ÜNİTE FİZİKSEL GELİŞİM I ÇOCUK GELİŞİMİ I İÇİNDEKİLER HEDEFLER. Doç. Dr. Birol ALVER

Transkript

1 FİZİKSEL GELİŞİM I İÇİNDEKİLER Tanım, Önem ve Kavramlar Gelişim Dönemlerine İlişkin Fiziksel Özellikler ÇOCUK GELİŞİMİ I Doç. Dr. Birol ALVER HEDEFLER Bu üniteyi çalıştıktan sonra; Doğum öncesi ve doğum sonrası dönemlerde çocukta meydana gelen fiziksel ve motor gelişimi açıklayabilecek, İlköğretim kademesindeki çocuğun fiziksel gelişimini bilecek ve aşırı yüklenmelere karşı önlem almanın önemini fark edebilecek, Erinlik ve ergenlik döneminde, çocukluktan gençliğe geçişte fiziksel gelişimi anlayabilecek, Fiziksel gelişim konusundaki fiziksel eksikliklerin farkında olabileceksiniz. ÜNİTE 1

2 GİRİŞ İnsan gelişimi, yaşam dönemlerinin belli süreçlerinde, birbirini izleyerek gerçekleşen bir dizi değişiklikten oluşur. Kalıtsal etkenler, içgüdüler ve çevresel etkenlerle yönlendirilen bir değişimler karmaşası olan gelişim, doğum öncesi dönemden başlayıp yaşamın sonuna kadar devam eden bir süreç olarak ele alınmaktadır. Döllenmeden ölüme kadar süren yaşam dönemi içinde, organizmada gözlenen düzenli ve sürekli değişiklikler gelişim olarak adlandırılır. Gelişim; büyüme, olgunlaşma, öğrenme ve yaşantı sonucu bireyde gözlenen nitelik ve nicelik boyutlarındaki değişiklikleri içerir. Gelişimin organizma için uyum sağlayıcı bir fonksiyonunun olması gerekir. Gelişme ise gelişim süreci sonunda ortaya çıkan üründür. Pek çok gelişme büyümeyi, fakat aynı zamanda bozulmayı da içerir. Gelişim, genel olarak çok boyutlu bir kavram olması nedeniyle fiziksel, bilişsel, psiko-sosyal vb. olarak belirlenen alanlara ayrılarak ele alınıp açıklanması konuyu daha anlaşılır kılmaktadır. Fiziksel gelişim, bedensel ve psikomotor gelişim olarak iki alt alana ayrılarak incelenmektedir. Bedensel gelişim beden oranında meydana gelen değişikliklerle ilgili iken, psikomotor gelişim zihin kas koordinasyonu arasındaki ilişkiye bağlı olarak ortaya çıkan becerilerle ilgilidir. Gelişim sürecinde bireysel farklılıklar görülse de bu süreç genel olarak ortak yaşlarla ifade edilmektedir. Fiziksel gelişim; doğum öncesi, bebeklik, çocukluk, okul dönemi ve ergenlik dönemi olarak beş farklı başlık altında incelenir. TANIM, ÖNEM VE KAVRAMLAR Boy ve Kilo Genel olarak büyüme, kilogram ve santimetre birimleriyle tanımlanır. Üçüncü yaştan erinlik yıllarına kadar sürekli fakat yavaş bir büyüme görülür. Erinlik yıllarına kadar erkekler kızlardan biraz daha uzun ve ağır olmakla birlikte, erinlik yıllarında kızlar erkekleri geçer. Bunun nedeni kızların erinliğe erkeklerden önce girmiş olmalardır. Erinliğin son dönemlerinde de yine erkekler kızlardan ortalama 10 santimetre daha uzun ve 11 kilo gram daha ağırdır. Genel olarak büyüme, vücudun boy, kilo ve hacim olarak artışıdır. Boy ve kiloda görülen bireysel farklılıklar, kalıtımsal etkenlere, beslenmeye, yeme alışkanlıklarına ve bireyin genel sağlık durumuna bağlı olabilir. Bireysel Etkinlik Yeni doğan bir bebeğin, yaşamın ilk yılında göstermiş olduğu fiziksel değişimleri araştırınız. Atatürk Üniversitesi Açık öğretim Fakültesi 2

3 Bedensel büyüme ve gelişmenin bireyin kişiliği üzerinde, özellikle okul öncesi, ilkokul, erinlik ve ergenlik yıllarında çok önemli etkisi olduğu söylenebilir. Çünkü karmaşık bir sistem ve alt sistemlerden oluşan bedensel yapı, insanın yaşaması için gerekli olan tüm işlev ve davranışları için bir temel oluşturur. Dolayısıyla bedensel büyüme ve gelişme bireyin gelişmesini de etkiler. Kişilik bu etkileşim sonucunda oluşur. Kaslar Kaslar, vücudun hareket sisteminin aktif elemanları olup kemiklerin üzerini örten bölümünü oluşturur. İnce ve kaba motor becerilerin gelişimi kız ve erkek çocuklarda farklıdır. Kızlar ince motor hareketleri daha iyi yaparken erkek çocukların kaba motor becerilerde daha iyi olduğu gözlenmiştir. Kaslar istemli ve istemsiz kaslar olmak üzere ikiye ayrılır: İstemli kaslar, istenilen zamanda istenilen hareketleri sağlayan kaslardır. Örnek Kol, boyun, baş, bacak, parmak, göz kapağı kasları bu gruba girer. İstemsiz kaslar: Bu kasların özelliği kişiye bağlı olmadan çalışmalarıdır. Örnek Mide, kalp, karaciğer, dalak, bağırsaklar vb. iç organlarımız istemsiz çalışan kaslara girer. Kemiklerdeki büyüme ve gelişmenin büyük bölümü ergenlik yıllarında gerçekleşir. Kasların görevleri: İskelet sisteminin hareketini sağlarlar. Vücudun enerji deposudur. Dilin hareketini sağlar ve konuşmaya yardım eder. Organların çalışmasını etkiler. Kalbin çalışmasında ve kan dolaşımında etkin rolleri vardır. Solunum sisteminin çalışmasına yardımcı olurlar. Çocuklukta kasların bedene göre ağırlığı % 25 iken, yetişkinlikte % 45 e yükselir. Atatürk Üniversitesi Açık öğretim Fakültesi 3

4 Bireysel Etkinlik Çocuklarda kaba motor ve ince motor kasların fiziksel olarak göstermiş olduğu gelişim süreçlerini araştırınız. Kemik ve Dişler Kemikler, vücudu oluşturan dokular arasında en sert olanıdır. Organizmada gerçek anlamda destek görevi yapan dokudur. Ayrıca organizmanın kalsiyum depolarıdır. Kalsiyum bakımından doymuş olduklarından serttir. Sert olmalarına rağmen kıkırdak dokusundan farkları damar içermeleridir. Kemikler de vücudun bütün diğer dokuları gibi gelişme çağında büyür. Uzun kemikler uçlarındaki bölümlerinden büyürler, kısa ve yassı kemiklerin bu bölümleri yanlarındadır. Kemiklerin büyümesinde tiroit, hipofiz gibi iç salgı bezlerinin salgıladıkları hormonların büyük payı vardır. İskelet gelişimi bebek doğduğunda tamamlanmıştır. Doğumdan sonra kemiklerdeki gelişme, boylarının uzaması biçiminde gerçekleşir. Kemiklerdeki en hızlı gelişme, yaşamın ilk yılı içinde görülür. Daha sonra, ergenlik dönemine kadar gelişme hızında bir yavaşlama görülür. Ergenlik döneminde ise kemiklerdeki gelişme yeniden hızlanır. Kemiklerdeki büyüme ve gelişmenin büyük bölümü ergenlik yıllarında gerçekleşir. Diş tabakalarının gelişimi doğum öncesi dönemde başlar. Olgunlaşmasını tamamlayan dişler, doğumdan sonra belli bir sırayla diş etlerini delerek çıkar. İlk dişler yaklaşık ayda çıkmaktadır, ancak farklı ülkelerdeki çocukların diş gelişimlerinin değişik olduğu sonucuna varılmıştır. Bazı bebeklerde dişin ilk çıkışı 12. aya kadar olabilmektedir. Bazı bebeklerin de doğduklarında bir veya birden fazla dişi de olabilmektedir, dört yaşına doğru çocuğun tamamlanan bu dişlerine süt dişleri adı verilir. Süt dişleri 20 adet olup iki buçuk yaşına kadar tamamlanır. Sistem ve Organlar Canlı bir vücuttaki dokuların bir araya gelerek anatomik ve işlevsel bir bütün oluşturduğu, belirli bir görev yapan ve sınırları kesin olarak belirlenmiş vücut bölümüne organ denir. Organ, biyolojide belirli bir görevi veya görevler bütününü yapan doku grubudur. Canlı bir vücuttaki dokuların bir araya gelerek anatomik ve işlevsel bir bütün oluşturduğu, belirli bir görev yapan ve sınırları kesin olarak belirlenmiş vücut bölümüne organ denir. İnsan vücudunda pek çok organ görev alır. Bu organlar görevlerine ve bulundukları sistemlere göre; iç organlar, sindirim organları, üreme organları, boşaltım organları, solunum organları gibi sınıflandırılabilir. Atatürk Üniversitesi Açık öğretim Fakültesi 4

5 Sistemler, fizyolojik olarak aynı işlevi gören yapısal organ birlikleridir. Vücudumuzdaki sistemlerde; iskelet sistemi, dolaşım, boşaltım, sistem sistemi vs. olarak sınıflandırılır. Bireysel Etkinlik İnsanlarda organların göstermiş olduğu gelişim süreçlerini araştırınız. FİZİKSEL GELİŞİM DÖNEMLERİ Doğum Öncesi Dönem Gelişim süreci içinde, döllenme ile başlayıp anne karnında geçen ve doğum öncesi dönem olarak adlandırılan bu dönem, pek çok yanıyla insan yaşamının önemli aşamalarından biridir. Bu dönemde fiziksel anlamda hızlı bir gelişme görülmektedir. Doğum öncesi dönem çok karmaşık biyolojik süreçlerle karakterizedir. Doğum öncesi gelişim dönemi, üç ana bölümden oluşur. Bunlar; zigot, embriyo ve fetüstür. Doğum öncesi dönemde annenin aldığı ilaçlar, beslenme durumu, içki, sigara gibi alışkanlıkları, psikolojik durumu, kan uyuşmazlığı ve diğer bazı sebepler doğum öncesi gelişimi etkiler. Zigot dönemi: Döllenme babadan gelen spermin, annenin yumurtasını döllemesiyle gerçekleşir. Bu olay sonucu zigot adı verilen döllenmiş yumurta oluşur. Zigot mitosis adı verilen hücre bölünmesi ile çoğalır. 14 gün kadar süren süreç yumurtanın oluştuğu dönemdir. Zigot döneminde fallop kanallarında döllenen yumurta uterusa hareket etmeye başlar ve 14 gün içerisinde yerleşme işlemini tamamlar. Zigot oluşumundan sonraki ilk iki haftalık sürece ise dölüt denir. Embriyo dönemi: Üçüncü hafta ile sekizinci hafta arasındaki sürece de embriyo denir. Gelişimin, döllenme sonrası evrelerinden ilkidir. 2-8 haftalar arasını içerir. Bu evrede bebeğin kalbi atmaya, beyni çalışmaya, vücudun temel yapıları oluşmaya başlar. Yaklaşık 50 gün sonra embriyo tümüyle insan şekline dönüşür. Bu dönemde plesanta oluşmaya, kalp atmaya, gözler, kalp damarları ve sinir sistemi gelişmeye; kollar, bacaklar, gonadlar oluşmaya başlar. Bu evrede hücreler farklılaşarak beden organlarını meydana getiren tabakalar oluştururlar: Ektoderm (dış tabaka): Duyu organları, deri. Mezoderm (orta tabaka): Dolaşım sistemleri, iç salgı bezleri, kaslar, iskelet. Endoderm (iç tabaka): Akciğer, karaciğer, solunum sistemi gibi fizyolojik organlar. Atatürk Üniversitesi Açık öğretim Fakültesi 5

6 Fetüs evresi: 8. haftadan doğuma kadar süren evredir. Bu evrede bebeğin gelişimi devam eder. Bu dönemde bebeğin cinsel organlarının görünümü tamamlanır; kol ve bacaklar hareket etmeye, dolaşım sistemi çalışmaya, deri ve saçları gelişmeye, iskelet yapısı güçlenmeye ve uyarıcıya tepki vermeye başlar. Artık bebeğin kalp atışı duyulabilir, bebek kilo alır, emme hareketleri yapabilir, gözleri açılır. 28 haftayı dolduran bebek boşaltım sistemi olgunlaştığı için erken doğsa da yaşayabilir. 38.haftada ise artık bebek doğum için hazırdır ve dış dünyada yaşamını rahatlıkla sürdürebilir. Bireysel Etkinlik Doğum öncesi dönemde, bir bebeğin göstermiş olduğu fiziksel gelişim süreçlerini araştırınız. Beden organlarını oluşturan tabakalar Ektoderm, Mezoderm ve Endoderm olmak üzere üç gruba ayrılır. Doğum öncesi gelişim, kalıtım ve çevrenin etkisi altındadır. Çocuk, doğumdan önce gelişimini düzgün olarak sürdürür. Bu yüzden çocuğun hangi ayda nasıl gelişim göstereceğini kestirmek de kolaylaşır. Eğitim için önemli olan doğum öncesi çağda, çocuğun gelişimindeki çevresel faktörlerdir. Annenin fiziksel ve duygusal durumu çocuğa büyük etkiler yapmaktadır. Bunun yanı sıra hem döl yatağının iç çevresinden hem de dışarıdan gelen etkiler de yine çocuğun gelişimini etkilemektedir. Doğum öncesi dönemde annenin aldığı ilaçlar, beslenme durumu, içki, sigara gibi alışkanlıkları, psikolojik durumu, kan uyuşmazlığı ve diğer bazı sebepler doğum öncesi gelişimi etkiler. Bu dönemde annenin sosyal alışkanlıklarından sigara içme erken dönemlerde düşüklere neden olurken, ileriki dönemlerde alınan doza bağımlı olarak bebeklerde doğum ağırlığının daha düşük olmasıyla sonuçlanmaktadır. Ayrıca sigara içen kadınlarda erken doğumun daha sık olduğuna dair kanıtlar vardır. Alkol bağımlılığı olan hamile kadınların bebeklerinde fetal alkol sendromu denilen doğuştan çeşitli bozukluklar görülmektedir. Annenin hamileyken beslenme eksiklikleri, annenin duygu durumu, ani heyecanlanma, korkma durumlarında doğum öncesi olumsuzluklar yaşanmaktadır. Fetüsün ilerdeki hayatını tehlikeye atmamak için her annenin bu konularda dikkat etmesi önemlidir. Bebeklik Dönemi (0-2 yaş) Bebeklerin doğumdan sonra yaptıkları ilk davranış solunumdur. Bebeğin ilk 28 günlük sürecine yenidoğan denir. Bebekler bu süreçte sadece ışığı ve gürültüyü ayırt edebilirler. Çevrelerine karşı ilgisizdirler ve başlarını dik tutamazlar. Bedensel gelişimin en hızlı olduğu ikinci dönemdir. Gelişim baştan ayağa olduğundan bu süreçte başın vücuda oranı düşünüldüğünde bir biçimsizlik göze çarpar. Atatürk Üniversitesi Açık öğretim Fakültesi 6

7 Bebeğin doğumdaki boyu ile yetişkinlik çağında ulaşacağı boy arasında yakın bir ilişki bulunur. Normal koşullarda ve ortalama olarak çocuğun doğduğu andaki boyu santimetre, ağırlığı ise gramdır. Erkek bebekler kızlara göre daha ağır ve uzun doğarlar. Bu durum okul dönemine kadar böyle devam eder. Yeni doğmuş bebeklerin doğum ağırlıkları, ilk günlerde sıvı kaybı nedeniyle %5-10 oranında azalır. 36 aylık erkek çocuklarının %95 i cm uzunluğunda, kg ağırlığında olurken yine 36 aylık kız çocuklarının % 95 i cm boyunda, kg ağırlığında olur. Annenin ilk bebeği doğuşta son bebeğine oranla daha kısa olmaktadır. Bebeğin doğumdaki boyu ile ilerde yetişkinlik çağında ulaşacağı boy arasında bir bağlantı vardır. Doğumdan sonraki ilk yılda büyüme hızlıdır. İkinci yılda da hızlı olmakla birlikte, birinci yıla göre daha yavaştır. Çocuk ilk altı ayda ağırlığının iki katına birinci yaş sonunda ise üç katına ulaşır. Birinci yaşta boy artışı yüzde elli kadardır. Bireysel Etkinlik Yaşamın ilk bir yılı ile sonraki yıllarda görülen fiziksel gelişim süreçleri arasındaki farklılıkları araştırınız. Bebek doğduğunda 270 tane kemiği vardır. Bunlar incinebilir, bükülebilir ve birbirine gevşek biçimde bağlıdır. Sinir sistemi de bebek doğduğunda tamamlanmıştır. Ancak zamanla sinir hücrelerinin boyutları büyür ve sinir liflerinin bazıları filizlenerek çoğalır. Liflerin üzerinde yer alan ve sinirsel iletilerin sinir hücreleri tarafından beyine aktarılmasını ve beyinden ilgili organlara iletilmesini hızlandıran miyelin kılıfları ise, bebek doğduğunda henüz tam olarak oluşmamıştır. Miyelin kılıflarının gelişimi büyük ölçüde ilk birkaç yıl içinde tamamlanır. Sinir sisteminin gelişiminde miyelinleşme önemli bir değişimdir. Miyelinleşme, iletilerin sinir hücreleri arasında iletilmesi için gerekli miyelin maddesinin üretilmesi anlamına gelir. Miyelinleşme aracılığıyla beyin ve duyu organları arasında patikalar oluşur. Sinirlerin ördüğü bu yollarla beyin, iskelet, kas sistemlerinin birbirleriyle iletişimi sağlanır ve çocuk devinimde bulunur. Miyelinleşme yaşamın ilk yılında hızla oluşur. Bebeğin ilk 28 günlük sürecine yenidoğan denir Bebeklerin duyuları çok duyarlıdır. Çok çabuk üşüyebilirler. Duyu organları içinde en son gelişen duyu organı gözdür. Yenidoğanın gözleri uzağa gereği gibi odaklanamaz. Görsel keskinlikleri zayıftır. 1 aylık olduğunda annesinin yüzünü diğerlerinden ayırt edebilir. Doğumdan sonra 6. ayda görme keskinliği yetişkin düzeye ulaşır. Yenidoğan, anne karnında iken duymaya başlar. Bebek anne ve babasının seslerini diğer seslerden ayırt edebilir. Bebek sese gövdesini çevirerek tepki verir. Farklı kokulara karşı duyarlıdır. Özellikle de annesinin göğsünden gelen kokuya Atatürk Üniversitesi Açık öğretim Fakültesi 7

8 karşı çok duyarlıdır. Yenidoğan, farklı tatları birbirinden ayırt edebilir. Henüz tatlı tuzlu farkını bilmez ama tatlı uyarıcıları tercih eder. Yine yeni doğan kuvvetli bir dokunma duyumuna sahiptir. Birey, etkilenen - etkileyen bir varlıktır. Doğum sonrası dönemin her evresinde birçok kazanımlar elde eder ve bu kazanımları gelişim ödevlerine dönüştürerek yapabildiklerinden yapabileceklerine doğru bir ilerleme gösterir. Bu nedenle sosyal bir varlık olarak hayatının ilk yıllarında alıcı konumunda olan birey, sonraki yıllarda verici konumunu üstlenir. Bu dönem bireysel farklılıkların ortaya çıktığı ve bireyin diğer bireylerden kendini ayıran birçok özellik kazandığı dönemdir. Doğum sonrası dönemde birey, fiziki, bilişsel, sosyal, ahlaki ve cinsel yönden gelişim gösterir. Bu farklı gelişim alanlarındaki özellikler ise yaşla birlikte çevre ve zaman faktörlerinin etkisiyle ortaya çıkar. Bundan sonra da bireyin kişilik gelişimi olumlu ya da olumsuz yönde etkilenmektedir. Bireysel Etkinlik Bebeklik döneminde çocuklar arasında görülmesi muhtemel bireysel farklılıkların kaynağını araştırınız. Bu dönemde çocuklar, ay ay fiziksel gelişimini sürdürür. 0-6 ayda; birçok refleks davranış sergiler, nesnelere ulaşır, kollarının desteği ile başını kaldırabilir, biberonu tutabilir ayda; çok az refleks davranış sergiler. Örnek Desteksiz oturur, yerde sürünür ve yavaşça ilerleyebilir, bir yere tutunarak ayağa kalkar ayda; yürümeye başlar, merdivenlerden emekleyerek çıkabilir ayda; koşmaya başlar, koltuğa tırmanabilir, basit yapbozları tamamlar, bağırsakların denetimini kazanır. 30 ay; parmak uçlarıyla tebeşir tutar, zıplar, bardağı kendisi tutabilir. Sinir sistemi merkezden uçlara, içerden dışarı doğru gelişim gösterir. Doğumda, baştaki sinirler ayaktaki sinirlere oranlara daha gelişmiş durumdadır. Beyinin iç kısmı dış kısmına oranla daha gelişmiştir. Doğumdan altı aya kadarki devrede, beynin devimsel davranış merkezi, duyu merkezlerinden daha gelişmiş durumdadır. Atatürk Üniversitesi Açık öğretim Fakültesi 8

9 İlk Çocukluk (Oyun, 3-6 yaş) Dönemi Bebeklikteki bedensel büyüme oldukça çarpıcıdır. Erken çocuklukta bu bedensel büyüme yavaşlasa da ilk çocukluk dönemindeki bir çocuğu bir bebekten ayırt etmek çok da zor değildir. İlk çocukluk dönemindeki birçok çocuk bebeklikteki kilolarını kaybetmekte, bacak ve gövdeleri uzamaktadır. Bebeklikte, sinir hücrelerinin uzantılarının miyelinleşmesi, tam görme kapasitesine ulaşma gibi işlevlerin sağlanması için zemin oluşturmaktadır. Erken çocukluktaki miyelinleşmenin devamı, çocuğun el-göz koordinasyonunun daha iyi bir hâle gelmesini de beraberinde getirmektedir. Erken çocukluk döneminde bir çocuğun boyu ortalama olarak 6,5 cm kilosu da 2-3 kg kadar artmaktadır. Erken çocukluk döneminde bir çocuğun boyu ortalama olarak 6,5 cm kilosu da 2-3 kg kadar artmaktadır. Bu dönemde boy ve kilodaki artışın yüzdesi her bir yılda azalmaktadır. Kız çocuklar bu dönemde erkeklere oranla daha kısa ve hafiftirler. Baş büyüklükleri hâlâ bedenlerine göre büyük olsa da okul öncesi dönemin sonlarına doğru çoğu çocuk bu dengesiz görünümden kurtulur. Erken çocukluktaki en önemli fiziksel gelişimlerden birisi de beyin ve sinir sistemindeki sürekli gelişimidir. Bu dönemde beyin büyümeye devam etse de bebeklikteki kadar hızlı değildir. Çocuk 3 yaşına geldiğinde beyni, bir yetişkin beyninin dörtte üçü büyüklüğüne ulaşmıştır. Bireysel Etkinlik İlk çocukluk döneminde görülen fiziksel gelişim süreçlerini araştırnız. Okul öncesi dönemdeki çocuk artık düzgün bir şekilde durabilmekte ve hareket edebilmektedir. Çocuklar, amaçlı olarak kendilerini taşıyıp bacaklarını kendilerine güvenerek hareket ettirebilirler. 3 yaşındaki çocuklar ince motor becerilerde oldukça beceriksizlerdir. 4 yaşına geldiklerinde ince motor becerileri daha gelişmiş ve kusursuz hâle gelmiştir. Örnek 4 yaşındaki bir çocuk kendisine atılan topu elleriyle değil, iki koluyla yakalamaya çalışır. Psikomotor gelişim açısından çocuğun büyüklerin davranışlarını test ve taklit ettiği bir dönemdir. Bu dönemde bedensel becerilerin kazanılması ile birlikte Atatürk Üniversitesi Açık öğretim Fakültesi 9

10 bağımsız hareket etme söylenenlerin tersini yapma, dikkat çekici davranışlarda bulunma, inatçılık önem kazanmaktadır. Bu dönemi Özer (2004:120), temel hareketler dönemi olarak nitelendirmiştir. Başlangıç, ilk evre ve olgunlaşma evresidir. Başlangıç evresinde çocuklar, kendi bedenlerinin hareket yeteneklerini anlamak ve bunları denemek için çaba gösterirler. Hareket sırasında beden ya çok abartılı ya da çok sınırlı biçimde kullanılır. Ritim ve koordinasyon zayıftır. İlk evrede kontrol ve ritmik koordinasyon arttığı için çocuğun hareketleri daha uyumlu ve kontrollü olmaya başlar. Buna rağmen abartma ve sınırlama vardır. 3-4 yaş çocukları gözlendiğinde bu evrenin özelliklerini taşıyan pek çok hareket görülebilir. Olgunluk evresinde çocuklar mekanik yönden etkili, uyumlu ve kontrollü, gelişmiş hareket şekillerini sergilerler. 5-6 yaşına gelen çocukların bu evreye ulaşmış olması gerekir. İkinci Çocukluk (İlköğretim,7-11 yaş) Dönemi İkinci çocukluk döneminde kalp atışı, yetişkin kalbine yakın bir ritme yaklaşırken solunum sistemi hızla gelişir. Bedensel gelişme, önceki yıllara göre yavaşlar ama sürekli artış gösterir. İskelet sistemindeki gelişme bu dönemde kas sistemindekinden daha ileride olduğundan büyüme ağrıları gözlenir. Boy uzaması yavaştır. Yıllık boy artışı ortalama 5,5 cm dir. 10 yaşındaki bir çocuğun boyu yaklaşık 1.40 cm dir. Ağırlıkta boy uzaması gibi yavaştır. 7 yaşındaki bir çocuğun ortalama ağırlığı 24 kg dır. 7-8 yaşlarındaki çocukların sindirim, solunum, sinir, iskelet, boşaltım gibi sistemleri gelişimini sürdürür. Bireysel Etkinlik İkinci çocukluk döneminde görülen fiziksel gelişim süreçlerini araştırnız. Bu dönemde sinir sistemi gelişimini büyük ölçüde tamamlar. Ayrıca kalp atışı, yetişkin kalbine yakın bir ritme yaklaşırken, solunum sistemi hızla gelişir. Akciğerlerin ve diğer solunum organlarının gelişmesi, bu çocukların bedensel etkinliklerini giderek daha çok kolaylaştırır yaş dönemindeki gelişme de, iç salgı bezlerinin önemli bir yeri vardır. 2-6 yaş döneminde timüs, hipofiz ve troid bezleri oldukça etkenden, 6-12 yaş döneminde bu bezlerin yanı sıra döl bezleri de harekete geçer. Atatürk Üniversitesi Açık öğretim Fakültesi 10

11 7-12 yaşlar arasında bel, kol, bacak kemikleri ağır işleri yapmaya hazır değildir. Ağır yükleri taşımak, bu yaşlardaki çocukların kemik yapılarının bozulmasına neden olabilir. Bu yaşlardaki çocukların ağır işlerde çalıştırılmaları da suç niteliği taşımaktadır. Temel eğitime başlayan çocukların bilek ve parmak kemikleri ve kasları ince işleri yapabilecek olgunluğa henüz ulaşmamıştır. 1. Sınıf öğrencileri incelik isteyen küçük el işlerini yapmada zorluk çekerler. Öğrencilerin ağır yükleri uzun süre taşımaları kemiklerin çarpılmasına yol açar. 1. Sınıf öğrencileri okuma ve yazmayı öğrendikten sonra bile, çizgili bir deftere yazı yazarken çizgiyi taşırmadan yazı yazmayı başaramazlar. Bu durum incelik isteyen bir işlevdir ve bu dönem çocukları incelik isteyen küçük el işlerini yapmada zorluk çekerler. Ergenlik Dönemi (12-18 yaş) Adolescence sözcüğü Latince kökenli adolescere sözcüğünden türetilmiştir. Adolescere büyüme, olgunlaşma anlamına gelmektedir. Ergenlik dönemi, erinlik ile başlayıp yetişkinliğe kadar süren bir dönemi kapsamakta, çocuklukla yetişkinlik arasında bir geçiş dönemini oluşturmaktadır. Yaş sınırları kesin olarak belirlenmemiştir, ancak aşağı yukarı on iki yaş ile fiziksel büyümenin hemen hemen sona erdiği yaşlarına dek uzanır. Ergenlik dönemi, erinlik ile başlayıp yetişkinliğe kadar süren bir dönemi kapsamakta olup çocukluk ile yetişkinlik arasında bir geçiş dönemini oluşturmaktadır. Erinlik Latince puberte (erkeklik yaşı) kelimesinden alınmış bir isimdir. İnsanın cinsiyet yeteneklerini kazandığı gelişim dönemidir. Bu dönemde gençlerde birçok fiziksel değişmeler görülmektedir. Ergenlik, fiziksel gelişimin 0 1 yaş dönemindeki en hızlı değişiminden sonra, en hızlı değişimin yaşandığı dönemdir. Bireysel Etkinlik Ergenlik döneminde görülen fiziksel gelişim süreçlerini araştırınız. Erinlik, ergenliğin habercisi olsa da çoğumuz için erinlik, ergenlik döneminin sona ermesinden önce tamamlanır. Erinlik tek ve ani bir olay değildir. Genç bir kızın veya erkeğin erinlik döneminde olduğunu söyleyebiliriz ama erinliğin ne zaman başlayıp ne zaman bittiğini tahmin edemeyiz. Erinliğin en önde gelen belirtileri cinsel olgunlaşma, boydaki ve ağırlıktaki artışlardır. Erinlik dönemindeki erkeklerde görülen fiziksel değişimlerin sırası; penisin ve testislerin büyümesi, genital kılların görülmesi, az miktarda ses değişikliği, ilk boşalma, koltuk altı kılların büyümesi, yüzündeki kıllanmalardır. Atatürk Üniversitesi Açık öğretim Fakültesi 11

12 Erinlik dönemindeki kızlarda görülen fiziksel değişimlerin sırası; göğüsler büyür, genital kıllar görülür, koltuk altı kıllar görülür, boyları uzar, kalçaları omuzlarından daha geniş hâle gelir. Adet, bir genç kızın erinlik döneminde oldukça geç gelişir. Önceleri adet dönemleri düzensiz olabilir, başlangıçta adet görmesine rağmen yumurta üretemeyebilir. Kızlarda, erkekler gibi ses değişikliği görülmez. Erinliğin sonunda, genç kızın göğüsleri tamamen gelişmiştir. İçsalgı bezleri de bireyin hareket ve beden gelişiminde ve kişilik kazanma sürecinde çok önemli fonksiyonlara sahiptir. Hipofiz, tiroit, paratiroit, böbreküstü, pankreas ve cinsel bezler fiziksel gelişimde çok önemli fonksiyon üstlenirler. Örnek Erinliğin ilk yıları boy uzamasının en çok görüldüğü yıllardır. Çünkü bu yıllarda pitüiterin büyüme hormonu daha fazla salgılanmaktadır. Ergenlik döneminde troid hormonunun etkisiyle kemik dokusu iyice sertleşir. Kızlar bu dönemde genellikle daha ağır ve uzundurlar. Gelişimin birçok alanında tipik olarak kızlardan geri olan erkekler büyüme atılımlarına genelde yaş arasında başlarlar ve her yıl ortalama 7,5-12 cm uzarlar. Daha sonra büyüme, maksimum boya yaşlar arasında ulaşıncaya kadar yavaşlayarak sürer. Ağırlık boyla birlikte artar. Kız çocuk 11 ile 26 yaşlar arasında ortalama 19 kilo, erkek çocuk ortalama 25 kilodur. Bu dönemde ağırlık artması yalnızca yağlanmaya bağlı değildir, kemik ve kas gelişimi de bunu etkiler. Erinlik döneminde kemiklerin boyu uzar. Aynı zamanda iç yapıları ve biçimleri değişir. Troid hormonunun etkisiyle kemik dokusu iyice sertleşir. Kızların kemik yapıları, boy uzamasının sona ermesiyle yaşlarında yetişkin seviyesine ulaşır. Erkeklerde ise kemik yapısı 19 yaş civarında son hâline ulaşır. Kas gelişimi kızlarda 12-13, erkeklerde yaşlarında beden ağırlığının hemen hemen yarısını oluşturmaktadır. Örnek Büluğ döneminde kızlarda östrojen, erkeklerde testosteron adı verilen cinsiyet hormonu salgılanır. Bu hormonla birlikte kemik ve kas yapısında büyüme hızlanır. Cinsiyet hormonu ayrıca kızlarda yumurta, erkeklerde sperm hücrelerinin oluşmasına neden olur. Atatürk Üniversitesi Açık öğretim Fakültesi 12

13 Özet Gelişim; büyüme, olgunlaşma, öğrenme ve yaşantı sonucu bireyde gözlenen nitelik ve nicelik boyutlarındaki değişiklikleri içerir. Gelişimin organizma için uyum sağlayıcı bir fonksiyonunun olması gerekir. Doğumdan sonra kemiklerdeki gelişme, boylarının uzaması biçiminde gerçekleşir. Kemiklerdeki en hızlı gelişme, yaşamın ilk yılı içinde görülür. Fiziksel gelişim üzerinde kalıtımın etkisini çok önemli bir faktör olmasına rağmen tek faktör değildir. Buna ek olarak psikolojik, sosyal, çevresel faktörlerin de çok önemli etkileri bulunmaktadır. Fiziksel gelişimi, doğum öncesi ve doğum sonrası faktörler etkilemektedir. Bebeklik döneminden iki yaşına kadar olan süreç içerisinde büyüme eğrisi oldukça hızlı iken, bu dönemi ergenliğe kadar devam edecek olan bir yavaşlama süreci izlemektedir. Fiziksel gelişim çocuklarda doğum öncesi, doğum sonrası, ilk çocukluk, ikinci çocukluk, erinlik ve eregenlik gibi dönemlere ayrılarak incelenir. En hızlı fiziki gelişim 0-2 yaş grubunda gerçekleşir. Daha sonra yavaşlar ve erinlik ve ergenlik döneminde fiziksel gelişim tekrar hızlanır ve yetişkinlikte olabilecek seviyeye ulaşır. Atatürk Üniversitesi Açık öğretim Fakültesi 13

14 Ödev Fiziksel gelişimi etkileyen biyolojik ve kalıtsal faktörleri araştırınız. Ödev Fiziksel gelişime ilişkin temel kavramları tartışınız. Ödev Ergenlik döneminde görülen fiziksel gelişim özelliklerini araştırınız. Ödev Çevre faktörünün, fiziksel gelişim üzerindeki etkisini araştırınız. Atatürk Üniversitesi Açık öğretim Fakültesi 14

15 Değerlendirme sorularını sistemde ilgili ünite başlığı altında yer alan bölüm sonu testi bölümünde etkileşimli olarak cevaplayabilirsiniz. DEĞERLENDİRME SORULARI 1. Fiziksel gelişimle ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? a) Kızlarda ağırlık artışı en fazla cinsel olgunluğun ortaya çıktığı dönemlerde olmaktadır. b) Erkeklerde ağırlık artışı en fazla 16 yaş civarında görülür. c) Erkeklerdeki kas oranı kızlardan daha fazladır. d) Okul döneminde kas sistemindeki gelişme, iskelet gelişiminin üstündedir. e) Erinlik döneminde kızların fiziksel gelişimi erkeklerden ilerdedir. 2. Fiziksel ve cinsel yönden akranlarına göre erken olgunlaşmanın kız ve erkek ergenler üzerindeki etkileri nasıldır? a) Erkek için olumlu, kız için olumsuz b) Erkek için olumsuz, kız için olumlu c) İkisi içinde olumlu d) İkisi için de olumsuz e) Erken olgunlaşma ile cinsiyet arasında bir ilişki yoktur. 3. İlköğretim 1. sınıfa başlayan Ali diğer arkadaşları gibi defterine kalemiyle çizgi çizmediği için sinirlenmekte ve her defasında defterinin sayfasını yırtmaktadır. Bu nedenle de okula gitmek istememektedir. Ali nin çizgi çizememesini aşağıdakilerden hangisi açıklar? a) Sinir sistemi yeterince gelişmemiştir. b) Okulu ve öğretmeni sevmemiştir. c) Anne ve babası okula iyi hazırlayamamıştır. d) Parmak kasları yeterince olgunlaşmamıştır. e) Çizgi çalışmasını öğretmen iyi öğretememiştir. 4. Bebeklerin doğumdan sonra yaptıkları ilk davranış olup, ilk 28 günlük sürece...denir. Cümlede boş bırakılan yerlere aşağıdakilerden hangileri sırasıyla gelmelidir? a) Emme, erkendoğan b) Solunum, erkendoğan c) Solunum, yenidoğan d) Emme, yenidoğan e) Ağlama, yenidoğan 5. Aşağıdaki dönemlerin hangisinde fiziksel gelişim hızı en hızlıdan yavaşa doğru sıralanmıştır? a) Doğum öncesi, bebeklik, ergenlik, ilk çocukluk, son çocukluk Atatürk Üniversitesi Açık öğretim Fakültesi 15

16 b) Bebeklik, doğum öncesi, ergenlik, son çocukluk, ilk çocukluk c) Doğum öncesi, bebeklik, ergenlik, son çocukluk, ilk çocukluk d) Bebeklik, doğum öncesi, ergenlik, ilk çocukluk, son çocukluk e) Doğum öncesi, ergenlik, bebeklik, ilk çocukluk, son çocukluk 6. Doğum öncesi gelişim dönemi aşağıdakilerden hangisinde doğru sıralanmıştır? a) Zigot - Embriyo - Fetüs b) Fetüs - Embriyo - Zigot c) Embriyo - Zigot - Embriyo d) Zigot - Fetüs - Embriyo e) Fetüs - Zigot Embriyo 7. Fiziksel gelişim ile ilgili aşağıdakilerden hangisi yanlıştır? a) Çocukların ergenliğe giriş yaşları, ebeveynlerinin giriş yaşlarından etkilenir. b) Zihinsel engelli çocukların fiziksel gelişimi, akranlarına göre daha yavaştır. c) Bazı refleksler ertelenebilir ama engellenemez. d) Doğum öncesi süreçte bebeğin çevreden en az etkilendiği dönem dölüt dönemidir. e) Sıcak iklimde yaşayan çocuklar, soğuk iklimde yaşayanlara göre ergenliğe daha geç girer. 8. Okul öncesi dönemde vücudun belli bölgelerinde orantısızlık göze çarpar. Bu durumun en çok görüldüğü organ hangisidir? a) Baş b) Kollar c) Gövde d) Bacaklar e) Ayaklar 9. Bir bebek kaç haftalık olunca doğuma hazır hâle gelir? a) 30 b) 32 c) 34 d) 36 e) I. Kalıtım II. Çevre III. Beslenme IV. Annenin yaşı Yukarıda verilenlerden hangisi ya da hangileri fiziksel gelişimi etkileyen faktörlerden biridir? Atatürk Üniversitesi Açık öğretim Fakültesi 16

17 a) Yalnız I b) Yalnız II c) I ve III d) II ve IV e) I II III IV Cevap Anahtarı 1.D, 2. A, 3.D, 4-.C,5.A, 6.A, 7.E, 8. A,9.E, 10.E. Atatürk Üniversitesi Açık öğretim Fakültesi 17

18 YARARLANILAN VE BAŞVURULABİLECEK DİĞER KAYNAKLAR Acarlar, F.(2002). Çocuklarda dilin değerlendirilmesi: Betimleyici yaklaşım. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 35(1), Akbaba, S.(2008). Ahlak ve gelişimi. (Ed). Özbay, Y., Erkan, S. Eğitim psikolojisi. Ankara: Maya Akademi. Atay, M.(2009). Erken Çocukluk Döneminde Gelişim-1. Ankara: Kök Yayıncılık. Austin, V., Scıarra, D.T.(2012). Children and adolescents vith emotional and behavioral disorders. (1. Basım) (Çev. Özekes, M.). Ankara: Nobel Yayıncılık Bacanlı, H., (2013). Eğitim Psikolojisi (Gelişim ve Öğrenme). Ankara: Nobel Yayınevi. Başaran, İ. E. (2000). Eğitim Yönetimi. Ankara: Feryal Matbaası. Bishop, D.V.M. and Adams, C. (1990). A prospective study of the relationship between specific language impairment, phonological disorders and reading retardation. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 31(7), Bloom L., ve Lahey, M.(1978). Language development and language disorders. Nev York: John Wiley and Sons Catts, H. (1993). The relationship between speechlanguage impairments and reading disabilities.journal of Speech and Hearing Research, 36(5), Chomsky, N.(1957). Syntactic structures. The Hague: Moutun Çataloluk, C. (1994). Farklı Sosyo-Ekonomik ve Kültürel Ortamlarda Yetişen Çocukların Okul Olgunluğu Açısından Karşılaştırılması. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul Ege, P.(1997). Kekemelikte erken tedavi: Önemi ve yöntemleri. Ankara Üniversitesi 5. Mitat Enç Özel Eğitim Günleri, Ankara: Türkiye Sakatlar Konfederasyonu Yayınları, 5, Fabes, R., ve Martin, C.L.(2003). Exploring child development. Boston: Pearson Education. Geçtan, E. (1995). Psikodinamik Psikiyatri ve Normal Dışı Davranışlar. İstanbul: Remzi Kitabevi,11. Basım Atatürk Üniversitesi Açık öğretim Fakültesi 18

19 Güven, M.(2012). Dil Gelişimi (içinde), Özbay, Y., Erkan, S.(2012). Eğitim Psikolojisi. Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık. Karakaya, Z.(2008). Dil Edinimi: Okul Öncesi Dil ve Oyun Eğitimi. Samsun: E-Yazı Yayıncılık. Kürkçüoğlu, B.(2012). 0-6 Yaş Arası Çocukların Temel Gelişimsel Özellikleri: Bilişsel ve Dil Gelişimi (içinde) Diken, İ. (2012). Erken Çocukluk Eğitimi. Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık Lund, N.J. ve Duchan, F.J. (1988). Assessing children s language in naturalistic contexts. NJ: Prentice Hall. Maviş, İ.(2010) Çocukta Dil Edinim Kurmaları (içinde) Topbaş, S.(2009). Dil ve Kavram Gelişimi. Ankara: Kök Yayıncılık. İnanç, B.Y.(2007). Gelişim psikolojisi. Ankara: PegemA Yayıncılık Santrock, J.W. (2011). Life-span development (13. Basım) (Çev. Yüksel, G.) Ankara: Nobel Yayıncılık Savaş, B.(2006). Okuma eğitimi ve çocuklarda dil gelişimi. İstanbul: İstanbul Alfa Basım Yayın Dağıtım. Senemoğlu, N. (2005). Gelişim, Öğrenme ve Öğretim: Kuramdan Uygulamaya. Ankara: Gazi Kitabevi. Stanton-Chapman, T.L, and Chapman, D.A., Kaiser, A.(2004). Cumulative Risk and Low-Income Children s Language Development. Topics in Early Childhood Special Education. 24,(4), Tümkaya, S.(2008). Dil gelişimi. (Ed). Deniz, E. Erken çocukluk döneminde gelişim. Ankara: Maya Akademi. Ulusoy, A. (2009). Gelişim ve öğrenme. Ankara: Anı Yayıncılık. Ulusoy, A., Güngör, A., Akyol, A., Subaşı, G., Ünver, G., Koç, G.(2009) Gelişim ve Öğrenme. Ankara: Anı Yayıncılık Yavuzer, H.(1993). Çocuk psikolojisi, İstanbul: Remzi Kitabevi. Atatürk Üniversitesi Açık öğretim Fakültesi 19