ÇÖLLEŞME VE EROZYONLA MÜCADALE GENEL MÜDÜRLÜĞÜ SEL KONTROLÜ. Bayram Ali TAŞ Orman Mühendisi 2016

Transkript

1 ÇÖLLEŞME VE EROZYONLA MÜCADALE GENEL MÜDÜRLÜĞÜ SEL KONTROLÜ Bayram Ali TAŞ Orman Mühendisi 2016

2 SEL Toplanma Bölgesi SEL Boğaz Bölgesi Birikme Bölgesi TAŞKIN Şanlıurfa İli Direkli Havzası

3 SEL OLUŞUMU VE ÖNLEME

4 YER SEÇİMİNDE ÖNCELİKLER 1- Şehir, kasaba veya köylerin ortasından geçen, can ve mal kayıplarına neden olan taşkınların oluşturduğu su toplama havzaları, 2- Gölet, baraj ve tabii göllerin dolmasında etkili olan ve limanlara zarar veren dere, çay ve ırmaklara sediment taşıyan havzalar, 3- Kara ve demiryolu, köprü, sulama tesisleri gibi sınai alt yapılar ile ziraat arazilerine zarar veren dere havzalarını teşkil eden sahalar.

5 SELLE MÜCADELEDE GENEL PRENSİPLER Sel kontrolü çalışmaları, her türlü tabiat olaylarına açık, uzun vadeli, pahalı ve emek isteyen çalışmalardır. Bu sebeple yer seçiminden başlayarak çalışmaların büyük bir titizlikle yapılması zorunludur. Islah çalışmalarında; arazi sağlıklı bir şekilde etüt edilerek en ekonomik, başarı şansı en yüksek tedbirler üzerinde durulmalıdır.

6 SELLE MÜCADELEDE GENEL PRENSİPLER 1- Yetişme muhiti şartları ağaçlandırmaya uygun ise, çok amaçlı bir tesis olan teraslama yapılarak ağaçlandırma çalışması yapılmalıdır. Gerekli görülürse diğer tedbirler takviye edilmelidir.

7 SELLE MÜCADELEDE GENEL PRENSİPLER 2- Sığ topraklı çıplak yamaçlarda sel ve taşkınların önlenmesi için;can emniyetinin önemli olduğu havzalar korumaya alınmalı, gerekirse suni yolla otlandırılmalıdır. -Koruma - otlandırma yeterli değilse örme çit ve çalı takviyeli teras gibi önlemler alınmalıdır.(doğal türler ve yetişme muhitine uygun akasya-iğde-aylantus vb.ile dikim yapılmalıdır.) -Can emniyetinin önemli olmadığı havzalarda koruma ile örtü gelişimi sağlanmalıdır.

8 SELLE MÜCADELEDE GENEL PRENSİPLER 3- Çıplak kayalıkların etekleri veya yamaç arazide teraslanmayan kısımdan gelecek suyun derelere akıtılması için çevirme hendekleri yapılmalıdır. 4- Yer yer meşe veya diğer bitki türleri ile kaplı arazilerde koruma ile gelişimleri sağlanmalıdır.

9 SELLE MÜCADELEDE GENEL PRENSİPLER 5- Oyuntu erozyonu olan yamaçlarda; oyuntunun başladığı noktadan itibaren kuru duvar eşik, toprak sedde, çalı demetli toprak sedde gibi tesisler yapılmalı, ve bu tesislerin arkası mutlaka ağaçlandırılmalıdır.

10 SEL KONTROL TEDBİRLERİ Sel deresi havzasında alınacak erozyon kontrolü önlemleri; İdari Kültürel Mekanik tedbirler İdari tedbirler: İnsan müdahalelerinin önlenmesi Kültürel tedbirler: Ağaçlandırma, bitkilendirme v.b. Mekanik tedbirler: Teraslama, çevirme hendeği, kuru duvar eşik, örme çit v.b

11 YAMAÇ ISLAHI TESİSLERİ YAMAÇ ISLAHI TESİSLERİ TERASLAR Eğimli teraslar Eğimsiz teraslar Seki teraslar Çalı demetli teras ÇİZGİ OT EKİMİ ÖRME ÇİT TESİSİ KAFES TEL ÇİT GEONET ÇİT TESİSİ TAŞ KORDON

12 TERASLAMA YAMAÇ ISLAHI TESİSLERİ TERASLAR Toprak ve suyu satıh üzerinde tutmaya yarayan,tesviye eğrilerine paralel yada boşaltıcı kanallardır. Teras ebatı ve aralık tayininde temel unsurlar: 1-Meyil 2-Yağış miktarı 3-Toprağın erozyona duyarlılığı 4- Örtü durumu

13 YAMAÇ ISLAHI TESİSLERİ TERASLARIN FAYDALARI Yağış suyunun yüzeysel akışa geçmesini önleyerek sel ve taşkınları engeller, Dikilen fidana gerekli toprak şartlarını sağlar, Kökler için gaz mübadelesini artırır, Suyun toprağa iyi nüfuz etmesini ve toprakta depolanmasını sağlar, toprakta hareketini kolaylaştırır, durgun su mevcut olan yerlerde durgun suyun etkilerini azaltır,

14 YAMAÇ ISLAHI TESİSLERİ TERASLARIN FAYDALARI Toprakta kırıntı bünye oluşturur, Toprağın daha iyi ısınmasını sağlar, Sert ve geçirgen olmayan tabakanın kırılmasını teminen fidan köklerinin derine inmesini kolaylaştırır, buharlaşmayı azaltır.

15 YAMAÇ ISLAHI TESİSLERİ TERAS ALET VE MAKİNALARI El Aletleri: İnsan Gücü ile Toprak işlemede kullanılan kazma, bel küreği, kürek ve çapadır. Makineli Toprak İşlemede Kullanılan Aletler: Riper (dip kazan pulluğu),diskaro,pulluk, Makineler: Hp Paletli Traktör(Dozer), En az 24 Hp gücünde, aks genişliği max. 200 cm olan paletli veya lastik tekerlekli mini ekskavatör.

16 YAMAÇ ISLAHI TESİSLERİ Eğimli(Akıtıcı) Teraslar: Esas itibariyle eğimli yamaçlar üzerinde, ani sel tahribatının ve toprak erozyonunun önlenmesi amacı ile tesis edilen teraslardır. Yağış sularını kısa mesafede tutmak ve yamaç dışına akıtmak için %1-%0,5 meyillidir, Oyulmaların büyümesini önlerler,akış hızını düşürerek güvenli akışı sağlarlar.

17 AKITICI TERAS YAMAÇ ISLAHI TESİSLERİ

18 Eğimsiz Teras YAMAÇ ISLAHI TESİSLERİ

19 Teras Aralıklarının Hesaplanması

20 Teras Aralık Hesabı YAMAÇ ISLAHI TESİSLERİ Teras Aralığı (m)

21 YAMAÇ ISLAHI TESİSLERİ Teras aralıklarına göre en kesit ve hacim hesabı:

22 YAMAÇ ISLAHI TESİSLERİ Örnek: Şanlıurfa İli nde 10 yıllık 2 saatlik maksimum yağış 34 mm (0,034m), akış katsayısı: 1, teras hacmi: 0,18 m³ ise teras aralığı nedir? 0.18=1x0.034xA A=5.29m dir.

23 YAMAÇ ISLAHI TESİSLERİ Eğimsiz Teraslar: Tesviye eğrilerine paralel sıfır meyilli teraslardır. Yüzeysel akışa geçen suların tamamen tutulması ve arazinin ön görülen kültürel önlemlere hazır hale getirilmesi için tesis edilirler. TESVİYE PERGELİ

24 YAMAÇ ISLAHI TESİSLERİ Gradoni Tipi Teras Tekne Tipi Teras Kanallı Gradoni Tipi Teras

25 «C» KATSAYISI YAMAÇ ISLAHI TESİSLERİ Su sızdırmayan satıhlar 0.95 Dik çıplak satıhlar 0.90 Dalgalı çıplak satıhlar 0.80 Düz çıplak satıhlar 0.70 Dalgalı otlaklar 0.65 Yapraklı ormanlar 0.60 İbreli ormanlar 0.50 Meyve bahçeleri 0.40 Vadi içi tarım arazisi 0.30 Prof. Dr. F. Tavşanoğlu-1974

26 YAMAÇ ISLAHI TESİSLERİ MAKİNE İLE YAPILAN TERASLAR: Değişik özelliklere sahip toprak işleme makinelerinden yararlanılarak genişliği cm, derinliği cm ebatlarında yapılan teraslardır. % 40 dan fazla meyilli olan ve mini ekskavatör ile toprak işlemesinin mümkün olduğu yerlerde; Endüstriyel, yeşillendirme, toprak muhafaza ve hidrolojik amaçlı ağaçlandırmalarda münhani eğrilerine paralel yatay aralıklarla cm eninde cm derinliğinde içe doğru %25 eğim olacak şekilde, şeritler halinde toprak işlemesi yapılır. Orman kurma amacı dışında sadece sel kontrolü, mera ıslahı ve erozyon kontrolü amacı ile yapılacak çalışmalarda ekskavatör ile cm genişliğinde, cm derinliğinde, 6-25 m yatay aralıklar ile eğimsiz teras şeklinde toprak işlemesi yapılır.

27 MİNİ EKSKAVATÖR İLE TERAS YAMAÇ ISLAHI TESİSLERİ Palet aralığı maksimum 200 cm, Gücü 24-50Hp

28 YAMAÇ ISLAHI TESİSLERİ MİNİ EKSKAVATÖR İLE TERAS

29 YAMAÇ ISLAHI TESİSLERİ

30 YAMAÇ ISLAHI TESİSLERİ MİNİ EKSKAVATÖR İLE TERAS

31 YAMAÇ ISLAHI TESİSLERİ ÖRÜMCEK EKSKAVATÖR İLE TERAS Gücü 34-50Hp

32

33

34

35

36 YAMAÇ ISLAHI TESİSLERİ SEKİ TERASLAR Makine ile toprak işlemeye uygun olan derin ve çok derin, yamaçlarda genişliği 4 metreden fazla olmamak şartıyla tesviye eğrilerine paralel, yamaç tarafına doğru % 3-5 meyil verilerek seki teras platformu açılması ve riperle toprağın işlenmesidir. Seki teras ülke genelinde erozyon kontrolu, sel ve taşkın koruma çalışmaları ile yarıkurak bölgelerdeki ağaçlandırma çalışmalarında kısıtlı olarak kullanılmaktadır.

37 YAMAÇ ISLAHI TESİSLERİ Çizgi Ot Ekimi Eğimin dik ve yüzeysel taşınmanın fazla olmadığı yerlerde iyi topraklı çürük yamaçların ıslahında kullanılır. Buğdaygiller ve baklagiller familyasına dahil türler kullanılır.

38

39

40 YAMAÇ ISLAHI TESİSLERİ ÖRME ÇİT : Toprağı gevşek çürük yamaçlarda, toprağın taşınmasını önlemek için yapılan tesislerdir. Bu çitler, yağmur sularının akışını yavaşlatarak toprağın aşınmasını ve taşınmasını önlerler. Çapları 4-6 cm. ve cm. boyunda kazıklar 2/3 oranında cm arayla çakılırlar O mıntıkada yetişen türler,tercihen meşe Tesis zamanı genellikle ilkbahardır. Yamaç meyli az ve toprağın çok gevşek olmadığı durumlarda aralıklı ve şaşırtmalı yapılabilir.

41 ÖRME ÇİT YAMAÇ ISLAHI TESİSLERİ KAZIKLARIN ÇAKILMASI

43 Örme Çit

44 Örme Çit

45 YAMAÇ ISLAHI TESİSLERİ ÇALI DEMETLİ TERAS Meyilli, rüzgar erozyonuna duyarlı, ince kumlu yapıda yamaçların stabilizasyonunda kullanılır. Kazı tabanına ters meyil verilerek bir çukur kazılır. Bu çukura temin edilen her türlü dallar demetler halinde yatırılır. Toprak çekilerek gradoni tipi teras formu verilerek toprak sıkıştırılır ve %35-40 meyil verilir. Fidan dikilecek yer çalı demetiyle kapanmaz.

46

47 Çalı Demetli Teras

48 YAMAÇ ISLAHI TESİSLERİ 48

53 YAMAÇ ISLAHI TESİSLERİ TAŞ KORDON DUVAR

54

55

56

57

58

59

60 SEL KONTROLU TESİSLERİ TESİSLERİ OYUNTU ISLAHI

61 Çizgi Erozyonu Sel Yarıntısı <30cm cm Sel Dereciği cm Ana Sel Deresi >300cm

62 OYUNTU ISLAH TESİSLERİ 1-Çevirme hendekleri ( saptırma kanalları ) 2-Boşaltma kanalları ( su yolları ) 3-Sınai tesisler ( enine yapılar ) a) Kuru duvar eşikler b) Miks eşikler c) Biyolojik yapılar -Örme canlı eşikler -Çalı demetli canlı eşikler d) Diğer tesisler -Eşik yapımında gabyon uygulamaları -Kafes tel, Geosentetik çit eşikler

63 OYUNTU ISLAH TESİSLERİ ÇEVİRME HENDEĞİ ( SAPTIRMA KANALI ) Oyuntuya gelen yüzeysel suların oyuntu içine girmeden, memba kısmının üstüne yapılan kanal aracılığıyla başka bir alana akıtılır.

64

65 OYUNTU ISLAH TESİSLERİ Boşaltma Kanalları Eğimli teras şebekesi uygulanan alanlarda veya herhangi bir teras tesisi uygulanmayan alanlarda, yağış sularının toplanarak güvenli bir şekilde bir su kanalına veya güvenli bir alana ulaştıran tesislerdir. Boşaltma kanallarında fazla su birikmesi, seviye farkı ile oyulma söz konusu olabilir. Bu kanallara bitki örtüsü takviyesi yapılması yapılan eşiklerin etkisini artırmaktadır.

66 OYUNTU ISLAH TESİSLERİ Sınai Tesisler Oyuntularda, taban meyilinin düşürülerek taban oyulmasının önlenmesi ve su hızının azaltılması için su akım doğrultusuna dik uygulanan canlı ve cansız tesislerdir. Sınai tesisler taban ve kıyı oyulmalarını önlemekte ve bitkilere iyi bir ortam sağlanır. Her noktaya sinai tesis yapılması gerekmeyebilir.

67 OYUNTU ISLAH TESİSLERİ Bir derede birden fazla ıslah sekisi yapılması planlanırsa şu formül uygulanır; h1-h2 n= h n= İnşa edilecek seki adedi h1= Derenin en yüksek ve en alçak noktaları arasındaki yükseklik farkı h2= Denge eğimine tekabül eden yükseklik h= Sekilere verilecek ortalama yükseklik

68 OYUNTU ISLAH TESİSLERİ Ortalama eğim %30, dere uzunluğu 500m ve denge eğimini %10 yapmak istersek; h1= 500x30/100= 150 m h2= 500x10/100=50 m h= 1m yükseklik verirsek h1-h n= = = 100 adet seki inşa edilecektir. h 1

69 OYUNTU ISLAH TESİSLERİ Kuru Duvar Eşikler: Harçsız olarak inşa edilen enine yapılardır.

70 OYUNTU ISLAH TESİSLERİ KURU DUVAR EŞİK Kuru Duvar Eşik Boyutları Eşik Yüksekliği (metre) Taban Genişliği (metre) Üst Genişlik (metre) Ön Eğim %

71 KURU DUVAR EŞİK OYUNTU ISLAH TESİSLERİ

72 OYUNTU ISLAH TESİSLERİ Kuru duvar eşiklerin yeterli olamayacağı daha derin ve geniş oyuntularda miks eşikler uygulanır. Miks eşik inşaatına mecbur kalmadıkça başvurulmamalıdır. Yüksekliği en fazla 3 m olmalıdır. Tesis kanatlarının gerisindeki şevlere kavak, söğüt, iğde çelikleri veya dişbudak, akasya, akçaağaç vb. yöreye en uygun ağaç türlerine ait fidanlar dikilir yada meşe, badem ve ceviz tohumları ekilir. Miks Eşik

73

74 OYUNTU ISLAH TESİSLERİ Biyolojik Yapılar: Dere yataklarında kullanılacak enine yapıların tesisinde sürgün verme yeteneği yüksek canlı bitki malzemesi kullanılarak oluşturulan yapılardır. 1- Örme canlı eşikler 2- Çalı demetli canlı eşik olmak üzere iki çeşittir.

75 OYUNTU ISLAH TESİSLERİ ÖRME CANLI EŞİKLER Oyuntu eksenine dik 30*30 hendek açılır m. Uzunluğunda 6-15 cm.çaplı kazıklar, 1/3 ü toprağa girecek şekilde m. ara ile çakılır. Araları meşe,söğüt ve kavak dalları ile örülür.

76 OYUNTU ISLAH TESİSLERİ ÇALI DEMETLİ CANLI EŞİK Kazıklar arasında mesafe 50 cm. dir. Bölgeden sağlanan çeşitli boydaki çalı ve çırpılar demet haline getirilir. Çakılan kazıkların üst kısmına bir hendek açılarak demetler yerleştirilir.

77 OYUNTU ISLAH TESİSLERİ ÇALI DEMETLİ CANLI EŞİK

78 OYUNTU ISLAH TESİSLERİ CANLI EŞİKLER

79 OYUNTU ISLAH TESİSLERİ ÖRME ÇİTLE DERECİK ISLAHI

80 ÖRME ÇİTLE DERECİK ISLAHI OYUNTU ISLAH TESİSLERİ

81 KAFES TEL EŞİK OYUNTU ISLAH TESİSLERİ Bu tip eşiklerin yüksekliği 0,70 metreyi geçmemelidir. Eşik yapılacak yerde toprak 20x40 boyutlarında kazma ile düzeltilir (temel açılır). 140 cm. boyunda L profil demirden (4 mm.kalınlık, 4 cm. kol uzunluğu, antipaslı-alttan 40 cm.si deliksiz,üst bölümü 10 cm aralıkla ve 0,6 cm.çapında delinmiş) uçları sivriltilmiş kazıklar 1 metre ara ile ½ sine kadar çakılır. 2,5x2,5 cm. aralıklı 105 cm. genişliğindeki galvanizli kafes tel, 3 mm.lik gergi teli kullanılarak kazıklara bağlanır. Kafes telin 70 cm.den fazla kısmı kıvrılarak menba yönüne yatırılır. Eşiğin iki başına 70 cm.lık sabitleme kazığı kullanılır.(çakıl ve küçük taş oranı çok az olan oyuntularda 1,5x1,5 cm.aralıklı kafes tel kullanılmalıdır.) Her üç kazığı taşımak için yaklaşık 1,5 metre menba yönüne çakılmak üzere 90 cm. boyunda gerdirme kazığı kullanılır. Demir kazıklar, gerdirme kazıklarına 2 mm.lik bağlama teli kullanılarak sabitlenir. Menba yönüne yatırılan kafes telin üzerine malzeme çekilir, ayrıca sahadan temin edilen çalı, çakıl v.s. kafes telin arkasına menba yönünde konulur.

82 OYUNTU ISLAH TESİSLERİ 82

83 OYUNTU ISLAH TESİSLERİ 83

84 OYUNTU ISLAH TESİSLERİ Kafes tel eşik yerine geosentetik malzeme kullanılabilir.

85 OYUNTU ISLAH TESİSLERİ Eşik Yapımında Gabyon Uygulamaları Gabyon kapalı kafes tellerinin içlerinin taş, çakıl gibi materyallerle doldurularak eşikler oluşturulmasıdır. Zemine göre şekil almasından dolayı kullanış açısından güvenilirdir.

86

87 OYUNTU ISLAH TESİSLERİ

88

89

90

91

92 SEL MÜCADELE TESİSLERİ 1- YAMAÇ ISLAHI TESİSLERİ 2- OYUNTU ISLAHI TESİSLERİ