Tel: Fax: ey.com Ticaret Sicil No : Mersis No:

Transkript

1 Kuzey YMM ve Bağımsız Denetim A.Ş. Eski Büyükdere Cad. Orjin Maslak No:27 Maslak, Sarıyer İstanbul - Turkey Tel: Fax: ey.com Ticaret Sicil No : Mersis No: Yılı Bütçesi TBMM'ye Sunuldu Mehmet Korkusuz I. Giriş Hükümete gelirleri toplama ve harcamaları yapma yetkisi ve iznini veren hukuki metinler olan devlet bütçelerinden biri daha, Anayasa hükümlerinin de bir gereği olarak, geçtiğimiz Ekim ayında, 2008 Merkezi Yönetim Bütçe Kanunu Tasarısı adıyla Türkiye Büyük Millet Meclisine sunuldu. Anayasamızın 162 nci maddesinde, devlet bütçelerinin ilgili olduğu yılın başlangıcından en geç (75) gün önce TBMM ye sunulması hükme bağlanıyor. Bütçenin görüşmelerine tarihinde Plan ve Bütçe Komisyonunda başlanacak ve burada kabul edilen metnin görüşmelerine Genel Kurul da devam edilecek. Genel Kurulda kabul edilen metin, tarihinden önce Resmi Gazete de yayımlanarak bu tarihte yürürlüğe girecek. Şüphesiz ki devlet bütçelerinin önemi sadece Hükümete kamu hizmetlerinin yerine getirilmesi amacıyla harcama yapma ve bu harcamaların finansmanında kullanılacak gelirleri toplama yetkisi ve izni vermesinden kaynaklanmıyor. Bütçelerin belki de bundan çok daha önemli fonksiyonu, ekonomik ve sosyal hayatımızda etkiler yaratması. Ülkemizin milli gelirinin neredeyse üçte birine ulaşan büyüklükleri ile bütçeler, bir taraftan milli ekonomide çok büyük miktarda kaynakların özel kişi ve kurumlardan kamuya aktarılması sebebiyle ekonomik sonuçlar ortaya çıkarırken ; diğer taraftan da, gelirlerin toplanıp kamu hizmetleri için harcanması sırasında milli gelirin fertler arasında yeniden dağıtılmasını sağlıyor. Bütçelerin sahip olduğu bu güç, onu aynı zamanda Hükümetlerin politikalarını uygulamada kullandıkları önemli bir araç haline getiriyor. Devlet bütçelerinin bir başka özelliği de onu hazırlayan Hükümetin adeta bir yıllık proğramını gösteriyor olması. Çünkü, Hükümetin bir yıllık süre içinde nerelerden ne miktarda kaynak sağlayacağını, bu kaynaklardan ne kadarını hangi kamu hizmetleri için ayırdığını, kamu hizmetlerinde önceliğinin neler olduğunu bize bütçeler gösteriyor. Devlet bütçelerinin özelliklerinden bahsederken, onların ülke yöneticilerinin güçlerinin kaynağı olduğunu söylemekte de yarar bulunuyor. Daha açık ifade ile, bütçelerle verilen harcama yetkisi, toplumdan ülkeyi yönetme yetkisi almış siyasetçilerin ve onların atadıkları bürokratların bireysel güçlerinin de kaynağını oluşturuyor. Parasal büyüklüğü milli gelirin neredeyse üçte birine ulaşan bu yetki, ülkeyi yönetme yetkisine sahip siyasetçiyi ve atadığı bürokratı güç odağı haline getiriyor. Bu güç sebebiyledir ki yöneticilerin etraflarında her zaman kalabalıklar oluyor. Bu yetkiyi kaybetmiş olanların etraflarındaki kalabalıkların birden dağılıvermesi de, yönetme yetkisini kaybetmiş partilerin binalarının birden boşalıvermesi de toplum adına harcama yetkisinin verdiği gücü ortaya koyan çok önemli bir gösterge. Toplumsal hayatımız bakımından bu kadar önemli etkilere sahip olmalarına rağmen devlet bütçeleri toplumdan gerekli ilgiyi gördüğünü söyleyebilmek pek mümkün değil. Bunda, ülkemizde vatandaşlık bilincinin yeterince gelişmemiş olmasının da, ekonomideki kayıtdışılığın da farklı derecelerde etkileri var. Özellikle kayıtdışılığın yaygın olması, daha açık ifadesi ile insanların ödemeleri gerektiği kadar vergi ödememeleri, onların vergilerle sağlanan bütçe kaynakları üzerinde sahiplik duygularının oluşmasını ve sonuçta o kaynakların harcama yerleri ve biçimleri konusunda ilgi duymalarını engelliyor. Oysa Devlet bütçeleri, milli gelirin ne kadarlık kısmının kamu tarafından ve nerelere kullanılacağının kararlaştırıldığı metinler olarak, ülkede yaşayan herkesi şu ya da bu biçimde doğrudan etkiliyor. Üstelik bu sonuçlar hem kaynakların toplanması aşamasında ve hem de kamu hizmetleri için harcanması aşamasında ortaya çıkıyor. Ancak, yukarıdaki paragrafta da belirttiğimiz gibi, kayıtdışılık yani bütçe

2 kaynaklarının (vergilerin) yükünün toplumun fertleri üzerinde adil biçimde dağıtılamaması sebebiyle, insanların ilgisi, bütçe kaynakları ve bunların harcama yerleri ve biçimleri üzerine çekilemiyor. Bu da, doğal olarak kaynakların ne kadarının gerçek kamu hizmetleri için kullanıldığının toplum tarafından denetlenmesini olanaksız kılıyor. TBMM Başkanlığı tarafından kamuya duyurulan görüşme takvimine göre, 2008 yılı Merkezi Yönetim Bütçe Kanunu Tasarısı, 5-29.Kasım.2007 tarihleri arasında Plan ve Bütçe Komisyonunda görüşülecek. Bu görüşmelerin tamamlanmasını müteakip, Tasarı, TBMM Genel Kurulunda ele alınacak. Buradaki görüşmelerin de tamamlanmasından ve Tasarının kabul edilmesinden sonra 2008 yılı Merkezi Yönetim Bütçe Kanunu, tarihine kadar Resmi Gazete de yayımlanarak tarihinde yürürlüğe girecek. Maliye Bakanı, tarihinde yaptığı bütçeyi sunuş konuşmasında, mali disipline ve yapısal reformlara devam edileceğini, bu bağlamda sosyal güvenlik reformunun hayata geçirileceğini, kamu borç stokundaki düşüşün sürdürüleceğini, faiz giderlerinin bütçe üzerindeki baskısının azaltılacağını, harcama kalitesinin artırılacağını ifade etti. Devletin 2008 yılında tahsil edeceği gelirler ile bu gelirleri kullanarak yapacağı harcamaların bir arada gösterildiği bütçede, hedefler, enflasyonla mücadele politikasının desteklenmesi, kamu sektörü için belirlenen faiz dışı fazla hedefine merkezi yönetim bütçesi ile katkıda bulunulması, kamu kaynaklarının etkili, ekonomik ve verimli elde edilmesinin ve kullanılmasının sağlanması, hesap verilebilirliğin ve mali saydamlığın güçlendirilmesi, mali disiplinin sürdürülmesi, kamu mali yönetimi ile ilgili reform çalışmalarının sonuçlandırılması, kamu harcamalarının kalitesinin artırılması ve kaynakların öncelikli ve kısa sürede sonuç alınan projelere yönlendirilmesinin sağlanması olarak belirlendi. II. Bütçenin hazırlanması sırasında gözönünde tutulan makro büyüklükler Aşağıdaki tabloda, bütçenin hazırlanması sırasında göz önünde tutulan makro büyüklükler gösterilmektedir. GSMH (YTL) GSMH (USD) 716,6 Milyar YTL 520,1 Milyar USD Büyüme hızı % 5,5 Yıl sonu TÜFE % 4 Yıl sonu ÜFE % 3,75 İthalat İhracat Kişi başına gelir 182 Milyar USD 117 Milyar USD USD III. Bütçe giderleri Toplam 222,3 Milyar YTL olarak öngörülen bütçe giderlerinin 56 Milyar YTL si faiz giderlerinden geri kalan 166,313 MilyarYTL si de faiz dışı giderlerden oluşuyor. Bütçe giderleri toplamının ¼ ünü aşan kısmı faiz giderlerinden oluşuyor. Faiz dışı giderlerin de 48,6 Milyar YTL si personel giderlerine, 22,9 Milyar YTL si mal ve hizmet alımlarına, 37 Milyar YTL si sosyal güvenlik kurumlarının açıklarına, 5,6 Milyar YTL si tarımsal desteklere ve 11,7 Milyar YTL sinin de yatırım harcamalarına ayrılmış bulunuyor. Bütçe giderlerinin GSMH ya oranı % 31,02 dir.

3 Kamuoyunun yakından ilgilendiği memur maaşları konusunda, Hükümet, 2008 yılında en düşük memur maaşında yüzde 10,5, en yüksek memur maaşında ise yüzde 4,1 oranında artış yapmayı planlıyor. Aşağıdaki tabloda 2008 yılı bütçe giderlerinin dağılımı gösteriliyor başlangıç ödeneği ( Milyar YTL) 2007/9 gerçekleşme (Milyar YTL) 2008 ödeneği (Milyar YTL) Bir önceki yıl başlangıç ödeneğine göre değişme (%) Bütçe giderleri toplamı Personel giderleri Sosyal güv. primleri Mal ve hizmet alımları 204,9 153,9 222,3 8,49 43,6 33,0 48,6 11,46 10,1 4,1 6,4 (36,63) 15,5 13,6 22,9 47,74 Faiz giderleri 52,9 42,8 56,0 5,86 Cari transferler 60,8 47,7 69,2 13,81 Sosyal güv.kurumu Açıklarının finansmanı Mahalli idarelere yard. Fonlara aktarılanlar Tarımsal destekler Sermaye giderleri Sermaye transferleri 31,5 24,8 37,0 17,46 13,6 9,6 15,0 10,29 2,9 2,2 3,6 24,13 5,2 5,1 5,6 7,69 12,1 7,5 11,7 (3,30) 3,6 2,6 2,1 (41,66) Borç verme 3,6 2,5 3,9 8,33 Yedek ödenekler 2,3-1,3 (43,47)

4 2008 yılı bütçesinin önceki bütçeden önemli bir farkı da faiz dışı fazlanın % 6,5 dan % 5,5 e düşürülmüş olmasıdır. Bu oran değişikliği, Hükümete 6,5 Milyar YTL lik bir ek kaynak sağlayacaktır. Bütçede faiz dışı fazla 38,2 Milyar YTL olarak öngörülmektedir. Bütçe açığı 17,7 Milyar YTL, bu açığın GSMH ya oranı ise % 2,5 dur. IV. Bütçe gelirleri Toplam 204,5 Milyar YTL (Red ve iadelerden sonra kalan net tutar) olarak öngörülen ve 2007 yılı bütçesine göre % 8,8 oranında artışı ifade eden 2008 yılı bütçe gelirlerinin 171,2 Milyar YTL si vergi gelirlerinden, 33,2 Milyar YTL si de vergi dışı gelirlerden sağlanacak. Bütçe gelirlerinin GSMH ya oranı % 28,54 dür yılı Merkezi Yönetim Bütçesinde red ve iadeler düşüldükten sonra 171,2 Milyar YTL olarak öngörülen vergi gelirlerinin dağılımı aşağıdaki gibi belirlenmiştir bütçesinde öngörülen ( Milyar YTL) 2007 yıl sonu gerçekleş mesi beklenen (Milyar YTL) 2008 tahmin (Milyar YTL) 2007 yıl sonu gerçekleş me tahminine göre değişme (%) Bütçe gelirleri 188,1 187,9 204, Vergi dışı gelirler 30,0 36,9 33,2 (10,02) Vergi gelirleri toplamı (red ve iadeler dahil ) 173,9 170,2 187,8 10,34 Vergi gelirleri toplamı ( red ve iadeler hariç ) 158,1 151,0 171,2 13,37 Gelirvergisi 33,4 34,3 38,1 11,07 Kurumlar 11,9 13,0 14,5 11,53 Dahilde alınan KDV 20,2 16,5 17,7 7,27 Motorlu Taşıtlar 3,6 3,4 3,9 14,70 Özel Tüketim 41,1 38,6 44,7 15,80

5 Banka ve Sigorta Muameleleri İthalde alınan KDV 3,1 3,2 4,0 25,00 29,6 26,0 30,5 17,30 Damga 3,6 3,7 4,2 13,51 Harçlar 4,6 4,8 5,4 12,50 Diğer vergiler 7,3 7,1 8,2 15,49 Tablodan da görüldüğü üzere, gelir ve kazançlar üzerinden alınan dolaysız vergilerin toplam vergi gelirleri içindeki payı % 30,7 olmaktadır. Dolaylı vergilerin vergi gelirleri içindeki ağırlığı ( % 69,3) aynen devam etmektedir yılında, dahilde alınan KDV tahsilatında, 2007 yılı gerçekleşmesine bakılarak daha gerçekçi bir tahminde bulunulduğunu söyleyebiliriz. Tablodan görüldüğü gibi, 2007 yılı için 20,2 Milyar YTL olarak tahmin edilen dahilde alınan KDV tahsilatının yıl sonunda bu tutarın % altında gerçekleşeceği anlaşılmaktadır. Bu kapsamda, ithalde alınan Katma Değer nde de, yıl sonu gerçekleşme tahminine göre % 17 lik bir artış beklenmektedir. Borçlanma faizlerinin vergi gelirlerine oranında fazla bir değişiklik görülmemektedir yılında % 33,4 olan oran 2008 yılında % 32,7 olmaktadır. Özetle, vergi gelirlerinin üçte birinin faizlere ödenmesine 2008 yılında da devam edilecektir. Yeni bütçenin bir diğer önemli özelliği de, vergi gelirlerinin GSMH içindeki payının % 23,4 den % 23,9 a çıkıyor olmasıdır.