TÜRKİYE de SİYASET. -Dönemler / Etkileri ve Sonuçları- Doç. Dr. R. Bahar ÜSTE. İstanbul Beta

Transkript

1 TÜRKİYE de SİYASET -Dönemler / Etkileri ve Sonuçları- Doç. Dr. R. Bahar ÜSTE İstanbul Beta

2 Yayın No : 3429 Araştırma Dizisi : Baskı - Mayıs İSTANBUL ISBN Copyright Bu kitab n bu bas s n n Türkiye deki yay n haklar BETA Bas m Yay m Da t m A.fi. ye ait tir. Her hak k sak l d r. Hiç bir bö lü mü ve pa rag ra f k s men ve ya ta ma men ya da özet halinde, fotokopi, faksimile veya baflka herhangi bir flekilde ço alt lamaz, da t lamaz. Normal ölçüyü aflan iktibaslar yap lamaz. Normal ve kanunî iktibaslarda kaynak gösterilmesi zorunludur. Dizgi : Beta Bas m A.fi. Bask -Cilt : Birlik Fotokopi Baskı Ozalit Gıda San. Tic. Ltd. fiti. Nispetiye Mah. Birlik Sokak No: 2 Nevin Arıcan Plaza 1. Levent/Beşiktaş/ ST. Tel: (0-212) (Sertifika No ) Kapak Tasar m : Veysel Coşkun Beta BASIM YAYIM DA ITIM A.Ş. (Sertifika No ) Narl bahçe Sokak No. 11 Ca alo lu - STANBUL Tel : (0-212) Fax: (0-212)

3 Canım Kızım DENİZ e...

4

5 ÖNSÖZ Hepimizi ve tüm dünya insanlığını etkileyen siyaset ya da politika kavramının kökeni Arapça siyasa/seyis ve Yunanca polis sözcüklerine dayanmaktadır. Geçmişe ait bilgilerin kökenine inildiğinde, her iki kelimenin de toplu olarak yaşayan insanların yaptıkları tüm etkinlikleri planlamak, yürütmek ve kurallara bağlamak amacıyla kullanılmaya başlandığı söylenebilir. Yüzyıllar içinde kişiler arasındaki iş bölümünün işleyişini, işlerin, kaynakların ve olanakların bölüşümünü düzenlemek şehirleşmeyi ve yuttaşlık ilişkilerini geliştirmiştir. Toplumun daha iyi yönetilmesi, çıkar çatışmalarının önlenmesi v.b. nedenler zaman içinde yapılan işlerin kurumlar aracılığıyla gerçekleşmesin, devlet olgusunun ortaya çıkmasını sağlamıştır. Böylece siyaset ya da politika bir devleti yönetme sanatı olarak tanımlanmaya başlanmıştır. Devlet işlerini düzenleme ve yürütme görevlerini üstlenenlerin yüceltildiği ve bir lider olarak benimsendiği de ilgili literatürün satır aralarından öğrenilmektedir. İnsanlık tarihi bize siyaset kavramının çok düşünüldüğünü, tartışıldığını, bu konuda felsefi düşünceler ortaya konulduğunu göstermektedir. Doç Dr. Bahar Üste bize bu kitabıyla Türkiye de siyasetin, modernleşme ve demokratikleşme kapsamında incelendiğinde, tek partili dönem, çok partili dönem ve günümüze kadar olan süreçte istenilen etkiyi oluşturamadığını göstermektedir. Eser bizlere toplumumuzdaki insan çeşitliliğine ve özelliklerine göre şekillenen ve geliştirilen özgün bir eğitim ve öğretim sisteminin önemini düşündürmekte, şimdiye kadar ne yaptık, gelecekte neler yapmalıyız sorularını akıllara getirmektedir. Zaman zaman farklı kültürlerin kaynaştığı ve uzlaştığı bir toplum olmamız için her birimize düşen sorumlulukları bize hatırlatmaktadır. Demokrasi ve demokrasi kültürünün yerleşmediği ülkelerde, siyasal yapının işlerlik sağlanabilmesi kolay olmadığı, demokrasi kültürünün, hoşgörü, uzlaşma, eşitlik, özgürlük, barış gibi kavramların toplum içinde kabul görmesi ile gelişebileceğini daha açık görmemize yardımcı olmaktadır. Dolayısıyla toplumun bu konulardaki duyarlılığının, siyasal açıdan demokrasi kültürünün yetkinleştirilmesinin tohumlarını atacağı söylenebilir. Türkiye deki siyasal yapının tartışma konularının başında, demokrasi, siyasal iktidar, seçim, seçim sistemleri, siyasal partiler, siyasal parti içi demokrasi, hükümet, hükümet çeşitleri, siyasal sistem, siyasal sistem tartışmaları, dönemsel olarak askeri yönetimler ve sivil hayata geçiş, siyaset-ekonomi ilişkisi, dış siya-

6 VI TÜRKİYE DE SİYASET -Dönemler/Etkileri ve Sonuçları- sal yapılanmanın- iç siyasal yapıya etkileri gelmektedir. Bu konular bağlamında Türkiye de siyasal yaşama bakıldığında, değişik dönemlerin birbirine benzediğini ve çözüm önerilerinin de farklılaşmadığı görülmektedir. Dönemler özelliklerine göre ele alındığında, özünde değil, biçimsel bir değişimin siyasal hayatı kapsadığı ve yönlendirdiği işaret edilebilir. Özellikle çok partili dönemden itibaren, demokrasi ve demokratikleşme kavramları tartışma konusu olarak karşımıza çıkmasına rağmen, her zaman siyasal sorunların demokrasi içinde çözümlenmemesi paradoksal bir durumu ortaya koymaktadır. 21. yüzyıl Türkiye sinde, siyasal kültür ve siyasal kültürün gelişiminin sağlanabilmesi, üzerinde durulan / durulması gereken konulardandır. Siyasal kültür nasıl gelişebilir? Siyasal kültürü geliştirebilecek etmenler nelerdir? Bu sorulara, sadece yanıt vermek değil, verilen yanıtların toplum tarafından benimsenmesi ve karşılık bulması gerekmektedir. Siyasal kültürün anlatılabilmesi için, öncelikle kültür kavramının içeriğinin bilinmesi gerekir. Kültür toplum içinde birarada yaşayan kişilerin birbirleri ile ilişki kurdukları bir bağdır. Siyasal hayat içinde, siyasal kültürün önemi, siyasal tavır, davranış kalıpları, kuralları, katılımcı karar alma süreçleri, ülkeyi yönetenler ile yönetilen halk arasındaki karşılıklı ilişkiler açısındandır. Siyasal sistem ve siyasal yapı, siyasal kültürden oluşmaktadır. Siyasal kültürün kabul görmesi, siyasete duyulan güven ile sağlanabilir. Siyasal kültürün gelişimi, siyasal katılımın işlerliğini de beraberinde getirmektedir. Siyasal kültür ve demokrasi kültürünün birarada etkinliği, siyasal hayattaki gelişim anlamına gelecektir. 20. yüzyılda tartışılan siyasal konuların, 21. yüzyılda tartışma konusu olmaktan çıkıp, çözüm odaklı gelişimlerinin sağlanabilmesi için, demokrasi kültürü ile siyasal kültürün karmaşık bir bütün halinde olan parçalarının, kendine özgü bir biçimde biraraya gelebilmesi sağlanmalıdır. Siyasal sorunları çözebilecek, talepleri yerine getirebilecek yöneticilerin bu kavramları özümsemesi ve toplumda yerleştirmeye çalışması, siyasal hayatta beklenen değişimlerin ve gelişimlerin ivme kazanmasını sağlayabilecektir. Türkiye de tüm insanların refahını her geçen gün daha iyiye götürecek temel konular, siyasal kültür ve bilinçli siyasal katılımdır. Bu konuda yapılan bilimsel çalışmalar ve araştırmalar gidilecek yolun doğru, etkili ve kısa olmasına önemli katkılar sağlayacaktır. Doç. Dr. Bahar Üste nin ayrıntılı, özenli, başarılı çalışmasının kamu çalışanlarına, akademik camiaya, öğrencilere ve tüm okuyuculara yararlı olmasını, katkılar getirmesini diler, titizlikle, itinayla ortaya konulan çabayı kutlarım. Prof. Dr. Şevkinaz Gümüşoğlu

7 İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ...III GİRİŞ... 1 Bölüm1 Tek Partili Dönem, Modernleşme ve Siyaset 1. OSMANLI DEVLETİ ve SİYASET YÜZYILIN BAŞINDA İDEOLOJİLER ve DEVLETLERİN ALGILARI MİLLİ MÜCADELE (CUMHURİYET ÖNCESİ) DÖNEMİ TEK PARTİLİ DÖNEM ve CUMHURİYET HALK FIRKASI ATATÜRK ÜN HALKÇILIK PROGRAMI TEK PARTİLİ DÖNEMDE SEÇİMLER TEK PARTİLİ DÖNEMDE GENEL SEÇİMLER TEK PARTİLİ DÖNEMDE YEREL SEÇİMLER Yerel Seçimleri: İki Parti İle Yapılan Seçimler İstanbul da Yerel Seçimler İzmir de Yerel Seçimler İzmir de Serbest Fırka Aday Listesi Yerel Seçimleri: Genel Seçime Prova Niteliğinde Olan Yerel Seçimler Yerel Seçimleri ve İstanbul da Seçimler Yerel Seçimleri ve İstanbul dan Seçilen Adaylar... 31

8 VIII TÜRKİYE DE SİYASET -Dönemler/Etkileri ve Sonuçları Yerel Seçimleri: Genel Seçimlere Kamuoyu Niteliğindeki Seçimler Yerel Seçimleri: II. Dünya Savaşı Devam Ederken Yapılan Seçimler TEK PARTİLİ DÖNEMDE YAPILAN SEÇİMLERİN DEĞERLENDİRİLMESİ TEK PARTİLİ DÖNEMDE SİYASET VE KADIN CUMHURİYET TÜRKİYE SİNDEKİ GELİŞMELER Bölüm2 Çok Partili Dönem ve Demokratikleşme Süreci / ÇOK PARTİLİ DÖNEME GEÇİŞ ÇOK PARTİLİ DÖNEM ve DP TÜRKİYE DE MUHALEFET KAVRAMI ÇOK PARTİLİ DÖNEM ve TÜRKİYE DE SOL ANLAYIŞ ÇOK PARTİLİ DÖNEM ve AVRUPA EKONOMİK TOPLULUĞU (AET) SOĞUK SAVAŞ DÖNEMİ ve TÜRKİYE TRUMAN DOKTRİNİ MARSHALL PLANI TÜRKİYE DE DEMOKRASİ Seçimleri Seçimleri Seçimleri Seçimleri ÇOK PARTİLİ DÖNEMDE HÜKÜMETLER ASKERİ DARBESİ ve SONUÇLARI ANAYASASI... 71

9 İçindekiler IX ANAYASASI VE PLANLI DÖNEM ASKERİ DARBESİ SONRASINDA KURULAN SİYASAL PARTİLER DÖNEMİNDE YAPILAN SEÇİMLER ve SEÇİM SİSTEMLERİ Seçimleri Seçimleri Seçimleri Senato Seçimleri ORTANIN SOLU KAVRAMI ve CHP SONRASI AET İLE OLAN İLİŞKİLER DÖNEMİNDE YEREL SEÇİM SONUÇLARI YILLARI ARASINDA SİYASET Mart 1971 Muhtırası Muhtırası İle Anayasa Değişiklikleri YILI SONRASINDA KURULAN PARTİLER ve HÜKÜMETLER DÖNEMİNDE YAPILAN SEÇİMLER Seçimleri Seçimleri Lİ YILLARDA AET İLE OLAN İLİŞKİLER Bölüm Yılları Arasında Siyaset ÖNCESİ DURUM OCAK KARARLARI TSK NIN UYARI MEKTUBU ve 1980 ASKERİ DARBESİ SEÇİMLERİ ve SİVİLLEŞME

10 X TÜRKİYE DE SİYASET -Dönemler/Etkileri ve Sonuçları ANAYASASI YASAKLARLA YAŞAMANIN ANLAŞILMAZLIĞI ve 1987 SİYASAL YASAKLARIN KALDIRILMASI YILLARI ARASINDA SEÇİMLER Uygulanan Seçim Sistemi ve Hükümetler Seçimleri Seçimleri I. ve II. ÖZAL HÜKÜMETİ PROGRAMLARI DÖNEMİNDE YEREL SEÇİMLER SONRASI AET ve AT İLE İLİŞKİLER YILLARI ARASINDA SİYASET SEÇİMLERİ DYP-SHP KOALİSYONU SEÇİMLERİ SEÇİMLERİ LI YILLARDA KURULAN HÜKÜMETLERİN POLİTİKALARI CHP NİN YENİDEN KURULMASI LI YILLARDA AT İLE İLİŞKİLER İLK KADIN BAŞBAKAN GÜMRÜK BİRLİĞİ ve TÜRKİYE ŞUBAT SÜRECİ LI YILLAR ve BAŞKANLIK SİSTEMİ TARTIŞMALARI DÖNEMİNDE YEREL SEÇİMLER LI YILLARDA İNSAN HAKLARI ÇALIŞMALARI TÜRKİYE DE SİYASAL İSTİKRAR SORUNU

11 İçindekiler XI Bölüm4 21. Yüzyılda Siyaset 1. YENİ MUHAFAZAKARLIK ADALET ve KALKINMA PARTİSİ NİN DOĞUŞU NEO-LİBERALİZM ve AKP AKP VE AÇILIMLAR YÜZYILDA TÜRKİYE DE SİYASAL PARTİLER YÜZYILDA CHP ve MUHALEFET YÜZYILDA SEÇİMLER Genel Seçimleri ve Sonuçları Genel Seçimleri ve Sonuçları Genel Seçimleri ve Sonuçları HÜKÜMET PROGRAMLARINDA YER ALAN EKONOMİ ve ÇEVRE POLİTİKALARININ KARŞILAŞTIRMALI OLARAK İNCELENMESİ ANAYASA ÇALIŞMALARI YILLARI ARASINDA DIŞ POLİTİKA ALGISI TÜRKİYE SİYASETİNDE BİR İLK: 2014 CUMHURBAŞKANLIĞI SEÇİMİ BAŞKANLIK SİSTEMİ TARTIŞMALARI PARTİLERİN SEÇİM VE SEÇİM SİSTEMİ HAKKINDAKİ GÖRÜŞLERİ YURT DIŞINDA YAŞAYAN TÜRKLERİN SEÇİMLERDE OY KULLANMA HAKLARI TÜRKİYE DE SİYASET VE KADIN GENEL SEÇİMLERİ Haziran 2015 Seçimleri Kasım 2015 Genel Seçimleri SONUÇ KAYNAKÇA

12 TABLOLAR LİSTESİ Tablo 1 : Osmanlı Devleti, Seçimler ve Meclisler... 6 Tablo 2 : İdeolojiler Çatışması... 9 Tablo 3 : Döneminde Yapılan Seçimler Tablo 4 : 1946 Seçim Sonuçları Tablo 5 : 1950 Seçim Sonuçları Tablo 6 : 1954 Seçim Sonuçları Tablo 7 : 1957 Seçim Sonuçları Tablo 8 : Döneminde Yapılan Seçimler Tablo 9 : 1961 Seçim Sonuçları Barajlı d Hondt Sistemi Tablo 10 : 1965 Seçim Sonuçları (Milli Bakiye Sistemi) Tablo 11 : 1969 Seçim Sonuçları Barajsız d Hondt Sistemi Tablo 12 : 1963 Yerel Seçimleri Sonuçları Tablo 13 : 1968 Yerel Seçim Sonuçları Tablo 14 : Döneminde Yapılan Seçimler Tablo 15 : 1973 Seçim Sonuçları Barajsız d Hondt Sistemi Tablo 16 : 1973 Döneminde Yerel Seçim Sonuçları Tablo 16 : 1977 Seçim Sonuçları Barajsız d Hondt Sistemi Tablo 17 : 1983 Seçim Sonuçları Çifte Barajlı d Hondt Sistemi Tablo 18 : 1987 Seçim Sonuçları Çift Barajlı d Hondt + Kontenjan Uygulaması Tablo 19 : 1984 Yerel Seçim Sonuçları Tablo 20 : 1989 Yerel Seçim Sonuçları Tablo 21 : 1991 Seçimleri Çifte Barajlı d Hondt Sistemi + Kontenjan Uygulaması

13 Tablolar Listesi XIII Tablo 22 : 1995 Seçim Sonuçları Barajlı d Hondt Sistemi Tablo 23 : 1999 Seçim Sonuçları -Barajlı d Hondt Sistemi Tablo 24 : 1994 Yerel Seçim Sonuçları Tablo 25 : 1999 Yerel Seçim Sonuçları Tablo 26 : İnsan Haklarının Üç Nesli Tablo 27 : Demokratikleşmenin Unsurları Tablo 28 : 2002 Genel Seçimleri Tablo 29 : 2007 Genel Seçimleri Tablo 30 : 2011 Genel Seçimleri Tablo 31 : Hükümet Programları Açısından Ekonomik Politikaların Benzer ve Farklı Yönleri Tablo 32 : Hükümet Programları Açısından Çevre Politikalarının Benzer ve Farklı Yönleri Tablo 33 : Neoliberal Ekonomik Politikaların Çevre Politikaları Üzerindeki Etkileri Tablo 34 : Cumhurbaşkanlığı Seçimi ve Halk Katılımı Tablo 35 : Cumhurbaşkanı Seçim Sonuçları Tablo 36 : Cinsiyet Temelli Gelişme İndeksi (En Üstteki ve En Alttaki On Ülke) Tablo 37 : Cinsiyet Güçlendirme Ölçütü (En Üstteki ve En Alttaki On Ülke) Tablo 38 : 7 Haziran 2015 Seçimleri ve Sonuçları Tablo 39 : 1 Kasım Seçimleri ve Sonuçları

14 XIV TÜRKİYE DE SİYASET -Dönemler/Etkileri ve Sonuçları-