08:4025 Ocak 2006 / Çarşamba Ölümü tiyatro izler gibi izlediler HALUK ATALAY İstanbul Beyoğlu'nda aldığı bıçak darbeleriyle ağır yaralanan Gökhan

Transkript

1 08:4025 Ocak 2006 / Çarşamba Ölümü tiyatro izler gibi izlediler HALUK ATALAY İstanbul Beyoğlu'nda aldığı bıçak darbeleriyle ağır yaralanan Gökhan Hazırcı(19) adlı genç, ambulans ve polis ekiplerine geç bildirilmesi sebebiyle aşırı kan kaybından hayatını kaybetti. Kalabalığı görünce gencin yanına yaklaşan görgü tanığı Ali Birol Zaimoğlu, "Çevredekiler tiyatro izler gibi izliyorlardı" diye konuştu. Alınan bilgiye göre bir ayakkabı firmasında tezgahtar olarak çalışan Hazırcı, Tarlabaşı Bulvarı'ndaki yan yolda dün saat sıraları kimliği belirsiz bir kişi tarafından göğsünden bıçaklandı. İddiaya göre, genç yerde kıvranırken, çevreden geçen vatandaşlar ambulans ve polis çağırmak yerine izlemekle yetindiler. Kalabalığı görünce olay yerine gelen Ali Birol Zaimoğlu, vatandaşların duyarsızlığına şaşırdı. Cep telefonunu kullanarak ambulans çağıran ve polis ekiplerine bilgi veren Zaimoğlu, "Bıçaklanan genç bana, 'tanımadığım biri göğsümden bıçakladı" dediğini söyledi. Ölmeden önce yerde yatan genç ile konuştuğunu belirten Zaimoğlu, "Sorduğumda, ismini söylemeye çalıştı ama başaramadı. Yanı adeta kan gölüne dönmüştü" diye konuştu. Olay yerine yaklaşık 12 dakikada gelen ambulansla Taksim Eğitim ve Araştırma Hastanesi'ne kaldırılan Hazırcı, doktorların çabalarına rağmen aşırı kan kaybı sonucu hayatını kaybetti. Doktorlar, bıçak darbesinin kalbin alt tarafına isabet ettiğini belirtiler. Hastaneye gelen baba Cafer Hazırcı, oğlunun ölüm haberiyle adeta yıkıldı. Hazırcının kardeşi Volkan Hazırcı da katile lanet yağdırdı. Yakınları Hazırcı'nın, Beşiktaş'taki ayakkabı firmasından "Açık Öğretim Lisesi'ne kaydolmak için evrak hazırlayacağım" diyerek çıktığını söylediler. Hazırcı'nın cep telefonu ile konuşma yaptığı kişiler ve numaralar ise incelemeye alındı.

2 YARDIM ETME DAVRANIŞI Prososyal davranış, diğerkamlık

3 Prososyal davranış, yardım etme ve diğerkamlık kavramları Prososyal davranış Toplumda olumlu değer verilen davranışlarda bulunma Yardım etme davranışı Niyetli olarak başka birinin yararına davranışlarda bulunma Diğerkamlık (altruism) Yardım etme davranışının, bazen ne pahasına olursa olsun, hiçbir kişisel kazanç beklemeden yapılan ve insanlara ilgi gösteren özel bir biçimi.

4 Kitty Genovese olayı, 1964 Yine o malum soru: İnsan davranışını doğa mı yoksa çevre mi belirliyor? Cevap: Her ikisi de etkileşimli.

5 İnsanlar niçin yardım eder?

6 İnsanlar niçin yardım eder? Biyolojik yaklaşım Evrimci sosyal psikoloji Karmaşık sosyal davranışlar uyum sağlayıcıdır ve bireyin, yakınlarının, Türlerin bir bütün olarak hayatta kalmalarına yardım eder.

7 Yardımsever olmayı ÖĞRENME Yardım etmeyi öğrenmenin çeşitli yolları var: Talimat alma «Yardımsever ol!» Pekiştirici kullanma Yardım etmek ödül getirirse

8 Modele maruz kalma Sosyal öğrenme kuramı Bandura Başka birinin deneyiminden öğrenme

9 Atıf süreçleri Yardımsever olmayı Benlik atıfları ÖĞRENME Ben yardımsever bir insanım Adil dünya inancı (Lerner) İnsanların dünyanın layık oldukları şeyi elde edecekleri adil bir yer olduğuna inanamaya ihtiyaçları vardır. Bu inancı yıkan, layık olunmayan acıların bir kanıtı olarak, insanlar, kurbanların kaderlerini hakettikleri sonucuna varırlar.

10 Yardımsever olmayı Normatif etkiler Normlar ÖĞRENME Grup üyeliğini tanımlayan ve gruplar arasında farklılaşma yaratan tutum ve davranış benzerlikleri Karşılıklılık normu Diğerlerine onların size davrandığı gibi davranma. Sosyal sorumluluk normu Bağımlı ve ihtiyacı olan kişilere yardım etmemiz gerekir fikri. Başkalarının hayatlarına karışmama normunun zıddı.

11 Niye prososyal davranışlarda bulunuruz? Batson, 1994 Araçsal hedefler Başka bir hedefe ulaşmak için bir araç arama Nihai hedefler Nihai bir sonuç Niyetlenilmemiş sonuç Aslında gerçekten hedeflenmediği halde, bir davranışın bir hedefe ulaştırması Diğer insanlara yardım etmek için 4 nihai hedef: 1. Bencillik (egoism) kendi çıkarı 2. Diğerkamlık (altruism) başka birinin çıkarı 3. Toplulukçuluk (collectivism) bir grubun çıkarı 4. İlkecilik Bir ahlak ilkesini destekleme

12 Empati ve uyarılma (arousal) Prososyal davranmak için uyarılma Empati, yardım etme motivasyonu yaratabilir. Benzerlik Perspektif alma

13 Yardım etme ile ilgili DURUMSAL MODELLER

14 Yardım etme ile ilgili DURUMSAL MODELLER Seyirci müdahalesi Bu, acil bir durumda birey seyirci rolünü bıraktığında ortaya çıkar. Seyirci etkisi İnsanların acil bir durumda diğerleriyle birlikteyken yalnız oldukları duruma kıyasla yardım etme olasılıkları daha azdır. Sayı arttıkça herhangi birinin yardım etme olasılığı azalacaktır.

15 Latané ve Darley in bilişsel modeli Diğerinin acısı için empati duymak mı yoksa sorumluluk duygusu mu bir tehlike durumunda müdahalede bulunmaya yolaçar? Çok seyirci varsa birinin yardım etme olasılığının artması gerekir. Şerif in otokinetik etki deneyindeki gibi, belirsizlik, kesin olmama sözkonusu ve eylemde bulunmayı sağlayacak bir yapı yok. Dolayısıyla diğerlerinin davranışı bir rehber kabul PSİ351 edilir. - PSİ362 - Doç.Dr. Hacer HARLAK

16 Latané ve Darley in bilişsel modeli Acil bir durumun öğeleri: Kişi ya da mal-mülk tehlikededir. Sıradan bir insanın nadiren karşılaştığı, alışılmamış bir olaydır Doğasında büyük farklılık gösterir: yanan bir banka --- saldırıya uğramış bir yaya. Önceden tahmin edilmez, öyle ki nasıl başa çıkılacağının önceden planlanması mümkün değildir. Anında eyleme geçmeyi gerektirir ki, seçenekler uzun uzun gözden geçirilemez.

17 Aslında yardım etme durumunda birey bir dizi karar vermek durumundadır. Yardım edip etmeyeceği bunların sonuçlarına dayanır.

18 Aslında yardım etme durumunda birey bir dizi karar vermek durumundadır. Yardım edip etmeyeceği bunların sonuçlarına dayanır. Ne olduğuna dikkat etme Olayı acil + olarak Sorumluluk + tanımlama hissetme + Ne yapabileceğine karar verme Yardım etme Latane ve Darley in bilişsel modelindeki karar verme süreci

19 Ateş olmayan yerden duman çıkmaz (Latané ve Darley, 1970) Bir grup erkek öğrenci üniversite hayatının sorunlarını tartışmaya çağrılır. Bir ön görüşme formu doldururken duvarlardan duman süzülmeye başlar. Oda dumanla doluncaya kadar 6 dakika sürer. Koşullar Denek yalnız Başka iki denekle birlikte İki sahte denekle birlikte (Dumanı tamamen görmemezlikten gelen) Araştırma sorusu: Katılımcılar ne yapar?

20 Araştırmacıların hipotezi: Böyle durumlarda insanlar ne yapacaklarına karar vermek için etrafındakilere bakar. SONUÇ: Denek Yalnız %75 i olumlu eylemde bulunmuş İki yabancı ile birlikte %38 i olumlu eylemde bulunmuş İki pasif sahte denekle birlikte %10 u olumlu eylemde bulunmuş Yorum Diğerlerinin bulunması insanların acil bir durumda tepkide bulunmasını engelliyor: Ne kadar çok insan varsa tepki o kadar yavaş. Daha da kötüsü diğerleri pasifse, durum acil olarak algılanmaz hale geliyor.

21 Seyircilerin tepkisizleşmesine katkıda bulunan süreçler Sorumluluğun yayılması (sosyal kaytarma ) Nasılsa biri yapar Seyircinin kendini baskılaması Sosyal gaf yapmaktan korkma Sosyal etki Eyleme geçip geçmeme kararı için diğerlerinin tepkilerini dikkate alma.

22 Piliavin in seyirci-hesap modeli Bilişsel ve fizyolojik süreçlerin karışımı Acil bir duruma dikkat ederken seyirci, yardım etmeye kıyasla yardım etmemenin algıladığı getiri ve götürüsünü hesap eder.

23 Pilivain ve ark. na göre seyirciler birini başı dertte algıladıklarında tepkide bulunmadan önce üç aşamadan geçerek işlem yaparlar: Fizyolojik uyarılma Kişi önce fizyolojik olarak uyarılır. Uyarılmayı etiketleme Bu uyarılma bir duygu olarak etiketlenir. Sonuçları değerlendirme Sonuçta yardım etme ve etmemenin sonuçları değerlendirilir.

24 Yardım etmemenin pahası Yardım etmenin pahası Düşük Yüksek Dolaylı müdahale Yüksek Doğrudan yardım Yardım etmemenin düşük maliyeti Düşük Kişisel normlara dayanır Görmemezlikten gelme Sorunu inkar etme Olayı terketme Piliavin in modeli: Paha seyircinin bir kurbana yardım etmesini nasıl etkiler?

25 Yardım etmede kişisel özellikler Psikolojik durum İyi ruh hali Kötü ruh hali Kişinin nitelikleri Demografik değişkenler Kişilik değişkenleri Yeterlilik: becerikliler yardım eder Liderler ve izleyicileri Erkek-kadın etkileşimleri