flman n sonucunda bulunan %35 oran bu orandan düflüktür. GTS ve DEHB birlikteli i için daha düflük oranlar bulan çal flmalar da vard r.wand ve arkadafllar (1993) yafllar 6-17 aras nda de iflen GTS lu hastalarda DEHB birlikteli ini %22,9 olarak bildirmifllerdir. Yaz nda GTS birlikteli inde bu konuda bir ayr - ma ulafl lamamas na karfl n, bu çal flmada, erkeklerde DEHB nu anlaml oranlarda yüksek bulunmufltur. Ancak DEHB erkeklerde (Bauma- 23

6 SEMERC gaertel 1995) daha fazla görülmektedir. YGTADÖ ile yap lan de erlendirme sonucunda DEHB birlikteli inin tiklerin a rl n etkilemedi i görülmüfltür. Bu birlikteli in olumsuz etkisinin tiklerden çok biliflsel fonksiyonlar üzerine oldu u ileri sürülmektedir (Pauls ve ark. 1986, Bornstein 1990). Bir çok çal flman n sonucunda GTS hastalar n n zeka düzeyleri normal bulunmufltur. Ancak baz çal flmalar sözel puanlarla performans puanlar aras nda fark oldu unu göstermifltir (Robertson 1989). Bu araflt rmadaki çal flma grubunun toplam zeka puan ortalamas 90.1±18.4 olarak saptanm flt r. Tüm hastalar n ortalama puanlar de- erlendirildi inde, sözel puanlar ile performans puanlar aras nda bulunan fark n istatistiksel olarak anlaml olmad görülmüfltür. Ancak olgular tek tek ele al nd nda baz hastalarda anlaml sözel puan- performans puan fark bulunmaktad r. Bulunan bu fark n erkek çocuklarda istatistiksel olarak anlaml oldu u izlenmifltir. Brookshine ve arkadafllar (1994) 6-16 yafllar aras nda 31 GTS olan hastan n performans puanlar n sözel puanlar ndan düflük bulurken, eriflkin GTS lu hastalarda yap lan bir çal flmada sözel puanlarla performans puanlar aras nda fark saptanamam fl, ancak hastalar n toplam zeka ortalamalar n n hasta olmayan gruptan düflük oldu u belirlenmifltir (Bornstein 1991). Channon ve arkadafllar da (1992) yafllar aras ndaki 12 hastan n toplam zeka ortalamalar n n hasta olmayan gruptan düflük oldu unu, ayr ca bu hastalar n dikkatlerinde belirgin azalma gözlendi ini bildirmifllerdir. Çal flmac lar dikkat ifllevlerinden frontal lobun sorumlu oldu unu, bu bulgunun GTS patofizyolojisinde fronto-kortikal sistem bozuklu unun rol oynayabilece i görüflünü destekledi ini öne sürmüfllerdir. Bornstein (1990) 6-18 yafl aras 100 GTS lu hastada yapt çal flmada sözel puanlarla performans puanlar aras nda fark bulunmad n, ancak hastal n küçük yaflta bafllamas n n ve kompleks tiklerin varl n n testlerde bozulmay artt rd n saptad klar n bildirmifllerdir. Bu çal flmada bafllama yafl ile zeka puanlar aras nda anlaml iliflki bulunamamas na karfl n erken yaflta bafllaman n biliflsel fonksiyonlar etkilemesi olas bir durumdur. GTS ile birlikte DEHB olan grupla, DEHB olmayan grup aras nda sözel puan- performans puan fark istatistiksel olarak anlaml bulunmufltur. Bu konuda yap lan baflka çal flmalarda da GTS - DEHB birlikteli i olan hastalarda performans puanlar n n sözel puanlardan anlaml oranda düflük oldu u saptanm flt r (Dykens ve ark. 1990, Lanser ve ark. 1993). Yaln z bafl na DEHB unda performans puanlar n n sözel puanlardan düflük oldu u bilinmektedir. Bu nedenle yap lacak çal flmalar n amac GTS - DEHB birlikteli inde saptanan bu fark n, DEHB undan m kaynakland, yoksa iki hastal n etkilefliminin bir sonucu mu oldu u konusunu ayd nlatmak olmal d r. Schuerholz ve arkadafllar n n (1996) çal flmalar nda GTS- DEHB olan grubun toplam zeka ortalamalar n, yaln z GTS olan gruba göre düflük bulmalar na karfl n bu çal flmada iki grubun toplam zeka ortalamalar aras nda istatistiksel olarak anlaml bir fark saptanmam flt r. GTS olan hastalar n nöropsikiyatrik de erlendirilmelerinde kullan lan di er bir test BGMAT dir. Baz çal flmalarda GTS hastalar nda bu testte bozulma saptanm flt r (Robertson 1989). Bu çal flmada BGMAT uygulanan 39 hastan n 11 inde (%27.5) test sonuçlar bozuk olarak de- erlendirilmifltir. Incagnoli ve Kane (1981) GTS olan hastalar n BGMAT lerinin bozuk oldu unu bildirirken, Lanser ve arkadafllar (1993) bu testlerde önemli bir bozukluk saptamam fllard r. Çal flma sonucunda BGMAT bozuklu unun GTS- DEHB birlikteli i olan grupta, GTS-DEHB birlikteli i olmayan gruptan anlaml düzeyde yüksek oldu u görülmüfltür. Performans puan fark na benzer flekilde, bu bulgu da yaln z bafl na olan DEHB na özgüdür. GTS a rl ile BGMAT saptanan bozukluk aras ndaki iliflki istatistiksel olarak anlaml de ildir. GTS bulgular n n fazla ya da a r oluflunun test sonuçlar n etkilemedi i görülmüfltür. GTS olan hastalarda DEHB bozuklu u görülmesi bir çok aç dan önemlidir. Her iki sorunda okul baflar s n etkilemesi nedeniyle hemen tedavi 24

7 GTS-DEHB Birlikteli i edilmeleri gereken durumlard r. Tedavi yaklafl mlar n n farkl olufllar ve DEHB tedavisinde kullan lan baz ilaçlar n tikleri artt rma olas l nedeniyle birlikte olabilecekleri klinisyen taraf ndan hep düflünülmelidir. Ayr ca nöropsikolojik testlerde izlenen bozulmalar n bu iki hastal - n birlikteli inden mi, ilaçlardan m yoksa benzer etyolojiden mi kaynakland n n saptanmas her iki durumun anlafl lmas için önemli bir bulgu olacakt r. GTS olan hastalarda yüksek oranlarda DEHB saptan rken, DEHB olanlar da GTS unun daha az görülmesi de araflt r lmas gereken önemli konulardand r. KAYNAKLAR American Psychiartic Association (1994) Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (Fourth Edition). Washington, D.C., American Psychiartic Association. Baumagaertel A, Wolraich ML, Dietrich M (1995) Comparison of diagnostic criteria for attention deficit disorder in a German elementary school sample. J Am Child Adolesc Psychiatry 34: Borntein RA, King G, Carroll A (1983) Neuropsychological abnormalities in Gilles de la Tourette Syndrome. J Nerv Ment Disease 1971: Bornstein RA (1990) Neuropsychological performance in children with Touretteís Syndrome. Psychiatry Res 33: Borntein RA, Baker GB (1991) Urinary indoleamines in Tourette syndrome patients with obsessive-compulsive characteristics. Psychiatry Res 41: Bornstein RA (1991) Neuropsychological performance in adults with Tourette Syndrome. Psychiatry Res 37: Brookshire BL, Butler IJ, Ewing-Cobbs ve ark. (1994) Neuropsychological characteristics of children with Tourette Syndrome: Evidence for a nonverbal learning disability J Clin Exper Neuropsychology 16(2): Carter AS, Pauls DL, Leckman JF ve ark. (1994) A prospective longitudinal study of Gilles de la Tourette Syndrome. J Am Child Adolesc Psychiatry 33(3): Channon S, Deborah F, Robertson MM (1992) Attentional deficit in Gilles de la Tourette Syndrome. Neuropsychiatry Neuropsyhology Behav Neurology 5(3) : Cohen DJ, Leckman JF (1994) Developmental psychopathology and neurobiology of Tourette syndrome. J Am Child Adolesc Psychiatry 33: Comings DE, Comings BG (1984) Tourette syndrome and attention deficit disorder with hyperactivity: are they genetically related? J Am Acad Child Psychiatry 23: Comings DE, Comings BG (1985) Tourette syndrome: Clinical and psychological aspects of 250 cases. Am J Hum Genet 37: Comings DE, Comings BG (1987) A controlled study of Tourette Syndrome. I. Attention deficit disorder, learning disorders and school problems. Am J Hum Genet 41: Comings DE, Comings BG (1990) A controlled family history study of Tourette syndrome, I: Attention deficit disorder and learning disorders. J Clin Psychiatry 51(7): Como PG, Bothe D, Sulkes S ve ark. (1991).Primary attention deficit hyperactivity disorder (ADHD) and Tourette syndrome- ADHD: specific measures of attentional ability, abstract. Neurology 41(suppl): 242. Dykens E, Leckman J, Riddle M ve ark. (1990) Intellectual academic and adaptive functioning of Tourette Syndrome children with and without attention deficit disorder. J Abnor Child Psychology 18(6): Golden GS (1984) Psychologic and neuropsychologic aspects of Tourette Syndrome. Neurol Clin 2: Incagnoli T, Kane R (1981) Tourette Syndrome and right hemisphere dysfunction. Brith J Psychiatry 163: Hyde T, Stacey M, Coppola R ve ark. (1995) Cerebral morphometric abnormalities in Tourette Syndrome: a quantitative MRI study of monozygotic twins. Neurology 45: Koppitz EM (1960) The Bender- Gestalt Test for Children: a normative study. J Clin Psychology 16: Lanser JB K, Van Santen WHC, Jennekens-Schinkel A ve ark. (1993) Tourette syndrome and right hemisphere dysfunction. Br J Psychiatry 163: Leckman JF, Riddle MA, Hardin MT ve ark. (1988) The Yale Global Tic Severity Scale: initial testing of a clinician-rated scale of tic severity. J Am Child Adolesc Psychiatry 28 : Lowe TL, Cohen DJ, Detlor J (1982) Stimulant medications precipitate Tourette Syndrome. JAMA 247: Öktem F, Sonuvar B (1993): Dikkat eksikli i tan s alan çocuklar n özellikleri. Türk Psikiyatri Dergisi 4(4): Pauls DL, Hurst CR, Kruger SD ve ark. (1986) Gilles de la Tourette s Syndrome and attention deficit disorder with hyperactivity: Evidence aganist a genetic relationship. Arch Gen Psychiatry 43: Robertson MM (1989) The Gilles de la Tourette Syndrome: The current Status. Br J Psychiatry 154:

8 SEMERC Robertson MM (1994) Annotation: Gilles de la Tourette Syndrome-an update. J Child Psychol Psychiatry 35: Salle FR, Sethuraman G, Rock CM (1994) Effects of pimozide on cognition in children with Tourette syndrome: interaction with comorbid attention deficid hyperactivity disorder. Acta Psychiatr Scand 90:4-9. Sandor P (1993) Gilles de la Tourette Syndrome: a neuropsychiatric disorder. J Psychosom Research 37(3): Schuerholz LJ, Baumgardner TL, Singer HS ve ark. (1996) Neuropsychological status of children with Tourette syndrome with and without attention deficit hyperactivity disorder. Neurology 46: Shapiro EE, Shapiro A, Fulup G ve ark (1989) Controlled study of haloperidol, pimozide and placebo for the treatment of Gilles de la Tourette sendrome. Arch Gen Psychiatry 46: Singer HS, Schuerholz LJ, Denckla MB (1995) Learning difficulties in children with Tourette Syndrome. J Child Neurol 10 (Suppl ): Sverd J, Curley A, Jandorf L ve ark. (1988) Behavioral disorder and attention deficits disorder in boys with Tourette syndrome. J Am Child Adolesc Psychiatry 27: Wand RR, Matazow GS, Shady GA ve ark. (1993) Tourette Syndrome: Associated symptoms and most disabling features. Neuroscience and Biobehavioral Reviews 17: Weiss G (1996) Attention deficit hyperactivity. C Child and Adolescent Psychiatry içinde, Lewis M (ed).willams Wilkins, Baltimore., s: Zaimo lu S, Rodopman Arman A, Sabuncuo lu O (1995) Yale Genel Tik A rl n Derecelendirme Ölçe inin güvenirlik çal flmas. Sunum, 5. Ulusal Çocuk ve Ergen Psikiyatrisi Kongresi, Ankara. D KKAT LOGO G RECEK ÖDÜLÜ Çocuk ve Gençlik Ruh Sa l Dergisi Yay n Kurulu, ülkemizde çocuk ve ergen ruh sa l alan nda yap lan çal flmalar desteklemek, özellikle genç meslekdafllar nitelikli yay n yapma konusunda yüreklendirmek amac yla, 1995 y l ndan bafllayarak, her y l o y l kapsayan yaz lar aras ndan bir yaz ya ödül verilmesini kararlaflt rm flt r. Ödül için seçilecek yaz lar, araflt rma yaz lar, özgün olgu sunumlar ya da kapsaml ve özgün görüfllere yer veren gözden geçirme yaz lar aras ndan belirlenecektir. Ödül alan yaz, her y l, Çocuk ve Ergen Ruh Sa l Kongresinde duyurulacakt r. SEÇ C KURUL : Prof. Dr. Cahide Ayd n Prof. Dr. Saynur Canat Doç. Dr. Füsun Çuhadaro lu Prof. Dr. Bahar Gökler Psk. Prof. Dr. Ferhunde Öktem Psk. Prof. Dr. Ayfle Yal n 26

9 SEMERC 27

10 28 Anne Çocuk Etkileflimi

11 SEMERC 29

12 30 Anne Çocuk Etkileflimi

13 31 Benlik Sayg s ve Anne Baba Tutumu