ULUSLARARASI POLİTİKADA UKRAYNA KRİZİ

Transkript

1 Editörler Prof. Dr. Hasret ÇOMAK Doç. Dr. Caner SANCAKTAR Yrd. Doç. Dr. Zafer YILDIRIM ULUSLARARASI POLİTİKADA UKRAYNA KRİZİ İstanbul

2 Yay n No : 3170 İşletme-Ekonomi Dizisi : Bask Kasım 2014 STANBUL ISBN Copyright Bu kitab n bu bas s n n Türkiye deki yay n haklar BETA Bas m Yay m Da t m A.fi. ye ait tir. Her hak k sak l d r. Hiç bir bö lü mü ve pa rag ra f k s men ve ya tama men ya da özet ha lin de, fo to ko pi, fak si mi le ve ya bafl ka her han gi bir fle kil de ço- alt lamaz, da t lamaz. Normal ölçüyü aflan iktibaslar yap lamaz. Normal ve kanunî iktibaslarda kaynak gösterilmesi zorunludur. Dizgi Bask - Cilt : Beta Bas m A.fi. : Ertem Basım Yayın Dağıtım San. Tic. Ltd. Şti. Eskişehir Yolu 40. Km. Başkent Organize Sanayi Bölgesi 22. Cadde No: 6, Malıköy / Sincan / Ankara (Sertifika No ) (0312) Kapak Tasar m : Beta Yayınları Beta Basım Yayım Dağıtım A.fi. (Sertifika No ) Narl bahçe Sokak Damga Binas No: 11 Ca alo lu - STANBUL Tel : (0-212) Fax: (0-212)

3 Önsöz III ÖNSÖZ Günümüzde Rusya destekli ayrılıkçı hareketlerden kaynaklı çatışmalar, Karadeniz in güvenliğini tehdit etmeye başlamıştır. Özellikle Gürcistan ın Güney Osetya, Abhazya ve Acaristan bölgeleri ile Ukrayna nın Kırım ve Moldova nın Transdinyester bölgesi önemli kriz alanlarıdır. SSCB nin dağılması ile Karadeniz de Bulgaristan ve Romanya bağımsız hareket etmeye başlamış, Ukrayna ve Gürcistan iki yeni kıyıdaş devlet olarak ortaya çıkmıştır. Karadeniz jeopolitiği bu şekilde; Rusya, Ukrayna, Romanya, Bulgaristan, Türkiye ve Gürcistan olmak üzere 6 devlet tarafından kıyıdaş konuma gelmiştir. Kıyıdaş devletlerin yanında Batı Balkanlar, Yunanistan, Moldova, Azerbaycan ve Ermenistan ı da içeren Geniş Karadeniz tanımı ortaya çıkmıştır. Rusya ve Ukrayna arasındaki sorunlar, Ukrayna nın bağımsızlığını kazanması ile başlamıştır. Rusya, hiçbir zaman Kırım Yarımadası ve Sivastopol üzerindeki Ukrayna egemenliğini kabullenememiş, Ukrayna yı daima anavatanının bir toprağı olarak algılamıştır. Bağımsızlık sonrası Ukrayna, Rusya nın milli güvenliği ve savunması açısından önemli bir ülke konumuna gelmiştir. Soğuk Savaş sonrası Karadeniz de yeniden nüfuz kazanmak isteyen Rusya, Kırım ın egemenliğini tekrar kazanmayı politik bir hedef olarak benimsemiştir. Rusya, 1994 te imzalanan Budapeşte Anlaşması ile Ukrayna nın Kırım üzerindeki egemenliğini kabul etmiştir. Fakat Şubat 2014 de Yanukoviç in devrilmesinden sonra Budapeşte Anlaşması na aykırı olarak Kırım ı işgal ve ilhak etmiştir. Kırım ın ilhakı ile Rusya, Karadeniz de stratejik üstünlüğü yeniden elde etmiş, Sivastopol deki deniz üssünü ele geçirmiş, Akdeniz e deniz gücü intikal ettirebilme ve Akdeniz de daimi deniz gücü bulundurabilme yeteneğini kazanmıştır. Ayrıca, Rusya Kırım ı ilhak etmek suretiyle hava kuvvetlerinin operasyon alanını Karadeniz in batısına genişletmiştir.

4 IV Uluslararası Politikada Ukrayna Krizi Kırım ın Mart 2014 de işgal altında gerçekleşen referandum sonuçlarını Türkiye tanımamıştır. Kırım ın ilhakı, Karadeniz de enerji rekabetini değiştirmiş ve önemli sonuçlar ortaya çıkarmıştır. Rusya nın Kırım ı ilhak etmesinden sonra Ukrayna nın doğu ve güney bölgesinde ayrılıkçı unsurlar Rusya tarafından desteklenmiş ve bu durum bölgedeki istikrarsızlığı daha da artırmıştır. ABD nin Karadeniz de askeri varlığına süreklilik kazandırmak istemesi ve Rusya nın bölgedeki ayrılıkçı unsurları desteklemesi, önümüzdeki yıllarda bölgedeki gerilimi tırmandırabilecek iki temel faktör olacaktır. Karadeniz deki güç dengelerinin Rusya lehine geliştiği bu dönemde Türkiye nin gelişmeleri dikkatle izlemesi gerekmektedir. Türkiye nin öncülüğünde 1992 de kurulan Karadeniz Ekonomik İşbirliği Teşkilatı, bölgedeki uyuşmazlıklarda etkinliğini artırmalıdır. Ayrıca Karadeniz Donanma İşbirliği Görev Grubu (Blackseafor) da bölgedeki tehditlere yönelik ortak güvenlik anlayışının gelişmesini sağlayabilmek için daha etkin olmalıdır. Türkiye, Karadeniz in açık denizlere ulaşımını sağlayan boğazlara sahiptir. Karadeniz de en uzun kıyı hattına ve en büyük deniz yetki alanına sahiptir. Türkiye, Karadeniz de Avrupa-Atlantik güvenlik sistemi ile Rusya arasındaki rekabetin tarafıdır ve olmaya devam edecektir. Karadeniz deki enerji rekabetinde geçiş ülkesidir. Hazar Havzası ndaki petrol ve doğal gazın Anadolu ya ve Avrupa ya taşınmasını sağlayan projeleri daima desteklemektedir. Karadeniz de keşfedilen enerji kaynakları ile enerji nakil hatları bölgenin jeostratejik ve jeoekonomik önemini artırmaya devam etmektedir. Ukrayna Krizi ise, Karadeniz in jeopolitik önem ve önceliğini daha da artırmaktadır. Bu düşüncelerden hareketle Ukrayna da yaşanan gelişmeleri daha ayrıntılı irdeleyebilmek, Kırım ın ilhakını inceleyebilmek, Kırım ın ilhakı ile Karadeniz de ortaya çıkan gelişmeleri değerlendirebilmek için Uluslararası Politika da Ukrayna Krizi isimli eserin yayınlanması kararlaştırılmıştır. Bu eser, Aralık 2013 ten bu yana devam etmekte olan Ukrayna Krizi hakkında Türkiye de yayınlanmış ilk akademik kitap olma özelliği taşımaktadır. Eserin hazırlanmasına yazdıkları bölümler ile katkı ve destek veren değerli yazarlarımız; Aslıhan Anlar, Atilla Sandıklı, Artyom Litovchenko, Burak Şakir Şeker, Büşra Ural, Caner Sancaktar, Cem Karadeli, Çağla Gül Yesevi, Deniz Genç, Elnur İsmayılov, Erdal Düzdaban, Erdem Kaya, Fatma Aslı Kelkitli, G. Pınar Erkem Gülboy, Gizem Bilgin Aytaç, Işık Kuşçu, Mehlika Özlem Ultan, Mehmet Sadi Bilgiç, Metin Aksoy, N. Verda Özyer, Olena

5 Önsöz V Muradyan, Sertif Demir, Sezin İba Gürsoy, Tuğçe Varol Sevim, Ufuk Cerrah, Yaser Ahmedov ve Zhaleh Abdi ye çok teşekkür ederim. Kitabın hazırlanmasında gösterdikleri özenli çalışmalarından dolayı Doç. Dr. Caner Sancaktar ve Yrd. Doç. Dr. Zafer Yıldırım a minnettarım. Eserin basılmasını sağlayan Beta Yayıncılık Yönetim Kurulu Başkanı Sayın Seyhan Satar a şükranlarımı sunarım. Eserin yararlı olmasını yürekten dilerim. Ekim 2014, Kocaeli Prof. Dr. Hasret Çomak Kocaeli Üniversitesi Rektör Yardımcısı İİBF Uluslararası İlişkiler Bölüm Başkanı

6 VI Uluslararası Politikada Ukrayna Krizi

7 İçindekiler VII İÇİNDEKİLER Önsöz Hasret Çomak... III Ortaçağ dan Günümüze Ukrayna nın Kısa Tarihi Cem Karadeli... 1 Ukrayna Krizinde Tarihsel Doku: Türk Hakimiyeti Rus Yayılmacılığı Burak Şakir Şeker Preconditions for Regional Divisions in Ukraine and the Global Implications of the Ukrainian Crisis Artyom Litovchenko, Olena Muradyan Ukrayna da Milli Aidiyet, Rekabet ve Azınlıklar Cem Karadeli Karadeniz de Yeni Gelişmeler, Ukrayna Krizi ve Türkiye Hasret Çomak, Atilla Sandıklı, Erdem Kaya, Elnur İsmayılov Ukrayna Krizi: Yeni Küresel Politik Düzenin Başlangıcı Sertif Demir Rusya ve Batı Arasında Ukrayna Krizi Aslıhan Anlar Ukrayna Krizine Jeopolitik Kuramlar Çerçevesinde Bakış Zhaleh Abdi

8 VIII Uluslararası Politikada Ukrayna Krizi Yeni Savaş Çağı nda Ukrayna Krizi Gizem Bilgin Aytaç Ukrayna da Çatışmanın Yönetilmesi G. Pınar Erkem Gülboy Kırım: Rusya İçin Vazgeçilmez Yarımada Fatma Aslı Kelkitli Kırım ın Rusya ya Katılımının Bölgesel ve Küresel Etkileri Işık Kuşçu İngiliz, Fransız ve Alman Basınında Kırım Sorunu Deniz Genç Kırım Krizinin Kafkasya ya Etkileri Yaser Ahmedov Ukrayna Krizi nin Kafkasya ya Etkileri Mehmet Sadi Bilgiç AGİT ve Ukrayna Krizi Erdal Düzdaban Kriz Bağlamında Avrupa Birliği ve Ukrayna İlişkileri Metin Aksoy Avrupa Birliği Enerji Politikası ve Ukrayna Krizi Mehlika Özlem Ultan, Büşra Ural Ukrayna Krizinin Avrupa Birliği Enerji Güvenliğine Etkileri Ufuk Cerrah Avrasya Ekonomik Topluluğu, Enerji Politikası ve Ukrayna Krizi Çağla Gül Yesevi

9 İçindekiler IX Ukrayna nın Yönetemediği Enerji Politikası ve Sonuçları Tuğçe Varol Sevim SSCB Sonrası Ukrayna: Kapitalizme Geçiş ve Milliyetçi Parçalanma Caner Sancaktar Ukrayna Ekonomisinin Genel Durumu N. Verda Özyer Ukrayna Krizinin Türkiye Tarımına Etkileri Sezin İba Gürsoy

10 X Uluslararası Politikada Ukrayna Krizi