İŞLETME BİLİMLERİNE GİRİŞ

Transkript

1 İŞLETME BİLİMLERİNE GİRİŞ ÜNİTE 1 İŞLETME İLE İLGİLİ TEMEL KAVRAMLAR İŞLETME KAVRAMI VE İŞLETMELERİN DOĞASI İşletme, müşteriler tarafından arzu edilen ürün ve hizmetleri sağlayarak kâr elde etmeyi amaçlayan bir kuruluştur. İşletmeler; tmbil, yiyecek-içecek, sağlık hizmeti, film ve sayısız diğer ürün ve hizmeti sağlayarak tüketicilerin ihtiyaçlarını karşılar. Mal ya da ürün; bilgisayar ya da tmbil örneklerindeki gibi, işletmeler tarafından üretilen ve insanların ihtiyaçlarını gideren smut bir varlıktır. Hizmet ise işletmelerin tüketici ihtiyaçlarını karşılamak için sağladıkları; taşınamayan, dkunulamayan, biriktirilemeyen, bir başka anlatımla smut lmayan araç ya da varlıklardır. Kâr, işletmelerin, arzu edilen bir mal ya da hizmeti sağlamak ve piyasaya sunmak amacıyla insan, teknlji ve bilgi lgularını bir araya getirmekle üstlendikleri riskin ödülüdür. Yaşam standardı; bir ülkede insanların sahip ldukları para ile mal ve hizmetlerden yararlanabilme düzeyini ifade eder ve gerçek gelir, kişi başına tüketim, hizmet görebilme gibi çeşitli göstergelerle belirlenir. Dünya Sağlık Örgütü Yaşam kalitesini; hedefleri, beklentileri, standartları, ilgileri ile bağlantılı larak, kişilerin yaşadıkları kültür ve değer yargılarının bütünü içinde durumlarını algılama biçimi şeklinde tanımlamaktadır. ÜRETİM VE ÜRETİM FAKTÖRLERİ Üretim, fayda ve değer yaratmak amacıyla mal ve hizmetlerin meydana getirilmesi veya yaratılmış mal ve hizmetlerin fayda ve değerlerini artırmak amacıyla harcanan çabaların tümüdür. İnsan ihtiyaçlarını tatmin etme kabiliyetini artıran her tür faaliyet üretim larak adlandırılabilir. Üretim faktörleri, mal ve hizmetleri rtaya çıkarmak için kullanılan kaynaklardır. Üretim faktörlerinin verimli bir şekilde kullanımı, işletmelerin aynı kaynaklarla daha fazlı çıktı üretmesine imkân sağlar. Üretim faaliyetinde yer alan dört geleneksel üretim faktörü mevcuttur. Bu sınıflamaya beşinci faktör larak bilgiyi eklemek mümkündür. Dğal kaynaklar: Dğada bulunan ve dğrudan ya da işlenerek dlaylı bir şekilde üretim sürecinde girdi larak kullanılabilen maddelerdir. Tprak, su, bitkiler ve mineral maddeler temel dğal kaynaklardır. Emek: Kas ve beyin güçleri ile üretim sürecinde yer alan insanların katkıları emek larak adlandırılır. Bu faktör, mal ve hizmet üretiminde rl alan herkesin yeteneğini kapsar. Sermaye: Mal ve hizmetlerin üretimi ve müşteriye ulaştırılması sürecinde kullanılan makine, araç-gereç, teçhizat gibi parasal değeri lan her tür dnanımdır. Girişimci: Mal ve hizmet üreterek kâr elde etme niyetiyle; dğal kaynak, emek ve sermayenin bir araya getirilmesini sağlayan kişidir. Bilgi: Bir örgütün; müşteri, ürün, süreç, rganizasyn, başarı ve başarısızlık hakkında bildiği veya rganize edilmiş ve yapılanmış verileridir. Bilgi; örgütün araştırma, gözlem veya deneyim ylu ile elde ettiği anlayıştır. Bu anlayış, örgütsel açıdan anlamlı ve faydalı lan veriler ylu ile kazanılır. Örgütsel bilgi, zaman içerisinde luşur ve örgüte derin anlayış düzeyi elde etme, fikir ve zekâ luşturma imkânı verir. İNSAN İHTİYAÇLARI İhtiyaç, rganizmanın içerisindeki bir eksikliktir. İnsanda buna benzer bir eksiklik lduğu zaman, insan bu eksikliği gidererek tatmin lmak ister. Bunun için de iş adı verilen amaçlı eylemde bulunur. Kaynakların kıtlığı, insan ihtiyaçlarının tümünün karşılanmasını engeller. İhtiyaçların sınırsız, bunları karşılamada kullanılacak kaynakların ise sınırlı lması temel eknmik bir srundur. Fizyljik İhtiyaçlar; Hayatın sürdürülebilmesi için gerekli, su, uyku, beslenme, ısı, giyinme ve barınma gibi ihtiyaçlar fizyljik ihtiyaçlardır. Bunlar en temel ihtiyaçlardır ve genelde tatmin edildikten belirli bir süre snra tekrar rtaya çıkarlar. Bir insanın slunum için ihtiyaç duyduğu ksijen miktarı gibi. Güvenlik İhtiyaçları; Fizyljik ihtiyaçları giderilen insan bir üst seviyeye geçmekte ve fizikî tehlikelerden krunma ve eknmik güvenliğe sahip lma gibi ihtiyaçları rtaya çıkmaktadır. Bir başka ifadeyle güvenlik ihtiyaçları kişinin can ve mal güvenliğini sağlamaya yönelik ihtiyaçlardır. Bu dğrultuda iş güvencesine sahip lma ya da emeklilik hakkı gibi knular güvenlik ihtiyacı kapsamındadır. Sevgi ve Bağlanma İhtiyacı; Ssyal ihtiyaçların tatmin edilmesi ile rtaya çıkan saygı görme ihtiyacının ssyal ihtiyaçlarla ilişkisine atfen Maslw Bir defa beğenildiğimizi anladık mı hayran lunmayı da isteriz. demektedir. Bireyler hayatın her alanında iyi perfrmans sergilediklerinin düşünülmesinden ve katkılarından ötürü takdir edilmekten hşlanırlar. Kendini Gerçekleştirme İhtiyacı; Buraya kadar ifade edilen tüm ihtiyaçlarını gideren kişi artık bu nktadan snra ideallerini ve yeteneklerini gerçekleştirme ihtiyacı duymaktadır. Kendini gerçekleştirme ihtiyacı, kişisel bütünlükle ilgilidir ve insanın kendi ptansiyelini görebilmesi, kendine yetmesi, yaratıcı lması ve sürekli larak kendini geliştirmesi gibi knular içerir. Kendini kanıtlama veya gerçekleştirme ihtiyacı, kişinin sahip lduğu bilgi ve yetenekleri çerçevesinde tpluma hizmet etmek için tüm kapasitesini kullanabileceği bir rtama sahip lması ile karşılanabilir.

2 GENEL ÖRNEKLER İŞ YAŞAMINDAN ÖRNEKLER Kendini İçindeki ptansiyeli kullanma Gerçekleştirme Mücadele gerektiren iş Statü Saygı görme İşin unvanı Arkadaşlık Sevgi ve Bağlanma Arkadaşlık İstikrar Güvenlik Emeklilik planı Sığınak Fizyljik İhtiyaçlar Ücret EKONOMİ VE EKONOMİK SİSTEMLER İnsan ihtiyaçları sınırsız; yeryüzündeki kaynaklar ise, sınırlı ya da kıttır. Bütün ihtiyaçları karşılayabilecek kadar kaynak lsaydı, muhtemelen işletmelerin gerekliliği ve önemi de bu kadar fazla lmayacaktı. Bu lgudan hareketle eknmi, kıt üretim faktörlerinin çeşitli mal ve hizmetlerin üretiminde kullanılmak üzere nasıl seçileceğini ve üretilen mal ve hizmetlerin tüketim amacıyla tplumun bireyleri arasındaki dağıtımını inceleyen bir bilim dalıdır. Buna ilişkin kararların alınabilmesi için şu srulara cevap aranmaktadır: Hangi mal ve hizmetler ne miktarda üretilmelidir? Bu mal ve hizmetler nasıl ve kimler tarafından üretilmelidir? Üretilen mal ve hizmetleri kimler kullanmalıdır? Üretim ve dağıtım snucu rtaya çıkan değerlerin dağıtımı nasıl gerçekleştirilmelidir? Söz knusu eknmik uğraşılar snucu üretilen mal ve hizmetler, bireylerin ihtiyaçlarını giderir; bireyler tatmin lur ve fayda rtaya çıkar. Burada, bir takım yeteneklerin geliştirilmesi önem kazanmaktadır: Kıt kaynakların tümünden etkin bir şekilde yararlanılması, Kıt kaynakların, ihtiyaçları en iyi şekilde karşılayacak ölçüde kullanılması, Mevcut kaynaklarla üretilen mal ve hizmet miktarının artırılması. Eknmik faaliyetlere ilişkin düşünce sistemleri dört ana kategride tplanabilir: Kapitalizm Kapitalizm, özel mülkiyetin üretim araçlarının ağırlıklı bir bölümüne sahip lduğu ve işlettiği; yatırım, dağılım, gelir, üretim ve mal ile hizmet fiyatlarını piyasa eknmisinin belirlediği ssyal ve eknmik sistemdir. Kapitalist sistemin temel özelliği özel mülkiyet hakkının tanınmasıdır. Kapitalizm, belli eknmik hakları sağlayan bir sistemdir. Bu haklar mal edinme ya da özel mülkiyet, kâr elde etme, özgür seçim yapma ve rekabet edebilme şeklindedir. Güdümlü Eknmi (Kmünizm) Güdümlü eknmi, kaynak dağıtımının ve eknmik karar verme sürecinin merkezi hükümet planlamasıyla gerçekleştirildiği bir sistemdir. Bu sistemde hangi mal ve hizmetlerin nerede, kim tarafından, ne kadar üretileceğine devlet karar vermektedir. Ssyalizm ve Ssyal Devlet Anlayışı Ssyalizm, ana endüstrilerdeki faaliyetlerin devlet ya da özel sektör tarafından güçlü devlet kntrlü altında gerçekleştirildiği bir sistemdir. Ssyalist bir devlet, ulaşım ve iletişim gibi kilit öneme sahip büyük ölçekli endüstrilerin kntrlünü elinde tutar. Küçük işletmeler açısından özel mülkiyete izin verilebilir. Karma Eknmik Sistem Bu sistem, farklı eknmik sistemlerin birleştirildiği bir yapıya sahiptir. Sistem, bazı endüstrilerin devlet tarafından, bazılarının ise özel sektör tarafından sahiplenilip işletilmesine dayalıdır. Örneğin Kanada da devlet, iletişim ve ulaşım gibi bazı sektörlerde faaliyet göstermektedir. YÖNETİCİ İşletmelerde yönetici, bir ihtiyacı karşılamak üzere mal ve hizmet üretimi için üretim faktörlerinin bir araya getirilmesi sürecini yönlendiren kişidir ve prfesynel yönetici bu işi bir ücret karşılığında yapar. Yönetici bir nktada girişimi girişimci adına çalıştırma srumluluğunu üstlenen kişidir. Prfesynel yönetici başkasına ait kaynakları snucu dğrudan girişimciye ait bir şekilde yönlendirmekte ve bu iş karşılığında bir ücret almaktadır. İşletmelerde amaçlar ve bu amaçlara ulaşmayı sağlayacak araçlar belirlendikten snra işler önce ana iş grupları larak belirlenir. Bu ana iş gruplarına atanan ve işletme ile çevresi arasındaki ilişkileri düzenleyen ve işletmenin bütününü ilgilendiren knularla ilgilenen yöneticiler üst düzey yöneticilerdir. Yönetim kurulu başkanı, genel müdür, şirket veya grup srumluları, başkan yardımcıları üst düzey yöneticilerdir. İşte rta düzeydeki bu işleri üst yönetime karşı srumlu larak yönetmekle görevli lan yöneticiler rta düzey yöneticilerdir. Bölüm müdürleri ve yardımcıları, bölge müdürleri rta düzey yöneticilere örnek larak verilebilir.

3 MALİYET VE GELİR Maliyet, bir mal ya da hizmetin üretilmesi ve müşteriye ulaştırılması sürecinde kullanılan unsurların parasal ifadesidir. Bu kapsamda kira, maaş, sarf malzemeleri (araç-gereçler), ulaştırma masrafları maliyet unsurlarına örnek larak verilebilir. Bir işletmenin ürettiği mal ve hizmetler için rtaya çıkan maliyetin iki kaynağı bulunmaktadır: Bunlardan birincisi, sabit maliyetler; ikincisi ise, değişken maliyetlerdir. Sabit maliyet, persnel giderleri ya da bina vergisi gibi üretim maliyeti ile dğrudan ilişkisi lmayan maliyettir. Gelir, müşterilere sağlanan mal ve hizmetler karşılığında elde edilen varlık akışıdır. Kâr, tüm maliyet ve harcamalar ödendikten snra artan paradır. Rant, herhangi bir üretim faktörüne, nu belirli bir istihdam alanında tutmak için gerekli lan miktardan fazla yapılan ödeme veya tprağın ve üzerindekilerin kullanımı için ödenen fiyattır. Faiz, paranın belli bir sürede getirdiği pay tutarıdır. Faiz, sermayenin belirli bir süre kullanımı karşılığında ödenen bedeldir. Faiz genellikle yüzde (%) larak ifade edilir. Üretim faktörlerinde emeğin gelirden aldığı pay larak nitelenebilecek ücret, yaptıkları işin karşılığı larak çalışanlara ödenen paradır. VERİMLİLİK VE ETKİNLİK Verimlilik, belirli bir çıktının, bu çıktının rtaya çıkarılmasında kullanılan girdilere ranıdır. Yüksek verimlilik, aynı miktar kaynakla daha çk üretmek ya da aynı girdiyle daha çk çıktı elde etmektir. İşletmelerde kaynak hassasiyetini vurgulayan bir prensip larak verimlilik, en az kaynak kullanımı ve maliyetle amaçlanan snuçlara varabilmek larak da tanımlanabilir. İhtiyaçların sınırsız, bunları karşılamada kullanılacak kaynakların sınırlı lması sebebiyle bu kaynakların tümünün bilinçli ve planlı bir şekilde kullanılması zrunludur. Etkinlik ise genel anlamda bir faaliyet, hareket ya da davranışın, amacına ulaşma derecesidir. Bir başka ifadeyle etkinlik, snuçlara varabilmekle aynı anlamı taşımaktadır. İşletme açısından etkinlik; üretim faktörlerinin ya da kaynakların işletme içinde belirlenen amaçlar dğrultusunda ne ölçüde yeterli bir şekilde kullanıldığını gösteren bir ölçüttür. İŞLETMELERİN TARİHSEL GELİŞİMİ İnsanın var lduğu ilk günden beri eknmik faaliyetler başlamışsa da eknmik örgütlenmelerin 16 ve 18. yüzyıllarda arttığını görmekteyiz. Bu tarihsel gelişim süreci içerisinde amaç, büyüklük, kullanılan teknlji gibi lgularda çk önemli değişiklikler lmuştur. İşletmelerin tarihsel gelişimini çeşitli başlıklar altında incelemek mümkündür: Sömürgecilik Dönemi; 15. yüzyılın snlarından itibaren çeşitli Avrupa devletlerinin dünyanın geniş alanlarını keşfetmeleriyle dünya üzerindeki dğal zenginliklerin, servetlerin ve emek gücünün kullanımı mümkün lmuş ve bu da sermaye birikimini hızlandırmıştır. Bu dönemde yerel ve tarımsal üretim, eknmik faaliyetin dak nktasını luşturmaktadır Sanayileşme Dönemi; Sanayi devrimi ile birlikte 1750 den itibaren teknljik alt yapının gelişmesiyle birlikte büyük ölçekli işletme lgusu gündeme gelmiş ve işletmecilik faaliyeti fazla sayıda çalışanın bir araya getirilip çalıştırılmasıyla geniş ölçekli üretim yapılmasına dayalı bir hâle bürünmüştür. Sanayi Devriminin rtaya çıkardığı fırsatlar, girişimciliği artırmış; ticari açıdan elverişli pek çk buluş ve yeni üretim teknikleri rtaya çıkmıştır. Üretim Dönemi; Üretim döneminde işletmeler, dış çevre ve etkilerden çk; iç süreçlere daklanmıştır. Tüketici istek ve ihtiyaçlarına yönelik ilgi bu dönemde çk fazla görülmemektedir. Bunun yerine işletmeler piyasa taleplerini daha genel hatlarla yrumlayarak üretilecek ürünlere karar vermiştir. Tüketicilerin ürünün ayrıntısına yönelik farklı tercihleri, üretime yansımamıştır. Pazarlama Dönemi; İkinci Dünya Savaşı ndan snra tüketim mallarına yönelik talepte bir patlama yaşanmıştır. Bu gelişme ile birlikte işletmeler arasındaki rekabet de artmıştır. Artık işletmeler pazarlamanın yalnızca satış demek lmadığını keşfetmeye başlamıştır. Böylelikle işletmeler, tüketici istek ve ihtiyaçlarına yönelik analizler gerçekleştirmiş ve bu ihtiyaçları tatmin edecek ürünler tasarlamaya çalışmışlardır. Bir başka ifadeyle artık işletmecilikte müşteri yönelimli lma lgusu gündeme gelmiştir. Müşterilerin zihinlerinde bir mal, hizmet ya da şirkete ilişkin bir kimlik luşturma süreci larak tanımlanabilecek markalaşma, pazarlama yönelimli şirketlerin kullandığı önemli bir araç hâline gelmiştir. İlişki Dönemi; İlişki dönemi ile birlikte işletmeler açısından yeni müşteriler elde etmek kadar eldeki müşterileri krumanın da önemli bir mücadele alanı lduğu kabul edilmiştir. Bilgi iletişim teknljisindeki gelişmeler işletmelerin hem müşterileri, çalışanları, tedarikçileri ile hem de diğer kuruluşlarla derin ve dğrudan bağlantılar kurma imkânını artırmıştır. Dlayısıyla işletmeler artık karşılıklı fayda rtaya çıkarma amacına yönelik bu tür ilişkiler geliştirme üzerine daklanmaktadır. İlişki dönemi ile birlikte işletmecilikte yaratıcılık ve yenilik gibi lguların önemi artmıştır. Yarının işletme yöneticilerinin, küresel dünya içerisindeki bu karmaşık ilişki ağını yönetebilmek için, daha vizyner ve yaratıcı bir bakış açısına sahip lması gerektiği açıktır. İŞLETME BİLİMİ VE DİĞER BİLİM DALLARI İLE İLİŞKİSİ İktisat ve İşletme Bilim Dalı; İktisat bilimi, insan ihtiyaçları ile bu ihtiyaçları karşılamak için mal ve hizmetlerin üretimini, bölüşümünü ve tüketimini inceleyen; ne üretmeli, nasıl üretmeli ve kimler için üretmeli srularına cevap arar. İşletmeler, bir ülkedeki eknminin temel unsurlarındandır. Eknmik yapının özelliklerini bilmeden işletme amaçlarını gerçekleştirmek imkânsızdır. Bu durumda iktisat ve işletme bilim dallarının karşılıklı etkileşim içerisinde ve birbirini tamamlayan iki tplumsal bilim lduğu açıktır.

4 Davranış Bilimleri ve İşletme Bilim Dalı; Davranış bilimleri, birey ve grup larak insanların çeşitli özelliklerini, tutumlarını ve karşılıklı etkileşimlerini çeşitli yöntemlerle inceleyerek insanı ve içinde bulunduğu grubu tanımaya çalışan ssyal bilim tpluluğudur. Psiklji, ssyal psiklji, ssylji, antrplji ve örgütsel davranış bu tpluluğunun belli başlı dallarındandır. İnsan kaynağı işletmeler açısından en önemli kaynak lduğundan nun davranışının sebpe ve snuçlarının anlaşılması işletmecilikte sn derece önemlidir. Psiklji ise insan davranışlarını ve zihinsel işleyişi bilimsel bir bakış açısı ile rtaya kymaya çalışan bir disiplindir. Psiklji, davranışı beyin ve çevre etkileşimi ile açıklamaya çalışır. Ssyal psiklji ise tplum içinde bireyin davranışlarını inceleme knusu yapmıştır. Her iki alan da işletmelerde insanın daha iyi anlaşılmasını sağlamak suretiyle, lumlu bir iş rtamı luşturulmasında ve iş gücünü mtive etmede faydalı bilgiler sağlamaktadır. Hukuk ve İşletme Bilim Dalı; Hukuk kelimesi tplumu düzenleyen ve devletin yaptırım gücünü belirleyen yasalar bütününü ifade etmektedir. İşletmeler belirli bir düzen içinde faaliyette bulunurlar. Bu düzenin sınırlarını belirleyen hukuk lduğu için işletme bilim dalı ile hukuk arasında sürekli bir ilişki mevcuttur. Bu ilişki işletmelerin kuruluş aşamasında başlayıp faaliyetlerini gerçekleştirme, amaçlarına ulaşma ve başta müşteriler lmak üzere tplumun farklı kesimleriyle ilişkilerini düzenleme sırasında devam etmektedir. Matematik-İstatistik ve İşletme Bilim Dalı; İktisadi mal ve hizmet üretimi gerçekleştiren işletmelerde faaliyetlerin amaca ulaşmada etkinliğini ölçmek için bir dizi istatistiksel ve matematiksel teknik kullanılmaktadır. İşletmelerde tedarik ve üretim sürecinde, eknmik sipariş miktarı, stk kntrlü, maliyet düşürme, kâr artırma gibi knulardaki srunlara en iyi çözümü bulabilmek için istatistik ve matematikten yararlanılır. Bilgi Teknljileri ve İşletme Bilim Dalı; İçinde bulunduğumuz; Çağın bilgi tplumu larak ifade edilmesi bilginin ve bilgi teknljilerinin işletmecilik açısından da sn derece önemli bir lgu lduğunun kanıtıdır. Bilginin öneminin artmasından hareketle işletmelerde bilgi yönetimi knusu önemli bir başlık hâline gelmiştir. Bu dğrultuda müşterilere en iyi ürün ya da hizmeti sunma yeteneğini artırmak amacıyla bilginin örgütsel bir varlık larak elde edilmesi, paylaşılması, semeresinin alınması ve ndan kaldıraç etkisinin yaratılması sürecinin planlı ve yapısal bir bakış açısıyla gerçekleştirilmesi önemli bir kurumsal çaba hâline dönüşmüştür.bilgi sistemi yaratan bilgi teknljisi, bir örgütün dijital sinir sisteminin bel kemiğini luşturur. Çünkü teknlji bilginin sağlayıcısıdır. Bilgi yönetiminde teknljinin önemi şöyle rtaya knulabilir: Teknlji, geniş bir veri miktarının alınmasını, özümlenmesini, bir yerden diğerine aktarımını ve paylaşılmasını sağlar. Teknlji sayesinde veri, yararlı bilgiye dönüştürülüp birçk farklı yerde deplanabilir. Bilgi teknljisinin kullanımı ylu ile hem dış çevredeki unsurlarla ilişki kurulması hem de örgüt içerisinde bilgi yaratma ve paylaşma stratejisinin luşturulması sağlanır. Daha smut bir şekilde bilgi teknljileri işletmecilikte aşağıdaki nktalar açısından önemli bir stratejik silah görevi görür: Bilgi teknljisi işletmenin, fiziksel ve endüstriyel sınırlarının ötesine genişlemesini sağlayarak geleneksel rekabet avantajı kaynaklarının lumsuzluklarını rtadan kaldırır. Bilgi teknljisi yluyla işletmeler, vizynlarını iç ve dış çevreye iletebilirler. İhtiyaç duyulan özel ve eş zamanlı bilgi, bilgi teknljisi sayesinde elde edilebilir. Bilgi transferi ile işbirliği fiziksel sınırların ötesine genişletilerek, yenilikçi ve yaratıcı faaliyetler desteklenebilir. İşletme, bilgi teknljisini yeni müşteri ve kâr kaynağı keşfetmek için kullanabilir. İşletme, bilgi teknljisinden zaman, hız, atiklik ve enerji kmpresörü larak yararlanabilir. Takımlar arası işbirliği bilgi teknljisi sayesinde sağlanabilir. Bilgi teknljisi sayesinde işletme birçk pazara girebilir ve sanal pazarlar yaratabilir. Çağdaş işletmeler, yeni ürün, hizmet, tasarım ve süreç rtaya çıkarmada bilgi teknljisinden yararlanabilir. İŞLETME BİLİMLERİNE GİRİŞ ÜNİTE 2 İŞLETMELERİN AMAÇLARI VE ÇEVRESİ İŞLETME AMAÇLARININ DOĞASI İşletmelerin amaç daklı lduğunu belirtmek, gelecek yöneliminin önemini vurgularken, bu amaçların belirli ve smut hâle getirilmesi gerekliliği açıktır. Bazen amaç kavramı, genel bir kavram larak görülürken kimi zaman da stratejik niyet larak rtaya knan genel bir kavramın alt unsuru larak belirtilmektedir. Bu bakış açısı ile değerlendirildiğinde karşımıza vizyn, misyn, amaç ve hedef şeklinde parçalardan luşan, hiyerarşik bir sıralama gösteren ve hepsi bir arada işletmenin stratejik niyetini rtaya kyan bir bütün çıkmaktadır. Hiyerarşik önem sırasından hareketle bu lguları kısaca şu şekilde açıklayabiliriz; Vizyn, işletmenin uzun vadeli zaman yönelimini ifade eder ve nasıl bir işletme lmayı arzuladığını rtaya kyar. Misyn, işletmenin yaptığı iş ve bu işi yaparken benimsediği değerleri, yaklaşımları, felsefesini rakiplerle kendini farklılaştıracak nitelikte açıklamasıdır. Amaç, işletmenin stratejik niyetini misyna uygun larak fakat daha belirli ve smut bir içerikte belirten, ama yine de geniş ve genellemeler içeren ifadelerdir. Hedef, amaçların daha kesin, ölçülebilir ve eyleme yönelik larak belirtilmesi ile rtaya çıkar ve amaçların nicelik larak belirtilmiş şeklidir. Ssyal bir varlık larak işletmeler, bünyesinde kendi bireysel amaçları lan bireyler ve bu bireylerin luşturduğu gruplar taşır. Bir başka ifade ile işletmelerde bir taraftan kurumsal amaçlar ya da işletme amaçları mevcutken diğer taraftan da nu luşturan bireylerin ve grupların amaçları vardır.

5 İşletme amaçları, faaliyetler snucunda elde edilmek istenen snuçlar lup, yapılan iş ve faaliyetlerin niçin ya da neyi elde etmek için yapıldığını belirtir.işletmede başarının belirleyicisi amaçlara ulaşma derecesi lduğundan bu amaçların belirlenmesinde ve açıklanmasında birtakım ilkelere uygun hareket edilmesi sn derece önemlidir. İŞLETME AMAÇLARI İşletmelerin temel amacı, kâr elde etmek ve kazançlarını en üst seviyeye taşımak lmakla birlikte gelişen birtakım ssy-eknmik yapılanmalarla birlikte, kazanç dışındaki başka knuların da amaç larak belirlenmesi gereği rtaya çıkmıştır. İşletme amaçları en genel şekliyle eknmik ve eknmik lmayan amaçlar şeklinde ikiye ayrılabilir. İŞLETMENİN AMAÇLARI EKONOMİK AMAÇLAR EKONOMİK OLMAYAN AMAÇLAR KARLILIK BÜYÜME SÜREKLİLİK Çıkar Grupları ve Ssyal Paydaş Beklentileri Eknmik Amaçlar Eknmik amaçlar, işletmenin pay sahiplerinin elde etmek istediği amaçlardır. Kârlılık, işletmenin kyduğu sermayeye göre pay sahiplerinin elde etmek istediği getiriyi belirtir. Bu getiri ne ölçüde yüksek lursa işletme ölçüde kârlı demektir. Büyüme, işletmecilikte sayısal ve nitelik larak bir gelişimi ifade eder. Süreklilik, işletmenin uzun dönemde varlığını sürdürebilmesi ile ilgilidir. Bir işletmenin nihai amacı varlığını devam ettirmektir. Eknmik Olmayan Amaçlar İşletmecilikte ssyal srumluluk anlayışının kabul edilmesiyle birlikte, işletmenin eknmik çıkarları yanında genel anlamda tplumun çıkarlarına da hizmet etmesi gerekliliği işletme amaçlarına da yansımıştır. Çalışanlar, öncelikle yüksek ücret, daha snra bir iş garantisi, iyi çalışma kşulları, yükselme, takdir ve ödüllendirme lanaklarını arzu ederler. Tedarikçiler, işletmenin üretimi için gerekli lan hammadde ve yardımcı malzemelerle ara malları temin eden kişi ya da kuruluşlar larak işletme ile sürekli iş yapmak, yüksek fiyatla mal veya hizmet vermek, ödemeleri peşin ya da mal tesliminde almak gibi amaçlara sahiptirler. Satıcılar, işletmenin mal veya hizmetlerini pazarlayan birimler (satıcı, dağıtıcı veya bayi) larak kaliteli ürünü düşük fiyatla, iyi satış ve ödeme kşullarıyla satın almak isteyeceklerdir. Müşteriler, kaliteli bir ürün ya da hizmeti uygun bir fiyattan sürekli larak satın alarak tatmin lmak isterler. Müşteri lmadan işletme de lamayacağından işletmelerin müşterilerin amaç ve çıkarlarını göz ardı etmesi mümkün değildir. Genel anlamda tplum, işletmeden mal ve hizmet üretimi sürecinde tplumun çıkarlarını da gözetmesini, devlete ve kamuya karşı görevlerini yerine getirmesini, çevreyi krumasını, güvenli ürünler satmasını, çalışanlarına adil davranmasını, müşterilerine karşı dürüst lmasını, yeni iş lanakları luşturmasını ve yatırımlar yapmasını, eğitim ve sanata destek lmasını bekler. İŞLETMELERDE AMAÇ FARKLILAŞMASI VE ÇIKAR GRUPLARI İşletmedeki çıkar grupları, üretim ya da pazarlama bölümü gibi bütün bir bölüm şeklinde labileceği gibi, bir prje takımı gibi, bölümler içerisinde daha küçük bir grup larak da rtaya çıkabilir. Bazen bu tür farklı çıkar grupları luşturmak işletmenin bilinçli yapısal bir faaliyeti de labilir. İlgili yazında kısıtlı rasynellik larak tanımlanan bu durum, tam tatminin değil yeterli tatminin, tam ptimum çözümlerin değil, yeteri kadar ptimum çözümlerin altını çizer ve bunları bulduğunda, bu çözümleri kabul eder. İşletmelerde çıkar grupları şeklindeki luşumlar biçimsel larak rtaya çıkabileceği gibi gayri resmî bir şekilde de meydana gelebilmektedir. Örgütsel siyaset larak da adlandırılan bu mücadele, bireyin ya da grubun, çıkarlarını krumasına yardımcı lacak ödülleri sağlama gücüne sahip kişilere yönelik larak sergilediği ssyal etki çabaları biçiminde rtaya çıkmaktadır. İşletmelerde karşılaşılan amaç farklılaşmasına ilişkin larak dört etken önem kazanmaktadır:

6 İşletmedeki çıkar gruplarının büyük bir bölümü üst yönetimin belirlediği amaçları naylayacaktır. Zira grubun amaçlarına ulaşmasında bu amaçlar bir tür araç knumundadır. Bu durum, çıkar grupları arasındaki müzakere ve pazarlık sürecinin bir snucudur. İşletme çalışanlarının büyük bir bölümü üst yönetimin amaçlarını çk fazla srgulamadan benimseyecektir. Bu durum, çalışanla işletme arasındaki iş akdinin örtülü bir unsuru larak da düşünülebilir. İşletmedeki baskın kalisyn larak üst yönetim, amaçların gerçekleşmesini sağlamak amacıyla tedbirler alacaktır. Persnel seçiminden, iş tasarımına ve kaynak dağıtımına kadar uzayabilecek bu tedbirler, işletme bünyesindeki herkesin işletme amaçlarına uyum sağlamasını gerçekleştirmeye yöneliktir. İşletme yönetimi, kurum içerisinde farklı grupların gerçekleştirmek istediği farklı amaçların varlığını kabul etmelidir. İŞLETMELERİN ÇEVRESİ İşletmenin Yakın (İş) Çevresi İşletme sınırları dışında kalan ve işletmeyle dğrudan ilişki içinde lup bu ilişkiler snucu işletmeyi etkileyen çevre unsurlarıdır. Müşteriler İşletmenin faaliyetlerinden etkilenen ve bu faaliyetleri etkileyen en önemli çevre unsuru müşteri veya tüketicilerdir. Bu amaçla işletmeler müşterilerle ilgili larak özellikle şu nktalara dikkat etmelidir: Mal ve hizmetlerin kalitesini yükseltici çalışmalar yapmak. Tüm faaliyet süreci byunca müşteriyi yanıltıcı, hileli davranışlardan kaçınmak Tüketici istek ve ihtiyaçlarında meydana gelen değişmeleri takip etmek Satış snrası müşteri hizmetlerine önem vermek. Tedarikçiler İşletme ile yakın ilişki halindeki çevresel unsurlardan bir diğeri işletmeye üretim girdilerini temin eden tedarikçilerdir. Tedarikçiler, işletmelere faaliyetleri için gerekli lan mal ve hizmetleri sağlarlar. Teknik dnanım, ara mallar, iş gücü, dağıtım, taşımacılık gibi knularda katkı sağlayan tedarikçilerle lumlu ilişki içinde lunması, işletmelerin faaliyetlerinin aksamadan sürdürülmesinde önemli rl ynar. Rakipler Rakipler, aynı faaliyet dalında aynı müşteri kitlesine ürün ya da hizmet sunan işletmelerdir. Rekabet lgusundan hareketle işletmeler, rakiplerin yönelimlerini, mal veya hizmetlerini, üretim özelliklerini, büyüme ranlarını, rekabet üstünlüklerini, amaç ve stratejileri ile bunlarda meydana gelecek değişimleri takip etmelidir. Sektörlerde kimi zaman rekabetin şiddeti yüksek kimi zaman da düşüktür. Rekabete ilişkin analiz yaparken işletmeler açısından birincil derecede önemli lguları şu başlıklar altında tplayabiliriz: ı er Sendikalar İşletme çalışanlarının tatminkâr bir ücret, ssyal güvenlik haklarının sağlanması, iş güvencesi gibi beklentilerini karşılamalarında sendika lgusu önemli bir araç knumundadır. İşletme ile işçi örgütleri arasındaki lumlu ilişkiler işletme amaçlarının etkili ve verimli bir şekilde gerçekleştirilmesini klaylaştıracaktır. Finans kurumları İşletmenin yakın çevresinde yer alan bir diğer grup da işletmeye finansal lanaklar sağlayan ve kredi veren finans kuruluşları ile bankalardır. Bu kuruluşlar, işletmeye verdikleri kredilerle fn ve kaynak transfer ettikleri için işletme açısından bir tür tedarikçi gibidirler İşletmenin Uzak (Genel) Çevresi Plitik çevre Plitik çevre larak adlandırılan bu unsur, faaliyette bulunulan ülkede, merkezi ve yerel resmî makamların ve bunlara bağlı kuruluşların siyasi tritesini sağladığı ve kullandığı rtam şeklinde tanımlanabilir. Devlet ve hükümet rejimleri, seçim snuçları, iktidarla muhalefet arasındaki ilişkiler, güç dengeleri, plitik istikrar ya daistikrarsızlık, resmî makamlarla ilişkilerdeki etkinlik derecesi, plitik saygınlık, hak arama yöntemleri, devletin çeşitli rganlarının iş hayatına müdahale şekilleri, özelleştirme ya da devletleştirme eğilimleri plitik çevrenin işletme üzerinde etkisi lan byutlarıdır. Yasal çevre Plitik çevredeki aktörler çıkardıkları yasalar, yönetmelik ve kararlarla işletmelere etki ederler. Bu dğrultuda rtaya çıkan yasal çevreyi, plitik çevre unsurlarının smut kurallar hâline dönüşmüş şekli larak tanımlamak mümkündür. Yasal çevre bir açıdan işletmecilik yununun kurallarını ifade etmektedir.

7 Eknmik çevre İşletmenin faaliyette bulunduğu ülkenin ya da bölgenin eknmik kşulları, işletmenin başarısında önemli rl ynar. Eknmik çevre, tplumun ihtiyaçlarını karşılayacak mal ve hizmetlerin sınırlı kaynaklarla üretilip tüketildiği, kaynakların, mal ve hizmetlerin ve gelirin bölüşüldüğü rtamdır. İşletmeler belirli bir tplumsal yapı içerisinde faaliyette bulunduğundan birey davranışları ve ssykültürel değerler işletmeleri yakından ilgilendirmektedir. Ssy-kültürel çevre Bu nktada tplumun değer yargıları, tutumları, davranış biçimleri, kültürel alışkanlıkları, laylara bakış açıları, yaşam biçimleri işletmenin faaliyetlerine etki eden bir çevresel unsur larak karşımıza çıkmaktadır. Demgrafik çevre Demgrafik çevre işletmelerin faaliyette bulunduğu çevredeki nüfusun yapısı, özellikleri ve eğilimleri ile ilgili unsurları kapsamaktadır. Teknljik çevre Teknlji, muhtemelen işletmecilikte en sık kullanılan fakat en az kesinlikte tanımı yapılan bir kavramdır. Teknlji, malzeme, süreçler ve ürün rtaya knmasında mevcut bilgi ve becerilerin uygulanmasını anlatan genel bir kavramdır. Uluslararası çevre Uluslararası çevre, işletmenin faaliyette bulunduğu ülke dışındaki yabancı ülkelerdeki kşulları barındıran plitik, yasal, eknmik ve sektöre layları ve müşteriler, tedarikçiler, rakipler gibi aktörleri kapsamaktadır. Uluslararası çevrenin işletmecilik açısından önemli etki luşturan byutlarını şu şekilde sıralayabiliriz: mik iş birliği anlaşmaları. Küreselleşme ve uluslararası çevrede luşan lumlu ve lumsuz gelişmeler, devletler arasında geçerli lacak yeni yasal düzenlemeleri gerekli kılmaktadır. Pek çk devlet, bazı uluslararası yasaları, kendi parlamentlarında kabul ederek ulusal hâle getirmektedir. Ayrıca, uluslar üstü yasal kurumlar tüm üye devletleri bağlayıcı kararlar alabilmektedir. İŞLETME BİLİMLERİNE GİRİŞ ÜNİTE 3 İŞLETMELERİN SINIFLANDIRILMASI FAALİYET ALANLARINA GÖRE İŞLETMELER İşletmelerin faaliyet alanı bir mal üretip bunu pazarlamaya dayalı labileceği gibi, başka bir işletme tarafından üretilmiş varlıkları satmak da bir işletme faaliyeti labilir. Diğer taraftan işletme faaliyetleri insanların ihtiyaç duyduğu hizmetleri karşılama lgusuna yönelik bir içeriği de kapsayabilir. Faaliyet alanı ya da üretilen mal veya hizmet türü açısından işletmeler; sanayi ya da endüstri işletmeleri, ticaret işletmeleri ve hizmet işletmeleri larak ayırt edilebilir. Sanayi (Endüstri) İşletmeleri Sanayi ya da endüstri işletmeleri, üretim sürecinde kullanılan her türlü ham madde ve malzemeyi işleyerek bunlarda fiziki nitelik, şekil ve kimyasal özellik yönünden değişiklik meydana getirerek yeni ve farklı bir ürün rtaya çıkaran işletmelerdir. Sanayi işletmelerini de kendi içlerinde iki ayrı kategride incelemek mümkündür: Sanayi Malı Üreten İşletmeler: Üretici işletmeler için üretim gerçekleştiren işletmelerdir. Petr-kimya işletmeleri, rafineriler, demir-çelik işletmeleri gibi. Bu işletmelerin ürünleri başka işletmelerin üretim sürecinde kullanılacak girdileri luşturmaktadır. Tüketim Malı Üreten İşletmeler: Bu işletmelerin ürünleri dğrudan tüketicilerin ya da kullanıcıların ihtiyaçlarını karşılayabilecek özellikler taşımaktadır. Örneğin beyaz eşya ürünleri, mbilya, tekstil v.b. ürünler üreten işletmeler bu gruptadır. Ticaret İşletmeleri

8 Ticaret işletmeleri, üretilmiş malların tptancılığını, yarı tptancılığını ve perakendeciliğini yapan işletmelerdir. Hizmet İşletmeleri İşletmelerin tüketici ihtiyaçlarını karşılamak için sağladıkları taşınamayan, dkunulamayan, biriktirilemeyen, bir başka anlatımla smut lmayan araç ya da varlıklar hizmet kavramı ile ifade edilmektedir. ÜRETİM ARAÇLARININ MÜLKİYETİNE GÖRE İŞLETMELER Üretim araçlarının mülkiyetine göre işletmeler; özel işletmeler, kamu işletmeleri, karma işletmeler ve yabancı sermayeli işletmeler larak ayrılır. Özel İşletmeler Özel işletmeler, mülkiyet ve sermayesinin tamamı veya büyük bir bölümü özel kişilere ait lan işletmelerdir. Kamu İşletmeleri Sermayesinin tamamı ya da büyük çğunluğu devlete ya da kamu tüzel kişilerine ait lan işletmelerdir. Kamu işletmeleri kendi içinde; ssyal güvenlik kuruluşları, döner sermayeli işletmeler, özel bütçeli devlet işletmeleri ve yerel yönetim işletmeleri şeklinde kategrilere ayrılmaktadır; Ssyal Güvenlik Kuruluşları: Üyelerinden her ay tpladığı fnları değerlendirerek mensuplarına ssyal güvenlik sağlayan kuruluşlardır. Döner Sermayeli İşletmeler: Genel ve katma bütçeli kuruluşların genel idare ilkelerine göre yönetilmesi mümkün lmayan üretim, ticaret ve hizmet faaliyetlerini sürdürebilmek ve daha esnek davranabilmek amacıyla kurdukları işletmelerdir. Özel Bütçeli Devlet İşletmeleri: Özel yasalarla kurulan ve tüzel kişiliğe sahip lan bu işletmelerin yönetim ve denetimleri kendi kuruluş yasalarında belirtilen hükümlere göre yerine getirilir. Yerel Yönetim İşletmeleri: Bu işletmeler, belediyelere, il özel idarelerine ve köy tüzel kişiliğine ait lan işletmelerdir. Karma İşletmeler Özel ve kamu işletmelerinin rtak sermaye ile kurdukları işletmelerdir. Bu tür işletmelerde kamu sermaye payı genel larak yarıdan azdır. Bu nedenle de yönetim özel sektördedir. NOT: Türkiye de karma işletmelerin sayısı özelleştirme çalışmaları snucunda hızla azalmaktadır. Yabancı Sermayeli İşletmeler Üretim araçlarının mülkiyeti başka ülke girişimcilerine ait lan işletmelerdir. Küreselleşmenin bir snucu larak yabancı sermayeli işletmelerin sayısı hem ülkemizde hem de genel larak tüm dünyada hızla artmaktadır. HUKUKİ YAPILARINA GÖRE İŞLETMELER Türk Hukuk sisteminde işletmelerin yapısını düzenleyen temel kanun Türk Ticaret Kanunu dur. Temelini ticari işletme ya da ticari girişimlerin luşturduğu Ticaret Kanunu, ticarethane veya fabrika yahut ticari şekilde işletilen diğer kuruluşlar ticari işletme sayılırlar ifadesinden snra Ticari İşletme nin özelliklerini şu şekilde saymıştır: Kazanç sağlamayı amaç edinmek Süreklilik niyeti Esnaf faaliyetleri sınırlarını aşan belli bir büyüklük Ticari yöntem ve örgütlenmeye dayalı çalışmayı gerektiren büyüklük ve önemde faaliyet.

9 Tek Kişi İşletmeleri Kâr ve zararın dğrudan bir kişiye ait lduğu ve işletmenin tüzel kişiliğinin söz knusu lmadığı bu tür işletmelerde işletme sahibi ile işletme hukuki açıdan ayrı tutulamamakta ve görece daha az sermayeye ihtiyaç duyulmaktadır. Tacir kavramına dayanan böyle bir yapının faydaları; Kurulmasının klay lması Kârın bölüşülmemesi Örgütsel yapının esnekliği Dğrudan bir kişinin srumlu lmasından dlayı kredi klaylığı sağlaması Yetkilerin tek elde tplanması Sahibine manevi yönden saygınlık sağlaması şeklinde rtaya knabilir. Bununla birlikte tek kişi işletmelerinin Büyüklüklerinin sınırlı lması Mdern yönetim ve işletme esaslarından yksun bulunması Yaşamlarının tek kişinin hayatıyla sınırlı lması Brçlar karşısında işletme sahibinin sınırsız srumlu kabul edilmesi gibi sakıncaları da mevcuttur. Şirketler (Ortaklıklar) Birden çk kişi tarafından sermayesi sağlanarak kurulan ve yönetilen işletmelerdir. Nt: Tüm şirketlerin rtak özelliği birden çk kişi açısından sahipliğin söz knusu lmasıdır. Adi şirketler İki veya daha fazla kişi tarafından sözlü ya da yazılı bir sözleşmeyle kurulur. Ticaret şirketleri İki veya daha fazla kişinin bir araya gelerek belirleyecekleri amaçlara ulaşmak için Türk Ticaret Kanunu nun düzenlediği şekilde kurulan şirketlerdir. Şahıs şirketleri Kllektif Şirketler: Ticari bir işletmeyi bir ticaret unvanı altında çalıştırmak amacıyla özel kişiler tarafından kurulan ve rtakların hiçbirinin srumluluğunun sınırlandırılmadığı şirket türüdür. Kmandit Şirketler: Kllektif şirkete benzemekle birlikte bu şirket türünde bazı rtaklar, kllektif şirketteki gibi sınırsız bir şekilde srumlu lurken, diğer bazıları ise yalnızca kydukları sermaye kadar srumludurlar. Sermaye şirketleri Bu şirketlerin temel özellikleri; işletmeye sermaye getiren herkesin rtak labilmesi, getirdiği sermaye kadar pay sahibi lması ve her rtağın payını başkasına devredebilmesidir. Annim Şirket: En az beş kişi tarafından sermayesi paylara bölünmüş şekilde kurulan ve rtakların şirketin brçlarından dlayı sadece kydukları sermaye kadar srumlu ldukları şirket türüdür.

10 Limited Şirket: En az iki en çk elli gerçek ya da tüzel kişi tarafından belirli bir ticaret unvanı altında kurulan ve rtaklarının srumluluğunun kydukları sermaye kadar lduğu esas sermayesi belirli lan şirketlerdir. Sermayesi Paylara Bölünmüş Kmandit Şirket: Bu şirket mdeli, annim şirket ile klektif şirketin özelliklerini bir arada sunan bir mdeldir. Annim şirkette lduğu gibi burada da sermaye paylara bölünmüştür. Kperatifler Kperatifler kanunda belirtildiği şekliyle tüzel kişiliği bulunan, rtaklarının belirli eknmik çıkarlarını, özellikle de meslek ve geçimlerine ilişkin ihtiyatlarını karşılıklı yardım, dayanışma ve kefalet aracılığı ile sağlayıp krumak amacıyla gerçek ve kamu tüzel kişileri ile özel idareler, belediyeler, köyler ve dernekler tarafından kurulan değişik rtaklı ve değişik sermayeli kuruluşlardır. Kperatiflerin kendine özgü bir takım ilkeri aşağıda sıralanmıştır. Serbest giriş çıkış (açık üyelik) ilkesi Demkratik yönetim ilkesi Ortağın eknmik katılımı ilkesi Özerklik ve bağımsızlık ilkesi Eğitim, öğretim ve bilgilendirme ilkesi Kperatifler ve üst birlikleri arası işbirliği ilkesi Tplumsal srumluluk ilkesi Dernek ve Vakıf İşletmeleri Dernek ve vakıflar kazanç paylaştırma dışında kurulan kişi ve mal tplulukları lduklarından kural larak bunların işletme kurup kazanç amaçlı larak işletmeleri yasaktır. BÜYÜKLÜKLERİNE GÖRE İŞLETMELER İşletmeleri büyüklük kriterini temel alarak sınıflandırmada farklı bakış açıları ve ölçütler mevcuttur. Bu ölçütleri nicelik (miktar) ve nitelik belirten ölçütler şeklinde iki ayrı bölümde tplamak mümkündür. Nicelik belirten ölçütler, işletmenin çalıştırdığı persnel sayısı, işletmenin kuruluş alanı ve tesis sayısı, belirli bir dönemdeki satış tplamı, sermaye miktarı, kullanılan makine ve araç gereç miktarı, tüketilen ham madde ve yardımcı madde miktarı ve bir dönemde ödenen ücret ve aylık tplamı gibi smut ölçütlerdir. Nicelik belirten ölçütler, işletmenin çalıştırdığı persnel sayısı, işletmenin kuruluş alanı ve tesis sayısı, belirli bir dönemdeki satış tplamı, sermaye miktarı, kullanılan makine ve araç gereç miktarı, tüketilen ham madde ve yardımcı madde miktarı ve bir dönemde ödenen ücret ve aylık tplamı gibi smut ölçütlerdir. Cüce İşletmeler Tek bir çalışanı tam gün çalıştıramayacak kadar dar bir iş hacmine sahip ya da ölçüde küçük işletmelerdir. Küçük İşletmeler Çalışan sayısı 1 49 arası lan işletmelere çk küçük işletmeler, arası lan işletmelere ise küçük işletmeler denmektedir. Nt: Küçük işletmelerin çağın en önemli gereksinimlerinden biri lan değişimi yakalayıp bünyelerine yansıtabilmelerinin daha klay lması önemli bir üstünlüktür. Orta Büyüklükteki İşletmeler Çalışan sayısı ölçütü açısından rta büyüklükteki işletmeleri, arası çalışana sahip işletme larak tanımlamak mümkündür. Büyük İşletmeler Çalışan sayısı arasında lan işletmeler büyük işletme larak kabul edilmektedir. Dev İşletmeler Çalışan sayısı 2000 den fazla lan işletmelere dev işletme adı verilir. Nt: Değişime uyum sağlama dev işletmeler açısından en önemli güçlüklerden biridir. KULLANDIKLARI ÜRETİM TEKNOLOJİSİNE GÖRE İŞLETMELER Üretim teknljisi ölçüt alınarak yapılan sınıflamada işletmenin teknik özelliklerine göre bir ayırım yapılmakta ve yaptığı işte hâkim knumdaki üretim faktörü önem kazanmaktadır. Bu açıdan değerlendirildiğinde işletmeleri emek yğun ve sermaye yğun işletmeler larak ikiye ayırmak mümkündür.

11 Emek Yğun İşletmeler Üretim biçimi ağırlıklı larak emek faktörüne dayalı lan işletmeler, emek yğun işletmelerdir. Sermaye Yğun İşletmeler Bu işletmeler ağırlıklı larak tesis ve dnanım (araç-gereç) faktörlerine dayalı larak faaliyet gösterir ve tplam maliyetler içerisinde bu unsurların ranı yüksektir. İŞLETME BİLİMLERİNE GİRİŞ ÜNİTE 4 İŞLETMELERİN KURULUŞU İŞLETME KURMA NEDENLERİ İşletmelerin kuruluşunda söz knusu labilecek bir dizi neden bulunmaktadır. Yüksek kâr ve kazanç sağlamanın temel dayanak lduğu işletmecilik faaliyetine başlamada ayrıca kendi işinin sahibi lmak, ssyal amaçları gerçekleştirmek ya da bu anlamda saygı kazanmak, bir düşünceyi gerçekleştirerek kendini ispatlamak, miras ylu ile işletmeye sahip lmak gibi amaçlarla başka fırsatların var lmamasının da etken lduğunu belirtebiliriz. İşletme Kurma Nedenleri Yüksek kar ve kazanç sağlama Kendi işinin sahibi lmak Ssyal saygı kazanmak Kendini İspatlamak Miras Başka fırsatların lmayışı Kâr ve Kazanç Sağlama İnsan ihtiyaçlarının önemli bir bölümünün maddi araçlarla temin edilmesi ve bu nktada kaynak kıtlığının bu araçlara herkesin ulaşmasını engellemesi, yüksek kazanç sağlamayı en önemli işletmecilik nedenlerinden biri haline getirmektedir. Kendi İşinin Sahibi Olmak Kendi işinin sahibi ya da patrnu lma isteği pek çk kişi açısından işletme kurmanın önemli nedenlerinden biridir. Bu nktada kişinin başkalarının emri ya da tritesi altında çalışma durumunu kabullenmede zrlanması bağımsız iş yapma isteği larak açığa çıkmakta ve bu da işletme kurma eğiliminde artış larak uygulamaya yansımaktadır. Ssyal Saygı Kazanma Birinci bölümde değindiğimiz ihtiyaçlar hiyerarşisi piramidinde dördüncü basamağı luşturan saygı görme ihtiyacı, bireylerin diğerlerinin kendilerine yönelik larak göstereceği ilgi, tanınma, kabul ve takdire ihtiyaç duyduklarını anlatmaktadır. Bu nktada yeni bir işletme kurma lgusu, kişilerin tplumsal yaşam içerisindeki statü knumlarını artırıcı bir etki rtaya kyarak başkalarının kişiye verdiği değeri ve duyduğu saygıyı artırabilmektedir. Kendini İspatlamak Bireyler, belirli girişimsel düşünceleri uygulamaya geçirmek suretiyle kendilerini ispat etmeye çalışabilirler. Bu yönelim ssyal saygı kazanma lgusu kadar, belki de daha çk Maslw un ihtiyaçlar hiyerarşisi kategrilerindeki beşinci basamağı luşturan kendini gerçekleştirme ihtiyacı ile ilişkilidir. Miras Miras ve benzeri nedenlerle elde edilen birikim ya da kazançlar da işletme kurma nedeni larak belirtilebilir. Özellikle aile işletmelerinde girişimci hayatını kaybettiğinde mirasçıları işletmeyi satmak ve elden çıkarmak yerine çğu kez yönetimi devralmakta ve bunu bir tür baba yadigârı larak değerlendirilmektedir. Başka Fırsatların Olmayışı Belirli bir sermayeye sahip lan insanlar bu sermaye ya da birikimi en iyi şekilde değerlendirme düşüncesiyle işletme kurma fikrine sıcak bakabilirler. Ülke eknmisinin içinde bulunduğu durum, faiz ranı gibi faktörler de bu eğilimi artırıp azaltabilmektedir

12 İŞLETMENİN KURULUŞ AŞAMALARI Bir işletmenin kuruluşuna karar verip bu kararı uygulamaya geçirmede yedi aşamadan söz edilebilir: Yatırım düşüncesi ya da işletme kurma fikri, ön çalışmalar, ön prje aşaması, değerlendirme ve yatırım kararı, kesin prje, prjenin uygulanması ve faaliyete başlama. İşletmenin Kuruluş Aşamaları Yatırım Düşüncesi Ön Çalışmalar Ön Prje Aşaması Değerlendirme Ve Yatırım Kararı Kesin Prje Prjenin Uygulanması Faaliyete Başlama Yatırım Düşüncesi İşletme kurmanın ilk aşaması bu yöndeki bir yatırım düşüncesinin girişimcinin zihninde dğup gelişmesidir. Girişimci, genel eknmik durum ve kşullar, rekabet durumu ve pazar kşulları gibi içinde bulunduğu çevresel kşulları da dikkate alarak bir yatırım düşüncesi geliştirecek ve daha snra da bu fikirleri ön araştırma yapma yönünde smut hale getirecektir. Ön Çalışmalar Yatırım düşüncesinin geliştirilmesinden snraki aşama bu düşüncenin uygulanabilir özellikte lup lmadığının rtaya knmasıdır. Buna yönelik larak ise yatırım düşüncesine ilişkin eknmik, teknik, finansal ve yasal açılardan ön çalışmalar yapılması gerekliliği söz knusu lmaktadır. Ön Çalışmalar Eknmik Araştırma Teknik Araştırma Finansal Araştırma Yasal Araştırma Eknmik araştırma İşletme kuruluşundan önce yapılması gereken en önemli ön çalışma alanlarından biri eknmik araştırmadır. Burada işletme kurmanın eknmik açıdan ne ölçüde dğru bir karar lduğu srusuna cevap aranır. Teknik araştırma İşletmenin faaliyet knusu mal ya da hizmetleri üretebilmesi için gerekli araç-gereç, makine ve teçhizatın seçimi ve yerleştirilmesine ilişkin çabalar teknik araştırma başlığı altında tplanmaktadır. Finansal araştırma Finansal araştırma knulu çalışmalar işletmenin faaliyette bulunabilmesi için gerekli mali kaynakların ya da işletme sermayesinin tespiti, gelir- gider ve maliyet tahminleri gibi başlıklar üzerinde daklanmaktadır. Yasal araştırma İşletme kuruluşundan önce incelenmesi gereken bir başka knu da söz knusu işletme faaliyetine başlayabilmek için gerekli yasal şart ve gerekliliklerin tespitidir. Burada başlıca amaçlar, işletme türünü belirlemek ve işletmenin kuruluşu için yasal açıdan yapılması gerekenleri rtaya çıkarmaktır. Değerlendirme ve Yatırım Kararı Bu aşamada yatırım fikrine ilişkin larak gerçekleştirilen ön çalışmaların tplandığı uygulanabilirlik rapru değerlendirilecek ve karar verilecektir. Şayet yapılan çalışmalar snucunda rtaya çıkan durum lumlu larak değerlendirilirse bir snraki aşamaya geçilecek, aksi takdirde yatırım düşüncesinden vazgeçilecektir. Bu nktada elbette ki en önemli ölçüt, yatırımın girişimci açısından tatmin edici bir kâr rtaya kyup kyamayacağıdır. Kesin Prje Yatırım kararına yönelik larak verilecek lumlu kararla birlikte ön prjenin daha smut ve ayrıntılı bir şekilde düzenlenerek kesin prjeye dönüştürülmesi gerekliliği rtaya çıkacaktır. Prjenin Uygulanması Bu aşamaya gelinmesi ile artık yatırım gerçekleşme nktasındadır. Bir başka ifade ile artık prjenin hayata geçebilmesi için gerekli işlemler başlatılmakta, siparişler verilmekte ve fiziksel yatırımlar uygulamaya geçirilmektedir. Bu aşamada fiziki yatırımların yanı sıra prje tasarımına ve söz knusu lacak eğitim faaliyetlerine ilişkin görüşme ve sözleşmelerin yapılması da söz knusu lmaktadır. Faaliyete Başlama İşletme faaliyete tam larak başlamadan önce bir deneme dönemi söz knusudur. Bu aşamada faaliyetin planlanan şekilde gerçekleşip gerçekleşmeyeceği test edilmekte ayrıca üretim knusu lan mal ya da hizmetlerin nitelik ve niceliğinin beklentileri karşılayıp karşılamadığı anlaşılmaktadır. KURULUŞ YERİ KAVRAMI Kuruluş yeri işletmenin faaliyetlerini gerçekleştireceği yerdir. Bir başka deyişle işletmenin kuruluş yeri, faaliyetlerini gerçekleştirmesine lanak tanıyan tesislerin lduğu yer lmaktadır. İşletmenin başarısı öncelikle kuruluş yeri seçimindeki dikkatli ve titiz çabaya bağlıdır. Bu anlamda faaliyet alanı ve türü ne lursa lsun her işletme kuruluş yerini seçerken isabetli ve dğru karar verme mücadelesi ile karşı karşıyadır. Ayrıca bu knu, yalnızca işletmeyi kurarken değil, büyüme, yeni şubeler açma ve benzeri durumlarda da söz knusudur. Dğru kuruluş yerinin belirlenmesi işletmenin başarısını belirleyecek önemli inceleme ve analiz alanlarından birini luşturmaktadır. Kuruluş yeri

13 seçiminde en önemli knu, bu seçimin eknmik amaçlara uygun bir yer lmasıdır. Başka bir anlatımla işletmenin üretim maliyetlerinin en az lduğu yer eknmik amaçlara en uygun yerdir. Ssyal devlet anlayışına dayanan ya da planlı birtakım eknmilerde ise ülkenin genel anlamda kalkınması da önemli bir kaygı lduğundan bu tür yatırımların gelişmemiş bölgelerde de yaygınlaşması için tedbirler alınır ve teşvikler uygulanır. KURULUŞ YERİ FAKTÖRLERİ Bir işletmenin en iyi kuruluş yerini seçmesinin stratejik öneminden hareketle kuruluş yerini belirleme sürecinde bir dizi faktörün varlığından söz edilebilir. Önemi ve ağırlığı işletmenin faaliyet knusuna göre farklılaşmakla birlikte genel anlamda bir işletmenin kuruluş yerini belirlemede etkili lan faktörler şunlardır: Hammadde, pazar, emek, ulaştırma, enerji ve diğer faktörler. Hammadde Her işletme, üretim faaliyetini gerçekleştirebilmek için belirli girdilere ihtiyaç duyar. Hammadde, işletmenin nihai ürününü luşturmakta kullanılan işlenmemiş ya da yarı işlenmiş gider kalemleridir. Bir başka ifade ile hammadde, endüstride bir ürün ya da hizmetin elde edilmesinde kullanılan gerekli bileşenlerin elde edilip işlenmeden önceki durumudur. Bu dğrultuda hammadde larak ifade edilen bu girdilerin temininde en avantajlı lan yer, kuruluş yeri seçiminde etkili bir faktör lmaktadır. Pazar İşletmenin kuruluş yerini belirlerken göz önünde bulundurulması gereken bir diğer önemli faktör pazarın büyüklüğü ve pazara yakınlıktır. Pazar, satın alma gücü ve istekliliği ile bu kararı verme gücü ya da tritesine sahip tüketicileri kapsayan bir kavramdır. Pazar, tüketicilerin belirli bir ihtiyacı karşılamak amacıyla satın almak istedikleri bir mal ya da hizmetin luştuğu alanı anlatır. Taşıma maliyetleri yüksek lan işletmeler, ürünleri kısa sürede bzulan işletmelerle hizmet işletmeleri pazara yakın kuruluş yeri belirlemektedir. Emek Birinci bölümde de değinildiği üzere kas ve beyin güçleri ile üretim sürecinde yer alan insanların katkıları bir üretim faktörü larak emek kavramı ile ifade edilir. Emek faktörü her işletme açısından gerekli bir unsurdur. Tam anlamıyla mekanize ya da teknlji yğunluklu bir işletmede bile emek unsurunun yerini makinelerin tamamen alması diye bir şey söz knusu lamaz. Bu nedenle, işletmenin faaliyet knusu paralelinde bilgi, beceri ve yeteneğe sahip bireylerin daha çk bulunduğu yerler, kuruluş yeri belirlenirken dikkate alınan birer etken lmaktadır. İş gücü maliyetlerini düşürmek için işletmeler, iş gücünün bl ve ucuz lduğu yerlerde kuruluş yerlerini belirlemeye çalışmaktadır. Ulaştırma İşletme, girdilerin ve çıktıların karşılıklı akışının lduğu bir merkez gibidir. İşletme bir yandan ürün ya da hizmeti luşturma sürecinde kullanacağı girdileri çevreden temin etme durumundayken diğer taraftan bu girdileri belirli bir çıktıya dönüştürdükten snra nu müşterilerine ulaştırmak zrundadır. Bu nedenle ulaştırma sürecin her aşamasında işletmecilik açısından sn derece önemli bir faktördür. Tarih byunca ulaşım imkânları açısından elverişli yerleşim yerlerinin ticari faaliyet nktasında gelişmiş lması, ulaştırmanın ne ölçüde önemli bir faktör lduğunu rtaya kymaktadır. Enerji İşletme faaliyetlerini gerçekleştirebilmek için belirli enerji kaynaklarına ihtiyaç vardır. Bu nedenle, işletmenin ihtiyaç duyduğu enerji kaynaklarına yakın bir nktada belirlenmeyen bir kuruluş yeri, işletmenin rekabet edebilirliğine zarar verecektir. İşletmeler kuruluş yerini belirlerken bölgedeki enerji imkânlarını dikkate almak durumundadır. Bu nktada özellikle kömür, elektrik ve su, önemli enerji kaynakları larak işletmelerin en çk ihtiyaç duydukları kalemlerin başında gelmektedir. Diğer Faktörler İşletmeler kuruluş yerini belirlerken yukarıda sıraladığımız faktörlerin yanı sıra dğa kşulları, çevre kirliliği, devlet düzenlemeleri (vergi ve teşvikler) gibi faktörleri de dikkate almak zrundadır. İklim kşullarının ılımlı lduğu yerleşim yerleri kuruluş yeri larak belirlenme nktasında daha avantajlıdır. Çünkü aşırı sğuk ya da sıcak yerlerde her tür işletme faaliyetini gerçekleştirmek daha zr ya da maliyetli labilmektedir. EN UYGUN KURULUŞ YERİNİN BELİRLENMESİ İşletmeler yukarıda ifade ettiğimiz faktörleri dikkate alarak kuruluş yerini belirleme nktasında en uygun kararı vermeye çalışırlar. En uygun nktada kuruluş yerinin belirlenmesi, işletmelerin amaçlarına tatmin edici bir şekilde ulaşmasını sağlayıcı en önemli adımlardan biri lacaktır. Birinci bölümde de ifade ettiğimiz gibi, bir faaliyet, hareket ya da davranışın, amacına ulaşma derecesi etkinlik kavramı ile ifade edilir. İşte bu nktada işletmelerin kuruluş yeri kararlarının etkin bir şekilde verilmesi, bütün faaliyetlerde etkinliğin sağlanabilmesi için zrunludur. İşletmecilikte en temel amaçlar; faaliyetleri verimli, eknmik ve kârlı bir şekilde gerçekleştirmektir. Akılcılık ilkeleri larak da ifade edilen bu temel amaçlar, aynı zamanda en uygun kuruluş yerinin tespitinde işletmelere yl gösteren ilkeler larak da ifade edilmektedir. İşletmeler verimlilik ilkesi gereği, aynı miktar kaynakla daha çk üretmek ya da aynı girdiyle daha çk çıktı elde etmek isterler. Bu ilkeden hareketle işletmeler için en uygun kuruluş yeri, en az kaynakla en fazla çıktıyı üretmeyi sağlayan yer lmaktadır. Eknmiklik ise aslında verimliliğin parasal değerlerle ifade edilmesidir. Eknmiklik, üretimden elde edilen gelir ile üretim sırasında yapılan maliyet giderleri arasındaki randır. Bu dğrultuda işletmeler, maliyet giderlerinin düşük ve bu maliyet giderleri ile üretilen mal veya hizmetin satış fiyatının yüksek lmasını klaylaştıracak bir kuruluş yeri tespit etme amacındadırlar. Kârlılık ilkesi; Elde edilen kazancın bu kazancı sağlamak için kullanılan sermayeye ranı larak tanımlanan kârlılık, belli bir sermaye ile çk kazanç elde edildiğinde yüksek lmaktadır. Bu nedenle, en uygun kuruluş yerinin belirlenmesinde işletmeler, diğer faktörlerle birlikte, elde edilen kazancın mümkün lduğunca yüksek lmasını sağlayan yeri, kuruluş yeri larak seçmeye çalışmalıdır. ÖZET: İ şletmelerin kuruluşunda, yüksek kâr ve kazanç sağlamanın yanı sıra kendi işinin sahibi lmak, ssyal amaçları gerçekleştirmek ya da bu anlamda saygı kazanmak, bir düşünceyi gerçekleştirerek kendini ispatlamak, miras ylu ile işletmeye sahip lmak ve başka fırsatların var lmaması gibi amaçlar etkilidir. Bir işletmenin kuruluşuna karar verip bu kararı uygulamaya geçirmede yedi aşama vardır: Yatırım düşüncesi ya da işletme kurma fikri, ön çalışmalar, ön prje aşaması, değerlendirme ve yatırım kararı, kesin prje, prjenin uygulanması ve faaliyete başlama. Öncelikle girişimci

14 hangi alanda, knuda ve ölçekte faaliyette bulunulacağını beyninde luşturmaya çalışır. Daha snraki aşama ise bu düşüncenin uygulanabilir özellikte lup lmadığının rtaya knmasıdır. Buna yönelik larak ise yatırım düşüncesinin eknmik, teknik, finansal ve yasal açılardan uygunluğunu belirlemek amacıyla ön çalışmalar yapılması gereklidir. Ön çalışmalardan rtaya çıkarılan ön prje, yatırım düşüncesinin smut açılardan uygulanır lup lmadığının değerlendirilmesinde kaynaktır. Ön prje lumlu larak değerlendirilirse bir snraki aşamaya geçilerek yatırım kararı verilecek, aksi takdirde yatırım düşüncesinden vazgeçilecektir. Yatırım kararı verilmesi durumunda ön prje daha detaylı bir şekilde ayrıntılandırılarak kesin prje rtaya çıkarılacak ve yatırımın gerçekleşmesi için gerekli işlemler başlatılacak daha snra da faaliyete geçilecektir. İşletme kuruluş yeri seçiminde en önemli knu bu seçimin eknmik amaçlara uygun bir yer lmasıdır. İşletmenin üretim maliyetlerinin en az lduğu yer eknmik amaçlara en uygun yerdir. Bir işletmenin en iyi kuruluş yerini seçmesinin stratejik öneminden hareketle, kuruluş yerini belirleme sürecinde bir dizi faktörün varlığından söz edilebilir. Bu faktörler; Hammadde, pazar, emek, ulaştırma, enerji ve diğer faktörler şeklindedir. İşletmeler kuruluş yeri faktörlerini dikkate alarak kuruluş yerini belirleme nktasında en uygun kararı vermeye çalışırlar. En uygun nktada kuruluş yerinin belirlenmesi, işletmelerin amaçlarına tatmin edici bir şekilde ulaşmasını sağlayıcı en önemli adımlardan biri lacaktır. Bu dğrultuda akılcılık ilkeleri larak da ifade edilen verimlilik, eknmiklik ve kârlılık ilkeleri, aynı zamanda en uygun kuruluş yerinin tespitinde işletmelere yl gösteren ilkeler larak da etkili lacaktır. İŞLETME BİLİMLERİNE GİRİŞ ÜNİTE 5 İŞLETMELERİN BÜYÜMESİ GİRİŞ İşletmeyi luşturan unsurlar, niceliksel ve niteliksel lmak üzere iki kısma ayrılır. Bir işletmenin büyüyebilmesi için, niceliksel ve niteliksel unsurlarında ilerlemenin, gelişmenin ve büyümenin lması gerekir. Niceliksel veya fiziksel büyümede işletmenin smut unsurlarında bir artma ve çğalma söz knusu lur. Niteliksel büyüme, işletmenin yönetim yaklaşımlarında, görev ve vizynunda, stratejisinde, her şeyden önemlisi sahip lduğu örgütsel imajında işletme lehine bir gelişmeyi ifade eder. Yukarıda belirtildiği gibi büyüme, sadece hacim artışı değildir. İşletme faaliyetlerinde nitelik ve kalite artışı da bir büyümedir. Büyüme hacim artışı şeklinde gerçekleşiyrsa buna niceliksel veya yatay büyüme denir. Eğer büyüme, işletmenin faaliyetlerinde bir kalite ve nitelik artışı meydana getiriyr ise, buna da dikey veya niteliksel büyüme denir. İŞLETMELERİN BÜYÜMESİ İşletmeler için büyüme temel bir amaçtır. İşletmelerin büyümesi ve gelişmesi aslında lağan bir süreçtir. İşletmeler insanlar tarafından kurulur ve yönetilir. Sahipler ve yöneticiler işletmelerini büyütmek isterler. Yani büyüme insani bir dürtüdür; güç çağrıştırır ve insanın gücüne yönelen bir varlıktır. İşletme sahiplerinin veya yöneticilerinin büyümeyi arzu etmeleri etki alanlarını genişletme arzusundan kaynaklanır. İşletme sahipleri eğer mali, beşerî ve fiziksel faktörler temininde bir srun yaşamıyrlarsa, bu nları büyümeye yöneltecektir. İşletmelerin büyümesi dinamik bir süreçtir. Dinamik işletme, sürekli ve dengeli büyüyen işletmeler için kullanılır. İşletmelerde bazı temel amaçları vardır. Kâr sağlamak, devamlılığı sağlamak ve büyümek işletmenin temel amacıdır. Çevresel kşullar, tüketici tercihlerinin değişmesi, rakip işletmelerin yeni üretim teknljileri ve yöntemi kullanmaları, büyük sermayeyle pazarda faaliyet göstermeleri, işletmeleri büyümeye iten diğer nedenlerdir. Pazar şartları ve talep durumu işletme büyüklüğüne etki eden önemli faktörlerden biridir. Sermaye ve kredi tedarik durumu da işletmelerin büyümelerini etkileyen faktörlerden biridir. İşletmeler ya t finansman kullanarak iç büyüme veya birleşmeler yluyla dış büyüme ylunu seçerler. İşletmeler şu nedenlerle büyümek isterler: Ham madde teminindeki klaylık. Büyük işletmeler daha klay ve daha uygun kşullarda ham madde satın alabilirler. Ham madde alımında, büyük miktarlarda mal alan müşteriler daha itibarlı lmaktadır. Büyük işletmelerin isteklerini reddetmek klay değildir. Birim maliyet daha düşüktür. Tplam sabit giderler üretilen mallara dağıtıldığı için küçük işletmelere ranla büyük işletmeler daha küçük birim maliyetle üretim yaparlar. Teknik yenilikleri izleme kapasitesi yüksektir. Büyük işletmelerin patent hakkı satın almak, piyasaların durumunu izlemek, yeni teknljileri üretmek veya satın almak için daha geniş finansal lanakları vardır. Satış lanaklarında üstünlüklere sahiptirler. Büyük işletmelerde birim başına düşen satış maliyeti azdır. Bunların piyasa hareketlerini izlemeleri, fırsatlardan yararlanmaları ve yeni pazar bulmaları klaydır. Nüfuz/etki yetenekleri yüksektir. Büyük işletmelerin resmi daireler ve yerel yönetimler karşısındaki durumları güçlüdür. Hükümetlerle klaylıkla temas kurarlar. Hatta hükümetlerin eknmik plitikalarını etkileyebilirler. Özellikle medyayı harekete geçirerek merkezî hükümeti ve yerel yönetimleri nüfuzları altına alabilirler. İŞLETMELERİN BÜYÜME YÖNTEMLERİ İşletmeleri büyümeye iten nedenler öncelikle ptimum büyüklüğe ulaşmak, kâr edebilmek ve varlıklarını sürdürebilmektir. Yaşanan küreselleşme eğilimleri işletmeleri; hızlı pazar değişiklikleri, ürün ve üretim teknljisi değişiklikleri, eknmik gelişmeler ve giderek zrlaşan rekabet kşullarıyla başa çıkmaya zrlamaktadır. İşletmeler eknmik faktörlerin yanında psikljik faktörlerin etkisiyle büyüme gereği duyar. Büyüme dğal ve insani bir dürtüdür. İşletmeler de aynı zamanda ssyal varlıklar ldukları için, ya niceliksel larak yatay ya da niteliksel larak dikey büyürler. Büyüyemeyen işletmeler, büyüyen işletmeler karşısında rekabet güçlerini kaybederek küçülürler. İşletmelerin kendi kaynaklarına bağlı larak mevcut faaliyetlerin genişletilmesi şeklindeki büyümedir. İç büyüme kendi kaynaklarına özellikle t finansmana dayanır. İç büyüme hacim büyümesi şeklinde lur. Dış büyüme ise; yatay büyüme, dikey büyüme dairesel büyüme ve çapraz büyüme şeklinde lur. Dış büyüme şirket evlilikleri, stratejik rtaklıklar ve birleşmeler yluyla gerçekleşir. İç Büyüme

15 İşletmelerin kendi kaynaklarına bağlı larak mevcut faaliyetlerin genişletilmesi şeklindeki büyümedir. Brçlanma, t finansman, yeni sermaye bulma yluyla gerçekleşir. İç büyümede işletmeler yeni finansman kaynaklarına ihtiyaç duyarlar. İç büyümede t finansman önemli bir kaynaktır. Ot finansman; bir işletmenin kendi gücü ile sermaye yaratmasına denir. İç büyüme dış büyümeye göre yavaştır. Eğer işletme kısa sürede büyüme ylunu seçmek istiyrsa bu durumda daha fazla finansal kaynağa ihtiyaç duyar. Bu kaynak ancak dış büyüme yluyla sağlanabilir. İşletmeler iç büyümelerini şu şekilde gerçekleştirirler: Eknmik büyüme. İşletmeler, zamanla kuruluş sermayelerini arttırarak yeni finansal kaynaklarla mevcut üretim kapasitelerini arttırırlar ya da yeni mal üretimine giderek eknmik larak büyürler. Fiziksel büyüme. Ham madde, yardımcı madde, iş gücü gibi girdi miktarlarının artması yönünde gerçekleşir. Ssyal büyüme. İşletmenin marka değerinin ve itibarının artmasıdır. Tplumda lumlu bir işletme imajı nun ssyal larak büyüdüğünü gösterir. Örgütsel büyüme. İşletmenin örgütsel yapısının, işletme büyüdükçe daha güçlenmesi demektir. Persnel güçlendirme, yetki devri, elverişli bir örgütsel kültür, örgütsel büyüme araçlarıdır. İç büyüme yatay ve dikey lmak üzere iki şekilde gerçekleşir. Yatay Büyüme İşletmelerin aynı üretim alanında faaliyet kapsamını genişletmesidir. Örneğin aynı knuda üretim yapan fabrika sayısının arttırılması, bir lkantanın veya merkezîn veya bankanın farklı şubelerinin açılması yatay büyüme şeklidir. Yatay büyüme iki şekilde labilir: Ürün farklılaştırması. Aynı ürünün biçim ve byut değiştirerek değişik özelliklerde piyasaya sürülmesidir. Bir tmbil firmasının farklı mdel tmbiller üretmesi, ürünün kalitesinin, ambalâjının veya renginin değiştirilmesi örnek larak verilebilir. Pazar farklılaştırması. İşletmenin ürünlerini farklı pazarlara sunması, farklı tüketici kitlesine ulaşması pazar farklılaştırma örneğidir. Pazar farklılaştırmasının temel amacı talep ve satışı arttırmak için yeni pazarlara yönelmektir. Dikey Büyüme Birbirini izleyen veya tamamlayan nitelikte mal üreten işletmelerin aralarında kurdukları çeşitli anlaşma ve birleşmelere dikey büyüme denir. Bir işletmenin kendine mal satan (tedarikçi) veya ürettiği malı satın alan bir başka (müşteri) işletmeyle birleşmesi dikey yönde büyümedir. Pamuk üreticilerinin kumaş fabrikalarıyla ve knfeksiyncularla birleşerek bir tek ana işletme kurmaları dikey büyüme örneğidir. Dikey büyüme ileri dğru dikey büyüme ve geriye dğru dikey büyüme lmak üzere iki şekilde gerçekleşir. Geriye dğru dikey büyüme. İşletmenin daha önce tedarikçilerden sağladığı üretim girdilerini kendisinin üretmeye başlaması bir geriye dğru büyüme lduğu gibi, işletmeye ham madde, enerji veya ara mal veren başka bir işletme ile birleşmesi de geriye dğru büyümedir. Geriye dğru dikey büyüme şu nedenlerle tercih edilir: İşletmenin girdilerini üretmek için yeterli kaynağa sahip lması Tedarikçilerin yüksek kâr ranıyla çalışması Girdilerin zamanında, yeterli miktarda ve uygun kalitede tedarik edilememesi İleri dğru dikey büyüme. İşletmenin ürettiği malı satın alan işletme ile birleşmesi veya işletmenin ürettiği malların tüketicilere ulaşması için yeni dağıtım kanalları kurmasıdır. Meyve üreten bir çiftçinin manav açması, hayvancılık yapan birinin şarküteri açması, giysi üreten bir işletmenin, ürettiği ürünleri bayiler veya mağazalar açarak satması ileri dğru dikey büyüme örneğidir. İşletmeler ileri dğru dikey büyümeyi şu nedenlerle tercih ederler: Üretilen mallar için dağıtım kanalları kuracak kaynakları varsa Pazarlama kanalı çk uzun ve yüksek fiyat artışına neden luyrsa Dağıtım kanallarında gecikmeler luyrsa İşletmenin ürettiği ürünlerin dağıtıcısı yksa İşletmeler bazen hem ileriye dğru hem de geriye dğru büyüme ylunu seçerler. Dış Büyüme İşletmeler iç kaynakları yeterli lmadığı zaman, dış kaynaklardan yararlanmak isterler. Bu nedenle dış büyüme yluna giderler. Dış büyüme, bir işletmenin başka bir işletmeyi satın alması veya işletmenin başka bir işletmeyle birleşmesi şeklinde lur. Dış büyüme iç büyümeye göre ani ve hızlı bir büyüme şeklidir. İşletmelerin kendi lanaklarıyla büyümesi klay değildir. Bu nedenle başka bir işletmeyle birleşmek, rtaklık kurmak veya nu devralmak suretiyle dış büyümeyi tercih ederler. Knsrsiyum, kartel, knsern, tröst, hlding gibi birleşmeler dış büyümeye örnek verilebilir. İşletmeler dış büyümeyi şu nedenlerle tercih ederler: Tek başına yapamayacağı işlere finansman bularak yeni prjeler üretmek Kaynak yetersizliği nedeniyle daha önce cevap verilemeyen müşterilere ulaşmak Piyasaya hâkim lmak ve rekabeti kendi kşullarında yürütmek Dış büyümeler; yatay büyüme, dikey büyüme, çapraz büyüme ve dairesel büyüme şeklinde gerçekleşir. Yatay büyüme. Aynı iş klunda çalışan birden fazla işletmenin birleşmesiyle meydana gelen büyümeye şeklidir. Yatay birleşme genel larak, işletmelerden birinin diğer işletmeyi satın alarak kendi mülkiyetine geçirmesi şeklinde labilir. Dikey büyüme. Dikey büyüme malların üretiminin ve dağıtımının farklı işletmeler tarafından yapılması durumunda meydana gelen bir dış büyüme şeklidir. Bu tür büyümede malların tedarikçisi farklı, üreticisi farklı ve pazarlamacısı farklı işletmelerdir. Bu zincirdeki işletmelerden birinin diğer bir işletmeyi satın alması durumunda dikey büyüme gerçekleşmiş lur.

16 Çapraz (Karma) Büyüme. Bir işletme farklı faaliyet klundaki başka bir işletme ile birleşirse, çapraz büyüme gerçekleşmiş lur. Burada yatay ve dikey büyüme, bir iş genişletmesi şeklinde gerçekleşirken, çapraz büyüme iş zenginleştirmesi şeklinde lur. Örneğin ayakkabı üreten bir işletme ile kırtasiye malzemeleri üreten bir işletmenin birleşmesi çapraz bir büyüme şeklidir. Dairesel büyüme. Dairesel büyüme genellikle faaliyette bulunulan alandaki diğer işletme faaliyetlerinin kntrlünü ele alan bir büyüme şeklidir. İşletme Büyümeleri ve Birleşmeleri İşletmelerin büyümelerinin diğer bir şekli işletme birleşmeleridir. İşletmeler tam rekabet rtamında rakipleriyle ya yğun bir rekabete girişerek veya nlarla çıkar anlaşmaları yaparak büyüme gereği duyarlar. Çğu kez işletmeler rekabetten kaçınmak için, büyüme ylunu seçerler. İşletmelerin büyümeleri iki şekilde labilir. Bunlar iç büyüme ve dış büyümedir. İç büyüme yukarıda da üzerinde durulduğu gibi daha çk işletmelerin kendi imkânlarıyla yani t finansman yluyla büyümeleridir. Burada t finansman, bir işletmenin kendi gücüyle sermaye yaratması anlamına gelir. Bu yöntemde işletme ihtiyaç duyduğu sermaye ihtiyacını kendi içinden karşılamaya çalışır. İşletmeler bazen ne iç büyüme, ne de dış büyüme ylunu seçerler. Örneğin centilmenlik anlaşması yapmak suretiyle birbirlerinin menfaatlerini krumaya çalıştıkları gibi, knsrsiyumlar kurmak yluyla bir işi rtaklaşa yürütebilirler veya işletmeler bir hldingin çatısı altında birleşerek rekabetin yıkıcı etkisinden kendilerini kruyabilirler. Dikey Birleşme İşletmelerin pazarda rekabet gücünü artırmak, satın alma ve satış giderlerini azaltmak amacıyla yapılan birleşmedir. Dikey birleşme malların üretiminin ve dağıtımının farklı işletmeler tarafından yapılması durumunda meydana gelen birleşmedir. Dikey birleşme iki şekilde gerçekleştirilir: Geriye dğru dikey birleşme Satın alınan işletmenin (tedarikçinin) çıktısı, satın alan işletmenin girdisini luşturuyrsa, buna geriye dğru dikey birleşme denir. İleriye dğru dikey birleşme. Dikey birleşme yapan işletmenin çıktısı, birleşilen işletmenin girdisini luşturuyrsa buna ileriye dğru dikey birleşme denir. Yatay Birleşme Birbirinin aynı malları üreten ve pazarlayan işletmelerin birleşmesidir. Yatay birleşme genel larak, işletmelerden biri diğer işletmeyi satın alarak kendi mülkiyetine geçirmek suretiyle lur. Yatay birleşme, bir işletmenin, başka bir işletmenin kntrlünü ele geçirmesi şeklinde gerçekleşir. Çapraz (Karma) Birleşme Adından da anlaşılacağı üzere bir işletme farklı faaliyet klundaki başka bir işletme ile birleşirse çapraz birleşme gerçekleşmiş lur. Yatay ve dikey birleşmede, bir iş genişletmesi şeklinde gerçekleşirken, çapraz birleşme iş zenginleştirmesi şeklinde lur. Örneğin ayakkabı üreten bir işletme ile kırtasiye malzemeleri üreten bir işletmenin birleşmesi çapraz bir birleşmedir. İşletme birleşmeleri iki veya daha fazla işletmenin büyüme amacı ile faaliyetlerinin eknmik ve hukuksal açıdan tek bir birlik hâline getirilmesi veya iş birliğine gitmeleridir. İşletme birleşmeleri işletmelerin dışsal büyüme yöntemlerindendir. Birleşme farklı şekillerde labilir. Birleşme iki şekilde labilir: En az bir şirketin, rtaklarının başka bir şirkete alınması karşısında, mal varlığı veya işletmesini aktif ve pasifleriyle bir bütün larak rtaklığa devrederek, tasfiyesiz dağılması (devralma yluyla birleşme) En az iki şirketin, rtaklarının yeni kurulan bir şirkete alınmaları karşılığında, işletmelerini aktif ve pasifiyle birer bütün larak, bu rtaklığa devrederek tasfiyesiz dağılmaları (yeni rtaklık kurulmasıyla birleşme) snucunda iki veya daha fazla rtağın tek bir rtak durumuna gelmesidir. İşletmeler pazara daha fazla egemen lma ve daha çk kâr sağlama amacıyla, aralarında gizli veya açık anlaşmalar yaparlar. İşletmeler arası birleşmelerin temel amacı; işletmelerin pazara daha çk egemen lma, tek başlarına gerçekleştiremeyecekleri işleri rtaklaşa gerçekleştirme, daha fazla lanaklara kavuşma ve nihayet daha yüksek kâr sağlama amacıyla aralarında gizli veya açık anlaşmalar yaparlar. İşletmelerin Birleşme Nedenleri Büyümek zrunda lan işletmeler farklı nedenlerle birleşme yluna giderler. Bu nedenlerin sayısı ve önem derecesi, ülkelerin ssyeknmik kşullarına, işletmelerin özelliklerine, ait lunan tplumun özelliklerine ve zamana göre farklılık gösterir. Birleşme aynı zamanda firmalar açısından bir büyüme aracı lduğu için firmaları büyümeye iten faktörler, birleşme için de geçerlidir. Birleşmede temel neden büyüme lmakla birlikte, büyüme gerçekleştirilirken başka amaçlara da ulaşılmaktadır. Birleşme snucunda ulaşılan yeni eknmik güç, dğal larak sinerjik bir etki yarattığı için, birleşen firmaların eknmik değeri, varlıklarının tek tek tplamından daha yüksek labilir. İşletmeleri birleşmeye yönelten nedenler şunlardır: Büyüklüğün sağladığı avantajlardan yararlanma Yetenekli yönetime sahip lma Birleşmenin iç büyümeye göre avantajlarının lması Finansal nedenler Vergi avantajı Değerli sınaî haklara sahip lma Büyük bir işletme yaratma Rekabetin azaltılması Psikljik nedenler. İşletmelerin Hukuksal Birleşme Şekilleri

17 İşletmeler arası anlaşma aslında işletmelerin bir dış büyüme yöntemidir. İşletmeler bazen ne iç büyüme, ne de dış büyüme ylunu seçerler. Örneğin centilmenlik anlaşması yapmak suretiyle birbirlerinin menfaatlerini krurlar ve inisiyatiflerini genişletirler. İşletmeler arası hukuksal birleşme şekilleri şunlardır: Centilmenlik anlaşmaları, Knsrsiyum, Kartel, Tröst, Hlding, Merger (füzyn), Krner Knsern İşveren Birlikleri. Bunlar; Hukuksal ve eknmik bağımsızlığı kaybettirmeyen birleşmeler, Eknmik ve hukuksal bağımsızlığı kaybettiren birleşmeler, Hukuki bağımsızlığı kruyan eknmik bağımsızlığı kaybettiren birleşmeler lmak üzere üç kategride incelenebilir. Eknmik ve Hukuksal Bağimsizliği Kaybettirmeyen Birleşmeler Eknmik ve hukuksal bağımsızlıkların krunarak gerçekleştirilen birleşmelerde işletmelerin tüzel kişilikleri, eknmik ve hukuksal bağımsızlıkları krunur. Bu tür birleşme şekilleri; centilmenlik anlaşmaları, knsrsiyum, kartel, hlding, knserndir. Centilmenlik anlaşması İşletmeler genel larak birleşmeyi ya iç büyüme veya dış büyüme veya birleşme şeklinde yaparlar. Ancak bazı durumlarda işletmeler ne iç büyüme, ne de dış büyüme ylunu seçerler. Centilmenlik anlaşmasının şekil şartı yktur. Yazılı veya sözlü labilir. Burada temel amaç içinde bulunulan şartları, anlaşmaya katılan işletmelerin lehine değiştirerek yarar sağlamaktır. Knsrsiyum Knsrsiyumlar iki veya daha fazla işletme, sınırlı bir zamanda yapılması gereken ve büyük sermaye gerektiren faaliyetler için bir araya gelerek birleşmeleridir. Burada temel amaç, işletmelerin teknik, finans ve yönetim imkânlarını birleştirerek büyük prjeleri gerçekleştirmektir. Knsrsiyumlar; baraj, köprü, liman, demir ylu gibi büyük miktarda sermaye gerektiren işler için kurulurlar. Kartel Karteller, aynı iş klunda faaliyet gösteren iki veya daha fazla işletmenin, hukuksal ve eknmik bağımsızlıklarını kaybetmeden gerçekleşen birleşmedir. Aynı malı üreten firmalardan luşan kartele yatay kartel, bir nihai malın üretimi için gerekli ara malları üreten firmalardan luşan kartele dikey kartel denir. Kartel luşturmanın temel amacı, işletmelerin rtak çıkarlarını krumaktır. Karteller ulusal ve uluslar arası düzeyde gerçekleştirilebilir. Kartellerde eknmik bağımsızlık krunduğu için işletmelerin sermayesi tamamen birleştirilmez. Burada sadece belirlenen amaç ve faaliyetler için sermaye birleştirilir. Kartele giren işletmeler, rtak bir üretim ve fiyat plitikasını kabullenmek zrundadırlar. Kartelde birleşen işletmeler, anlaşmalarına belirli bir süre için uymak zrundadırlar. Önemli kartel türleri şunlardır: Miktar kartelleri. Ortakların, üretim miktarını belli bir seviyede tutmak için anlaşarak mal arzını istedikleri düzeyde ayarladıkları, böylece fiyatın düşmesini engelleyerek, tekel kârı elde ettikleri kartellerdir (OPEC). Fazla üretimin elde kalmasını önlemek, üretim ve satışları kısarak öncekinden daha fazla kâr elde etmek amacıyla kurulan bu tür kartellere, kta ve kntenjan karteli de denilmektedir. Fiyat kartelleri. Fiyat rekabetini önlemek amacıyla kurulan, üye işletmelerin ürünlerini kartelin belirlediği fiyatın altında satamadıkları kartellerdir. Ürün aynı zamanda dış pazarlarda satılan bir ürün ise, kartel üyeleri yapacakları anlaşma ile sadece iç veya dış pazar için bir fiyat tespiti yapabilirler. Pazarlama kartelleri. Pazarlama kartelleri, üye işletmelerin ürünlerini tek elden satmaları amacıyla kurulur. Pazarlama kartellerinin hukuki yapısı karteli luşturan üyelerin hukuki yapılarından farklı labilir. Bu amaçla kurulan işletme (örgüt), malı, aracı işletmeler yluyla satabileceği gibi, dğrudan kendisi de pazarlayabilir. Pazarlama bölgesi kartelleri. Bu tür kartelde üye işletmeler, ürünün satıldığı pazarı aralarında paylaşırlar ve her işletme ancak anlaşmada kendisi için belirlenen bölgede ürününü satabilir. Pazarın bölüşülmesi snucunda kendi bölgesinde tek satıcı durumuna gelen üye işletme bu sayede malını daha yüksek fiyattan satabilir. Satın Alma Kartelleri. Aynı ham maddeyi kullanan işletmeler arasında kurulan bu tür kartelde amaç, mal alımlarında rekabeti radan kaldırarak düşük fiyatla almaktır. Satın alma kartelleri, kartel türlerinin en zararlı şeklidir. Uluslararası Karteller. Uluslararası pazarlardaki rekabeti sınırlandırmak ya da kaldırmak amacıyla kurulan ve dış alım, dış satım ya da hem dış alım hem de dış satım yapmayı amaçlayan kartellerdir. Kartellerin en önemli sakıncası çğu kez haksız larak elde ettikleri güçlerini siyasal bir güç unsuru larak kullanmalarıdır. Hlding Bir veya daha çk işletmenin pay senetlerinin denetimine sahip lan şirkete hlding denir. Başka bir tanımla hlding; bir veya birden fazla şirketin hisselerini belirli bir miktarda elinde bulundurarak yönetimini denetleyen veya etkileyebilen şirkettir. Hldinglerde yavru şirketlerin hukuki ve eknmik bağımsızlıkları krunsa bile, gerçekte yönetim ve denetim ana şirketin (hldingin) elindedir. Hldingler açık larak kurulurlar. Bunlarda kartel ve tröstlerde lduğu gibi gizli ve kanunlara aykırılık söz knusu değildir. Bu bakımdan hldingler kanunların itibar ettiği birleşme şeklidir. Hldinglerin esas amacı, rekabeti sınırlandırmaktan çk, bir şirkete ait çeşitli işlemlerin yönetimini kntrl altına almak, rasynelleştirmek, daha iyi denetleyebilmektir. Hlding dâhil lan işletmeler, üretim teknikleri ve satış faaliyetlerinde serbesttir.

18 Hldingle işlevleri yönünden iki gruba ayrılır: Saf hlding. Başka şirketlere katılma amacı ile kurulan hldinglerdir. İşlevleri katıldıkları şirketlerin yönetim ve denetimine katkıda bulunmak ya da egemen lmaktır. Karma hlding. Çeşitli şirketlere katılmalarının yanı sıra dğrudan dğruya mal ya da hizmet üretme işlevini de üstlenen hldinglerdir. Hldingler denetledikleri şirketler yönünden iki gruba ayrılır: Tek aşamalı hlding. Ana şirket bir kez katılımda bulunur, katılımda bulunduğu şirketlerin başka şirketlere katılımı söz knusu değildir. Çk aşamalı hlding( salkım hlding). Aşamalı hldingde aşamalı şirketin de başka şirketlere katılımı vardır. Hldingler karşılıklı katılımlar yönünden aşağıdaki gibi sınıflandırılabilir: Yavru şirket aracılığıyla katılım. Bu katılım biçiminde herhangi bir şirket herhangi bir hldingin çatısı altına girmekte ve böylelikle hldinge belli ölçülerde katılmış lmaktadır. Ana şirket aracılığı ile karşılıklı katılım. Bu katılımda ana şirketin rtak lduğu yavru şirketlerin birbiriyle karşılıklı ilişkileri ve katılımları söz knusudur. Ana şirket aracılığı ile rtaklaşa katılım. Bu tür bir katılımda ana şirket her bir yavru şirkette pay sahibi lmakta, yavru şirketler arasında rtaklaşa katılım bulunmaktadır. Snuç larak işletmeler; öz kaynakların kârlılığını artırmak, riski dağıtmak, büyük işletmelerin sahip ldukları tüm üstünlüklere sahip lmak, sermayenin büyümesini ve sermaye pazarlarının gelişmesini sağlamak gibi avantajlar için hldingleşme yluna gidebilirler. Ancak hldingleşmenin önemli sakıncaları vardır. Eknmik ve Hukuki Bağımsızlığı Kaybettiren Birleşmeler Bu tür birleşmelerin başlıcaları; tröstler, tam birleşmeler (Merger-Füzyn)dir. Tröst İki veya daha fazla işletmenin eknmik çıkarları için, hukuksal ve eknmik bağımsızlıklarını yitirerek, sermaye ve yönetimlerini birleştirmeleri şeklinde gerçekleşen birleşmedir. Tröstleşme snucunda işletmeler önceki tüzel kişiliklerini kaybederler ve yeni bir tüzel kişilik altında faaliyette bulunurlar. Tröstlerde işletmeler her bakımdan birbirleri ile bağımlı larak tek bir yönetim altına girerler. Tröstler kartellere benzeseler de aralarında bazı önemli farklılıklar vardır. Kartellerde süreklilik söz knusu değilken tröstlerde süreklilik vardır. Karteller aynı iş klunda çalışan işletmelerin bir araya gelmesiyle luşurken, tröstler aynı iş klunda labileceği gibi farklı iş klundaki işletmelerin birleşmesiyle de luşturulabilir. Kartele üye işletmeler hukuki ve eknmik bağımsızlıklarını krurken, tröstü luşturan işletmeler bağımsızlıklarını tümüyle yitirirler. İşletmelerin dikey, yatay veya diğer şekillerde bir araya tplanması ve tek bir yönetim altında gruplaşmaları snucunda tröstler rtaya çıkarlar ve aşağıdaki gibi farklı tröst türleri vardır: Ünit tröstleri. Bu tröstler brsadan aldıkları hisse senetlerini ve tahvilleri verimlilik ve risk durumunda denge sağlayacak şekilde düzenleyip bu prtföyü küçük hisselere bölerler. Yatırım tröstleri. Bunlar, bir tasarruf ve finansman kuruluşudur. Bu tröstler sermaye yatırımını amaçlarlar. Tröst tarafından sermayedarlardan tplanana fnlar, ülke içinde veya ülke dışındaki çeşitli şirketlerin hisse senetlerine ve tahvillerine yatırılır. Yani menkul kıymetler piyasasını ve sanayiyi iyi bilen girişimciler kârlı işletmelerin hisse senetlerini veya tahvillerini satın alırlar. Oy tröstleri. Bir teşebbüsün aynı iş klunda veya farklı iş kllarında çalışan birçk işletmenin hisse senetlerini ele geçirmesidir. Yalnız burada hisse senetlerinin tröstü kuran ana işletme tarafından satın alınması söz knusu değildir. Hisseleri tplayan ana teşebbüs, tröste dâhil etmek istediği işletmenin hisse senetlerini elinde bulunduranlara, almakta lduklarından daha yüksek kazanç payı garanti ederek ellerindeki hisselerin hissedarlık haklarını bir vekâletname ile alır. Tam birleşme Tam birleşmeler (İngilizce Merger, Fransızca Füzyn) genellikle büyük işletmelerin küçük işletmeleri satın almasıyla gerçekleşen birleşme türüdür. Uygulamada tam birleşme, küçük şirketlerin birleşerek, büyük şirketler hâline gelmesi şeklinde de rtaya çıkmaktadır. Şirket evliliği larak da adlandırılan tam birleşmelerde, işletmeler finansal ve teknljik açıdan daha güçlü hale gelmek için hukuksal ve eknmik bağımsızlıklarını rtadan kaldırarak birleşirler. Aynı endüstri dalındaki firmaların yeni rakip firmalarla birleşmelerine yatay birleşme, birbirinin müşterisi lan yani birbirlerine ara malı veya yarı mamul sağlayan firmaların birleşmesine dikey birleşme adı verilir. Tam birleşme üç şekilde rtaya çıkabilir; Bir A şirketin bir B şirketinin tüm mal varlığını satın alması A şirketi, B nin hisse senetlerini satın alarak nun hlding şirketi lur. Bu durumda B ayrı larak faaliyetini sürdürür. A şirketi, B şirketinin bütün mal varlığını ve brçlarını devralarak, B nin kişiliğine sn verirken, B nin sahiplerine yeni senedi ihraç eder. Böylece ödeme kısmen veya tamamen hisse senetleriyle yapılmış lur. Tam birleşmeler, günümüzde şirket evliliği larak da bilinen şirket birleşmelerinin bir şeklidir. Bunların ayırıcı özelliği, işletme mülkiyetindeki birleşme lmasıdır. Hukuki Bağımsızlığı Kruyan, Eknmik Bağımısızlığı Kaybettiren Birleşmeler İşletme birleşmelerinden bir kısmı hukuksal ve eknmik bağımsızlıkların krunduğu birleşmeler iken, bir kısım birleşmeler ise hukuksal ve eknmik bağımsızlığın ve tüzel kişiliğin kaybedildiği birleşmelerdir. Knsern ve krnerlerde lduğu gibi bir grup birleşme vardır ki burada hukuksal bağımsızlık krunurken, eknmik bağımsızlık rtadan kalkar. Knsern

19 Knsern bir işletmeler arası birleşme şeklidir. Bu tür birleşmede iki veya daha fazla işletme, finansal ya da teknik yönden daha güçlü labilmek amacıyla hukuki bağımsızlıklarını kaybetmeden eknmik bağımsızlıklarını kaybettikleri birleşme türüdür. Karteller eknmik ve hukuksal bağımsızlıkların krunduğu menfaat birleşmeleridir. Knsernlerin kuruluşlarında temel amaç, maliyeti düşürerek kârlılığı artırmaktır. Krner Krnerler, güç birliği ile sinerji luşturmak amacıyla kurulur. Bunlarda hukuki bağımsızlık krunabilse bile, eknmik bağımsızlığın kısmen veya tamamen kayblur. Amaç finansal ve teknik yönden daha güçlü lmaktır. Krnerler daha çk menkul kıymetler brsasında faaliyet gösteren, hisse senedi, tahvil gibi menkul kıymetlerden spekülâtif kazanç hedefleyen ve işletmeler arasında resmî lmayan, sözlü anlaşmalarla kurulan birliklerdir. İşletmeler arası birleşmenin diğer bir şekli de pl dür. Pl, Geçici ve gizli bir iş birliği ile kurulan ve işleyişi itibariyle kartele benzeyen eknmik birliklerdir. Pl genellikle fiyat kntrlünü elinde tutmak ve pazarları aralarında paylaşmak isteyen işletmeler tarafından luşturulur. İŞLETME BÜYÜKLÜĞÜ ÖLÇÜTLERİ İşletmelerin ptimum büyüklüğünü tespit etmek için önce büyüklüğün standartlarını belirlemek gerekir. İşletme büyüklüğünü belirlemede çeşitli ölçütler kullanılır. Bunlar kantitatif veya kalitatif büyüklük ölçütleridir. Kantitatif (niceliksel) büyüklük ölçütleri sayısal verilere dayalı, smut ve pratik ölçülerdir. Bu ölçülerin tek başına işletme büyüklüğünü belirlemede yeterli lmadığı durumlarda; kalitatif (niteliksel) ölçülerden yararlanılır. İşletmelerin ptimum büyüklüğünü belirlemede hangi ölçütün esas alınacağı, işletmenin faaliyet alanına göre değişir. İşletmelerde sayısal (Niceliksel) büyüklük ölçütleri larak; çalışanların sayısı, belirli bir sürede çalışanlara ödenen ücret ve aylıkların tutarı, belirli bir sürede kullanılan ham madde ve enerji miktarı, arazinin ve binaların büyüklüğü, belirli bir dönemde gerçekleştirilen satış miktarı veya tutarı, üretim kapasitesi, kullanılan makine ve tezgâhların sayısı ve gücü, öz sermaye tutarı veya bileşimi, tplam yatırım tutarı, dğal kaynakların miktarı gibi ölçütleri sayabiliriz. Sayısal lmayan (niteliksel) ölçüler ise daha çk örgütün üretim yeteneğini belirten ölçütlerdir. Niteliksel ölçütleri aşağıdaki gibi sayabiliriz: Yönetim biçimi: Küçük işletmelerde yönetim işletme sahibindedir. Büyük işletmelerde ise işletme sahipleri ile yönetim kadrsu birbirinden ayrılmış, yönetim prfesynel yöneticiler tarafından yürütülen bir meslektir. Sermaye kyanların sayısı: Küçük işletmelerde sermaye sahipleri bir kişi veya küçük bir gruptur (Adî şirket gibi). Büyük işletmelerde ise çk sayıda hissedar vardır (Annim ve Limitet şirket gibi). Pazar yapısı: Küçük işletmeler genellikle kendi bölge ve çevrelerine yönelik faaliyetlerini sürdürürler. Büyük işletmeler ise sadece belli bir bölgeye değil, bütün ülkeye hatta uluslararası pazara yönelik faaliyette bulunurlar. Hukuki şekil: Bağımsız bir sınıflandırma ölçüsü lmamakla birlikte genellikle adî şirketler ticaret şirketlerinden, şahıs şirketleri sermaye şirketlerinden, limitet şirketler sermaye şirketi lan annim şirketlerden daha küçüktürler. İş klundaki nispî (göreli) durum: İşletmelerin işklundaki durumları görecelidir. Kendi alanlarındaki en büyük işletmelerle karşılaştıklarında büyük lan bir işletme, başka bir iş klunda küçük kalabilir. ÖZET: İşletmelerin temel amaçları; kârlılıklarını artırmaları, büyümeleri ve varlıklarını devam ettirmeleridir. Birçk işletmede büyüme temel amaçtır. Rekabet rtamında sürekli ve dengeli büyüyen işletmeler için büyük bir başarıdır. İşletmeler çeşitli nedenlerden dlayı büyüme gereği duyabilir. Yerel bir rtamda faaliyet gösteren işletmeler, çk uluslu veya küresel işletmelerle rekabet edemez. Diğer çevresel kşullar, tüketici prfilinin değişmesi, rakip işletmelerin yeni teknlji ile faaliyet göstermesi işletmeleri büyüme sürecine iter. Ayrıca büyüme, işletmenin çevre baskılarına karşı kyabilmesi yanında, çevreye uyma yeteneğini de sağlar. Büyüyen işletmeler rakiplerle daha klay mücadele ederken, müşterilerine de kaliteli hizmet sunabilir. Büyüme işletmelerin finansal lanakların arttırılması ve işletme çevresinde güç kazanması lanağı verir. Kredi kurumları ve brsada prim sağlama, fnları kullanmada etkinlik, büyüme ve karı artırma, rekabette finansal üstünlük sağlama büyümenin finansal gereklerdir. Ayrıca büyüme ile üretimde kalite artarken çk sayıda ürünü piyasaya sürme imkânı, üretim maliyetlerini önemli ölçüde düşürür. Büyüme aynı zamanda üretimde Ar-Ge faaliyetlerine daha fazla kaynak ayırma imkânı vererek, teknlji üretme lanağı sağlar. Araştırma ve geliştirme faaliyetleri sayesinde büyük işletmelerin istedikleri kadar ham madde alma, stk yapma, üretim hacmini artırma, yan ürünler geliştirme gibi imkânları vardır. İşletmelerin büyümelerinin diğer bir yararı da pazarlama yeteneklerinde sağladığı artırıştır. Büyüme sayesinde işletmenin faaliyet gösterdiği pazarda nitelik ve nicelik yönünden yeteneği artar. Araştırmaya daha fazla yatırım yaparak, rakiplere karşı etkili strateji geliştirebilirler. İşletmenin pazar stratejisi gelişir, pazarlama teknikleri daha verimli hâle gelir. Ulusal ve uluslar arası pazarlara girmeleri klaylaşır. Fazla ürünü pazarladıkları için satış maliyetlerinde tasarruf sağlayabilirler. Fnksiynel açıdan büyümenin yaptığımız yararları, büyümenin işletmelerin temel amaçları lduğunu göstermektedir. Burada önemli lan husus, işletmelerin ne kadar büyüyecekleri ile ilgilidir. İşletmelerin büyümeleri bir yere kadar yararlı, ancak belli bir aşamadan snra sakıncalı labilir. İşletmelerin uygun büyüklük ölçütüne ulaşmaları gerekir. Buna ptimum büyük ölçütü diyruz. Optimum büyüklüğe ulaşan işletmelerin maliyetleri en düşük, karları ise en yüksek düzeyde gerçekleşir. İşletmeler açısından ideal durum ptimum işletme büyüklüğünde faaliyette bulunmaktır.

20 İŞLETME BİLİMLERİNE GİRİŞ ÜNİTE 6 İŞLETMELERİN ULUSLARARASILAŞMASI İŞLETMELERİN ULUSLARASILAŞMASI Ticarî faaliyetlerin uluslararasılaşmanın uzun bir tarihi vardır. Aslında, ticarî faaliyetler, en eski uygarlıklara kadar dayanmaktadır. Avrupa da özel krpratif kurumlar tarafından yürütülen sistematik sınır ötesi ticarî faaliyetler, Orta Çağla birlikte başlamıştır. Dev şirketlerin gelişiminde ikinci dönem, geçen yüzyıldaki sanayi devrimi ile başlamıştır. Sanayi devrimi, hızla sanayileşen ülkelerin ham madde ihtiyaçlarını süratle kârşılanması srununu dğurmuştur. Böylece, madencilik, çay, petrl, kahve ve kauçuk tarımında plântasynlar yluyla, üretimi gerçekleştiren çk uluslu sermayeden luşan şirketler dğmaya başlamıştır. Bu şirketler, dışarıda üretimden çk, ham maddelerin bulunduğu ülkelerdeki tâbii kaynakları, kendi ihtiyaçları için, bu bölgelerde elde ederek, Batı Avrupa ya aktarılması yönünde faaliyet göstermiştir. Dış ülkelerde sanayi üretime dönük faaliyete geçilmesi, yirminci yüzyılı bulmuştur. İşletmelerin uluslararasılaşmasını açıklamadan önce uluslararası işletmeciliğin ne anlama geldiği üzerinde durmak gerekir. Uluslararasılaşma, bir işletmenin ulusal sınırları aşacak şekilde işletmecilik faaliyetinde bulunmasıdır. Uluslararasılaşma kavramı, işletmelerin faaliyetlerini ulusal sınırlarının dışına taşıracak şekilde yapmaya başlamasıdır. Uluslararası işletme, merkezî bir yönetimden yararlanarak diğer ülkelere girmeye ve ralarda yerleşmeye çalışan firmadır. Bu şirketler (işletmeler) genellikle gelişmiş ülkelerden gelip, gelişmekte lan ya da az gelişmiş ülkelerin pazarına girdikten snra, yatay geçiş yluyla benzer bazı ülkelerin pazarına dğru genişleme gösterirler. ULUSLARARASILASMANIN NEDENLERİ Bugün dünyada işletmelerin uluslararası hâle gelme eğilimi her zamankinden daha fazladır. Özellikle gelişmiş ülkelerdeki işletmeler uluslararası pazarlara dğru giderek artan bir gelişme içindedirler. Uluslararasılaşmanın diğer başka nedenleri de vardır. Bunlar aşağıdaki gibi sayılabilir: İç rekabetin baskısından kurtulma arzusu Yerel pazarın dyması ile yabancı iş pazarlara açılma isteği Ölçek eknmilerden yararlanarak maliyetleri düşürme Dış piyasada kullanılabilecek kapasitenin lması İşletme kârlılık ranlarının daha yüksek lması Yeni ürün geliştirme ve teknljik gelişmeleri daha yakından takip etme fırsatı İşletmelerin uluslararasılaşmasını temel nedeni, kâr maksimizasynu ve diğer nedenleri yukârıda saydığımız faktörlerdir. İşletmeleri yabancı pazarlara iten ana sebep, iç eknmik tıkanıklıktan kurtularak çk uluslu lmak ve istikrarlı bir biçimde kâr sağlamaktır. Köken Ülkenin İtici Faktörleri İç piyasa kşullarının yetersizliği. Yerel pazarın işletmenin ürün ve hizmetleri bakımından dygunluğa ulaşması ve yeni üretim teknljilerini uygulamak için dış piyasalarda daha uygun kşulların bulunması; işletmeleri yeni pazarlar aramaya, dlayısıyla uluslararasılaşmaya yöneltmektedir. Bu amaçla yapılan yatırımlara taarruz yatırımları denilmektedir. Mevcut pazarları kruma endişesi. Firmaların pazar paylarının diğer firmalar tarafından tehdit edilmesi durumunda, işletmenin kârlılığını sağlamak ve varlığını krumak için uluslararasılaşma kaçınılmaz lmaktadır. İşletmenin varlığını kruma amacıyla yapılan yatırımlara savunma yatırımları adı verilmektedir. Üretilen malın uluslararası niteliğinin lması. Bazı ürün ve hizmetlerin uluslararası piyasada rekabet edebilirliği yüksektir: Petrl, madencilik, rganik ürünler, elektrnik ürünler gibi. Dlayısıyla bu tür sektörlerde faaliyetler işletmeleri klaylıkla uluslararasılaşmaya itmektedir. Ücret ve vergilerin yüksek; ssyal hakların gelişmiş lması. İşletmelerin kârlarıyla üretim maliyetleri arasında ters bir ilişki lduğu için, işletmeler kârlarını artırmak için maliyetlerini düşürme gereği duyarlar. Gelişmiş sanayi ülkelerinde işçi ücreti ve ssyal hak giderleri yüksektir. Ev Sahibi Ülkenin Çekici Faktörleri Geniş bir pazara sahip lması. Firmaların yabancı ülkelere yatırım yapmalarında temel nedenlerden biri gidilen ülkenin geniş bir pazara sahip lması ve insanların satın alma güçlerinin yüksek lmasıdır. Bu sayede işletmelerin büyümesi, kârlılıklarını artırması klaylaşmaktadır. Himayeci tedbirleri. Yatırım yapılan ülke, geniş kapsamda ithal ikamesine dayalı bir sanayileşme plitikası izliyrsa, bu durum yabancı firmaların raya akın etmesini sağlayacak, daha uygun piyasa kşullarında mal ve hizmet üretme isteklerini artıracaktır. Çevresel Nedenler Eknmik entegrasynların etkisi. İşletmeler bazen ülkelerin kendi aralarında imzaladıkları uluslararası anlaşmalar nedeniyle uluslararasılaşma gereği duymaktadırlar. Siyasî faktörler. İkinci Dünya Savaşından snra sömürgeciliğe ait kurallar yavaş yavaş rtadan kalkmaktadır. Bu döneme kadar devletlerin yaptığı sömürgeciliği, artık uluslararası firmalar devralmış bulunmaktadır. Bu değerlendirme, özellikle gelişmiş ülke firmaları için dğrudur. İkinci dünya savaşından snra yeni bir ticaret döneminin başlanmış lması, ticarete knulan gümrük tarifeleri ve ktaların kaldırılması, ticaretin serbestleştirilmesi gibi uygulamalar; özellikle az gelişmiş ve gelişmekte lan ülkeleri, gelişmiş ülkelerin uluslararası firmalarının pazarı hâline getirmektedir. İşletmeleri uluslararasılaşmaya iten temel faktörler knusunda şirket üzerinde yapılan bir araştırmada, şirketlere niçin uluslararasılaşmaya gittikleri srulduğunda alınan yanıtlar yüzdeleriyle birlikte şöyle sıralanmıştır: Müşteriye teslimi hızlandırmak %45 Yurt dışındaki stratejik rtaklarla bağları geliştirmek %42 Yurt içindeki müşterilerin uluslararası faaliyetlerini desteklemek %34 Yabancı müşterilerin kültürel gereksinmelerini kârşılamak %31 Yeni teknljilere erişmek %25 Yurt dışındaki krumacılıktan kaçınmak %25 Daha düşük vergiler ve devlet destekleri elde etmek %23

21 Yabancı teknik ve yönetim becerilerinden yararlanmak %22 Ucuz maliyetli işçiliğe ulaşmak %10 Yasal zrluklardan kaçınmak %9 Uluslararası işletmeler, glballeşme senarylarının da ana srumlularıdır ve bu işletmeler, dünya ölçeğinde eknmik, plitik ve siyasî kârarları etkilemekte, yerine göre belirlemekte ve güçlerini dünya çapında göstermektedirler. Bu şirketlerin temel gayesi, kârlarını dünya çapında maksimize etmek, eknmik ve siyasal süreçleri yine dünya ölçeğinde bütünleştirecek rganizasynlar luşturmaktır. Bütün bu nedenlerden dlayı yarının işletmeleri iki yeni kurala uyacaklardır: Bunlardan ilki; insanları, işin bulunduğu yere getirmek yerine, işi insanların bulunduğu yere götürmek; dlayısıyla uluslararasılaşmak. Diğeri de, üst rekabet üstünlüğü sağlamaya dğrudan katkısı lmayacak faaliyetleri dışarıdan sağlamak, yaptırmak; yani, dış kaynaklardan yararlanmak. ULUSLARARASILAŞMA SÜRECİ İşletmelerin uluslararasılaşma derecesi ne anlama gelir, bir işletme hangi aşamada uluslararası bir işletmedir. Bunun ölçütleri var mıdır ve varsa bunlar nelerdir? gibi srular; işletmelerin uluslararasılaşması knusunun açıklanmasında önemlidir. Bu knuda bilinen en yaygın ve en klay yöntem, işletmenin dış satışlarının genel satışlar içindeki payının bulunması yöntemidir. Buna göre, dış satışların genel satışlar içindeki payı ne kadar yüksek ise işletme ölçüde uluslararasılaşmış bir işletmedir. İşletmeler uluslararasılaşma sürecinde birçk faktörü dikkat alırlar. Bu faktörlerden biri, işletmenin uluslararası nitelik kazandıkça sattığı ürünün özelliklerinde ne gibi değişiklikler yapması gerekeceği ile ilgilidir. Bunun yerine daha klay faaliyet gösterebilecekleri, tanıdıkları ve girişinde daha az maliyete katlanacakları yabancı pazarları tercih ederler. Bu aşamada işletmeler hedef pazar seçiminde şu ölçütleri kullanırlar: Cğrafî yakınlık Ortak kültürel geçmiş ve yabancı dil srununun yaşanmaması Eknmik gelişmişlik düzeyi Plitik anlamda istikrar Yasal mevzuatın yabancı sermayeyi kruma yeteneği Ülke halkının yabancı ürünlere ve yabancı sermayeye kârşı tutumu Bu ölçütler dâhilinde pazarlar değerlendirildikten snra ilk aşamada, cğrafî yakınlık ve rtak kültürel değerlere dayalı pazar seçimi yapılırken; uluslararasılaşmada ilerledikçe, daha uzak pazarlara dğru bir yayılma gözlenir. İşletmeler uluslararasılaşmayı farklı aşamalarla gerçekleştirirler. Bunlar işletmenin amacı, faaliyet knusu, büyüklüğü gibi faktörler bakımından farklılaşsa da genellikle şu aşamalardan luşmaktadır: İç pazarlama aşaması. Bu aşamada işletme kendi iç pazarıyla ilgilenir; ihracat yapmaz. İşletme bu aşamada ihracata ilgi duymaz; çünkü diğer işlerle meşguldür ve kapasitesi sınırlıdır. İhracat öncesi aşama: Firma fizibilite çalışması yapmak için araştırma yapar; fakat kârar vermek için maliyetler, kurlar ve dağıtım kanalları knularında firmanın bilgileri yetersizdir. Deneysel katılım aşaması. Bu aşamada işletme küçük ranlarda ihracat faaliyetlerine başlar. Uluslararasılaşma bakımından fiziksel ve kültürel yetersizlikler vardır. İhracat marjinal ve düzensizdir. Aktif katılım aşaması. İhracat satışlarının artırılması ve faaliyette bulunulan ülke sayısı çeşitlendirilir. Bunun için sistematik bir çaba vardır ve bu girişimleri yürütmek için sabit bir örgüt yapısı kurulur. Bu aşamada ihracat/satış ranı % düzeyindedir. Güçlü katılım aşaması. Bu aşamadaki işletmenin dış pazarlara daha fazla açılmış durumdadır. İşletme iç ya da dış pazarlara yönelik faaliyetleri knusunda ayrım yapmayacak kadar dış pazarlara açılma yeteneği kazanmıştır. İşletmeler bu aşamada lisans anlaşmaları veya dğrudan dış yatırımlarla ilgilenir. İşletmenin ihracat ranı %0 a yakındır. İşletmeler uluslararasılaşma düzeyine göre farklı isimler alır. Buna göre İşletmelerin uluslararasılaşma sürecinin belirlenmesine ilişkin araştırmalara göre tplam satışlarının %10 undan az ihracat yapan işletmeler deneysel ihracatçı işletme, %40 ından fazla ihracat yapan iletmeler ise ileri düzey ihracatçı işletme larak adlandırılmaktadır. Uppsala Mdeli Jhansn ve Wiedersheim-Paul tarafından geliştirilen Uppsala Mdeli nde uluslararası pazara girişte dört farklı pzisyn ileri sürülmüştür. Bu aşamalar şöyledir: 1. Asama. İhracat faaliyeti ya da düzensiz lduğu aşama 2. Asama: Bağımsız temsilciler (aracılar) yluyla ihracat aşaması 3. Asama: Yurt dışı satış temsilciliğinin (şubesinin) kurulması aşaması 4. Asama: Yurt dışı üretim ya da imalat birimlerinin kurulması aşaması Yenilik mdeli Yeniliğe dayalı uluslararasılaşma mdeli (Innvatin Mdel). İşletmenin uluslararasılaşma sürecinde her adımı aslında bir yenilik sayılır. Çünkü işletme iç piyasalardan çıkıp dış piyasalara yöneldikçe yeni durumlar ve laylarla kârşılaşır. Kârşılaştığı bu yeni durumları yönetebilmesinde kullanabileceği araçlardan biri de yenileşme mdelidir. Uluslararasılaşmada her bir adım işletme için bir yeniliktir. Birtakım farklılık lmakla birlikte, bu mdellerde rtak bazı yönler vardır. Tüm mdellerde başlangıçta ihracatı düşünmeyen işletmeler daha snra birtakım itici veya çekici faktörlerin etkisiyle ihracata yönelmeye başlarlar. Yenilik Mdeli nde genellikle, ihracatın tplam satışlara ranı kullanılmıştır. Bu ran aynı zamanda firmanın ihracata katılım derecesi ile sn aşamada ihracatın dışındaki pazara giriş yöntemlerini kullanır. Uluslararasılaşma Ağ (Örgütleme) Mdeli Bu mdel, işletmelerin kurulan uzun dönemli ilişkiler snucunda, uluslararası pazarlarda kendi lanaklarının yanında, işbirliği yaptığı veya rtaklık kurduğu diğer işletmenin lanaklarını kullanmasını ön görür. Ancak bu işletmelerin şebeke ağına bağlı lmaları gerekir. Bu mdelde bir işletmenin uluslararasılaşması, içinde bulunduğu şebeke ağının işlevselliğine bağlıdır. Sözü edilen şebeke ağı; ssyal şebeke ağı, uluslararasılaşma ylu ve kaynaklarını içerir. Ya da işletme, ağ yapısında merkezî veya dak bir rle sahipse, ağ yönetiminde bir aktör larak bulunuyrsa, kaynakları dlaysız larak kullanma imkânına da sahip labilmektedir. Aksi halde kaynaklar uzun süreli sıkı ilişkiler snucunda kullanılabiliyrsa, kaynakların kullanımı üzerinde dlaylı bir kntrl var demektir. ULUSLARARASILAŞMA STRATEJİLERİ Bugünkü iletişim rtamında, dünya pazarlarının glballeşmesi kaçınılmazdır. Gittikçe daha fazla firma, faaliyetlerini kendi ülke sınırları dışında sürdürmekte ve özellikle sn yirmi yılda, küresel iş ve ticaret dünyasında köklü değişiklikler lmaktadır. Her şeyden önce pazar

22 güvencesi, firmalara, hem iç hem de dış rakipleriyle daha etkin rekabet imkânı sağlamaktadır. Dlayısıyla firmalar, uluslararası faaliyetlerinde sürprizlerle karşılaşmamaktadır. Örneğin Frd Mtr firması, işçilerinden yarıdan fazlasını Amerika nın dışından, Philips çalışanların dörtte üçünü, Hllânda nın dışından, Matsushita Electric, çalışanlarının yarıdan fazlasını Japnya nın dışından, Ericssn ise aynı şekilde çalışanlarının yarıdan daha fazlasını İsviçre nin dışından sağlamaktadır. Her şeyden önce pazar güvencesi, firmalara, hem iç hem de dış rakipleriyle, daha etkin rekabet imkânı sağlıyr. Dlayısıyla firmalar, uluslararası faaliyetlerinde sürprizlerle kârşılaşmıyrlar. İşletmelerin uluslararası alanda yatırım ve ihracat faaliyetlerinde önemli farklılıklar yaşanmaktadır. Önceleri yatırım, ticaretin ardından giderd; Şimdi, yatırımcılar kendi ülkelerinde üretip ihraç etmek yerine, üretim tesislerini küresel byuta ulaşan pazarın herhangi bir yerine kuruyrlar. Dışarıda ürettikten snra şimdi klaylıkla yurda ithal edebiliyrlar. Araştırmayı, araştırıcıların lduğu yerde, tasarımı tasarımcıların lduğu yerde yapıyrlar. Örneğin, Pntiac Le Mans Almanya da tasarlanmış, Japn aksamıyla Kre de imal edilmiştir. Hnda Amerika da yaptığı arabaları kendi ülkesine ithal etmektedir. İŞLETME BİLİMLERİNE GİRİŞ ÜNİTE 7 İŞLETME KAPASİTESİ VE KAPASİTE TÜRLERİ KAPASİTE KAVRAMI İşletme kapasitesi kavramı çğu kez işletme büyüklüğü ile birbirlerinin yerine kullanılmaktadır. Ancak, işletmeler açısından kapasite, sadece nicel bir ölçüt iken; büyüme nicel ölçütlerde bir irileşme anlamına geldiği gibi, nitel bakımdan işletmenin iş yapabilme yeteneğinde (kapasitesinde) artış anlamına da gelmektedir. Kısaca büyüme, kapasite artırımının yanında, işletmeler için, yönetim becerisini geliştirmeyi, işletmenin teknlji, pazar ve finans fnksiynlarını etkin yönetmeyi de kapsamaktadır. İşletme açısından kapasite, bir işletmenin belli bir dönemde (çğunlukla bir yıl larak alınır) mevcut kaynaklarını (beşeri, malî, fiziksel) kullanarak, elde edebileceği maksimum üretim miktarını ifade eder. İşletmenin para, ham madde, malzeme, makine, işgücü ve bilgi gibi üretim faktörlerini en uygun biçimde bir araya getirerek, belli bir dönem içinde ürettiği mal ve hizmet miktarı; işletmenin kapasitesini ifade eder. İşletme kapasitesi üretim miktarı açısından da ve maliyetler açısından tanımlanabilir. Üretim miktarı bakımından bir işletme veya tesisin birim zamanda elde edebildiği maksimum üretim miktarı nun kapasitesini gösterir. Kimi bilim adamları işletme kapasitesini üretim miktarı açısından kimileri de maliyetler açısından ele almaktadırlar. Nitekim kapasite, bir işletmeden birim zamanda elde edilebilen maksimum üretim miktarı larak tanımlanabilir. İşletme Verimliliği ve Kapasite İlişkisi İşletmelerde verimlilik, işletmede kullanılan kaynakların rasynel kullanımı snucunda rtaya çıkâr. Bu ifade aynı zamanda işletmenin ptimum kapasite düzeyinde çalışması anlamına gelir. İşletmelerin etkinliği ve verimliliği çalışanlarla, kullanılan teknlji ve üretim yöntemleri ile dğrudan ilgili lduğu gibi, büyüklüğü ve kapasite düzeyi ile de dğrudan ilgilidir. Yüksek verimlilik, aynı miktar kaynakla daha çk çıktı elde etmektir. Bu da zamanla ve üretilen mal ve hizmetin kalitesi ile ilgili lduğu gibi ptimal kapasiteyle de ilgilidir. İşletme ancak ptimal kapasite düzeyinde lduğu zaman aynı miktarda kaynakla en uygun düzeyde ürün üretebilir. Optimal kapasite düzeyinin altında kalmak atıl kapasiteye neden lacaktır. Optimal kapasitenin üstüne çıkmak ise uzun vadede sürdürebilir lmaması nedeniyle işletmenin varlığını devam ettirme gibi genel amaçları uyumlu değildir. Verimlilik, çıktılarla girdiler arasındaki randır. Bu ran, ne kadar çıktılar lehine gerçekleşirse; verimlilik, randa yüksek sayılır. Üretim tipi, plitik ya da eknmik sistem ne lursa lsun, verimlilik tanımı değişmez. Verimlilik, üretime katılan üretim faktörleri ile bunun snucunda elde edilen çıktı arasındaki ran larak tanımlansa da farklı verimlilik düzeylerinin lduğu unutulmamalıdır. Örneğin maksimum verimlilik en az üretim faktörüyle en fazla mal ve hizmet üretmektir. Hangi verimlilik tanımı alınırsa alınsın veya verimlilikte hangi ölçüt kullanılırsa kullanılsın, işletme verimliliği için ptimal kapasite düzeyinde üretim yapmak, işletme verimliliği için zrunlu şarttır. Genel anlamda verimlilik, bir işletmenin mal ve hizmet üretirken kaynaklarını ne kadar iyi kullandığını gösterir. Kaynakları kullanmanın ptimum düzeyini bulmak için, kullanılan kaynaklar ile sağlanan ürünler arasında ransal bir ilişkinin kurulması gerekir. İşte verimlilik çıktı (hizmetler, mal)lar ile bunların üretiminde kullanılan üretim faktörleri arasındaki ransal ilişkidir. Bu ilişkinin genel adı ise ptimum kapasitedir. Eknmiklik, üretimden elde edilen gelir ile üretim sırasında yapılan maliyet giderleri arasındaki randır. Bir işletmede maliyet giderlerinin az lması veya bu maliyet giderleri ile üretilen mal veya hizmetin satış tutarlarının yüksek lması, işletmenin eknmiklik ranının yükselmesini sağlar. Burada eknmiklik kavramı, hem rasynellik hem de prdüktivite anlamına gelmektedir. Rasynellik anlamında verimlilik, gündelik dildeki karşılığıyla akla uygunluk demektir. Eknmideki anlamıyla verimlilik, belli araçlarla en yüksek snucu veya belli bir snucu en az araç kullanarak elde etmektir. KAPASİTE TÜRLERİ Literatürde genellikle iki tür kapasite kavramına rastlanmaktadır. Bunlardan ilki, işletmenin teknik veya mühendislik kapasitesi ; ikincisi ise, eknmik veya maliyetler açısından kapasite dir. Teknik veya mühendislik kapasitesi: Bir işletmenin fiilî üretim miktarı ile maksimum üretim arasındaki ilişkiyi gösteren kapasitedir. Bu yaklaşıma göre kapasite, maliyetler ve üretim göz önüne alınmadan bir işletmenin birim zamanda üretebileceği maksimum ürün miktarını gösterir. Bir işletmenin tahmin edilen kapasitesi sürekli larak gerçek veya fiilî üretim kapasitesinin üzerinde lur. Teknik kapasite kavramının eleştiriye açık bir yönü vardır. Birincisi insan gücü, ham madde ve diğer parasal maliyetleri dikkate almaması; ikincisi, makine, teçhizat gibi üretken ünitelerin hiçbir arıza göstermeyeceği, tamir ihtiyacı duymadan maksimum üretime devam edeceği varsayımıdır. Maliyetler açısından veya eknmik kapasite: Üretim yöntemi değişmediğinde bir işletmenin minimum maliyetle üretebileceği ürün miktarıdır. Eknmik kapasite teknik kapasiteye ranla bir işletmenin üretim düzeyini daha sağlıklı biçimde yansıtacaktır. İşletme eknmisi literatüründe teknik kapasite, maksimum kapasite; eknmik kapasite de ptimum kapasite larak nitelendirilmektedir. İşletme kapasitesi, tüm işletmenin üretim gücünü ifade eder. Böylece, işletme bir bütün larak incelendiğinde, işletmenin üretim gücüne, işletme üretim kapasitesi veya kısaca işletme kapasitesi denilmektedir.

23 İşletmelerde kapasite hesaplamasında kârşılaşılan zrluklar, kapasite knusunda değişik yaklaşımlara ve çeşitli kapasite türlerinin rtaya çıkmasına neden lmuştur. Kapasite türlerinden en yaygın lanları şunlardır: Terik kapasite, pratik kapasite, fiilî kapasite, maksimum kapasite, ptimum kapasite, minimum kapasite, nrmal kapasite, tam kapasite, eknmik kapasite, teknik kapasite, iş kapasitesi, mamul kapasitesi, makine kapasitesi, asıl kapasite, yan kapasite, ikame kapasitesi, tplam kapasite, dönem kapasitesi, atıl kapasite, yedek kapasite ve zrlanmış kapasite gibi kapasitelerdir. Terik Kapasite Terik kapasite planlanan ve terik larak kâğıt üzerine yazılan, makinelerin, tesislerin ve insan kaynaklarının hiçbir kesinti ve aksamaya uğramadan çalıştığı takdirde birim zamanda gerçekleşebilecek kapasitedir. Bir işletme veya makinenin hiçbir arıza ve gecikme lmadan üretebileceği maksimum ürün miktarıdır. Bu aynı zamanda mühendislik veya teknik kapasite anlamına gelmektedir. Terik kapasite; ideal kşullarda ulaşılan, arzu edilen maksimum üretim miktarını gösterir. Terik kapasitede üretim hacminde duraklama ve arıza için pay ayrılmamıştır. Örneğin, bir tuğla fabrikasının yıllık terik kapasitesi adet/yıl tuğla ise, bu fabrikanın bir yıl byunca hiç durmadan ve hiç arıza yapmadan çalışarak adet tuğla üreteceği varsayılır. Aynı şekilde bir tekstil fabrikasının yıllık maksimum kapasite miktarı metre kumaş ise, bu fabrikanın arızalanmadan, tamir ve bakım için ara vermeden bir yılda metre kumaş üretebileceği anlaşılır. Teknik kapasite kavramı klaylıkla ölçülebilir lma özelliğine sahiptir ancak iki yönden eleştiriye açıktır: İnsan gücü, ham madde ve diğer maliyetleri göz önüne almaz. Makine ve teçhizat gibi üretken unsurların hiç arıza yapmayacağı, bakım ve tamire gerek duyulmayacağı varsayımından hareket edilir. Kısaca terik kapasite, üretim faktör ve araçlarında hiçbir aksama lmaksızın, üretim sürecinde nitelikli işgücü kullanılmasıyla ve ancak ideal kşullarda ulaşılabilecek kapasite düzeyidir. Nrmal Kapasite Nrmal (pratik) kapasite; tamir, bakım, narım gibi çeşitli aksamaların dikkate alınmasıyla gerçekleşen kapasitedir. Şu halde nrmal kapasitede makinelerin, diğer üretim araçlarının ve işgücünün terik kapasite düzeyinde çalışamayacağı baştan kabul edilmektedir. Üretimde kruyucu bakım, makine hazırlık gibi faaliyetler için zaman gerekebilir. Ayrıca iş görenlerin çalışma rtamına ve kullanılan teknljiye uyum sağlaması (ryantasyn) zaman alabilir. İş gören devamsızlığı, malzeme yetersizliği, elektrik kesintileri gibi durumlarla karşılaşılabilir. Bütün bu nedenlerden dlayı üretim genellikle maksimum kapasitenin altında gerçekleşebilir. İşte bütün bu plan dışı gelişmelerden dlayı maksimum kapasitenin altında gerçekleşen kapasiteye nrmal kapasite denir. İşletmelerde pratik kapasiteyi artırmak için alınması gereken tedbirlerden bazıları şunlardır: İş yöntemlerini iyileştirmek, makine hazırlık sürelerini kısaltmak İleri teknlji kullanmak, sürekli yenilik yapmak İş görenlerin mtivasynlarını artırmak Üretim süreçlerini iyileştirmek Standardizasyna dikkat etmek Pratik Kapasite Pratik kapasite ile nrmal düzeyde bir üretim ifade edilmekte ve genellikle bu kapasite, işletmelerin ulaşmaya çalıştığı rtalama verimliliği ifade eden bir ölçü larak kullanılmaktadır. Gerçek Kapasite İşletmenlerin maksimum kapasiteyle çalışmaları neredeyse imkânsızdır. Her işletme, bazı sınırlamalar nedeniyle maksimum kapasite düzeyine ulaşamaz ve gerçek kapasite düzeyinde çalışmak durumunda kalabilir. Gerçek (fiilî) kapasite, işletmelerin belli bir dönemde ulaşılabileceği gerçek çıktı düzeyidir. Nrmal kapasite, işletmenin lağan kşullarda üretebileceği mamul miktarını gösterirken; gerçek kapasite, belli bir üretim döneminde rtaya çıkan ürün miktarını gösterir. Gerçek kapasite satış hacmiyle de ilgilidir. Kapasiteyi sürdürmek üretilen ürünün satılabilmesiyle mümkündür. Satış hacmi yetersiz ise, nrmal kapasitenin ancak belli bir bölümünden yararlanılabilir. Buna göre nrmal kapasitenin yararlanılan bölümüne gerçek kapasite, yararlanılamayan bölümüne ise aylak kapasite denir. Tam Kapasite Ürün başına rtalama maliyetin en düşük, dlayısıyla kârın en yüksek lduğu kapasite tam kapasite larak ifade edilir. Bu üretim düzeyinde işletme kısa dönemde, en düşük maliyetle en yüksek üretimi gerçekleştirmektedir. Bir işletmede tam kapasite, üretim faktörlerinin ptimal bileşimde kullanılması demektir. Tam kapasite, belli bir dönemde nrmal şartlar altında ulaşılabilecek en üst çıktı miktarı larak tanımlanabilir. Tam kapasite kısaca; üretim maliyetlerinin en düşük, üretim miktarının ise en yüksek ve üretilen ürünün tümünün satıldığı bir nktayı ifade etmektedir. Atıl kapasite, kaynakların israf edilmesi anlamına geldiği gibi; zrlanmış kapasite, aşırı yıpranma ve amrtisman durumundan dlayı, işletmede kullanılan teknljinin eknmik ve kullanım ömrü kısalır anlamına da gelebilir. Atıl kapasite durumunda işletme kaynaklarının bş yere kullanılması nedeniyle üretim maliyetleri artar. İşletmenin bunu fiyata yansıtması durumunda işletme piyasada rakipleri karşısında zr durumda kalabilir. Diğer taraftan kapasitenin gereğinden küçük

24 belirlenmesi durumunda, büyüklüğün maliyetleri azaltıcı etkisinden yararlanamama ve muhtemel talep artışlarını karşılayamama gibi bir durum rtaya çıkar. Atıl Kapasite Nrmal kapasitenin kullanılmayan kısmına atıl (aylak-bş) kapasite denir. Bir başka tanımla atıl kapasite, nrmal kapasite ile gerçek kapasite arasındaki farkıdır. Atıl kapasite; satış miktarının kurulu ölçekten az lması işletme sermayesinin yetersiz lması veya işletme kaynaklarının yeterince kullanılmaması gibi nedenlerle rtaya çıkâr ve atıl kalan kaynakların kullanılması halinde üretilebilecek ürün miktarını gösterir. Aşırı (Zrlanmış) Kapasite İşletmenin tam kapasite düzeyinden üretim hacminin üzerine çıkmasına aşırı veya zrlanmış kapasite adı verilir. Aşırı kapasite düzeyinde rtalama maliyet, tam kapasitedeki rtalama maliyetten daha yüksektir. Bunun nedeni azalan verimler kanunudur. Aşırı kapasite durumunda, izinlerin iptali, makinelerin ve çalışanların ptansiyellerinin üzerine çıkılması gibi durumlar söz knusu lur ki bunu sürdürmek mümkün değildir. Talepteki ani artışlardan dlayı uzun süre zrlanmış kapasite düzeyinde çalışmak gerekse de bu durumda yeni makine ve persnel almak suretiyle nrmal kapasite düzeyinde faaliyette bulunmak daha dğrudur; çünkü sürdürülebilir kapasite nrmal kapasite düzeyidir. KAPASITE BELİRLEME VE KAPASİTE SEÇİMİNİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER Belli bir sürede, üretilen mal veya hizmetlerin fiziksel birim sayısı, kapasite ölçüsü larak kullanılır. Örneğin bir kişi belli bir süre içinde 8 saatlik bir mesai süresinde bir maldan 20 birim üretebiliyrsa; kişinin üretim kapasitesi, 20 birimdir. Yine bir tezgâh 8 saatte 40 metre kumaş dkuyabilirse, bu durumda makinenin üretim kapasitesi günde 40 metredir. Üretim kapasitesinin yıllık ölçüsünü belirlemek de mümkündür. Buna göre bir fabrika günde 350 metre kumaş dkuyr ve yılda 300 gün çalışıyrsa, bu fabrikanın yıllık üretim kapasitesi, 350 x 300 = metre kumaştır. Kapasite ölçüsü larak fiziksel üretim miktarı birimlerinin yanında, belli bir sürede üretilen ürünlerin değeri de kullanılabilir. Uygun bir kapasite seçimi, prje kârlılığını ve rekabet gücünü belirleyecek öneme sahiptir. Belli bir kapasitenin altında lan işletmeler rekabet bakımından yetersiz kalır. Bu nedenle dğru bir kapasite belirlemek, hem yatırım maliyetlerinin hem de işletme maliyetlerinin minimum düzeyde gerçekleşmesini sağlar. Bir işletmenin kapasitesinin belirlenmesinde şu iki faktör önemlidir: * En düşük maliyetle üretim yapılması, * Yeterli talep hacminin bulunması. Kapasite seçimi yaparken; kurulu üretim kapasitesinin büyüklüğü, işletmenin yılda kaç gün, günde kaç saat ve kaç vardiya çalışacağı, maksimum kapasitenin ne lacağı, üretilecek mal ve hizmetlerin yıllık miktarlarının ne kadar lacağı araştırılır ve kapasite, buna göre belirlenir. İşletmeler, ürün türü veya üretimde bulunduğu sektöre göre herhangi bir ölçeği belirleyemez. Yöneticilerin en uygun yatırım kararını verebilmesi için, kapasite seçimini etkileyen faktörleri göz önünde bulundurması gerekir. Bu faktörler; Ölçek Eknmileri. Firma ölçeği veya kısaca ölçek kavramı, firma büyüklüğünü ifade eder. Ölçek belli bir zamanda üretilen ürün miktarıdır. Ölçek ile kapasite kavramları aynı anlama gelir. Maliyetlerin düşmesini sağlayan avantajlara pzitif ölçek eknmileri (pzitif içsel eknmiler), maliyetlerin artmasına neden lan dezavantajlara ise, negatif ölçek eknmileri (negatif içsel eknmiler) adı verilir. Parasal Avantajlar. Üretim biriminin ölçeği büyüdükçe, işletmenin girdi satın alması ve daha çk miktarda ürün pazarlaması söz knusu lur. Büyük ölçekli işletmelerin pazar alanları geniş ve müşterilerinin sayısı fazladır. Satıcı knumunda lan büyük ölçekli işletme, bu sayede ürünlerini en yüksek fiyatı veren alıcı veya alıcılara satma lanağına sahip labilir. Maliyetler. İşletme faaliyetlerinde azalan verimler ve artan maliyetler kuralı geçerlidir. İşletmenin kapasitesi artırılarak, üretim maliyetleri azaltılır. İşletmelerin üretim faaliyetlerinde sabit, değişken ve rtalama maliyetler, kapasite seçimini etkiler. İşletme kapasitesi artırılarak, makine ve işgücü verimliliği yükselir ve maliyetler azalır. Finansal kaynaklar. İşletmeler finansal kaynaklarla yatırım ve işletme maliyetlerini kârşılar. İşletmenin kapasitesini belirlerken sahip lduğu finansal kaynaklar, ptimum kapasite büyüklüğünün seçiminde dikkate alınması gereken önemli bir faktördür. Bu nedenle kapasite planlaması sırasında finansal kaynaklar iki açıdan ele alınır: Bunlardan ilki, finansal kaynaklar ile kapasite arasındaki fnksiynel ilişki dikkate alınarak kapasite büyüklüğünün belirlenmesi; İkincisi ise, işletmenin ptimum kapasite düzeyinde üretim yapabilmesi için finansal kaynakların yeterli lmasıdır. Finansal kaynakların yeterli lması durumunda ptimum kapasite, rtalama ve marjinal maliyetlerin birbirine eşit lduğu nktada gerçekleşir. Talep. İşletme kapasitesini belirleyen en önemli faktörlerden biridir. İşletme yöneticileri mevcut ve gelecekteki talebi dikkate alarak, söz knusu talebi en uygun şekilde kârşılayacak kapasite planlaması yaparlar. Tüketici zevk ve tercihlerine uygun kalite ve miktarda üretim yapabilmek için, talep miktarının tespit edilmesi önemlidir. Kapasite planlamasına veri tplamak amacıyla talep tahminleriyle ilgili pazarlama araştırması yapılır. Kuruluş yeri. Kapasite seçiminde kullanılan önemli faktörlerden biri de kuruluş yeridir. Bilindiği gibi kuruluş maliyetlerle ve pazara ulaşmakla dğrudan ilişkilidir. İşletme üretim kapasitesinin büyümesine bağlı larak, ham madde ihtiyacını artırır. İşbölümü ve Uzmanlaşma. İşbölümü ve uzmanlaşmanın yararlarının yanı sıra, bir takım sakıncaları da bulunmaktadır. Bu sakıncalardan bazıları şunlardır: * İşbölümü snucu çalışanlar belli ve genellikle tek bir işi yaptıkları için çalışma mntn ve sıkıcı bir hâl alır. * İşbölümü belli bir işin yapılmasını zrunlu kıldığından, çalışanın ürettiği ürüne lan ilgisi azalır; yaptığı işten ve ürettiği üründen zevk almamasına neden lur. * İşbölümünün snucunda üretimin basit faaliyetlere bölünmesi ve emek sahibinin bu faaliyetlerden sadece birini yapması snucu, iş görenin yetenekleri zayıflar. Teknik imkânlar. İşletmenin üretimde kullandığı teknljinin mekanizasyn veya tmasynu, emek yğun veya sermaye yğun luşu, üretim kapasitesinin belirlenmesinde önemli bir ölçüttür. Kapasite büyüklüğü, kullanılan teknljinin türü dikkate alınarak planlanır. Optimal kapasitenin altında üretim yapılması, maliyetleri yükseltir; üstünde yapılması ise amrtismanları yükseltir. Kullanılan teknljinin kapasite kullanımında sınırlayıcı lmaması önemli bir husustur

25 Çalışma Süreleri. İşletmenin günlük, haftalık, aylık ve yıllık çalımsa süreleri kapasite büyüklüğünü dğrudan etkiler. Günde tek vardiya sistemi ile çalışan bir fabrikanın çift vardiya ile çalışmaya başlaması durumunda üretim kapasitesi iki katına çıkâr; ancak bu durumda sabit yatırımların amrtisman giderleri artar ve eknmik ömürleri kısalır. Ayrıca vardiya artırımı veya ek mesai durumunda, bazı maliyetler azalırken bazı maliyetler artar. Diğer Faktörler. Kapasite seçimini etkileyen diğer faktörler arasında; kalifiye işgücü, ürün özellikleri, ulusal ve uluslararası plitikalar, paranın değeri, pazarlama lanakları ve daha birçk faktör sayılabilir. Ancak şu gerçektir ki bir işletmenin üretim kapasitesi, beceri kazanmış işletmenin ihtiyaç duyduğu eğitimli işgücü ptansiyelinin yanında işletmenin kullandığı teknljiye de büyük ölçüde bağlıdır. ÇALIŞMA DERECESİ VE OPTİMUM İŞLETME KAPASİTESİ Çalışma derecesi, diğer adıyla kapasite kullanım ranı, knaklama işletmelerindeki dluluk ranı na benzer bir kavramdır. Pratik kapasitenin kullanılan kısmını ifade etmek amacıyla kullanılır. Nrmal kapasite ile gerçek kapasite arasındaki rana çalışma derecesi denir. Çalışma derecesi işletmenin kapasite kullanım ranının bir ölçütüdür. Bir işletmenin veya ülkenin çalışma derecesi (kapasite kullanım ranı) %85 denildiğinde, nrmal kapasitesinin %85 i kullanılıyr demektir. Kapasite kullanım ranı arttıkça, işletme kaynaklarının rasynel kullanım ranı artıyr demektir. Kapasite kullanımı, bir işletmenin elinde bulunan gerek beşeri, gerekse fizikî ve malî kaynaklardan yararlanma derecesini gösterir. Kapasite Kullanım Oranı (KKO) larak da bilinen bu rasy şu şekilde ifade edilir: KKO= (Gerçek Kapasite/Nrmal Kapasite) X 100 Buna göre, bir işletmenin belli bir dönemde, nrmal aksamalar göz önüne alınarak üretebileceği ürün miktarı birim ve gerçekleşen üretim birim ise KKO= (15.000/20.000)X100 KKO= %75 demektir. Kapasite kullanım ranları ve işgücü giderleri bakımından işletmeler kârşılaştırıldığında; kapasite kullanım ranı düşük lan işletmelerde tplam maliyetler içinde işgücü giderlerinin ranının da düşük lduğu görülmüştür. Başka bir ifade ile kapasite kullanım ranı arttıkça, maliyetlerin payı azalmakta, ancak bu maliyetler içindeki işgücü giderleri ransal larak yükselmektedir. Buradan kapasitenin maliyetler ve işgücü istihdamı üzerinde önemli bir etkiye sahip lduğu snucu çıkârılabilir. Her işletme eknmiklik prensibine göre ptimal büyüklüğe ulaşmak için çalışır. Optimum kavramını yalnız teknik yönden değil, pazar ilişkisi açısından da incelemek gerekir. İşletmenin sürekli değişim gösteren pazar kşullarına uyum sağlamak için ptimum işletme büyüklüğünde lma ihtiyacı vardır. Kitle üretimi kanununa göre, işletmenin üretim seviyesi artıkça, birim maliyet azalır. Kitle üretimi kanunu iki farklı maliyet tasarrufunu ifade eder. Bunlardan ilki, belli bir işletme büyüklüğünde kapasite kullanım derecesinin artırılması yluyla gerçekleştirilen maliyet tasarrufu, kısaca kapasite kullanım derecesine ilişkin maliyet tasarrufu ; ikincis,i daha gelişmiş üretim yöntemlerine geçmek suretiyle gerçekleştirilen maliyet tasarrufu, kısaca büyüklüğün sağladığı maliyet tasarrufları dır. Optimum işletme büyüklüğünü; işletme amacı, üretim teknljisi, rganizasyn yapısı gibi faktörler belirler. İşletme amacının da dikkate alınmasıyla, ptimum işletme büyüklüğü şu durumlarda gerçekleşir: En verimli ve etkin üretim teknljisinin kullanılması, Her üretim faktörünün kapasitesinin tam larak kullanılması, Üretim faktörlerinin ptimum bileşiminin sağlanmış lması. İşletmelerin daha kuruluş aşamasında etüt çalışmaları yapılırken büyüklük knusu göz önünde bulundurulur. Özellikle eknmik ve teknik etüt yapılırken, işletme büyüklüğü belirlenmeye çalışılır. Optimum işletme büyüklüğüne ulaşmak için önce üretilecek ürünle ilgili talep tahminleri; snra, söz knusu ürünlere ait satış tahminleri yapılır. İşletmenin kârlılık düzeyinde çalışabilmesi için üretim faktörlerini en uygun biçimde birleştirmesi gerekir. Optimum işletme büyüklüğüne ulaşıncaya kadar birim başına düşen maliyet azalır. Optimum kapasite, belli bir amacı maksimum kârlılık, minimum maliyetle gerçekleştirebilmeyi mümkün kılan kapasitedir. Diğer bir tanımla, birim başına maliyetin en düşük lduğu kapasiteye ptimum kapasite denir. Üretim ölçeğinde meydana gelen değişmeler snucu, üretim miktarında meydana gelen değişmelere ölçeğe göre getiri denilmektedir. Üretim miktarıyla yakından ilgili lan ölçek değişmeleri üretim miktarını hep aynı yönde ve aynı randa değiştirmez. Özellikle, ölçek büyüdüğünde üretim miktarı her zaman artmayabilir. Bütün üretim faktörleri birlikte ve aynı randa değiştirildiğinde üç çeşit ölçeğe göre getiri rtaya çıkâr. Bunlar; ölçeğe göre sabit getiri, ölçeğe göre azalan getiri ve ölçeğe göre artan getiridir. ÖZET: Bir işletmenin verimlilik ve etkinliğini belirleyen iki temel faktör vardır: Bunlardan ilki kuruluş yerinin dğru tespit edilmesi; diğeri de, uygun kapasite düzeyinde çalışmasıdır. Yani kapasitesini en uygun (ptimum) düzeyde tutmasıdır. Buna ptimum kapasite denmektedir. Optimum kapasite, maliyetlerin en düşük, karların ise en yüksek düzeyde gerçekleşmesini mümkün kılan kapasite düzeyidir. Kapasitenin ptimum kapasite düzeyinin dışında başka bir nktada belirlenmesi, yani işletme büyüklüğü yanlış seçildi ise büyüklük ptimal düzeye gelinceye kadar rtalama maliyetler daha yüksek lacak, ptimal kapasiteye yaklaştığı ölçüde de birim başına rtalama maliyetler düşecektir. Büyüklükleri ptimal büyüklüğün dışında kalan isletmelerin, ptimal büyüklükte mal ve hizmet üreten işletmelerle rekabet etmeleri klay lmayacaktır. İşletme kapasitesi genellikle işletmenin teknik kapasitesi, işletmenin eknmik kapasitesi, işletmenin üretim kapasitesi ve işletmenin tesis kapasitesi gibi kavramların tümünün anlattığı bir lgu vardır: da "işletme hangi kapasite düzeyinde çalışırsa, maliyetler birim başına en düşük, karlar ise en yüksek düzeyde gerçekleşir?" Bu srunun tek bir dğru cevabı vardır; da, ptimum kapasite düzeyi dir. Kapasite, bir işletmenin mal ve hizmet üretme yeteneği lduğu için ptimum kapasite, işletmenin mal ve hizmet üretme yeteneğini en fazla gösterebildiği ve sürdürülebilir kılabildiği kapasite düzeyidir. İşletmenin üretim gücü ölçüsü larak ifade edilen kapasite düzeyini belirlemek için birçk yöntem geliştirilmiştir. İşletme kapasitesini belirlerken, bu yöntemleri dğru tespit edip, uygun kapasiteyi belirlemek önemli bir yönetim becerisidir. Bu nkta, gömleğin ilk düğmesidir. Kapasite ve kuruluş yeri yanlış belirlendi ise diğer hiçbir iş dğru yapılamaz.

26 İŞLETME BİLİMLERİNE GİRİŞ ÜNİTE 8 YÖNETİM YÖNETİM KAVRAMI İnsanın ssyal bir varlık larak dünya arenasında yerini ilk günden beri yönetim kavramının çk farklı tanımları yapılmıştır. Bu tanımlardan birinde yönetim, insanlar ve diğer kaynaklar aracılığı ile örgütsel amaçlara ulaşma süreci larak tanımlanmıştır. Belirli amaçları gerçekleştirmek için luşturulan örgütler ve bu örgütlerin yönetimi layın iki farklı ama birbirini tamamlayıcı byutunu rtaya kymaktadır. Şöyle ki her örgütsel yapılanma yönetim lgusunu, yönetim lgusu da bir tür örgütsel yapılanmayı beraberinde getirmektedir. Sanatların en eskisi, bilimlerin en yenisi lan yönetim kısaca başkaları aracılığıyla iş görmektir. İnsanların ihtiyaç duydukları mal ve hizmetleri üreterek bu faaliyet snucunda bir gelir elde etmeyi amaçlayan işletmelerde çalışanları mtive etmek, hedefe daklanarak etkili ve verimli bir şekilde iş yapmaya sevk etmek yönetimin görevidir. Ayrıca bugünün çalkantılı çevresel kşullarında işletme için uzun vadeli hedefler luşturarak işletmeyi bu hedeflere taşımak da yine yönetimin srumluluğudur. YÖNETİM TÜRLERİ Yönetime yön veren güçler açısından yönetim lgusu değerlendirildiğinde üç farklı yönetim türünden bahsetmek mümkündür: Ailesel yönetim, siyasal yönetim ve prfesynel yönetim. İşletme yönetiminde sahiplik, temel karar rganlarına giriş ve hiyerarşik yapının şekillenmesinde belirleyici lan bir ailenin mensubu lmak ise ailesel yönetimden söz edilmektedir. İşletmecilik büyük ölçüde aile işletmeciliği şeklinde başladığı için bu yönetim türüne işletmeciliğin başlangıç döneminde sıkça rastlamak mümkündür. Bu yönetim türünün en önemli mantığı, işletmenin üst yönetiminin belirli aile mensuplarına ya da akrabalara ait lmasıdır. İşletme yönetiminde belirleyici lan siyasal eğilim ve ilişkiler lduğunda ise rtaya siyasal yönetim çıkmaktadır. İşletme yönetiminde söz sahibi lmanın ve hiyerarşik yapının içinde yükselmenin belirleyici faktörünün bir aile mensubu lmak ya da belli bir siyasal görüşe sahip lmak değil uzmanlık, bilgi ve beceri lduğunda ise gündeme prfesynel yönetim gelmektedir. Bu bakış açısı ile yönetim bir iş ve meslek larak görülmektedir. Dünden bugüne işletmecilik tarihi değerlendirildiğinde ailesel yönetimden prfesynel yönetime geçiş lduğu gözlenmektedir. YÖNETSEL HİYERARŞİ Biçimsel bir yapılanma şekli larak örgütler, özellikle karar alma tritesinin nasıl dağıtıldığını açıklayan bir tür hiyerarşik örgütlenme içerir. Bu örgütsel hiyerarşinin tamamında yöneticiler farklı seviyelerde yer alırlar. Küçük bir işletmede muhtemelen yalnızca bir yönetim kademesi söz knusu iken büyük bir işletmede çeşitli yönetsel kademeler mevcuttur. İşletme yönetiminde üç ayrı yönetsel kademe ya da yönetici türünden söz edilebilir: Üst düzey yöneticiler, rta düzey yöneticiler ve alt düzey yöneticiler. Üst Düzey Yöneticiler Orta Düzey Yöneticiler Alt Düzey Yöneticiler Çalışanlar Üst Düzey Yöneticiler Üst düzey yöneticiler bir işletmenin hiyerarşik yapılanması içerisinde en üst nktada bulunan ve bir bütün larak tüm işletmeden srumlu lan kişilerdir. Bu seviyedeki yöneticiler işletmenin stratejik yönünü belirler. Tepe yöneticisi (CEO), başkan ve başkan yardımcısı gibi ünvanlara sahip lan işletmenin en üst kademesindeki bu kişiler stratejik planlama yaparak, hangi endüstride yatırım yapılacağı, pazar payının nasıl elde edileceği ve faaliyetler snucu luşan kârın nasıl değerlendirileceği gibi uzun vadeli sru ve srunlara çözüm üretmeye çalışırlar. Bu yöneticiler işletmenin temel plitikalarını tasarlar, geliştirir, naylarlar ve işletmeyi diğer kişi ve kuruluşlarla ilişkilerde temsil ederler. Orta Düzey Yöneticiler Orta düzey yöneticiler, örgütsel hiyerarşi içerisinde rta seviyede yer alırlar ve iş gruplarından ve bölümlerden srumludurlar. Bu yöneticiler, üst yönetimin belirlediği amaç ve stratejilerle uyumlu amaçlar luşturmak ve bu amaçlara ulaşmak için alt bölümlerin stratejilerini planlamak ve uygulamakla görevlidirler. Bir başka ifade ile bu seviyedeki yöneticiler, alt düzey yöneticilerin ya da alt iş gruplarının yönetilmesi işini gerçekleştirmektedirler. Orta düzey yöneticiler, uzun vadeli gelecekten çk yakın gelecekle ilgilidirler. Alt Düzey Yöneticiler Alt düzey yöneticiler, yönetsel bir ünvana sahip lmayan, çalışanların perfrmansına yön veren ve işletmenin faaliyet knusunu luşturan mal ya da hizmetlerin üretiminden dğrudan srumlu lan yöneticilerdir. Üretim srumlusu, atölye şefi, bür yöneticisi gibi ünvanlara sahip bu kişilerin temel yükümlülüğü işletmenin ürettiği ürün ya da hizmetin üretilmesi sürecinde dğrudan yer alan çalışanların perfrmanslarının

27 yönetilmesidir. Alt düzey yöneticiler, yönetsel hiyerarşi ile yönetici ünvanı lmayan çalışanlar arasında br tür aracı knumundadırlar. Alt düzey yöneticiler ayrıca rta düzey yöneticilerin rta vadeli planları ile uyumlu ayrıntılı faaliyet planı ve iş takvimi luşturma işini de gerçekleştirirler. Bu bağlamda elbette ki alt düzey yöneticilerin plan ve prgramları rta ve üst düzey yöneticilerin planlarına kıyasla çk daha kısa vadelidir. YÖNETİMİN İŞLEVLERİ Yönetimin bir süreç larak ifade edilmesi, bu süreç bağlamında bir takım adımların ya da yönetimin işlevlerinin varlığına işaret etmektedir. İşletme içerisinde knumu ve bölümü ne lursa lsun tüm yöneticiler, örgütsel amaçların gerçekleşmesini sağlamak amacıyla bu işlevlerden yararlanırlar. Yönetimin işlevlerine ilişkin farklı sınıflamalar lmakla birlikte, en temel şekliyle yönetimin dört işlevinin lduğu söylenebilir: Planlama, örgütleme ya da rganize etme, yöneltme ya da yön verme ve kntrl etme. Dairesel bir faaliyet larak rtaya çıkan yönetim, planlama ile başlayacak, kntrl snucu rtaya çıkan durumdan hareketle yapılacak yeni bir planla devam edecektir. Bu anlamda yönetim süreci asla bitmeyen bir süreç larak karşımıza çıkmaktadır. Planlama Planlama, amaçların luşturulması ve izlenecek ylun belirlenmesi, kural ve usullerin tespiti, hem işletme hem de çalışanlar için planların geliştirilmesi ve geleceğin işletme için neler getireceğinin tahmin edilip yansıtılması sürecidir. İşletmeler, belirli amaçları gerçekleştirmek için var lduğuna göre birilerinin bu amaçları ve bunlara ulaşma yllarını belirlemesi gerekmektedir. Bu iş, yönetimin birinci işidir. Planlamanın tanımından da anlaşılabileceği gibi yöneticiler planlamayı üç sebepten dlayı gerçekleştirirler: - İşletmenin gelecekteki genel yönünü tespit etmek (kârı ya da pazar payını artırmak gibi), -İşletme amaçlarını gerçekleştirebilmek için hangi kaynakların gerekli lduğunu belirlemek ve bunları yönlendirmek, - İşletme amaçlarına ulaşmak için hangi işlerin yapılması gerektiğine karar vermek. Örgütsel hiyerarşinin her düzeyindeki yöneticiler planlamaya önem vermelidir. Üst yönetim, genel amaç ve stratejileri belirlerken, hiyerarşik yapılanmanın daha alt kademelerinde yer alan yöneticiler ise bölümleri, takımları ya da iş grupları için, genel örgütsel amaç ve stratejilere uygun, perasynel planlar yapmak durumundadır. Örgütleme Planlar rtaya kyulduktan snra yapılması gereken şey, görece syut lan bir takım fikirlerin smut gerçekler haline dönüştürülmesidir. Bu dğrultuda örgütleme; çalışanların, yönetimin planlarını ve işletmenin amaçlarını gerçekleştirmelerini mümkün kılacak ilişki yapısının rtaya knma sürecidir. Bir başka ifade ile örgütleme, yapılacak işlerin ve bu işleri kimin nasıl yapacağının belirlenmesi anlamını taşımaktadır. Örgütleme, iş ve srumlulukların kimler tarafından yerine getirileceğinin belirlenmesidir. Bir bütün larak değerlendirildiğinde örgütleme işlevi şu adımları içermektedir: - Yapılacak görev, iş ve faaliyetlerin belirlenmesi, - Bu işleri yapacak kişilerin seçilmesi, - İşlerin birbirleriyle ilişkilendirilerek bölümlerin luşturulması, - Otrite, karar alma gücünün ve bilgi akışının ya da iletişim mekanizmasının işletme içerisinde dağılımının belirlenmesi, - Çalışanların yapacakları işlerin eşgüdümünün sağlanması. Yöneltme Yöneltme, çalışanların örgütsel amaçları başarma ylunda mtive edilebilmesi için etki lgusundan yararlanılmasıdır. Her işletme içerisinde çalışanlar mevcuttur ve yöneticilerin en önemli mücadele alanlarından birisi, çalışanların eylemlerinin örgütsel amaçlar dğrultusunda yönlendirilmesidir. Planlar hazırlandıktan, yapı belirlendikten ve dğru insanlar işe alındıktan snra yapılması gereken, tüm bu luşumun amaçlara yönelik larak harekete geçirilmesidir. Örgütsel amaçlara ulaşabilmek için etkili bir yön verme önemli bir ön kşuldur. Kntrl İşletme amaçları luşturulup, planlar frmüle edilip, yapısal düzenlemeler gerçekleştirilip, çalışanlar işe alınıp, yerleştirilip mtive edildikten snra da işletme içerisinde yanlış giden bir şeyler labilmektedir. Bu nedenle yönetimin bir başka işlevi, işletme perfrmansı ile stratejik ve perasynel planların gerçekleşme derecesinin izlenmesidir. Kntrl, planlanan ile uygulamada gerçekleşen arasındaki sapmanın belirlenmesidir. Kntrl işletme açısından sn derece önemli bir işlevdir. Çünkü kntrl sayesinde işletmenin amaçlar dğrultusunda faaliyette bulunup bulunmadığı rtaya çıkmaktadır. YÖNETSEL BECERİLER Yukarıda ifade ettiğimiz yönetim işlevlerini başarılı bir şekilde yerine getirebilmek için yöneticiler bir beceri setine ya da karışımına ihtiyaç duyarlar. Beceri kelimesi, bir şeyi maharetle ya da ustalıkla yapma yeteneğini ifade etmektedir. İşletmeler yöneticilerini seçerken ya da değerlerken üç tür beceriyi ölçüt larak kullanırlar. Şekil de farklı yönetsel seviyelere göre gereklilik dağılımları verilen bu beceri türleri; teknik beceri, beşeri beceri ve kavramsal beceri şeklindedir. Teknik Beceriler Uzmanlaşılmış bir alanda bilgi, yetenek ve deneyime sahip lunması ve bu bilginin uygulamaya yansıtılması ile teknik beceriler rtaya çıkmaktadır. Teknik beceriler, yöneticilerin belirli bir knu ya da alanda söz knusu araç, teknik, usul ya da işlemlere ilişkin bilgilerini uygulamaya geçirmelerini sağlar. Beşeri Beceriler Beşeri beceriler, diğer çalışanlar ile birlikte çalışabilme yeteneğini rtaya kyan becerilerdir. Beşeri becerisi yüksek yöneticiler; takım çalışmasına yatkındırlar, diğer çalışanları duygu ve fikirlerini açıklamaya teşvik ederler, nların düşünce ve ihtiyaçlarına duyarlıdırlar, iyi bir dinleyici ve iletişim uzmanıdırlar. İşletme içerisinde yöneticiler grup dinamiklerini yönetmek, işbirliğini teşvik etmek, yaygınlaştırmak ve çatışmaları çözmek zrundadır.

28 Kavramsal Beceriler Kavramsal beceri, işletmeyi bir bütün larak görebilmeyi ve sistemin parçaları arasındaki ilişkiyi anlayabilmeyi sağlayan bilişsel yeteneği ifade etmektedir. İşletmeyi bir bütün larak görebilme, farklı bölümlerin faaliyetlerinin diğer bölümler ve işletmenin bütünü üzerinde nasıl bir etki yarattığını anlayabilme, işletmenin içinde bulunduğu çevreye ne ölçüde uyum sağladığını kavrayıp çevresel etkileri idrak edebilme gibi lguların tümü kavramsal beceri ile ilişkilidir. YÖNETSEL ROLLER Rl, bir davranışsal beklenti setini ya da bir bireyden gerçekleştirmesi beklenen eylemleri niteleyen kavramdır. Ssyal yaşam içerisinde bireyler, farklı rtamlarda farklı rller üstlenirler. Ssyal rtam değiştiğinde insanın üstlendiği rller de değişmektedir. Eğitim rtamını luşturan sınıfta rller hca öğrenci; evde anne, baba, evlat; samimi ssyal rtamlarda ise arkadaş şeklinde rtaya çıkabilmektedir. İşletmeler de ssyal yaşamın içerisinde yer aldıklarına göre işletme içinde bu sistemi yönetme srumluluğundaki yöneticilerin farklı rllerinden söz edebiliriz. Yöneticiler, daha önce açıkladığımız yönetsel işlevleri gerçekleştirirken çk çeşitli rller üstlenirler. Şekil de belirtildiği gibi Mintzberg, yöneticilerin işletmede üstlendiği farklı rlleri üç ayrı başlık altında tplamıştır: Kişilerarası rller, bilgi sağlama rlleri ve karar almaya ilişkin rller. Kişiler Arası Rller Yöneticinin dğrudan biçimsel yetkisinden kaynaklanan bu rller, diğer işletme üyeleri ve işletme dışındaki ilgili kişilerle ilişkileri kapsamaktadır. Daha önce açıklanan beşeri becerilerle sn derece yakından ilişkili bu rller, mevki sahibi (birinci adam), lider ve irtibat yetkilisi rlleri şeklinde rtaya çıkmaktadır. Kişiler arası rllerin başarılı bir şekilde yerine getirilebilmesi büyük ölçüde beşeri yetenek gerektirmektedir. Mevki sahibi rlü, yöneticinin işletme içerisinde bulunduğu mevki nedeniyle yer alması gereken tören ve semblik faaliyetlere dikkat çekmektedir. Biriminin en yetkili kişisi larak yöneticiler, dğası gereği törensel bir takım faaliyetlere katılmak zrundadırlar. Lider rlü, mtivasyn, iletişim ve etkileme çabalarıyla çalışanlarla yakın ilişki luşturulmasını içermektedir. Yöneticiler başında bulundukları birimin başarı ya da başarısızlığının nihai srumlusu lduklarından, bu başarıyı gerçekleştirmek için birlikte çalıştıkları gruba liderlik etmek zrundadırlar. Yöneticilerin kişilerarası rllerinin snuncusu lan irtibat yetkilisi rlü, yöneticinin hem işletme içerisinde diğerleri ile birlikte çalışırken kurmaları gereken temasa, hem de işletme dışındaki taraflarla lumlu ilişkiler luşturabilmelerinin gerekliliğine dikkat çekmektedir. Bilgi Sağlama Rlleri Bu kapsamdaki rller, yöneticilerin birlikte çalıştıkları işletme üyelerinin işlerini başarılı bir şekilde gerçekleştirebilmeleri için ihtiyaç duydukları bilgiyi sağlamaktan srumlu lduğunu anlatan rllerdir. Yöneticilerin srumluluklarının en dğal yansımalarından biri, srumlu ldukları birim içerisinde iletişim merkezi ve işletme içerisindeki diğer iş grupları için iletişim kaynağı lmalarıdır. Yöneticilerin bilgi sağlama rllerinden biri lan mnitör rlü, yöneticinin yararlı bilgi elde etmek amacıyla işletmenin iç ve dış çevresini sürekli bir şekilde taramasını kapsamaktadır. Yöneticiler, astlarından ve işletme dışındaki diğer temas nktalarından bilgi elde ederek iş grupları ve genel larak işletme için fırsat ve tehditleri belirlemeye çalışırlar. Dağıtıcı rlü ise, yöneticinin kendisinde tplanan bilginin büyük bir bölümünü ilgili kişilerle paylaşması gerekliliğini rtaya kymaktadır. Bu kapsamda yöneticiler önemli ve gerekli bilgileri iş gruplarındaki çalışanlara aktarırlar. Bilginin dğasına bağlı larak yöneticiler bazen de ilgili bilginin iş gruplarına ulaşmasına engel lurlar. En önemlisi yöneticiler srumlulukları altındaki kişileri, işlerini etkili ve verimli bir şekilde yapabilmeleri için ihtiyaç duydukları bilgi ile dnatmak zrundadırlar. Bilgi sağlama rllerinin snuncusu yetkili knuşmacı rlüdür. Yöneticiler birimleri ya da işletme dışındaki kişilerle bilgi alışverişinde bulunmak durumundadırlar. Karar Almaya İlişkin Rller Sn larak yöneticiler karar almaya ilişkin bir takım rller de üstlenmektedirler. Bu rlleri ile yöneticiler elde ettikleri bilgiyi işleyerek bir snuca varmaktadırlar. Elde edilen bilgi, işlenip bir snuca dönüştürülerek karara bağlanmadığı sürece anlamsız bir varlıktır. İşte bu kararları almak, yöneticilerin en temel işlerinden biridir. Yöneticiler bu rlleri ile iş gruplarını çeşitli faaliyetlere yönelterek ve kaynakları dağıtarak işletme amaçlarının gerçekleşmesini sağlamaya çalışırlar. Yöneticilerin karar almaya ilişkin rllerinden biri girişimci rlüdür. Hatırlanacağı gibi mnitör rlü ile yöneticinin fırsat ve tehditleri tanımlamak için işletmenin iç ve dış çevresini taradığı ifade edilmişti. İşte girişimci larak da yöneticiler, tanımlanan fırsatlardan yararlanmayı mümkün kılan prjeleri başlatırlar. Bu rl genellikle yeni bir ürün, hizmet ya da süreç geliştirme şeklinde kapsamlı değişim içeren bir rldür. Karar vermeye ilişkin ikinci bir rl uyuşmazlıkları çözücü rlüdür. Her işletme içerisinde, yönetim işi ne ölçüde başarılı bir şekilde gerçekleştirilirse gerçekleştirilsin, mutlaka bir takım srunlar lacaktır. Bu nedenle yöneticiler çatışmalar yaşandığında bu çatışmalarla başa çıkmak ve nları çözmek zrundadırlar. Yöneticilerin karar almaya ilişkin önemli rllerinden bir diğeri kaynak dağıtıcı rlüdür. Bu rlle yöneticiler işletme kaynaklarının hangi prjelere tahsis edileceğini belirlerler. Bu nktada öncelikle mali kaynaklar ya da dnanıma (araç-gereç ve teçhizat) ilişkin kaynaklar akla gelse de başka önemli kaynaklar da prjelere tahsis edilmektedir. Karar vermeye ilişkin sn rl ise müzakereci rlüdür. Yöneticiler, zamanlarının önemli bir bölümünü müzakere etmekle ya da herhangi bir knuyu birileriyle tartışıp çözümlemekle geçirirler. Bu müzakere; çalışanlarla, tedarikçilerle, müşterilerle ya da diğer iş grupları ile labilir. Yöneticiler, tarafı kim lursa lsun bu müzakereleri srumlu ldukları iş grubunun işletme amaçlarını gerçekleştirmesini klaylaştıracak şekilde yönetme srumluluğundadırlar.

29 YÖNETİMİN TARİHSEL GELİŞİMİ Klasik Yönetim Terisi Endüstri devriminin rtaya çıkardığı srunlar örgütlerin ve yönetimin bilimsel anlamda ele alınıp incelenmesine neden lmuştur. Endüstri devrimi snrası rtaya çıkan büyük ölçekli işletmelerde yapılan işleri daha etkin ve verimli bir şekilde gerçekleştirebilmek için araştırmacılar ve bilim adamları örgütlerin nasıl tasarlanması ve yönetilmesi gerektiği hakkında srular srmaya başlamışlardır. Bu dönemin üç önemli yaklaşımı Frederick W. Taylr tarafından gerçekleştirilen Bilimsel Yaklaşım, Henry Fayl un öncülüğünü yaptığı Yönetim Süreci Yaklaşımı ve Max Weber in öncülüğündeki Bürkratik Yaklaşım dır. Bürkrasi; işbölümü, açıkça tanımlanmış hiyerarşi, ayrıntılı kural ve düzenlemeler, kişisel lmayan ilişkiler ve yasal yetkinin uygulanması ile nitelenen bir sistemdir. İşletmelerin bir makine larak görüldüğü bu dönemde örgütün çevresi; kitle pazarlama, standartlaşma, refah devleti ve ulusal eknmileri düzenleyen ulusal devlet kavramı ile ifade edilirken örgütün teknljisi; kitle üretim, rutinlik, imalat çıktıları ile özdeşleşmektedir. Ssyal yapı ise bürkratik, dikey iletişimi vurgulayan, hiyerarşik, uzmanlaşmaya dayalı ve kntrle daklıdır. Kültür; durağanlığı, geleneği ve örfü ön plana çıkaran, büyüme, verimlilik, standardizasyn ve denetim gibi örgütsel değerlere sahiptir. Fiziksel yapı ise insanların endüstriyel kasaba ve şehirlerde yerleşmesini öngören, yerel milliyetçi yönelime sahiptir. Klasik kuramları luşturan tüm yaklaşımların temelinde eknmik etkinlik yatmaktadır. Bu yaklaşımlar tarafından geliştirilen ilkeler hep en iyi örgüt yapısının nasıl luşturulabileceği srusu etrafında tplanmış, bu ilkeler her yerdeki ve her türdeki örgüt için evrensel ilkeler larak kabul edilmiştir. Snuçta mekanik larak adlandırılan örgütsel tasarımlar rtaya çıkmıştır. Ne-Klasik Yönetim Terisi 1930 lu yıllara kadar bu anlayış rganizasyn yapı ve işleyişine yön gösteren tek teri larak süregelmiştir. Ancak bir yandan 1929 da dünya eknmik krizinin rtaya çıkması, diğer yandan işletmelerde çeşitli rganizasyn srunlarının artması snucu klasik terinin eksiklikleri hissedilmeye başlanmıştır. Bu arada F. Rethlisberger ve E. May önderliğindeki bir grup tarafından gerçekleştirilen Hawthrne Araştırmaları adı verilen bir çalışma ile mtivasyn, gözetim şekli, çalışanlar arası ilişkiler gibi ssyal faktörlerin çalışanların verimliliği açısından fiziksel faktörlerden daha önemli lduğu snucuna varılmıştır. Bu dönemde iş yerinde, çalışan davranışının karmaşık bir lgu lduğu, çalışanların basit bir şekilde kendilerinden bekleneni yapan pasif unsurlar larak görülemeyeceği, nların kendilerine özgü hisleri ve ihtiyaçları lduğu ve bu duyguların nların iş perfrmansına etki ettiği anlaşılmıştır. Bu şekilde Klasik Teri nin rasynellik, etkinlik ve düzen ana kavramlarının yanı sıra Ne-Klasik (Davranışsal) Teri, insan unsurunun özellikleri, davranış, grup gibi, mtivasyn, yönetime katılma ve tatmin gibi kavramlar üzerinde durmuştur.

30 Mdern Yönetim Terisi Mdern çağda işletmeler teknlji ve çevre gibi durumsal faktörlerden etkilenen birer açık sistem larak görülmeye başlanmıştır. Sistem bakış açısı işletmeyi birbiriyle ilişkili ve birbirine bağımlı parçalardan luşan bir bütün larak görür. Temelde iki tip sistem vardır: Açık ve kapalı sistem. Kapalı sistemlerin çevreleriyle ilişkisi yktur ve çevrelerinden etkilenmezler. Buna karşın açık sistem çevresel faktörler ile dinamik ve karşılıklı ilişkiye sahiptir. Bunun yanı sıra bu çağda örgütler dışsal çevrelerindeki kşullarla yapıları arasındaki uyumu en iyi şekilde sağlayabilmek için çevrenin durumsal faktörlerine bağımlı görülmüştür. Mdern çağda işletmelerin makine larak görülmesi anlayışının yerine rganizma larak değerlendirilmesi geçerli lmaya başlamıştır. Mdern Yönetim Terisi her yerde ve her zaman geçerli bir örgütleme biçiminin lmadığı görüşünü benimsemektedir. Farklı örgüt türlerinin varlığını kabul eden rganik metafr, farklı türlerin farklı taleplere ve farklı yönlere değişik tepki ylları geliştirmesi gerektiğini ifade eder. Dlayısıyla tüm işletmeler için işe yarayacak en iyi bir örgütleme biçiminin varlığından söz edilemez. Pst-Mdern Yönetim Terisi İşletmeler açısından pst-mdernizm çağın çevre kşullarına uyum sağlayan örgütsel tasarım tipini rtaya kyar. İdealize edilmiş bir kavramı vurgulayan pst-mdern rganizasyn ise; şebeke edilmiş, zengin bilgisi lan, kademe azaltmış, küçülmüş, yalın, sınırsız, örgütsel bağlılığın yüksek lduğu, çalışanların hem dışsal hem de içsel larak ödüllendirildiği, açık misynu ve vizynu lan, sözlü iletişime önem veren, yüksek becerili çalışanların kullanıldığı, bilgi işçilerinin lduğu ve iyi ücret tnmisinin bulunduğu bir rganizasyndur. Endüstri çağında bir makine larak görülen örgütler hiyerarşiye, içsel süreçlere, kitle üretimine, tekrarlanan işlere, tam zamanlı çalışmaya, dğrudan denetim, kntrl ve tahmine, en iyi ylu bulmaya ve belirsizlikten kaçınmaya önem verirken teknlji çağının mdern örgütleri; kendilerini birer açık sistem larak görerek merkezi lmayan insan ilişkilerine, sipariş üretimine, takım çalışmasına, esnek iş mdeline, yerel srun çözümüne, kalite ve müşteri hizmetine, durumsal yaklaşıma ve belirsizliği yönetmeye önem vermiştir. Mdern örgüt, teknlji determinizmi üzerinde dururken, pst-mdern örgüt teknlji seçimi üzerinde durur. Pst-mdern örgütlerde, alt anlaşma ve şebeke tarzı çalışma gibi daha karmaşık ilişkiler vardır. ÖZET: Süreç larak yönetim; planlama, örgütleme, yön verme ve kntrl etme gibi işlevler aracılığı ile işletme amaçlarına etkili ve verimli bir şekilde ulaşmayı sağlamak şeklinde tanımlanmaktadır. İşletme yönetiminde üç ayrı yönetsel kademe ya da yönetici türünden söz edilebilir: Üst düzey yöneticiler, rta düzey yöneticiler ve alt düzey yöneticiler. Üst düzey yöneticiler bir işletmenin hiyerarşik yapılanması içerisinde en üst nktada bulunan ve bir bütün larak tüm işletmeden srumlu lan kişilerdir. Orta düzey yöneticiler iş gruplarından ve bölümlerden srumludurlar. Alt düzey yöneticiler ise yönetsel bir ünvana sahip lmayan, çalışanların perfrmansına yön veren yöneticilerdir. Yönetimin dört işlevinin lduğu söylenebilir: planlama, örgütleme, yöneltme ve kntrl etme. Planlama, amaçların luşturulması ve izlenecek ylun belirlenmesi larak tanımlanırken, örgütleme yapılacak işlerin ve bu işleri kimin nasıl yapacağının belirlenmesi anlamını taşımaktadır. Yöneltme ise, çalışanların örgütsel amaçları başarma ylunda mtive edilebilmesi için etki lgusundan yararlanılmasıdır. Kntrl de işletme perfrmansı ile stratejik ve perasynel planların gerçekleşme derecesinin izlenmesidir. Yönetim işlevlerini başarılı bir şekilde yerine getirebilmek için yöneticiler bir beceri setine ya da karışımına ihtiyaç duyarlar. Bu beceri türleri; teknik beceri, beşeri beceri ve kavramsal beceri şeklindedir. Yönetimin tarihsel gelişimi kabaca dört ayrı başlık altında incelenmektedir: klasik, ne-klasik, mdern ve pst-mdern yönetim terileri. Örgütleri mekanik sistemler larak gören klasik yönetim anlayışı, insan unsurunu ikinci planda bırakarak bu sistemin işletilmesi için gereken ilke ve prensipler üzerinde dururken ne-klasik yönetim terisi insan unsurunun öneminin altını çizmektedir. Mdern yönetim terisi ise işletmeleri teknlji ve çevre gibi durumsal faktörlerden etkilenen birer açık sistem larak görme anlayışını gündeme getirmiştir. Pst-mdern yönetim terisi de işletmeyi şebeke edilmiş, zengin bilgisi lan, kademe azaltmış, küçülmüş, yalın, sınırsız, örgütsel bağlılığın yüksek lduğu, çalışanların hem dışsal hem de içsel larak ödüllendirildiği, açık misynu ve vizynu lan, sözlü iletişime önem veren, yüksek becerili çalışanların kullanıldığı, bilgi işçilerinin lduğu ve iyi ücret tnmisinin bulunduğu bir rganizasyn larak tanımlamıştır. İŞLETME BİLİMLERİNE GİRİŞ ÜNİTE 9 TEDARİK VE ÜRETİM FONKSİYONU TEDARİK FONKSİYONU VE KAPSAMI Tedarik ya da satın alma fnksiynu, işletmelerin faaliyetlerini sürdürebilmeleri için ihtiyaç duydukları üretim faktörlerini sağlayan faaliyetlerin tamamını ifade eden bir kavramdır. Üretim sürecinde ihtiyaç duyulan dğal kaynaklar (ham madde ve malzeme), emek (işçi, persnel) ve sermaye (öz sermaye ve yabancı kaynaklar) gibi üretim faktörlerini tek elden, sadece tedarik bölümü faaliyetleri ile yürütmek, günümüzde özellikle de belirli bir büyüklüğe sahip işletmeler açısından neredeyse imkânsızdır. Tedarik faaliyetleri ile üretim ve pazarlama faaliyetleri yakından ilişkilidir. Dar veya geniş, basit veya karmaşık, tanımı nasıl yapılırsa yapılsın, etkin bir biçimde yerine getirilen tedarik fnksiynunun, işletme kârlılığı ve verimliliği üzerinde büyük bir önemi lduğu tartışılmazdır. İşletmenin üretim için ihtiyaç duyduğu mal, hizmet ve malzemenin sağlanması, tedarik faaliyetleri ile gerçekleştiği için, satın alınacak nesnelerin işletme amaçlarına uygunluğu, öncelikle bu knudaki maliyetleri direkt larak, işletme verimliliğini ve kârlılığını da dlaylı larak etkileyecektir. Etkili bir tedarik fnksiynu için, şu çalışmaların yapılması çk önemlidir. Düşük fiyat veren tedarikçileri araştırmak ve uygun fiyat anlaşmaları yapmak,

31 Standart malzeme ve parçaları tercih etmek, Piyasadaki fiyat değişimlerini ve tedarikçi firmalar arasındaki rekabet durumunu yakından takip etmek, Stk bulundurma maliyetini en düşük düzeye indirecek yöntemler bulmak, En uygun taşıma yllarını araştırmak. Tedarikte Uygunluk Kriterleri Etkin bir tedarik faaliyeti yürütebilmek için yukarıda sayılan çalışmaların yanı sıra genel anlamda tedarik fnksiynunun çeşitli uygunluk kriterlerine göre yapılmasını zrunlu kılmaktadır. Bu kriterler şöyle sınıflandırılabilir. Miktar Uygunluğu Üretimde kullanılan çeşitli malzemelerin tedariğindeki en uygun miktar, yıllık tedarik maliyetlerinin en düşük düzeyde gerçekleşmesini sağlayacak lan miktardır. İşletmeler, yıllık sipariş maliyetleri ve yıllık deplama maliyetleri ile tedarik edilen malzemelere ilişkin faiz, sigrta gideri ve firelerden luşan tplam stklama giderlerini minimum düzeye indirecek tedarik miktarını, çeşitli yl ve yöntemlerle belirlemeye çalışırlar. Uygun miktarın üzerinde yapılan tedarik, işletmede gereksiz sipariş, satın alma ve deplama giderleri ile, faiz, sigrta ve fire giderlerine sebep lmaktadır. Zaman Uygunluğu Yürütülen tedarik faaliyetlerinin zaman yönünden uygun lması da büyük önem taşımaktadır. Her knuda lduğu gibi, ihtiyaç duyulan malzemenin temin edilmesi knusunda da zamanlama çk önemlidir. Gereğinden önce temin edilen malzeme, hem stkta bekleme süresinin artmasına, kullanım süresi kısa ise bzulmasına veya fire vermesine, hem de işletme fnlarının, an için gereksiz stklara bağlanarak atıl kalmasına yl açmaktadır. Gereğinden snra tedarik edilen malzeme ise, üretimde aksamalara, talebin karşılanamamasına sebep larak fırsat maliyeti yaratmaktadır. Bu nedenle tedariğin, tam zamanında yapılması gerekmektedir. Kalite Uygunluğu Bilindiği gibi her tür mal ve hizmette farklı kalite sınıfları mevcuttur ve firmalar üretecekleri ürünler için önceden bir kalite standardı belirlerler. Tedarik edilecek malzemenin, işletmenin üretmeyi planladığı ürünün kalitesi ile uyumlu lması gerekir. Çünkü kullanılan ham madde, işletme malzemesi gibi girdilerin kalitesi ile ürünün kalitesi arasında neredeyse bire bir ilişki vardır. Bu nedenle, üretilen ürünlerin istenilen kalite standartlarında lmasını sağlamak bakımından tedarik edilen malzemenin kalitesinin arzu edilen düzeyde lup lmadığı, çeşitli yöntem ve tekniklerle mutlaka test edilmelidir. Tedarikte kalite uygunluğunun sağlanamaması, fire ve ıskarta miktarını artırarak, üretim maliyetini yükseltir. Kaynak Uygunluğu Kaynak terimi ile, firmanın ihtiyaç duyduğu malzemeleri satın aldığı tedarikçi kuruluşlar kast edilmektedir. Tedariğin en uygun kaynaktan yapılabilmesi için, tedarik bölümünün piyasa ve satıcılar hakkında bilgi sahibi lması ve bu piyasayı sürekli biçimde araştırması gerekmektedir. Firmalar, farklı tedarik plitikaları ile, bazen ihtiyaç duydukları malzemeyi bildiği, güvendiği bir ya da birkaç kaynaktan sürekli larak tedarik edebilir, bazen her tedarik sürecinde piyasa araştırması yaparak, en uygun kaynağı bulmaya çalışırlar. Fiyat Uygunluğu Üretim için gerekli malzemelerin miktar, zaman, kalite ve kaynak yönünden uygunluğu belirlendikten snra sıra, en uygun fiyatın tespitine gelir. En uygun fiyat, her zaman en ucuz fiyat anlamına gelmez. İşletmenin üreteceği ürünün kalite düzeyi ile uyumlu lan malzemenin, alternatifler içindeki en ucuzu, uygun fiyat kavramını luşturur. Böylece işletme, diğer knularda uygunluğu sağlanmış lan malzemeyi en uygun fiyatla alarak, üretim maliyetlerini de amaçlarıyla uyumlu kılmış lur. ÜRETİM FONKSİYONU Üretim, çeşitli üretim faktörlerini kullanarak, insan ihtiyaçlarını karşılayacak mal ve hizmetlerin meydana getirilmesidir şeklinde genel larak tanımlanabileceği gibi, eknmik yönü ile fayda yaratmak, teknik yönü ile, bir fiziksel varlık üzerinde değişiklik yapmak veya nu kullanılabilir hale getirmek şeklinde de ifade edilebilir. Teknik yönü ile bakıldığında fiziksel bir nesneden, elle tutulan bir varlıktan bahsedildiği görülmektedir. Oysa ki insan ihtiyaçları tamamen mal ya da mamul larak adlandırılan smut varlıklar ile giderilmemektedir. Bunun yanında hizmet adı verilen syut bazı eylemler de insan ihtiyaçlarının karşılanmasında kullanılmaktadır. Knu üretim lunca, daha önce bahsedilmiş lsa bile, üretim faktörlerine kısaca değinmekte yarar vardır. Üretim süreci yukarıda da ifade edildiği gibi, çeşitli üretim faktörleri kullanılarak gerçekleştirildiği için, faktörlerin bir bileşimi larak da algılanabilir. Dğa ve dğadan elde edilen çeşitli kaynaklar, ancak bilindiği ve kullanıldığı zaman bir üretim faktörü larak anlam ifade eder. Bu kaynaklar lmadan diğer üretim faktörlerinin varlığı, üretim yapmak için yeterli değildir. Bu nedenle dğa ve dğal kaynaklar larak ifade edilen üretim faktörü, temel veya asli faktör larak tanımlanır. Günümüzde bir güç, itibar ve ssyal statü ifadesi larak da algılanan sermaye, üretim yapabilmek için kullanılan, dğa ve insan çabası ile luşan bir başka ve önemli üretim faktörüdür. İlk çağlarda ilkel insan, üretim yapmak için emeğini ve dğal varlıkları bir araya getirerek taş balta ve çeşitli aletler yapmış ve bunları üretimi artırmak ve klaylaştırmak için kullanmıştır. Sermayeyi sadece nakit para larak düşünmemek gerekir. Para ve para ile ifade edilebilecek her türlü alet, araç, gereç, makine, dnanım ve teknlji gibi eknmik varlıklar, sermaye larak adlandırılır.

32 ÜRETİM SİSTEMLERİ Üretim sistemlerinde geçmişten bugüne kadar yaşanan gelişmeler ile, uygarlık tarihi arasında çk sıkı bir bağlantı ve paralellik lduğu herkes tarafından bilinen bir gerçektir. İnsanğlu ilkel ve basit yöntemlerle başladığı üretim macerasında, bugün sn derece gelişmiş teknljilerden yararlanarak, karmaşık üretim yöntemleri kullanmaktadır. Üretim sistemlerinin tarihsel gelişimini, aşağıdaki başlıklarla özetlemek mümkündür. El Sanayi Sistemi Bu üretim sistemi genel larak siparişe dayalıdır ve bu nedenle kişisel bir özellik taşımaktadır. Müşteri sayısının sınırlı lması dlayısıyla, el sanayi sistemi ile üretim yapan birimler genelde küçük işletmeler halinde kurulmaktadır. İşletmenin küçük bir birim lması ve üretimin kişisel özelliği nedeniyle, üretim çğu kez belirli bir alanda uzmanlaşmış ve işbölümü yapmayan kişilerce gerçekleştirilmekte ve gelişmiş makine ve teknik dnanımdan fazlaca yararlanılmamaktadır. El sanayi sisteminde, işletmenin küçük ölçekte lması ve yardımcı araç ve gereçlerin azlığı, sabit sermaye ihtiyacını ldukça azaltmaktadır. Böylece sistem sermayeden ziyade, emeğe dayalı larak üretim yapmaktadır. Ev İşçiliği Sistemi Bu üretim sisteminde belirli alanlarda (süs eşyası, tekstil, halı, seramik gibi) uzmanlaşmış ve el becerisi kazanmış kişilerin, kendi yerlerinde ve çğunlukla başka kişi ve işletmeler adına üretim yapmaları söz knusudur. Firmaların, üretim yapacak kişilere çğunlukla kira karşılığı makine, araç, gereç sağlamaları ve ihtiyaç duyacakları ham madde ve işletme malzemesini temin etmeleri ev işçiliği sisteminin sık rastlanan özelliklerindendir. İmalathane Sistemi Bu sistem çğunlukla el işçiliğine dayanan, ancak ayrı ayrı evlerde ya da mekânlarda değil, imalathane larak adlandırılan belirli bir iş yerinde gerçekleştirilen bir üretim yöntemidir. Bu üretim sisteminde mallar özel alıcıların isteklerine göre değil, daha geniş bir alıcı kitlesinin genel istek ve talepleri ön planda tutularak üretilir. Müşteri ile üretici arasında kişisel bir ilişkinin bulunmadığı bu sistemde, geniş bir müşteri kitlesi hedef alındığı için işletmeler, el sanayi ve ev işçiliği sistemlerinden daha büyük ölçekte kurulurlar. Bu durum, yani işletmenin büyük ölçekli lması, işbölümü ve uzmanlaşma niteliklerinin ön plana çıkmasına yl açar. Bunun dğal snucu larak işçiler, uzmanlaştıkları knularda belirli parçaları ya da mamulleri üretirler. İmalathane sisteminde araç, gereç ve makine kullanımına geniş randa yer verilmediği için sabit sermaye yatırımları büyük byutlara ulaşmaz. Ancak sistemin özelliğinden dlayı sabit maliyetler ldukça yüksektir. Fabrikasyn Sistemi Fabrikasyn üretim sistemi, genellikle siparişe dayalı üretim faaliyetlerinden ziyade, önceden belli lmayan alıcı kitlesi için başka bir ifade ile piyasa için üretim yapan bir sistemdir. Üretilen mallar piyasanın talebinden yüksek lduğu dönemlerde stklanmak suretiyle, üretimin devamlılığı sağlanmaya çalışılır. Fabrikasyn sistemi, yukarıda söz edilen diğer üretim sistemleri içinde en gelişmiş sistemdir ve üretim, gelişmiş makine ve dnanım kullanılarak büyük miktarlarda gerçekleştirilir. Bu nedenle bu sistemle üretim yapan işletmeler, büyük fabrika binalarına, yönetim binalarına, ambar ve deplara ihtiyaç duyarlar. Fabrikasyn üretim sisteminde genellikle yığın (kütlesel) üretim yapılır. İleri Üretim Sistemleri Fabrika sisteminde kullanılan makine ve dnanım, teknljide meydana gelen gelişmelere paralel larak sanayi rbtları ve bilgisayar destekli tmasyn sistemleri haline dönüşünce, ileri üretim sistemleri larak adlandırılan yeni bir üretim sistemi rtaya çıkmıştır. Oldukça gelişmiş teknlji ürünleri ile gerçekleştirilen bu sistemleri belirli alt başlıklar halinde ifade etmek mümkündür. Esnek üretim sistemleri Günümüzde piyasa kşullarının sürekli ve hızlı değişimi ve müşterilerin sık değişen farklı talepleri, klasik üretim yöntemlerinin çğu kez etkisiz ve yetersiz kalmasına yl açmaktadır. Bu nedenle firmalar, müşterilerin taleplerini karşılayabilmek için, faaliyetlerinde geçmişe göre çk daha esnek ve hızlı, dış etkenlere de daha fazla tepkici lmak zrundadırlar. Bu üretim sistemine adını veren esneklik kavramı, çeşitli açılardan ele alınabilir. Esnek üretim sistemleri ile, küçük miktarlarda ancak yüksek verimlilikle ürün üretilmesi mümkün labilmektedir. Bu durum, üretim knusunda yeni bir döneme girildiğini, birçkişletmede küçük imalat birimleri luşturulması gerektiğini ve küçük işletmelerin de rtaya çıkan bu fırsatı kullanarak değişen piyasa şartlarına hızlı bir biçimde cevap verebileceklerini göstermektedir. Bilgisayar tümleşik üretim sistemleri Bilgisayar tümleşik üretim, bilgisayar kntrllü ürün ve süreç tasarımı, üretim planlama, kntrl ve üretim sürecinde kullanılan bireysel ileri üretim teknljilerinin bir arada kullanılması larak tanımlanabilir. Bu üretim sistemleri, planlama ve tasarımdan, üretim ve sevkiyata kadar tüm üretim faaliyetlerinin planlanıp, kntrl edilmesi amacıyla dnanım, yazılım, veri tabanı yönetimi ile iletişim teknljilerinin bir araya getirilmesini kapsamaktadır. Tam zamanında üretim ve Yalın üretim sistemi Tam zamanında üretim, gerekli parçaları, gerekli miktarda, gerekli lduğu yerde ve zamanda, dğru kalitede üretmek larak tanımlanabilir. Bu açıdan bakıldığında sistem, malzeme, işgücü ve sermaye gibi üretim faktörlerinin kullanımını en iyi hale getirme knusunda basit ve etkin bir üretim sistemi larak algılanabilir. Bunun dğal snucu larak, müşterilerin kalite, fiyat ve zamanında teslim beklentileri, en düşük

33 maliyet esasına göre karşılanabilecek bir üretim sisteminin kurulması sağlanabilecektir. Tam zamanında üretim sistemi, çğunlukla zannedildiği gibi basit bir stk yönetimi yöntemi lmaktan ziyade, bütüncül bir yönetim felsefesini ifade etmektedir. Yalın üretim sistemi ile, içinde gereksiz hiçbir unsur taşımayan üretim sistemi ifade edilmek istenmektedir. Yalın üretimi, tam zamanında üretim sistemini de kapsayan bir sistem larak algılamak yanlış lmaz. Daha geniş bir ifade ile yalın üretim, en az kaynak kullanımı ile, en kısa zamanda, en ucuz ve hatasız üretim, müşteri talebine bir bir cevap verecek şekilde en az israfla ve tüm üretim faktörlerini en esnek şekilde kullanıp, sahip lunan ptansiyellerin tümünden yararlanmak şeklinde tanımlamak mümkündür. Üretim Sisteminin Temel Özellikleri Yukarıda çeşitli kriterlere göre üretim sistemlerinin gruplandırmaya çalıştık. Hangi tip bir üretim sistemi lduğuna bakılmaksızın, hemen tüm üretim gruplarında yer alması gereken genel özellikleri de şu şekilde ifade etmek mümkündür. Uzmanlaşma Bilindiği gibi uzmanlık ya da uzmanlık alanı gibi terimler, sn dönemlerde sıkça kullanılan terimlerdir. Bu kavramı, bir kişinin her işi iyi yapamayacağı, ancak faaliyet alanı daraldıkça hemen herkesin bir işi iyi yapabileceği şeklinde ifade etmek mümkün labileceği gibi, çerçeveyi genişletip, bir işletmenin ya da bir işletmenin belirli bölümlerinin, her işi iyi yapamayacağı ancak, sınırlı sayıdaki faaliyeti hemen her işletmenin ya da işletme bölümünün iyi yapabileceği şeklinde de yrumlayabiliriz. Dlayısıyla işlerin kısımlara ayrılması ve her kişinin işin belirli bir kısmını yapması, verimlilik artışını sağlayacaktır. Günümüzde bir mamul, üretim sürecinin bir kısmında uzmanlaşmış insan, makine ve bölümler tarafından üretilmektedir. Çeşitlendirme Üretim yöntemlerinin ve üretim teknljilerinin gelişmesine paralel larak mdern işletmecilik uygulamalarında, piyasanın ihtiyaç ve taleplerine uygun mamul çeşitlendirme faaliyetlerinin geliştiği gözlenmektedir. Üretilen mamuller çeşit larak tüketici beklentilerini karşılamıyrsa, aynı tip mallardan çk üretmek anlamlı lmayabilir. Çünkü amaç, çk üretmekten ziyade satılabilir mal üretmektir. Piyasadaki duruma ve değişen taleplere uygun larak üretimde çeşitliliği sağlamak, işletme başarısı açısından sn derece önemlidir. Standartlaşma Genel anlamda standart kavramı, anlayışta, yapılışta, ölçüde benzerlik, bir örneklik larak ifade edilebilir. Günümüzde standart fikri, hemen her alanda geçerlidir ve tüketiciye yarar sağlama knusunda da çk önemlidir. Standartlaştırma ise, eknmik yaşamda kullanılan çeşitli standartlara göre, tiplerin, mdellerin, stillerin, ölçülerin, kalitenin ve daha birçk knunun belirlenmesi anlamına gelmektedir. Standartlaştırma, mamullerde sadeleşmeyi, bir örnekleşmeyi, sınıf ve türlere ayırmayı sağlar. Böylece, mamullerin karşılaştırılmasını ve verimlilik artışını mümkün kılar. Ayrıca maliyetler azalır, üretim süreci basitleşir, bütünü luşturan parçalar değişebilir özellik kazanır. Sadeleştirme Üretim teknljilerinin gelişmesi ve sanayide işbölümünün artmasıyla, çeşitli parçalardan luşan mamulü tümüyle üretmek yerine, bir kısmını başka firmalardan almak, hem eknmik lması, hem de uzmanlaşmaya fırsat vermesi bakımından önemli bir üretim sistemi özelliğidir. Böylece bir yandan birçk farklı parça üreten tesisler kurma zrunluluğu rtadan kalkmakta, diğer yandan bütünü luşturan parçaları daha kaliteli ve daha ucuza tedarik etmek mümkün lmaktadır. Kapasite esnekliği Eknmik hayatta ya da piyasa kşullarında rtaya çıkan değişikliklere uyum sağlamak açısından, talebin yüksek veya düşük lduğu zamanlarda, işletme kapasitesinin yeni durumlara en eknmik biçimde cevap verebilecek esneklik özelliğine sahip lması, üretim sisteminin önemli özelliklerinden biridir. ÜRETİM TİPLERİ Üretim Yöntemine Göre Üretim Tipleri Birincil (primer) üretim; Dğada mevcut çeşitli kaynak, maden ve ham maddelerin işlenmek veya kullanılmak üzere çıkarılması ile gerçekleştirilen üretim şeklidir. Bu maddeler, üretilen tüm mamullerin esasını luşturduğundan bunlara temel ham maddeler denir. Demir, bakır gibi madenler ile kömür ve ham petrl gibi kaynakların elde edilmesi, rman işletmeciliği ve balıkçılık gibi faaliyetler birincil üretim sınıfına girmektedir. Analitik üretim; Bazı ham maddelerin ayırıcı işlemlerle işlenerek çeşitli ürünlere dönüştürülmesi sürecidir. Analitik üretimde ısı uygulanması, kimyasal reaksiyn ve damıtma gibi değişik tekniklerle, şeker pancarından şeker, ham petrlden benzin, sütten yağ üretmek gibi çeşitli örnekler söz knusu lmaktadır. Sentetik üretim; Dğadan elde edilen temel ham maddelerin bazıları da birleştirici bazı işlemlerle yeni mamullere dönüştürülürler. Sentetik kauçuk, cam, plastic gibi mamuller bu tip üretimin örneklerin luştururlar. Fabrikasyn üretim; Dğal hali ile insan ihtiyaçlarını karşılamayan bazı ham maddelerin şeklini değiştirmek suretiyle yeni ürünler elde edilmesidir. İmalat terimi ile belirtilen faaliyetler esasen fabrikasyn üretimini ifade etmektedir. Döküm, trnalama, pres, kesme gibi çeşitli yöntemlerle ham maddelerin fiziksel şeklini değiştirerek ürün üreten sistemler bu grupta sınıflandırılmaktadır. Mntaj üretimi; Ham madde, işletme malzemesi, yarı mamul gibi çeşitli parçalar, sistematik bir biçimde bir araya getirilerek karmaşık bir ürün luşturulur. Bir mntj fabrikası, ürünü yani bütünü luşturmak için gerekli parçaların büyük bir bölümünü diğer işletmelerden hazır larak alır. Mntaj üretiminde en önemli knu, miktar ve nitelik larak birbirinden çk farklı parçaların en eknmik biçimde biraraya getirilmesidir. Otmbil, buzdlabı, televizyn gibi ürünler mntaj ylu ile elde edilirler. Mamul Cinslerine Göre Üretim Tipleri Bazı durumlarda üretilen mamulün taşıdığı özellikler, üretim sisteminin karakterinin belirlenmesinde büyük öneme sahiptir. Böylesi durumlarda, üretim yapılan binanın yapısı, üretimde kullanılan makine ve dnanım ve insan gücü yapısı, belirli bir mamule uygun bir biçimde luşturulmaktadır. Mamul cinsine göre yapılan sınıflandırmada, her bir mamul için ayrı bir grup luşturmak mümkündür. Mamul cinslerine göre; demir-çelik üretimi, kimyasal madde üretimi, elektrnik cihazlar üretimi, tekstil malları üretimi gibi belli başlı örnekler verilebilir. Sipariş üzerine üretim; Tüketicinin veya alıcı firmanın zaman, miktar ve kalite bakımından özel larak belirlediği bir ürünün üretilmesidir. Üretilen miktar bir veya birkaç denebilecek kadar azdır. Gemi, yat, özel elektrnik cihazlar, büyük takım tezgahları, prttip makineler gibi ürünlerin üretilmesi bu grup içinde yer alır. Sipariş üretimi, üretim yapılan sürenin düzeni bakımından alt gruplara ayrılabilir. -Tek ya da az sayıda ürünün sadece bir kez üretilmesi, -Tek ya da az sayıda ürünün, talep luştukça belirsiz aralıklarla üretilmesi,

34 -Tek ya da az sayıda ürünün, belirli aralıklarla (periydik larak) üretilmesi. Parti üretimi; Bir ürünün, özel bir siparişi veya sürekli bir talebi karşılamak amacı ile belirli miktarlardan luşan partiler halinde üretilmesidir. Bir parti mamulün üretimi tamamlandıktan snra, makine ve tesisler, gerekli ayarlama ve düzenleme yapıldıktan snra, başka cins bir parti mamulün üretiminde kullanılır. Parti büyüklüğü ve üretim periydunun sıklığı, malzeme, makine, tesis ve işgücünün planlanmasında gösterilecek özenin derecesini de belirlemektedir. Prje üretimi; Prje üretiminde, belirli bir mamulün yalnız bir kez üretilmesi söz knusudur ve bu haliyle sipariş üzerine üretim tipine benzemektedir. Ancak prje üretiminde akış yktur. Gemi yapımı, uçak mntajı, bina inşaatı gibi faaliyetler prje üretimi sınıfına girmektedir. Bu üretim tipinin en önemli özellikleri, mamulün sabit knumda bulunması, araç ve makinelerin ve insanların mamulün çevresinde ve içinde hareket etmesi ve aynı anda birçk işin bir arada yürütülüyr lmasıdır. Prje üretiminde birim mamul fiyatları yüksektir ve işlemlerin planlanıp, iş emirlerinin hazırlanması özel yöntemlerin kullanılmasını gerektirecek kadar karmaşıktır. ÜRETİM YÖNETİMİ KAVRAMI VE GELİŞİMİ Üretim sistemlerinin kurulması ve işletilmesi ile ilgili bu ve buna benzer zrluklar ve srunlar, günümüzde genel işletme yönetimi knularından ayrı larak bir üretim yönetimi kavramı rtaya çıkarmıştır. Gelişen teknlji, artan insan ihtiyaçları ve yğunlaşan rekabet üretim yönetimi kavramının rtaya çıkışına neden lmuştur. İşletmeler, özellikle de mal üreten işletmeler, faaliyetlerini fiyat, kalite, zaman, miktar ve ürün niteliğinden dğan sınırlamalar ve piyasa kşullarının ve müşteri taleplerinin belirsizliğinden dğan kısıtlayıcı şartların etkisi altında sürdürmektedirler. İşletmeler daha dğru bir ifade ile işletme yöneticileri, bu sınırlayıcı ve kısa zamanda değişebilen kşullara uyum sağlayacak biçimde akılcı, etkin ve verimli snuçlar dğurabilecek kararlar almak zrundadırlar. Bu çerçevede üretim yönetimi kavramı için çeşitli tanımlamalar yapılabilir. Tanım nasıl yapılırsa yapılsın, üretim yönetimi kapsamının ldukça geniş lduğu açıktır. Üretimin, kullanılan malzemeye, dnanıma, yönteme ve ürüne ait teknik yönü lmasının yanında, piyasa kşullarına uygun zamanda ve uygun fiyatta üretilmesine ait eknmik yönü ve ayrıca ihtiyaçlarını karşılamak üzere üretim yapılan insana ait ssyal yönü vardır. Her biri ayrı uzmanlık dalı lan bu farklı knuları bir bütün içinde değerlendirmek ldukça karmaşık ve güç bir iştir. Bu nedenle, üretim yöneticisinin üretim faaliyetleri sırasında çelişen unsurlar arasında uzlaştırıcı çözümler bulması ve bu knuda kantitatif yöntemlerden ve bilgisayar teknljisinden yararlanması gerekir. Bugünkü anlamda üretim faaliyetlerinin başlangıcı için 18. Yüzyıl snlarında gerçekleşen Sanayi Devrimi, dönüm nktası larak kabul edilmektedir. Buharlı makinenin icadı ve devamında rtaya çıkan yeni buluşlar, atölye ve fabrika sistemlerinin dğmasına yl açmış ve üretim artışı büyük byutlara ulaşmıştır. Üretim yönetiminin bir bilim dalı haline gelmesinde ve gelişmesinde birçkdeğerli bilim adamının yanında özellikle, ünlü filzf ve eknmist Adam Smith in ve endüstri mühendisliğinin temellerini atan Frederick Taylr un büyük katkıları lmuştur. Üretim yönetiminin faaliyet alanı yukarıda da değinildiği gibi ldukça geniştir. Üretim yönetimi öncelikle üretim sisteminin kurulması ve daha snra kurulan sistemin işletilmesi larak ifade edilebilecek iki ana başlıkta faaliyet gösterir. Kuruluşla ilgili larak, yer seçimi ve fabrika içi düzenleme knuları ön plana çıkarken, sistemin işletilmesi ile ilgili larak da, üretim planlaması, stk kntrlü, kalite kntrlü ve bakım planlaması gibi çeşitli ana başlıklar ön plandadır. Üretim Yönetimi üretim sisteminin kurulması ve işletilmesi şeklinde iki ayrı faaliyet gösterir. Üretim Sisteminin Kurulması Bir üretim sisteminin (tesisin, fabrikanın) kuruluşuna ilişkin en önemli knu, şüphesiz yer seçimidir. Çünkü kuruluş yeri, tesisin iç yerleşme düzenini, yatırım ve işletme maliyetini, hatta rganizasyn yapısını bile önemli ölçüde etkiler. Kuruluş yerine karar verirken, enerji kaynakları, yakın çevrede yan sanayi tesislerinin mevcudiyeti, ham madde tedarik, deplama imkanları ve taşıma lanakları gibi çeşitli eknmik ve fiziksel faktörler dikkate alınır. Ayrıca taşıma maliyetleri, bölgesel işçilik ücretleri seviyesi, vergiler, arazi fiyatları, inşaat maliyetleri, alt yapı imkanları gibi faktörler de hem yatırım ve işletme maliyetleri, hem de klaylık ve zaman tasarrufu bakımından önemlidir. Üretim Sisteminin İşletilmesi Kuruluş işlemleri tamamlandıktan snra sıra, kurulan sistemin işletilmesine gelir. Dğaldır ki, ne zaman ve ne kadar üretim yapılacağına ilişkin üretim planlaması ilk sırayı alır. Üretim Planlaması Günümüz sanayi işletmelerinin temel srunları arasında, piyasa kşullarına uygun üretim yapmak amacıyla mevcut kaynaklardan azami ölçüde yararlanarak kârı maksimum kılacak üretim planlarının hazırlanması önemli bir yer tutmaktadır. Sanayi işletmeleri, fiyat, kalite, zaman, kapasite, talep gibi sınırlayıcı şartlar altında üretim faaliyetlerini sürdürmektedirler. Bu nedenle, üretime başlamadan önce, üretimin nerede, ne zaman ve nasıl yapılacağı, ne üretileceği ve ne kadar üretileceği, üretimin ne kadar süre alacağı gibi sruların cevaplanması gerekmektedir. Böylece işletmeler önceden üretim planlaması yaparak mevcut kaynakları rasynel ve verimli larak kullanabilirler. Üretim planlaması firmaların kaynaklarını verimli kullanmasını sağlar. Üretim planlamasının en temel amacı, belirli bir ürünü istenilen miktarda ve nitelikte üretebilmektir. Bunun gerçekleştirilebilmesi, ihtiyaç duyulan üretim faktörlerinin yeterli miktarda ve uygun zamanda tedarik edilmesiyle mümkün lur. Üretilmesi düşünülen ürünün niteliği ve miktarı, ham madde, malzeme, işgücü ve sermaye maliyeti gibi üretim faktörleri ile dğrudan ilişkilidir. Firmalar üretim planlaması yapabilmek için, öncelikle gelecekte yapılacak üretim faaliyetlerinin muhtemel snuçlarını ve üretilecek ürünlerin piyasadaki durumunu çeşitli yöntemlerle tahmin etmeye çalışırlar. Bu tahminlerin değerlendirilmesinden snra planlama süreci başlar. Üretim planlaması, üretim sistemlerinde rtaya çıkan gelişmelere paralel larak günümüzde geçmişe göre çk daha fazla önem kazanmaya başlamıştır. Bu durumun başlıca nedenleri şöyle sıralanabilir: - Gelişen ve genişleyen işletme faaliyetleri ile ilgili krdinasyn zrluğu, - İşletmeler arasındaki hizmet, kalite ve fiyat rekabetinin artması, - Üretim sistemlerinin yğunlaşması ve karmaşık hale gelmesi, - Tüketici zevk ve tercihlerinin kısa zamanda değişebilmesi, - İşletme faaliyetleri sırasında malzeme, makine saati ve işgücü kayıplarının minimum düzeye indirilmesinin zrunlu hale gelmesi. Üretim planlaması, öncelikle üretim prgramlarının hazırlanmasını ve daha snra da fiili üretimin planlanmasını içeren iki aşamada gerçekleştirilir. Üretim prgramları Üretim prgramları, bir işletmede belirli bir plan dönemi içinde hangi malların, hangi miktarlarda ve zamanda üretileceğini gösteren ayrıntılı çalışmalardır. Bu çalışmaların anlamlı labilmesi için de, önceden mamulün talep ve satış düzeylerinin, piyasanın durumuna uygun biçimde tespit edilebilmesi gerekmektedir.

35 Fiili üretimin planlanması Hazırlanan üretim prgramları dğrultusunda yapılacak üretimin planlanması ise, üretim için gerekli hazırlıkların planlanması ve üretim işlemlerinin planlanması larak iki aşamada gerçekleştirilir. Üretim hazırlıklarını planlayabilmek için üretim sırasında ihtiyaç duyulan işgücünün, makine ve dnanımın, malzemenin, diğer araç ve gereçlerin sayısının, miktarının, niteliklerinin, yapılacak üretime uygun larak hazır tutulması gerekir. Üretimin gerçekleştirilmesi için hangi işlerde, hangi nitelikte kaç kişi gerektiği, işgücü planlaması ile saptanır. Makine ve araç gereç planlaması, üretim için gerekli dnanımın tür ve sayılarının, hangi bölümlerde bulunacağının tespiti ile yapılır. Malzeme planları ise her türlü ham madde, yardımcı madde ve işletme malzemesinin miktar, kalite ve ölçü bakımından belirlenmesi ile gerçekleştirilir. Üretim sürecinin planlanması, birkaç aşama halinde yapılmaktadır. Belirli bir ürünün üretilmesi sırasında yapılması gereken iş ve işlemlerin tespit edilmesi, planlamanın ilk aşamasını luşturmaktadır. Yapılacak iş ve işlemler belirlendikten snra, bu işlerin hangi sıra ile yapılacağı tespit edilir ve işler mevcut makinelere kapasitelerine göre dağıtılır. Makinelere yüklenen işlerin ne zaman ve kimler tarafından yapılacağı belirlendikten snra, işlerin zaman prgramları ile ilgili çalışmalar ve tespitler yapılır. Stk Kntrlü Bir üretim sürecinde, üretilen mamule dlaysız ve dlaylı larak katılan tüm fiziksel varlıklar ile mamulün kendisi stk kavramı içinde yer almaktadır. Sipariş giderleri, stklanacak malzemenin temin edilmesi ile ile ilgili sipariş harcamalarından luşur. Sipariş verilmesi için yapılan haberleşme giderleri, sipariş için yapılan malzeme ve tedarikçi araştırma giderleri, taşıma giderleri, hazırlık giderleri ve benzeri giderler bu gruba girer. Genel larak sipariş miktarı arttıkça, birim sipariş maliyetleri azalır. Stklama giderleri ise sipariş verilen malzeme işletmeye ulaştıktan snra yapılan, deplama, kruma ve bakım ile ilgili giderlerdir. Bu tip giderler, sipariş verilen miktar arttıkça artarlar. Diğer taraftan, işletme hiç stk bulundurmaz, ya da gerekli zamanda ve gerekli miktarda stk kalemlerine sahip lmazsa, bu durumda da piyasa taleplerini yeterince ve zamanında karşılayamadığı için fırsat maliyetine katlanır. İşte stk kntrlü, bir yandan stk bulundurmanın yükleyeceği maliyetler ile, diğer yandan stk bulundurmamanın yükleyeceği maliyetler arasında bir denge sağlamaya çalışan ve bu maliyetlerin en düşük düzeyde gerçekleşmesini sağlayacak stk seviyesini tespit etmeye uğraşan bir süreç larak tanımlanabilir. Stk Kntrl Yöntemleri Stk kntrlünün amacı, piyasa taleplerini ve siparişleri yeterince ve zamanında karşılayabilmek ve bunu en eknmik şekilde yapabilmektir. Stkların en eknmik düzeyde bulundurulması, yani en düşük maliyetle stk bulundurulması, az önce sözü edilen maliyetler arasında denge kurulmasına ve değişen kşullara uygun yeni denge nktaları tespit edilmesine bağlıdır. İşletmeler sahip ldukları ölçeğe, üretim tipine, yönetim plitikalarına, finansman lanaklarına ve diğer faktörlere uygun larak farklı stk kntrl yöntemleri uygulayabilir. Bu yöntemler, saymaya ve gözleme dayalı basit yöntemlerden, bilgisayar destekli luşturulan karmaşık mdellere kadar değişen yöntem ve teknikler labilir. Stk kntrlünde kullanılan yöntemler belli başlıklar altında şöyle ifade edilebilir. Gözle Kntrl Yöntemi Stklar belli aralıklarla, bu knuda deneyimli bir görevli tarafından gözden geçirilir. Belirli bir düzeyin altına inmiş stk kalemleri için sipariş verilir. Özellikle küçük üretim işletmelerinde, perakende satış mağazalarında, gıda marketlerinde, gözle kntrl yöntemi sıklıkla uygulanan bir yöntemdir. Çift Kutu Yöntemi Bu yöntemde stk kalemleri, iki bölmeli bir kutuda bulundurulur. Birinci kutu bşaldığında sipariş verilir ve sipariş edilen miktar işletmeye teslim edilinceye kadar, ikinci kutudaki stk kullanılır. Çift kutu yöntemi ve gözle kntrl yöntemi, birim değeri düşük, küçük hacimli ve çk sayıda stk kalemi barındıran işletmelerde yaygın biçimde uygulanmaktadır. ABC Yöntemi Bir stk kntrl yöntemi larak ABC yöntemi, stk kalemlerinin tplam içindeki yüzdelerine göre sınıflara ayrılması prensibine dayanır. Sınıflama yapılırken stklar genellikle 3 gruba ayrılır. A Grubu Stklar: Tplam miktarın % sini, tplam değerin ise % ini luşturan stk kalemleri bu gruba dahil edilir. B Grubu Stklar: Tplam miktarda % 30-40, tplam değerde % payı bulunan stklar bu grupta yer alır. C Grubu Stklar: Miktar larak % 40-50, değer larak % 5-10 ranında paya sahip stk kalemlerinin yer aldığı gruptur. Sabit Sipariş Miktarı Yöntemi Bu yöntemde stk miktarı belirli bir düzeye indiğinde, tplam stk maliyetini minimize edecek şekilde önceden saptanmış lan sabit bir miktar sipariş edilir. Tedarik süresi de her sipariş için sabit bir süre larak bilinebiliyrsa, özellikle sabit bir üretim hacmine sahip firmalarda sağlıklı bir biçimde uygulanabilir. Bu suretle işletmenin ilgili stk kaleminin en düşük (emniyet stku) ve en yüksek miktarları belirlenmiş ve stk düzeyinin sürekli bu miktarlar arasında kalması sağlanmış lur.

36 Eknmik Sipariş Miktarı Yöntemi Uygulanan stk kntrl yöntemlerinin en büyük srunu belirsizliktir. Eğer belirsizliğin lmadığı veya ihmal edilebilir düzeyde lduğu kabul edilir ve bazı basitleştirici varsayımlardan hareket edilirse, bu knuda geliştirilen matematik mdellerin uygulanması mümkün lmaktadır. Eknmik sipariş miktarı yöntemi de, stk kaleminin bir dönemlik tüketiminin bilindiği, tedarik süresinin değişmediği ve verilen sipariş miktarının aynı kaldığı varsayımları altında bir mdel geliştirmiştir. Bu mdele göre, eknmik sipariş miktarını (ESM = Q) veren frmül; Siparişin yılda kaç kez verileceğini belirlemek için stk kaleminin yıllık tüketim miktarını, eknmik sipariş miktarına bölmek yeterlidir. Eknmik sipariş sayısı (N) = D / Q Eknmik sipariş süresi ise bir yılın gün sayısı lan 365 in, eknmik sipariş sayısına bölünmesi ile bulunabilir. Eknmik sipariş süresi (T) = 365 / N Yöntemin uygulanmasını basit bir örnekle göstermeye çalışalım. Bir işletmenin üretim sırasında kullandığı bir stk kaleminin yıllık tüketim miktarının birim, sipariş maliyetinin 90 TL ve stklama maliyetinin 3 TL lduğunu varsayarsak, eknmik sipariş miktarı (Q) şöyle hesaplanabilir. Örneği bir bütün larak değerlendirdiğimizde, işletmenin ilgili stk kaleminden yılda 20 kez, yani 18 gün arayla, her biri birimlik partiler halinde sipariş vermesi halinde, stklarını en düşük maliyetle kntrl edebileceğini söyleyebiliriz. Kalite Kntrlü Kalite kavramı genellikle yanlış algılanan ve kişisel yargılara göre tanımlanan bir kavramdır. Kaliteli bir mal deyimi ile bir kişi malın fiyatının yüksekliğini, diğeri sağlamlığını, bir başkası biçimini kast ediyr labilir. Kalite çğunlukla algılandığı gibi, mutlak anlamda en iyi demek değildir. Yüksek niteliklere sahip pahalı bir ürün ile, düşük nitelikli ucuz bir üründe farklı düzeylerde de lsa belirli bir kalite mevcuttur. Başka bir ifade ile, her iki ürün de kendi çapında kalitelidir. Dlayısı ile kaliteyi, bir ürünün kendinden beklenen işlevleri, en üst düzeyde yerine getirmesi larak tanımlamak mümkündür. Kalite kntrlü kavramı ise, bir ham maddenin, parçanın, yarı mamulün veya ürünün kendisinin, ölçü, nitelik veya perfrmansının, önceden belirlenmiş standartlara ve özelliklere uygun lup lmadığının belirlenmesi sürecidir. Kalite Kntrl Yöntemleri İşletmenin ürettiği ürünün, önceden belirlenmiş standartlara ve özelliklere uygun lup lmadığını belirlemek amacıyla yaptığı kalite kntrlü, yüzde yüz muayene veya örnekleme yöntemi larak iki ayrı şekilde gerçekleştirilir. Yüzde yüz muayene Bazı ürünler, miktarları ve özellikleri bakımından tamamının kntrl edilmesine uygun yapıdadırlar. Bu tür ürünler, kullanılan kntrl tekniğine uygun larak tek tek denenir, test edilir, ölçülür ve kalite nrmlarına uymayanlar varsa bunlar ayrılır. Genel larak dayanıklı tüketim malları larak ifade edilen, beyaz eşya, elektrnik cihazlar, tmbil ve mbilya gibi ürünler için bu yöntem uygulanır. Ürünün kalitesini yüksek standartlarının yanı sıra, kalite kntrlü sırasında benimsenen tlerans aralığının düşük tutulması da belirler. Örnek muayenesi

37 Bazı ürünlerin tamamınnı yüzde yüz muayene yöntemi ile kalite kntrlünün yapılması mümkün değildir. Bu durum çğunlukla ürünün özelliklerinden, bazen yüksek maliyeti ve zaman alıcı luşundan, bazen de işletmenin tercihlerinden kaynaklanır. Yığın halde üretilen gıda, temizlik, inşaat malzemesi veya tekstil ürünlerinin tek tek kntrl edilmesi, pahalı, zaman alıcı hatta bazıları için imkânsızdır. Böylesi ürünler, tplam üretimin belirli bir kısmı üzerinde yapılan kalite kntrlü ile muayene edilir. İşletme ölçeği ve üretim sistemi büyüdükçe ve üretim miktarı arttıkça, tamir ve bakım planlamasının ve faaliyetlerinin önemi daha da artar. Özellikle sürekli üretimde ve prses üretiminde rtaya çıkan arızalar büyük srun luşturmaktadır. Tamir ve bakım faaliyetlerindeki aksaklıkların üretim akışı, verimlilik ve maliyetler üzerindeki lumsuz etkileri ana başlıkları ile şöyle sıralanabilir: - Makinelerin ve çalışan işçilerin bş kalması, - Dlaylı işçilik ve genel üretim maliyetlerinin artması, - Müşteri taleplerinin karşılanamaması, sipariş üzerine üretimde zamanında teslim edilemeyen ürünler nedeniyle tazminat ödenmesi, - Iskarta ranının artması. Tamir ve bakım planlaması iki tip faaliyetten luşur. Tamir: Üretimde kullanılan makine ve teçhizat, herhangi bir nedenle kısmen veya tamamen arızalanması snucu, yeniden çalışır duruma getirmek için yapılan işlemlerdir. Tamir işleminin kısa zamanda yapılması kapasite kullanım kayıplarını azaltır. Kruyucu bakım: Makine ve teçhizat, arıza luşması beklenmeden, önceden belirlenmiş süreler snunda gözden geçirilir, gerekli parçalar değiştirilir ve gerekli ayarlamalar yapılır. Kruyucu bakım, beklenmedik arızalar snucu luşan üretim kesintilerini ve kapasite kayıplarını azaltır. ÖZET: Bir işletmede tedarik ve üretim fnksiynları, iki ayrı faaliyet knusu gibi görünse de, birbirlerini önemli derecede etkiledikleri için birarada düşünülmesi gereken knulardır. Etkin bir tedarik sistemi, üretim için gerekli ihtiyaçların, hem maliyetleri en düşük düzeyde tutacak, hem de işletmeyi stksuz kalma riskinden kruyacak en uygun miktarda, aynı etkinliği sağlamak için en uygun zamanda sağlanması ile gerçekleşir Bilindiği gibi tüm işletmeler bir üretim fnksiynu gerçekleştirirler. Bu üretim fnksiynu ya bir mal (mamul) üretimi, ya da hizmet üretimi larak rtaya çıkar. Üretim faaliyetlerini daha kapsamlı bir biçimde ifade edebilmek için ünitede ağırlıklı larak ele alınan mal üreten işletmeler, dğal kaynaklar, işgücü ve sermaye gibi girdiler kullanarak, mevcut haliyle insan ihtiyacını karşılayamayan nesneleri kullanılır hale getirerek fayda yaratırlar. Geçmişten günümüze el işçiliği ile başlayıp çk gelişmiş teknljilerle gerçekleştirilen çeşitli üretim sistemleri kullanılarak yapılan üretim faaliyetleri, bugün artan insan ihtiyaçları, yğunlaşan rekabet, gelişen tüketici bilinci gibi unsurların etkisi ile ldukça karmaşık bir süreç halini almıştır Etkin bir üretim yönetimi anlayışı, bahsedilen çk değişkenli, karmaşık yapı içinde üretim faaliyetlerini tüm detayları dikkate alarak planlamalı, en düşük maliyetle stk bulundurmanın yllarını aramalı, gerek üretim sürecinde, gerek üretim snrasında sağlıklı bir kalite kntrl mekanizması luşturmalı ve üretim akışının kesintiye uğramaması için makine ve dnanımın tamir ve bakım faaliyetlerini titizlikle yürütmelidir. İŞLETME BİLİMLERİNE GİRİŞ ÜNİTE 10 PAZARLAMA FONKSİYONU PAZARLAMA KAVRAMI VE TANIMLARI Bütün işletmeler üretim ve pazarlama lmak üzere iki temel fnksiyn yürütürler. Bunlar birbirini tamamlar ve biri lmadan diğerini yürütmek mümkün lmaz. Ancak çğu kez üretimin pazarlamaya ranla önemi fazla büyütülür. Yani iyi bir ürünün başarıyı beraberinde getireceği zannedilir. Ürün üretilmeden önce yapılması gereken bir dizi araştırma ve inceleme söz knusudur Önemli lan tüketicinin beklenti ve arzularına uygun ürün üretmektir. Bütün işletmelerin yürüttüğü üretim ve pazarlama işlevleri birbirini tamamlar ve biri lmadan diğerini yürütmek mümkün lmaz. Bu süreç içerisinde pazarlama yöneticisinin vermek zrunda lduğu bir dizi karar söz knusudur. Bunlar; Tüketicilerin ihtiyaçlarını analiz edip ne tür ürün ve hizmeti talep edeceklerine karar vermek, İhtiyaç duyulan ürün ve hizmetler içerisinden seçim yaparak, üretilecek ürün ve hizmeti belirlemek, Mevcut ve ptansiyel tüketici sayısını belirlemek, Mevcut ve ptansiyel tüketicilerin pazarlarını belirlemek ve nlara nasıl ulaşılacağına karar vermek, Tüketicilerin ödemeye gönüllü lacakları fiyatı belirlemek, Ürün ve hizmetlerin tanıtımı için ne tür prmsyn kullanılacağına karar vermek, Pazardaki rakipleri tanımlamak. Pazarlama faaliyetleri üretim ve yatırım fikrinden önce başlar, tüketicilerin arzu ve istekleri tespit edilerek, yatırm ve üretim faaliyetleri bunlar dğrultusunda yönetilir. Pazarlama kavramının teride birçk tanımı yapılmıştır. Bu tanımlardan bazıları mikr, bazıları makr bakış açısıyla yapılmıştır. Mikr bakış açısı pazarlamayı firmalar açısından tanımlarken, makr bakış açısı pazarlamaya ssyal bir süreç larak bakar ve tplumun eknmik refahının artırılmasını hedefler. Bu bakış açıları aşağıda ayrıntılı larak ele alınmıştır. Mikr pazarlama Pazarlama kavramının mikr bakış açısıyla çeşitli tanımları yapılmıştır. Birkaç örnek verecek lursak; Pazarlama, tüketicilerin gereksinimlerini gidermek ve işletmelerin amaçlarına ulaşmasını sağlamak için ürün ve hizmetlerin üreticiden tüketiciye akışını yöneten işletme faaliyetidir.

38 Pazarlama, kişilerin ve örgütlerin amaçlarına uygun şekilde değişimini sağlamak üzere malların, hizmetlerin ve düşüncelerin yaratılması, fiyatlandırılması, dağıtımı ve satış çabalarının planlanması ve uygulanması sürecidir. Üretim ve yatırım fikrinden önce başlayan pazarlama faaliyetlerine tüketicilerin arzu ve istekleri yön verir. Pazarlama, hedef pazarlar seçip üstün müşteri değeri yaratmak, belirtmek, iletmek suretiyle müşteri kazanma, elde tutma ve sürdürme sanatıdır. Bir başka tanımda pazarlama, karşılanmamış ihtiyaç ve beklentileri belirleyip pazarı değerlendirerek en iyi hizmet edebileceği pazarları seçip bunlar için en iyi pazarlama karmasını luşturan, rganizasyndaki herkesin müşteri yönlü lmasını isteyen işletme fnksiynudur; şeklinde ifade edilmiştir. Değer, hedef kitle için kalite, fiyat ve hizmetin dğru biçimde bir araya getirilmesidir. Makr pazarlama Pazarlamaya makr bakış açısıyla da birçk tanım yapılmıştır. Bunlardan birkaçı şöyledir; Makr pazarlama, tplumsal hedeflere ulaşacak talep ve arzı uyumlu hale getirecek şekilde, eknmideki mal ve hizmetlerin üreticiden tüketiciye akışını sağlayan ssyal bir süreçtir. Tanımlardan görüleceği üzere, makr pazarlama, mikr pazarlamada lduğu gibi mal ve hizmetlerin üreticiden tüketiciye akışı sırasında yerine getirilen hizmetleri içerir. Ancak makr pazarlamanın üzerinde durduğu knu, bireysel rganizasynların aktiviteleri değil tüm pazarlama sisteminin nasıl çalıştığıdır. Makr pazarlama, tplumun arzu ve isteklerini gerçekleştirmek amacıyla mal ve hizmetlerin üreticiden tüketicilere akışını sağlayan etkin bir eknmik sistemidir. Makr pazarlamanın amacı pazardaki ayrılık ve anlaşmazlıkların üstesinden gelmekitir. Pazarlamanın evrensel fnksiynları bunun gerçekleştirilmesine yardımcı lur. Evrensel pazarlama fnksiynları, satın alma, satma, taşıma, deplama, standardizasyn, dereceleme, fînanslama, risk taşıma ve haberleşmedir. Bunlar makr pazarlama sisteminde yürütülen fnksiynlardır. Pazarlamanın Firmalardaki Rlü Pazarlama ve pazarlama yönetimi hem tplumsal hem de firmalar açısından büyük önem taşır. Daha önce belirtildiği gibi pazarlama, hedef pazarın ihtiyaçlarını karşılamak için değer arama, yaratma ve sunma sanatıdır. Tüketicilerin tatmini yluyla tplumsal (makr açıdan) amaçlara ve firma amaçlarına (mikr açıdan) ulaşılır. Pazarlama yöneticisinin, prblemleri belirleme, nları analiz etme, karar verme çabaları asla sna ermez. PAZARLAMA YÖNETİMİ ANLAYIŞINDAKİ DEĞİŞMELER Pazarlama yönetimi kavramı ve anlayışı, önemli evrimsel gelişmeler göstermiştir. Özellikle sn 25 yıl içerisinde üreticilerin, tptancıların ve perakendecilerin pazarlama düşüncelerinde önemli değişiklikler lmuştur. Çğu işletme pazarlama yönlü düşünmeye başlamış, üretme ya da satma düşüncesinin yerini hedef tüketicileri değer yaratarak tatmin almıştır. Gerçekte pazarlama değil, pazarlama yönetim felsefesindeki değişmeleri açıklayan bu evrimsel gelişmenin aşamaları şöyle sıralanıp özetlenebilir; 1. Üretim yönlü aşamalar Üretim anlayışı aşaması Ürün anlayışı aşaması Satış anlayışı aşaması Üretim Anlayışı Aşaması 2. Pazarlama yönlü aşamalar Mdern pazarlama anlayışı aşaması Bütünsel pazarlama anlayışı Bu anlayışa malın talebinin arzından fazla, başlangıçtaki üretim maliyetlerinin yüksek lduğu durumlarda pazarı geliştirmek için maliyetlerin düşürülmesi gerektiğinde başvurulur. Bu da yığın üretim demektir. Talebin arzdan fazla lduğu durumlarda tüketicilerin fazla seçim hakkı yktur, bulabildikleri ile yetinmek zrundadırlar. Yöneticiler, tüketicilerin mevcut ve fiyatları uygun lan mal almak isteyecekleri, bunun için de üretim ve dağıtım etkinliğini geliştirmenin yeterli lacağı inancı içindedirler. Ürün Anlayışı Aşaması Bu anlayış, tüketicilerin uygun fîyatlı, iyi kaliteli, perfrmansı yüksek ürünlere hayır demeyeceği düşüncesinden hareket eder. Bu nedenle işletmeler tüm çabalarını, ürün ve ürünü geliştirme üzerinde yğunlaştırırlar. Ürün anlayışı, tüketicilerin gerçekten neye ihtiyaçları lduğunu çözümlemek yerine, ürünün kalitesiyle ilgilendikleri, pazarda birbiriyle rekabet eden ürünler knusunda bilgi sahibi ldukları, ödedikleri paraya karşılık en iyi kaliteyi tercih edecekleri ve iyi mal kendini satar gibi varsayımlara dayanır. Gerçekte, iyi mal her zaman satışı garantilemez. Ürün anlayışı tüketicilerin fiyat, kalite ve perfrmans hassasiyetene dayalıdır. Gerçekte, iyi mal her zaman satışı garantilemez. Çünkü bu anlayışta malın biçimi, ambalajı, dağıtım yapısı ve gerekli satış çabaları ihmal edilmiştir. Bir mal ne kadar kaliteli, ne kadar uygun fiyatlı lursa lsun tüketici haberdar edilmedikçe, iyi bir dağıtım yapılmadıkça, satış artırıcı çabalara başvurulmadıkça başarılı lamaz. Satış Anlayışı Aşaması Bu anlayışın en belirgin değişkeni satıştır. Tüm pazarlarda artan rekabet satışı zrlaştırmış ve firmalar uygun fiyat, kalite dışındaki rekabet vasıtalarını aramaya başlamışlardır. İşletmeler gayretlerini satış ve satışı artırıcı çabalar üzerinde yğunlaştırmışlardır. Satış anlayışında, işletmelerin asıl amacının satış sağlamak lduğu, yeterli çaba gösterilmezse tüketicilerin kendiliklerinden satın almaya gitmeyecekleri, çeşitli satış geliştirme araçlarıyla satın almaya özendirmeleri varsayımlarına dayanır. Satıcı yönlü bu anlayışa "Klasik Pazarlama" anlayışı da denilmektedir. Buna göre işletme aktif satış ve tutundurma çabası içerisinde lmalıdır. Pazarlama Anlayışı Pazarlama anlayışı, pazarların istek ve ihtiyaçlarını saptayıp, pazarlama değişkenlerinden yararlanarak alıcıları tatmin etmek lduğunu savunur. Bu anlayışla işletme, faaliyetlerine satıcının değil alıcının isteklerine göre yön verir. Tüketicinin ihtiyacı ve istekleri tüm işletme faaliyerlerinin dak nktasını luştur.ürün daklı üret ve sat anlayışı yerine,müşteri daklı duy ve cevap ver felsefesi geçmiştir. Firmaların işi, ürünleri için dğru tüketicileri bulmak değil, tüketiciler için dğru ürünleri bulmak tır. Klasik pazarlama anlayışında tüketicilerin ürün ve pazar bilgisi zayıftır, pazarlık gücü yktur, ürün iadesi, garanti yaygın değildir, baskıcı, zrla satış yaygındır. Teknljik gelişmeler, küreselleşme, tüketicilerin eğitim düzeylerindeki artış ve etkin iletişim, satış daklı pazarlamadan müşteri daklı pazarlamaya geçişte etkin rl ynamıştır. Teknlji ve küreselleşme, tüm dünyayı bilinen bir pazar haline getirmiştir. Bu durum tüketicinin ürün ve hizmetler knusunda bilgisini, bilincini ve beklentilerini artırmıştır. Bütünsel(Hlistik) Pazarlama Anlayışı Özellikle sn yıllarda pazarlarda yaşanan değişimler, pazarlamada yeni yaklaşımların luşmasına neden lmuştur. Bu anlayışa bütünsel bir diğer ismi hlistik pazarlama denilmektedir. Hlistik pazarlama mdern pazarlamanın bir ileri aşamasını luşturur. Bu anlayışta pazarlamanın

39 dört bileşeni vardır. Bunlar ilişki pazarlaması, bütünleşik pazarlama, içsel pazarlama, perfrmans pazarlamasıdır. İlişki pazarlaması, müşterilerle, çalışanlar, tedarikçiler ile, aracılarla uzun dönemli ilişki kurarak, işletmeye sürdürülebilir bir rekabet avantajı sağlama amacı taşır. Bütünleşik pazarlama karması, firmanın pazarlama bileşenlerini değer ve sinerji yaratacak şekilde bir araya getirmesidir. İçsel pazarlama, firma çalışanlarının da müşteri larak kabul edilip, tatmin edilmesi ve etkin bir iletişim kurulması gerektiğini savunur. Hlistik pazarlama kavramı karşılıklı bağımlı pazarlama prgram, süreç ve aktivitelerinin geliştirilme, dizayn edilme ve uygulanmasına dayanır. Gelecek, pazarlamadaki değişimlerle, pazardaki değişimleri birlikte yönetebilenlerlerin lacaktır. Şekil 10.1 de bütünsel pazarlamanın byutları yer almaktadır. PAZARLAMA YÖNETİM SÜRECİ Günümüzde pazarlama yönetimi, etkinlik sağlamak, pazar payını artırmak ve kar elde etmek için dört temel değişkene daklanmıştır. Bunlar, kalite, değer, ilişki ve tüketici tatminidir. Pazarlamanın üzerinde durduğu en önemli değişken, değerdir. Değer, dğru ürün, hizmet, kalite ve fiyatın kmbinasynu ile sağlanmaktadır. Bu yaklaşım, rekabetçi avantaj sağlamak için gereklidir. Firma, müşteri, rekabet, çevre değişkenlerini iyi krdine etmelidir. Kalite, değer, ilişki ve tüketici tatmini pazarlama yönetim sürecinin en önemli değişkenleridir. Etkili bir pazarlama yönetimi için başarılması gereken bir diğer iş, persnel, finansman, araştırma ve geliştirme ve üretim departmanları ile tüketicinin ihtiyaç ve istekleri yönünde bütünleşmektir. Başarılı fimalar, pazarlamanın bu fnksiynunu, bütün bölümlerin hedeflerini sinerji elde edecek şekilde bütünleştirerek etkin hale getirmişlerdir. Pazarlama yönetiminin bütün bu çabalarının nedeni, müşterileri tatmin etmek, sürdürülebilir rekabet avantajı sağlayarak kar elde edip, firmanın yaşamını devam ettirmektir.işletmeleri yaşayabilmeleri bulundukları çevredeki belirli müşteri grubu için değerli şeyler üretme ve sunmave iletişim kurma yluyla kendilerine gerekli gelir ve kaynakları elde etmelerine bağlıdır. Pazarlama yönetim süreci; I) Pazarlama planlaması sürecinin rganize edilip düzenlenmesi, 2) Pazar fırsatlarının analizi, 3) Hedef pazarların seçilmesi, 4) Pazarlama karışımının geliştirilmesi, 5) Pazarlama çabalarının yürütülmesi, şeklinde beş aşamadan geçer geçer. Bu süreç:

40 Pazarlama planlamasının rganize edilmesi: Her işletme nereye ve nasıl gitmek istediğini belirlemelidir. Planlama işletmelerin hedeflerine ulaşmalarını sağlayacak ylları belirlemektir. Plan yapmayan bir şirketin faaliyetlerinde anlam ve yön yktur. Hedefe varmada yönetimin takip ettiği bir ylun lması için plan yapması gerekir. Planlar kapsadıkları zaman aralığına göre kısa dönemli (1 yıl veya daha az zaman), uzun dönemli (5 yıl veya daha fazla ) şeklinde sınıflandırılabilir. Pazar fırsatlarının analizi: Pazar fırsatlarının belirlenmesi ve değerlendirilmesini içerir. Her örgüt veya firmanın yeni fırsatlar yakalamaya ihtiyacı vardır. Çünkü pazar dinamiktir. Tehditler ve fırsatlar barıdırır. Tüketicilerin ihtiyaçları, rakipler ve çevre sürekli değişmektedir. Pazarın belirsizliğini azaltmak, başarı ihtimalini yükseltmek için yapılması gerken şey pazarı incelemektir. Fırsatlar, alıcının gereksinim duyduğu ve ilgisini çeken, karlı çalışma lanağının yüksek lduğu pazar alanlarında bulunur. Fırsatların çekiciliği, alıcıların sayısına, satın alma güçlerine ve isteklerine bağlıdır. Hedef Pazarların Seçimi: Hedef pazar, firmanın hitap etmek istediği ldukça hmjen müşteri grubudur. Firmalar pazarı, çeşitli değişkenleri göz önünde bulundurarak bölümlere ayırıp, içlerinde işletme imkân ve kaynaklan için en uygun lanları hedef pazar larak seçer ve seçilen her pazar dilimi için uygun pazarlama karması geliştirir. Pazarlama karmasının geliştirilmesi Pazarlama karması bir işletmenin kendi ürününe lan talebi etkilemek için yapabileceği her şeyi temsil eder. Pazarlama karması, ürün, fiyat, dağıtım ve tutundurma değişkenlerinden luşmaktadır. Ürün Kavramı ve Kapsamı Ürün, bir istek ya da ihtiyacı karşılamak üzere tüketim, kullanım, ele geçirme ya da dikkate alınması icin pazarlara sunulan herhangi bir şeydir. Ürün kavramı. fiziksel bjeleri, hizmetleri, mekânları, yerleri, örgüt ve fikirleri içerir. Nrmal larak bir ürünün üç ana byutu vardır: 1- Öz ürün (ürünün yararları): Tüketicinin, ihtiyaçlarını giderme açısından, üründe algıladığı ptansiyel tatminler demetidir. Buna öz veya çekirdek denilir. Alıcının bir ürünü satın alırken neyi aldığını ifade eder. 2- Smut ürün (ürünün nitelikleri): Öz ürünü saran maddi kısım ya da görünümüdür. Yani, bizim gözle görüp, elle ttuğumuz, özü saklayan etli kısımdır. Bir başka değişle ürünü öz ve smut madde luşturur. Smut kısmın maddesi, biçimi, özün algılanma zenginliğini artırır. Öz, dışı etkilediği gibi smut kısımda öze farklı katkılar sağlar. Smut ürünlerin karakteristikleri şunlardır: Kalite, biçim (stil), marka adı ve ambalaj. 3- Genişletilmiş ürün (ürün destek sistemi). Zenginleştirilmiş Ürün: Maddi ürünle birlikte sunulan ek yarar ve hizmetler bütünüdür. Yani ürün ya da hizmetin zenginleştirilmesidir. Garanti, kredi, satış snrası hizmetler (bakım, narım, yedek parça sağlanması), aygıtın, aletlerin mntajı, tesisatın yapılması, yerleştirilmesi, kullanıcıların eğitimi, yetiştirilmesi vb. hizmetler ürünü daha da zenginleştirir. Ürünlerin sınıflandırılması Pazarlamanın temel görevleri, pazara ürün ve hizmetler sunmaktır. Pazara sunulan ürünler ve hizmetler çk çeşitlidir. Demirden giyeceğe, makinadan buğdaya, elmadan yağa, keresteden aspirine, tmbilden yuncağa, binlerce üründen söz edilebilir. Bunların hepsini ayrı ayrı incelemek imkânsızdır. Bu nedenle ürünleri türdeş gruplara ayırmak, sınıflamak gerekir. Pazarlama

41 faaliyetlerini anlamlı kılmak ve başarılı bir pazarlama uygulamak için, nasıl pazarları bölümlemek zrunlu ise ürün ve hizmetleri de gruplamak gerekir. Ürünleri sınıflandırmak başarılı bir pazarlama uyuglaması için gereklidir. Çeşitli kriterlere göre ürünleri gruplamak mümkündür. Örneğin, kaynağına göre; madenier, tarım ürünleri, imal edilmiş ürünler şeklinde; fiziksel niteliklere göre; kırılabilir, bzulabilir ve dayanıklı mallar şeklinde sınıflandırma yapılabilir. Aynca, büyüklüğe, üretim biçimine, üretim ve tüketim ölçüsüne göre de ayrım yapılabilir. Ürünleri en yaygın gruplama şekli üretim ve tüketim malları şeklindedir. - Tüketim malları: En sn tüketicilerin ya da ailelerin emrine hazır kılınan, başka bir işlemden geçirilmeksizin tüketilen ya da kullanılan mallardır. - Üretim malları: Başka malların ya da hizmetlerin üretilmesinde kullanılan mallardır. Tüketim malları Tüketim mallarının birçk sınıflandırması yapılmıştır. Bunlar içerisinde en yaygın kullanılanı tüketicinin satın alma davranışına göre yapılanıdır. Buna göre; Tüketim malları dörde ayrılır; Klayda mallar: Klayda malların en belirgin özellikleri şunlardır: Tüketici malı bilir ve çk az çaba harcayarak satın alır. Fiyat ve kalite karşılaştırması yapmak için ek zaman ve çaba harcamaz. Tüketici, malı ikame eden ve klaylıkla bulduğu malı satın alır. Tüketici bu malları ihtiyaç duyduğunda uğradığı ilk perakendeci mağazadan satın almak ister. Beğenrneli Mallar: Bu mallar satın alınmadan önce nitelikleri ve fiyatlan karşılaştırılır. Tüketicilerin bu gruba giren mallarla ilgili bilgileri yktur. Bu sebeple önce malların ihtiyacı ve imkânlara uygunluğu araştırılır. Mdaya bağlı giyecekler, mbilya bu gruba girer. Özelliği Olan Mallar: Belirli nitelikleri ya da markaları nedeniyle tüketiciler bu malları satın almak için özel çaba harcamakdan kaçınmazlar. Tüketiciler bu ürünlere ilişkin tüm bilgilere sahiptirler ve ele geçirmek isterler. Aranmayan Mallar: Tüketicinin bilmediği veya bilip de satın almayı düşünmediği ürün ya da hizmetlerdir. Bunlar iki grupta ele alınabilir. Birincisi yeni ürünler. Tüketici bu malların tanıtımı yapılmadıkça haberdar lmaz. İkincisi sigrta pliçesi, mezar taşı, mezar yeri veya ansiklpedi vb. hizmetler ise genelde satın alınması düşünülmeyen ve en sna ertelenen ürünlerdir. Her iki ürün de reklam ve kişisel satış çabası ister. Üretim malları Üretim malları çk çeşitlidir. Bu nedenle alt gruplara ayırmak gereklidir. Üretim mallarının sınıflandırılmasında malın kullanım biçimi ya da yeri göz önüne alınır. En yaygın sınıflandırma şöyledir: Ham maddeler: Dğadan elde edilen ve ihtiyaçlarımızı gidermeye yarayan malların yapımında kullanılan şeylere ham madde denir. Bunlar taşıma, yükleme, bşaltma sırasında gerekli krunma dışında, herhangi bir işlemden geçirilmez. Üretim gereçleri ve parçaları: Bitmiş malların içinde yer alırlar. Üretime girmeden önce işlemden geçirilirler. Üretim esnasında daha ileri işleme girerler. Dnatım malları: İmal edilmiş üretim mallarıdır. Uzun süre kullanılan pahalı mallardır. Örneğin, fabrika binası, demirylu, dizel lkmtifler, demirçelik fırınları, elektrnik işlem makinaları, jet uçakları v b. mallardır. Yardımcı Araçlar: Üretim faaliyetini klaylaştıran mallardır. Bitmiş malların içine girmezler. Eknmik ömürleri daha kısadır. Yazı işleri araçları, kasa makinaları, yükleme, bşaltma araçları bu mal sınıfına girerler. İşletme Gereçleri: Bitmiş malın içine girmezler. İşletmenin işleyişine ve üretimine yardımcı lurlar. Kısa ömürlü, düşük fiyatlı, çk az çaba ile ele geçirilen mallardır. Cila, yağ, kırtasiye, tuvalet malzemesi bu gruba giren mallar arasındadır. Yeni ürün geliştirme Yeni ürün başlıca dört biçimde rtaya çıkar: Benzeri lmayan ürünler. Örneğin, kanser ilacı. Var lan bir ürünün yerini alabilen, ancak var lan üründen farklı nitelikleri lan ürün. Örneğin, rady sinemanın büyük ölçüde yerini alan TV ve ev sinema sistemleri. Var lan üründe değişiklik yapılarak rtaya çıkarılan ve var lan ürünün yerini alan mallar. Örneğin, yeni mda kıyafet ve tmbiller. Pazarda bilinen ama üretici işletme için yeni lan benzetme mallar. Örneğin, pazara yeni giren bir işletmenin bilinen bir malı kendi markası altında üretip pazarlaması. Yeni ürün geliştirmek isteyen bir işletmenin başlıca üç seçeneği vardır. Ürünü üretme ( ya da satma) izni almak Ürünü üretme ( ya da satma) yetkisini satın almak Ürünü işletme içinde getiştirrnek İşletmelerin yeni ürün geliştirirken izledikleri sürecin aşamaları ise şöyledir: Yeni ürün fikrinin yaratılması: Gerek işletme içindeki(satış elemanları, çalışanlar) gerekse dişındaki(üniversiteler, ajanslar, aracı kuruluşlar vb) kaynaklardan elde edilen fikirler tplanır. Fikirlerin ayıklanması: Bu aşamada firmanın hedef plitikalarına aykırı lan fikirler ayıklanır, uygun lanlar seçilir. Satış lanağı, maliyet ve firma hedeflerine uygunluk açısından fikirler üstünlüklerine göre sıralanır. Yeni ürün kavramının geliştirilmes: Bu safhada fikirler kavram haline dönüştürülür. Ürün tasarımlarının testi: Burada ürün tasarımı knusunda hedef kitleleri temsil eden gruplara srular srulur. Bu tasarım açıkça anlaşılıyr mu, üründen hangi faydaları bekliyrsunuz? vb. Pazarlama stratejisi geliştirme: Bu aşamalı süreçte, öncelikle hedef pazarın büyüklüğü, yapısı knumlandırma satışlar ve karlılık knusunda stratejik kararlar alınır. Snra uygulanacak pazarlama karma stratejileri belirlenir. Üçüncü aşamada ise uzun dönemli stratejiler belirlenir. İşletme analizi: Bu safhada ürün fikrinin karlı lup lmadığını belirlemek amacıyla fizibilite çalışmaları yapılır. Ürün geliştirme: Ürünün fikir düzeyinden fiziksel ürün haline dönüştürülmek üzere AR-GE departmanına gönderildiği safhadır. Pazar testi: Deneme niteliğinde sınırlı üretimin gerçek, pazar kşullarında piyasaya sürüldüğü safhadır. Bu aşamada testler lumlu ise ticarileştirme kararı verilir. Ticarileştirme: Pazar testlerinde başarılı lan ürünler ticarileştirilir. Büyük miktarlarda üretilerek pazara sürülür.

42 Ürün yaşam süreci Ürünler yaşamları süresince dğal larak şu beş aşamadan geçerler: Giriş, gelişme, lgunluk, dyma ve gerileme. Her aşamada pazar kşulları birbirinden farklıdır. Pazarlama faaliyetleri hayat dönemindeki safhalarla uyumlu kılınmalıdır. Giriş, gelişme, lgunluk, dyma ve gerileme ürün yaşam sürecinin aşamalarıdır. Giriş safhası: Satışlar yavaş yavaş yükselir. Dğrudan rakip yktur. Ürünün nitelikleri sık sık değiştirilir. Üretim maliyetleri ve dlayısıyla fiyatı yüksektir. Pazar geliştikçe fiyatlar giderek düşer. Bu safhada pazarlama maliyetleri de yüksektir. Gelişme safhası: Bu safhada pazar hızla büyür. Satışlar giderek artan ranlarda yükselir. Dğrudan rekabet artar. Rakiplerin sayısı artar. Üretim metdları yenilenir ve fiyat değişiklikleri yapılır. Ürünün dağıtımı yaygınlaşır. Bu aşamada ürün en iyi durumdadır. Eknmik dalgalanmalardan etkilenmez. Olgunluk safhası: Bu safhada aşırı rekabet vardır. Küçük işletmeler güçlerini kaybederler. Pazarın büyüme hızı düşer. Ürün ve hizmet ayarlamaları yapılır. Kâr ranı azalır. Marka plitikası değiştirilir. Dyma safhası: Bu safhada pazarın özellikleri değişir. Eski ürünü lanlar yeni ürün almaya çalışırlar. Ürünün farklı kategrileri luşturulur. Dağıtım kurumları değişir. Fiziksel dağıtım karmaşıklaşır ve maliyet artar. Pazara girme güçleşir. Gerileme safhası: Pazar giderek geriler. Üründe değişmeler lur. Fiyatlarda düzeltme yapılır. Rekabet azalır. Ürün bu safhaya ulaştığında kimi işletmeler yeni ürün üretmeye kimileri de eski üründe değişiklik yapmaya çalışır. Bazı işletmeler ise pazardan çekilmeye karar verir. Ürün yaşam döneminin uzunluk kşulları; teknljinin değişim hızına, pazarın ürünü kabullenmesine, ssyal kültürel gelişmeye, rakiplerin pazara klaylığına, yeni kullanım alanları yani kullanıcılar bulunmasına bağlıdır. Fiyatlandırma Fiyat, ürün ve hizmetlerin parasal değeridir. Fiyat, herhangi bir şeyin ticari değeridir. Diğer bir deyişle herhangi bir ürün ya da hizmet karşılığında satıcı tarafından istenen, alıcı tarafından ödenen para anlamına gelir. Fiyatlandırma kararlarında etkili lan gruplar Firmanın mikr ve makr çevresinde bulunan gruplar fiyatlandırma kararları üzerinde etkilidir. Bu nedenle firmalar, fiyat kararlarında mikr ve makr çevrede yer alan grupların isteklerini göz önüne almalıdır. Aksi takdirde tesbit edilen fiyat, birçk tepkilere hatta işletmenin zarar etmesine sebep labilir. En yaygın psikljik fiyatlandırma türleri; kalanlı fiyatlandırma, imaj fiyatlandırması, alışılmış fiyat ve fiyat hattı plitikalarıdır. Fiyatlandırma metdları En yaygın kullanılan fiyatlandırma metdları şöyledir: 1- Maliyete göre fiyatlandırma: Talep tahminlerinin güç lduğu durumlarda kullanılır. En çk kullanılanları maliyet artı yöntemi ve hedef fiyatlandırmadır. 2- Talebe göre fiyatlandırma: Mdern pazarlama anlayışı, işletmelerin fiyatı belirlemelerinde talebi dikkate almalarını gerektirir. Talebe göre fiyatlandırmada en çk kullanılan yöntemler, algılanan değer fiyatlaması ve değer fiyatlamasıdır. 3-Rekabete göre fiyatlandırma: Bu yaklaşımda firma fiyatlarını rekabete göre belirler. Ya rakiplerinin altında, ya üstünde ya da aynı düzeyde belirler. Buna göre iki farklı fiyatlandırma söz knusudur. Bunlar cari piyasa fiyatlandırması ve kapalı zarf usulü fiyatlandırmadır. Nihai fiyatı belirleme Firmalar nihai fiyatı belirlerken şu faktörleri dikkate almalıdırlar. Bunlar; psikljik fiyatlandırma, diğer pazarlama karması elemanlarının fiyat üzerindeki etkisi, firmanın fiyatlandırma plitikaları ve fiyatın diğer kurumlar üzerindeki etkisi. Psikljik fiyatlandırma: Fiyatlandırmada psikljik faktörlerin dikkate alınmasıdır. En yaygın psikljik fiyatlandırma türleri: Kalanlı fiyatlandırma, imaj fiyatlaması, alışılmış fiyat ve fiyat hattı plitikalarıdır. Kalanlı fiyatlandırma: Küsuratlı fiyatların yuvarlak lanlardan daha fazla tüketici cezp ettiği düşüncesine dayanır. Örneğin 10, 20, 30 TL fiyatlardan ise 8.99,29.99 gibi fiyatların satışları sağlamada daha etkili lduğu görülmüştür. İmaj fiyatlaması: Prestij fiyatlaması da denilmektedir. Burada firma ürününün fiyatını kaliteyi, farklılığı yansıtacak şekilde yüksek tutar. Alışılmış fiyat: Bu fiyat plitikasında tüketici fiyata öylesine alışmıştır ki bunun dışındaki bütün fiyat alternatiflerini reddeder. Maliyet artışları karşısında firma ya kaliteyi ya da miktarı düşürür. Fiyat hattı: Burada belırli bir mamül grubunun fiyatı belırli bölgelerde ygunlaşmaktadır. Yani müşteriler bu bölgede yer alan fiyata ilgi göstermektedirler. Bu alanın üstündeki ya da altındaki fiyat kabul görmez. Diğer Karma Elemanlarının Fiyat Üzerindeki Etkisi: Nihai fiyat belirlenirken markanın kalitesinin, rekabete yönelik reklamların dikkate alınması gerekir. Yapılan çalışmalar göstermiştır ki tüketiciler bildikleri, yüksek kaliteli ve reklamların yüksek kaliteyi yansıttığı ürün ve markalara daha yüksek fiyat ödemektedirlar. Firmanın Fiyatlandıma Plitikaları: Planlanan fiyat, firmanın fiyatlandırma plitikasını yansıtmalıdır. Genellikle amaç firma için karlı, müşteriler için kabul edilebilir bir fiyat düzeyi luşturabilmektir. Fiyatın Pazardaki Gruplara Etkisi: Fiyat belirlenirken pazardaki grupların (rakipler, tedarıkçiler, kamuyu grupları, aracılar vb) tepkisi de dikkate alınmalıdır. Örneğin, rakipler fiyata nasıl tepki gösterecek, aracılar bu fiyatı yüksek bulacaklar mı? vb. Fiyatın uyarlanması Firmalar genellikle tek bir fiyat kullanmazlar, cğrafik talep, maliyetler, pazar bölümünün ihtiyaçları, satın alma zamanı, dağıtımın sıklığı, garantiler kullanılarak farklı fiyatlar belirlenebilir. Firma aşağıdaki fiyat farklılaşma yöntemlerini hitap ettiği pazar dilimine, kanal yapısına vb değişkenlere göre kullanabilir. Bunlar: Cğrafik fiyatlandırma, iskntlar ve fiyat indirimleri, prmsynel fiyatlar, farklılaştırılmış fiyatlandırma ve ürün karması fiyatlamasıdır. Dağıtım Kanalı Ürün ve hizmetlerin tüketicilere kadar ulaştırılması için luşturulan sisteme dağıtım kanalı diyruz. Eknmik faaliyetleri bütün larak üretim-pazarlama-tüketim süreçleri şeklinde göstermek mümkündür. Bu durumda, pazarlamanın iki süreç arasındaköprü vazifesi gördüğü rtaya çıkar. Bu süreçler içerisindeki her faaliyet klunda, üretim nktalarından başlayarak tüketim yerlerine kadar çeşitli kurumlar yer alırlar. Dağıtım kanalı, ürün ve hizmetlerin pazarlanmasını sağlayan işletme içi örgütsel birimlerle işletme dışı pazarlama kurumlarının

43 luşturduğu yapıdır. Gelişmiş lsun, gelişmekte lsun, her çeşit eknmi içerisinde ürün ve hizmet üretenler, ürettiklerini, tüketici veya kullanıcılar tarafından klayca elde edilebilir kılmak zrundadırlar. Başlıca dağıtım kanalı üyeleri Aracı, üretici ile nihai tüketici veya ürünleri kendi üretiminde kullanan endüstriyel kullanıcı arasında yer alan bir kuruluş lup malın, alım ve satımında görev üstlenir. Malın mülkiyetini üzerine alır veya almaksızın mülkiyetin devrinde aktif rl ynar. Aracıların sınıflandırılmasında, genellikle mamulün mülkiyetini üzerine alınıp almaması esas alınır. Mamulün mülkiyetini üzerine alan aracılara "tüccar aracı" denir. Tptancılar Tptancı aracı, satın aldığı ticari emtiayı perakendecilere, diğer tacirlere, endüstriyel, kurumsal ve diğer ticari kullanıcılara satan ancak nihai tüketicilere satışı istisnai lan kişi ya da firmalardır. Tptancıların asıl görevi tekrar satmak ya da üretim işlevinde kullanma amacı taşıyanlara mal satmaktır. Tüccar tptancı: Tüccar tptancı başlıca işi tptancılık lan bağımsız bir işletmedir ve dağıtılacak lan ürünün sahipliğini alır. Bu tür işletmeler tam hizmet veren tptancılar ve sınırlı hizmet veren tptancılar larak iki gruba ayrılır. Tam Hizmet Veren Tptancılar: Bütün tptancılık faaliyetlerini yerine getiren bağımsız tüccar tptancılardır. Sınırlı Hizmet Veren Tptancılar: Bazı pazarlama hizmetleri sunan ve bu hizmetlerde uzmanlaşan bağımsız tüccar tptancılardır. Bunlar, öde götür tptancıları, kamynlu tptancılar, masabaşı tptancıları, raf tptancıları, üretici kperatifleri şeklinde sınıflandırılabilir. Acente ve kmisyncu tptancılar: Tüccar tptancılardan farklı larak acente tptancısı, ürünlerin mülkiyetini üzerine almadan satar ve tüccar tptancıdan daha az hizmet yerine getirir. Genellikle ürün hattı ve müşteri türüne göre uzmanlaşırlar. Acente ve kmisyncu tptancılar şu şekilde sınıflandırılır: Üretici Acentesi: Tamamlayıcı hatlarda iki veya daha fazla sayıda üreticiyi temsil etmektedir. Satış Acentesi: Üreticinin bütün ürünlerini satma yetkisine sahip kntratlı aracılardır. Satın Alma Acentesi: Genellikle alıcılar ile uzun vadeli ilişkileri lan ve ürünleri nlar için araştıran, alan, deplayan ve alıcılara gönderen aracılardır. Kmisyncu: Başlıca fnksiynu alıcı ile satıcıyı bir araya getirmek ve anlaşmalarını sağlamaktır. Simsarlar(Brkerler): Namına hareket ettiği kişi ya da kuruluş adına mülkiyete sahip lmaksızın malın alım ya da satımında aracılık eder. Müzayede firmalar: Müzayedeye uygun ürünlerin(antika eşya, çiçek, sanat eseri vb) alım ve satımına aracılık eden kuruluşlardır. Üretici işletmelerin sahip lduğu şubeler ve bürlar: Üretici işletmeler, kendi ürünlerinin dağıtımını çeşitli bölgelere yapabilmek için tptancılar kullanmak yerine, kendi şubelerini ve satış fislerini kurarak, tptancılık fnksiynunu üstlenmektedirler. Üretici işletmelerin sahip lduğu şubeler ve bürlar şu şekilde sınıflandırılır: Satış Şubeleri, ürünlerin stklanması, satış ve tutundurmasını geliştirmek üzere üreticiler tarafından kurulur. Bu şubeler ürünleri stklar, dağıtımını yapıp teslim ederler ve siparişlerle ilgili gerekli işlemleri tamamlarlar. Satış Bürları, stk bulundurmaz ve genellikle kuru ürünler ile manifatura endüstrisinde daha yaygındırlar. Perakendeciler Perakendecilik, nihai tüketim mallarının nihai tüketicilere satışıdır. Perakendeci, müşterinin istediği ürünü klayca satın alması için müşterilerin satın alma acentesi gibi faaliyet gösteren bağımsız tacirdir. Görevi, kendi ya da ailesel ihtiyaçları için kullanma, tüketme amacı taşıyan nihai tüketiciye mal ve hizmet satmaktır. Perakendeciler sağladıkları hizmet miktarına, ürün hatlarının uzunluğu ve derinliği ile uyguladıkları fiyata ve örgütlenme şekillerine göre şöyle sınıflandırılabilir: 1. Sundukları Hizmet Miktarına Göre Perakendeciler: Farklı hizmetler farklı miktarda hizmet gerektirir ve müşteri hizmetleri tercihleri farklılık gösterir. Kendin seç-al yöntemini kullanan perakendeciler: Bu sistemde ürünler tezgah ya da raflar üzerine knulur. Müşteriler satın almak istedikleri ürünü seçer, kasaya öder ve çıkar. Sınırlı hizmet sunan perakendeciler: Beğenmeli ürünler (giysi,mbilya vb.) satarlar. Müşterilerin,bu ürünlerle ilgili bilgiye ihtiyacı lduğu için satış elemanı bulundururlar. Tam hizmet sunan perakendeciler: Özellikli ürünler satan, birinci sınıf departmanlı mağazalardır. 2. Ürün Çeşitliliğine Göre Perakendeciler: Perakendeciler aynı zamanda ürün hattının uzunluğuna ve derinliğine göre de sınıflandırılabilirler. Ürün hatlarının uzunluğu ve derinliğine göre perakendecilerin sınıflandırılması şu şekildedir: Genel Mağazalar: Birçk ürünün sınırlı çeşidini satan mağazalardır ve genellikle bu ürünler klay bulunan ürünlerdir. Özel mağazalar: Tek tür klayda ya da beğenmeli malın pek çk çeşidini satan mağazalardır.bunlar ana ürünün yanında tamamlayıcı ürünleri de satarlar. Örneğin, ayakkabı yanında terlik çanta, kemer, cüzdan vb. Departmanlı mağazalar: Bir biriyle ilişkisi lmayan birçk tür ve çeşit malı satan mağazalardır. Ev eşyası, giysi, beyaz eşya ayrı bölümlerde satılır. Sınırlı türde ürün satan mağazalar: Bu tür mağazalar sık alışveriş yapılan marketlerden luşmaktadır. Birbiriyle ilişkili birkaç tür malın birçk çeşidini satarlar. Örneğin kuru gıda satıcıları, kadın erkek kıyafeti satıcıları vb. Hipermarketler: Hizmet perakendecileri: Ürün hattında sadece hizmet bulunan perakendecilerdir. 3. Fiyat Uygulamalarına Göre Perakendeciler: Perakendecilerin çğu uygun fiyatlara uygun kalitede ürünler ve müşteri hizmetleri sunarken bazıları da yüksek fiyata yüksek kaliteli ürünler sunarlar. Fiyat uygulamalarına göre perakendecilerin sınıflandırılması şu şekildedir:

44 İsknt mağazaları: Bu mağazalar sürekli düşük fiyat,düşük kar marjı ile yüksek hacimde satış yaparlar. Pazarda bilinen tanınmış markaları rakiplerinden daha düşük fiyatlarla satan mağazalardır. Büyük süpermarketler, elektrnik, spr giyim mağazaları bu gruba örnek gösterilebilir. Perakendeci fiyatının altında satış yapan mağazalar: Bu tür perakendeciler nrmal tptancı fiyatının altında ürünleri satın almakta ve perakendecinin uyguladığı fiyatın altında satmaktadırlar. Outlet mağazalar bu grubun en iyi örnekleridir. 4. Örgütsel Yapılarına Göre Perakendeciler: Örgütsel yapılarına göre perakendecilerin sınıflandırılması şu şekildedir: Bağımsız perakendeci mağazalar: Büyük ya da küçük her türlü perakendeci işletme bağımsız larak işletilebilir ve sahibi bir kişi labildiği gibi işletme bir rtaklık tarafından da kurulabilir. Geleneksel küçük lçekli giyim, tuhafiye mağazaları örnek verilebilir. Zincirleme perakendeci mağazalar: Bir işletmenin birden fazla mağaza açıp, ürünlerini buralarda satışa sunmasıdır. Süpermarket ve mağaza zincirleri buna örnek gösterilebilir. Perakendeci kperatifleri: Bağımsız perakendecilerin, büyük ölçekli perakendeciler ile rekabet edebilmek için bağımsızlıklarını yitirmeden, büyük ölçeğin sağladığı üstünlüğü ele geçirmek için kperatif luşturmalarıdır. Tüketici kperatifleri: Tüketicilerin kperatif kurarak, perakendeci kurum çalıştırmalarıdır. Lisanslı perakendeciler(frençayzlar): Bir markanın imtiyaz hakkının belirli süre ve kşullarla başka bir işletmeye verilmesiyle luşan perakendecilik sistemidir. Örneğin, fastfd zincirleri genellikle lisanslı perakendecilerdir. Fiziksel Dağıtım Dağıtım kanalları belirlendikten ve kanalda yer alacak işletmeler seçilip aralarındaki ilişkiler belirlendikten snra seçilen kanallarda malın fiziksel hareketinin nasıl yapılacağı knusu ile ilgilenmek gereklidir. Talebi elde etme ve talebe hizmet etme pazarlamanın iki ana bölümünü luşturmaktadır. Fiziksel dağıtım, malların pazara fiziksel larak akışıyla ilgilenir. Pazarlama kanalı ile fiziksel dağıtım birbirini tamamlar. İkisi de üreticiyi pazara ulaştırır. Kanalı luşturan işletmeler, hem malın sahipliğinin devrini hem de malın akışını sağlarlar. Fiziki dağıtım, çğu kez taşıma ile eş anlamlı görülür. Ancak taşıma fiziksel dağıtım eylemlerinden yalnızca biridir. Fiziksel dağıtım, taşımanın yanısıra, yükleme, bşaltma, deplama, stk denetimi, kruyucu ambalajlama gibi türlü eylemlerden luşur. Bu eylemler birbirinden farklıdır. Her eylemin birbirinden ayrı işletmeler ya da örgüt birimlerince yerine getirilmesi gerekir. Ayrıca her eylemin önemi işletmeden işletmeye değişir. Tutundurma Tutundurma, pazarlama karmasının önemli bileşenlerinden biridir. Aslında alıcılar firmanın sunduğu pazarlama karmasını ayrı ayrı değil aldıkları ürün ya da hizmetle özdeşleştirerek algılamaktadırlar. Çağdaş pazarlama, iyi bir ürün gelişitirip uygun şekilde fîyatlandırılarak hedef alıcılarına sunmanın yanıda bu alıcılarla uygun bir iletişim kurmayı da gerektirir. Tutundurma çabalarının temel amacı, kuruluşun kendisi ve pazarlama karması hakkında fiili veya ptansiyel alıcılara bilgi vermek, hatırlatma yapmak, ikna etmektir. Tutundurma karması Tutundurma karması, bir işletmenin, ürün ya da hizmetinin satışını klaylaştırmak amacıyla üretici-pazarlamacı işletmenin denetimi altında yürütülen, müşteriyi ikna etme amacına yönelik, bilinçli, prgramlanmış ve eşgüdümlü faaliyetlerden luşan bir iletişim sürecidir. Tutundurma karmasının rtak özellikleri şunlardır: Tutunduma iletişim kuramına dayanır ve ikna edici lma özelliği vardır. Dğrudan satışları artırma amacına yönelik lduğu kadar, tutum ve davranışlara da yöneliktir. Genellikle işletmelerin dış çevre ile lan iletişimini içerir. Fiyata dayalı lmayan bir rekabet aracıdır. Sadece tüketicilere yönelik değil pazarlama kanal yöneticilerine de yöneliktir. Reklam

45 Oluç a göre reklam; bir ürünün ya da hizmetin, bir kurumun, bir kişinin ya da fikrin kimliği belli srumlusu tarafından, tarifesi önceden belirlenmiş bir bedel ödenerek kitle iletişim araçları ile kamuya lumlu biçimde tanıtılıp benimsetilmesidir. Reklamın karakteristik özellikleri : Yayılabilme Özelliği: Satıcı mesajının sık tekrarlanması, rakiplerin mesajlarıyla karşılaştırma yapmaya lanak vermesi, satıcının gücü hakkında lumlu izlenimler vermesi, reklamın yayılmasını sağlamaktadır. Geniş Kitleye Sunulabilme Özelliği: Büyük kitlelere seslenebilme gücü, kamuyu önünde sunuşun yarattığı meşruluk izlenimini uyandırır ve ürünleri standart lmaya zrlar. Reklamı yapılan ürün kamuyu önünde savunulabilir görülür ve kitlelere karşı srumluluk taşır. Daha Geniş İfade Gücü: Baskı, ses ve renklerin sanatsal kullanımına, dramatik, etkin ve canlı sunuşa yatkınlık, ifade gücünü arttırır. İlan ve duyuruda lduğu gibi çğunlukla söze dayalı bir ifade yerine reklamda görsel ve işitsel dnanımlarla daha güçlü bir ifade elde edilebilir. Bireysel lmama özelliği: Reklamın yüz yüze iletişim gerektirmemesi, hedef kitle üzerinde baskı yaratmaması, iletişimin tek yönlü lması, tüketicilerden reklam verenlere dğru lması beklenen geri bildirimin zaman içinde gerçekleşmesi reklamın kitlesel satış larak da değerlendirilmesine yl açar. Reklamın işletmeler açısından temel amacı karlılığı arttırmak ise de pazarlama açısından bazı özel amaçları vardır. Özel amaçlar dikkate alınmaksızın bir reklam kampanyasının başarılı lma şansı zayıftır. Amaçlar genel larak şu şekilde sıralanabilir: Haberleşme ile ilgili lan amaçlar Talebin artırılması ile ilgili lan amaçlar Karların artırılması ile ilgili lan amaçlar Diğer amaçlar: marka imajı luşturmak, kişisel satış prgramını desteklemek, satışçıların ulaşamadığı kişilere ulaşmak, aracılarla ilişkileri geliştirmek, yeni bir pazara girmek, ya da yeni bir tüketici grubunu çekmek, önyargılara karşı durmak, işletmenin saygınlığını arttırmak, alışkanlıkları değiştirmek, piyasaya egemen lmaktır. Reklamın İşlevleri : Bilgi verme işlevi: Ürün veya hizmetin pazara sunulduğu ilk dönemlerde özellikle dikkat çekme, özellik ve kullanım bilgisi verme ve benzerlerinden ayırt etme amacıyla yapılan reklamlar bilgi verme işleviyle yapılır. Birincil talebi luşturmak için de bilgi verme işlevi ön planda tutulur. İkna etme işlevi: Ürünlerin benzerleri arasında üstünlük sahibi özelliklerin öne çıkarılması, kanıt göstererek, duygulara hitap ederek veya karşılaştırmalı reklam yaparak marka bağımlılığı yaratılması yluyla tüketiciler ikna edilmeye çalışılır. Hatırlatma işlevi: Benimsenmiş lan markalara ait lumlu izlerin zaman zaman hatırlatılması yluyla ikna işlevinin pekiştirilmesi yluna gidilir. Hatırlatma işleviyle reklamlar belli gün, lay veya özel durumlar da dahil edilerek hedef kitlesiyle iletişimi sağlar. Değer katma işlevi: Reklamlar aynı zamanda markaların değerini arttırma anlamında nları daha üstün ve seçkin göstererek reklamı yapılmayan bir ürüne göre prestijli hale getirir. Bu işleviyle reklamlar değer yaratıcı veya değer katıcı işlev görürler. Kişisel Satış Satış, kişiler arası ilişkilere dayanır ve etkileme, ikna etme yluyla karşılıklı ihtiyaçların giderilmesine yöneliktir. Bu nedenle satış ürünü ya da hizmeti satın almaları için insanları etkilemektedir. Kişisel satış çabalarını, Ürün tanıtımları Satış sunumları Teşvik prgramları Örnek ürün (eşantiyn) dağıtımları Satın almaya teşvik edici prgramlar Fuar ve sergilerdeki tanıtımlar, luşturmaktadır. Kişisel satışın genel amaçları, müşteriyi ikna ederek satışın lmasını sağlamak, işletmeye pazar, rakipler ve müşteriler hakkında bilgilerin dğru ve zamanında ulaştırılmasını sağlamak, müşterilere uygun seviyede hizmetlerin gitmesini sağlamak, müşteri tatminini sağlamak ve geliştirmek şeklinde ifade edilebilir. Halkla ilişkiler Örgüt ile ilgili çevreler arasında karşılıklı iletişimi, anlamayı, kabulü ve işbirliğini sağlayıp sürdürmeye yardımcı lan bir yönetim fnksiynudur. Tanımlardaki rtak unsurlara göre halkla ilişkilerin kapsamı, halkla ilişkilerin görevleri bağlamında şöyle değerlendirilebilir: Örgüt yönetiminin bir parçası larak planlı ve sürekli bir prgramı uygulamak, Örgüt ve kamuyu arasındaki ilişkileri ele almak, Örgüt içinde ve dışında farkındalığı, görüşleri, tutumları ve davranışları izlemek, Plitikalar ve eylemlerin kamuyu üzerindeki etkisini analiz etmek Kamuyu çıkarları ve örgütün varlığını sürdürmesi açısından zıtlıklar bulunan plitikalara, prsedür ve eylemlere düzenleme getirmek, Örgüt ve nun kamuyu açısından her iki tarafa da yarar sağlayan yeni plitikalar, prsedürler ve eylemlerin luşturulmasında yönetime tavsiyelerde bulunmak, Örgüt ve kamuyu arasında iki yönlü bir iletişim kurmak ve sürdürmek,

46 Örgütün içinde ve dışında farkındalık, fikirler, tutumlar ve davranışlarda özgün değişimler sağlamak, Kuruluş ve kamuyu arasında yeni ilişkiler kurmak ve/veya var lan ilişkileri krumak için çalışmak. Halkla ilişkiler araçları: Halkla ilişkilerin araçlarını kuruluş içi rekamlar, kamu hizmeti reklamcılığı, kurumsal reklam,kurum içi yayınlar luşturur. Kuruluş içi reklamlar: Kuruluş tarafından kendi bünyesinde belirli amaçlar için hazırlanan ve dışarıya yönelik parasal bir ödemenin lmadığı reklamlardır(yaz döneminde yayınlanacak diziler, prgramlar vb.). Kamu hizmeti reklamcılığı: Medya tarafından ücret alınmaksızın kamu yararına yapılan reklamlardır. Sigaranın zararları, AIDS le mücadele vb. Kurumsal reklam: Kurum imajı yaratmak amacıyla hedef alıcıların ilgisini kuruma çekmek, kuruma lan sempatilerini pekiştirmek ve davranışlarını bu yönde etkilemek için yapılır. Kurum içi yayınlar şunlardır: Kurum çalışanları ve rtakları hedef kitledir. Gazete ve dergiler, brşür ve kitapçıklar, kurulu raprlar, mektuplar, afişler, pankartlar duyuru panları ftğraflar, filmler tplantılar ve geziler, özel laylardır. Satış Tutundurma: Kişisel satış, reklam ve tanıtma dışında kalan iletişim çabalarıdır. Özel bir şeylerin teklif edilmesi, sunulmasıdır. Satış tutundurma vasıtaları tüketicilere yönelik, aracılara yönelik ve satış rgütüne yönelik lmak üzere üç grupta değerlendirilir. Tüketicilere yönelik tutundurma çabaları, numuneler, kupnlar, iadeler yarışmalar çekilişler vb. dir. ÖZET: Pazarlamanın rlü tüketicilerin karşılanmamış ihtiyaçlarını belirleyerek, pazar için yeni ve etkileyici çözümler üretmektir. Pazarlamacılar hedef pazardan lumlu tepki alabilmek için kntrl edilebilir pazarlama değişkenlerini etkin bir şekilde kullanmalıdırlar. Firmaların pazarlama karması değişkenleri ürün, fiyat, dağıtım ve tutundurmadır. Ürün ya da hizmetlerle ilgili kararlar alınırken, ürün seçimi, kalitesi, markası ve ürünle birlikte sunulacak hizmetler ele alınır. Fiyatla ilgili plitikalar belirlenirken fiyat düzeyi ve stratejileri tespit edilir. Yine dağıtım kanalı ve fiziksel dağıtımla ilgili plitikalar belirlenirken dağıtım kanalının eni byu, aracıların seçimi, fiziksel dağıtım kararları ile ilgili stratejiler belirlenir. Tutundurma çabalarında ise reklam, satış geliştirme, halkla ilişkiler ve kişisel satış çabalarınin etkin kullanımı için plitikalar belirlenir. Amaç, tüketici beklentilerine en uygun karma ile rekabet üstünlüğü sağlayarak, firma ve marka bağlılığı sağlamaktır.