FEN BİLGİSİ/FİZİK ÖĞRETMENLERİNİN EĞİTİMİ-I : GEREKSİNİMLER VE ETKİNLİKLER

Transkript

1 FEN BİLGİSİ/FİZİK ÖĞRETMENLERİNİN EĞİTİMİ-I : GEREKSİNİMLER VE ETKİNLİKLER Işık Şifa ÜSTÜNER 1, Aytekin ERDEM 2, Yaşar ERSOY 3 1 Akdeniz Üniversitesi Eğitim Fakültesi, ANTALYA 2 Trakya Üniversitesi Tekirdağ Meslek Yüksekokulu, TEKİRDAĞ 3 ODTÜ Eğitim Fakültesi, ANKARA Bu incelemede, mesleğinde yetkin fen bilgisi/fizik öğretmeninin genel nitelikleri ana başlıklarla sıralandıktan sonra, hizmetiçi eğitimin gerekleri, amaçları, tasarlanacak program ve etkinliklerin başlıca özellikleri açıklanarak, Antalya ve Tekirdağ illerinde düzenlenen hizmetiçi eğitim etkinlikleri için öğretmen gereksinimleri belirlenip, bu konuda ne tür etkinlikler düzenlendiği ve gerçekleştirildiği, karşılaşılan sorunlar ve olası çözüm önerileri açıklanmaktadır. Konunun çok boyutlu olduğu düşünülerek, yapılan araştırma sonucunda elde edilen öğretmen görüşleri ile düzenlenen fen/fizik öğretimi laboratuar etkinliklerinden örnekler verilerek çözüm önerileri kısmen somutlaştırılmaktadır. Böylece daha etkili ve yararlı hizmetiçi eğitim programları ve kursları için neler yapılabileceği konusunda görüş ve öneriler, daha sonrası için planlanan diğer etkinlikler ana başlıklarıyla sıralanmaktadır. Anahtar Sözcükler: Fen/fizik eğitimi, öğretmen gereksinim ve etkinlikleri, mesleki yetkinlik. 1. GİRİŞ Eğitim, yaşantımız için gerekli temel bilgi ve becerileri edinmemizi, evrensel değerleri özümsememizi olanaklaştırdığı gibi, iş alanımızda etkin ve verimli çalışmanın gerekli alt yapısını hazırlar. Bu nedenle, gelişmiş ve çağdaş her ülkede her meslek için ölçütler (standartlar) belirlenmiş olup işverenler, işgörenlerden yetkinlik belgesi (diploma veya sertifika) istemektedirler. Bununla birlikte, her mesleğe göre insan gücünün hazırlanmasında ve geliştirilmesinde, belli süreli örgün eğitim yeterli olmamakta, görev süresinde sürekli eğitime gereksinim duyulmaktadır. Bu nedenle, çağdaş toplumlarda her meslek kuruluşunun tüzüğünde ve çalışma programlarında bazı eğitim etkinliklerine yer vermesi; üyelerini bilgilendirmesi ve bilinçlendirmesi beklenmektedir. Bu bağlamda, ülkelerin gereksinimi olan nicelikte ve nitelikte insan gücünü eğitme ve yetiştirme sorumluluğunu yüklenen öğretmenlerin eğitim kurumlarında daha verimli çalışmaları, gelişen ve değişen koşullara uygun öğretme ve eğitme süreçlerini sürdürebilmeleri için kısa veya uzun süreli eğitim görmeleri ve mesleklerinde yetkinleşmeleri gerekmektedir [1,3]. Etkin öğretim teknik ve yöntemlerini kullanarak öğrencilerin; fen/fizik konularına ilgilerini çekmek, fen ve teknolojik olayları yorumlamalarını, fen/fizik kavramlarını ve ilkelerini anlamlı anlamalarını sağlamak önemlidir [2,4,5]. Bu nedenle, öğretmen gelişimi çağdaş eğitimin bir gereği olup öğretmenlere yaşam boyu eğitim için olanaklar sunulmalıdır. Örneğin, öğretmenlerin öğrenciyi merkeze alan uygulamalarla ilgili ve öğretim yöntem ve teknikleri hakkındaki bilgilerini sürekli geliştirmeleri zorunludur. Bu bağlamda, Fen bilgisi/fizik öğretmeninin gerekli ve yeterli alan bilgisi, alan öğretimi bilgisi ve genel kültürle yetkinleşmesi ve yeni yeterlilikler kazanması gerekir [6-8]. Bu incelemede, Trakya Üniversitesi Eğitim Fakültesi, Türk Fizik Vakfı (TFV) ve Özel Tekirdağ Fen Lisesi'nin öncülüğünde 3-4 Haziran 2002' de Tekirdağ ilinde düzenlenen hizmet içi eğitim etkinliklerine katılan bir grup fen bilgisi/fizik öğretmeninin fen/fizik öğretimindeki bilgi/deneyim düzeyleri ve katılmak istedikleri seminer/işlik etkinlikleri hakkındaki görüşleri değerlendirilmiştir. 2.YÖNTEM VE ARAÇLAR Çalışma, tarama yöntemi ile derlenen verilere dayalı olarak betimleme ve yordamsal bulguları içeren bir incelemedir. Bu nedenle, güvenirliliği yüksek düzeyde ölçek geliştirmeye uygun bir araştırma tasarlanmıştır. Araştırmada öğretmen görüşlerini belirlemek amacı ile Likert ölçeğine benzer dört puanlık bir ölçek hazırlanmış, ölçek anket biçiminde uygulanmıştır. Araştırmada, özetle, öğretmenlerle ilgili yedi bağımsız değişken ile mesleki bilgi/deneyim düzeyleri ve katılmak istedikleri öğrenme/öğretme güçlükleriyle ilgili seminer/işlik etkinlikleri arasındaki ilişkiler sorgulanmıştır. Bu bağlamda, öğrenme/öğretme güçlükleri konusundaki bilgi/deneyim düzeyleri ve katılmak istedikleri seminer/işlik etkinliklerinin bir listesi çıkarılmıştır. Ayrıca, katılımcı öğretmenlerin hizmetiçi eğitim ve yetiştirme kursları ile ilgili düşünce ve önerileri açık uçlu maddelerle sorgulanmıştır. Daha sonra, derlenen veriler bilgisayarda t-testi ve tek yönlü varyans analizi (ANOVA) tekniği kullanılarak değerlendirilip yorumlanmaktadır. Araştırma problemi, hipotezler, evren ve örneklemle ilgili açıklamalar aşağıdadır.

2 Problemler: Fen bilgisi/fizik öğretmenlerinin fen/fizik öğretimindeki bilgi/deneyim düzeyleri ve katılmak istedikleri seminer/işlik etkinliklerinin belirlenmesi araştırmanın problemi olarak seçilmiştir. Bu problemin alt problemleri de aşağıdadır. P1: İlköğretim 6-8. sınıf fen/fizik öğretmenlerinin mesleki bilgi ve deneyim düzeyleri nelerdir? P2: İlköğretim 6-8. sınıf fen/fizik öğretmenlerinin katılmak istedikleri seminer/işlik etkinlikleri nelerdir? Hipotezler: Yukarıdaki alt problemlere göre hipotezlerimiz şunlardır H1: Mesleki bilgi/deneyim ve öğretme güçlükleri bakımından, fen/fizik öğretmenlerinin kişisel özellikleri (görev yaptığı kurum, çalıştığı okul türü, cinsiyet, deneyim, okuldaki görevi, branşı, bildiği yabancı dil) arasında anlamlı farklılıklar yoktur. H2: Katılmak istedikleri seminer/işlik etkinlikleri ve öğretme güçlükleri bakımından fen/fizik öğretmenlerinin kişisel özellikleri (görev yaptığı kurum, çalıştığı okul türü, cinsiyet, deneyim, okuldaki görevi, branşı, bildiği yabancı dil) arasında anlamlı farklılıklar yoktur. Evren ve Örneklem: Veriler Tekirdağ ili ve ilçeleri ilköğretim 6-8. sınıflarda derse giren 234 fen bilgisi/fizik öğretmeninden 37 deneğin verdiği yanıtlarla sınırlıdır. 3. BULGULAR 3.1. Demografik Yapı: Anket sorularını yanıtlayan gönüllü öğretmenlerin 35 (%95) i devlet okullarında, 2 (%5) si diğer okullarda görev yapmaktadırlar. Öğretmenlerin 22 (%60) si ilköğretim okullarında, 13 (%35) ü ortaöğretim okullarında, 2 (%5) si diğer okullarda çalışmaktadırlar. Deneklerin 25 (%68) i bay, 12 (%32) si bayan olup; 1 (%3) i 0-5 yıl, 11 (%30) i 6-11 yıl, 5 (%14) i yıl, 16 (%42) sı, yıl, 3 (%8) ü yıl, 1 (%3) i yıl deneyimlidir. Öğretmenlerin 34 (%92) si öğretmen, 3 (%8) i yönetici kadrolarda çalışmaktadırlar. Ankete katılanların 23 (%62) ü fen bilgisi, 8 (%22) i fizik, 4 (%11) ü kimya ve 2 (%5) si biyoloji öğretmenidir. Öğretmenlerin 13 (%35) ü İngilizce, 3 (%8) ü Almanca, 4 (%11) ü Fransızca, 3 (%8) ü diğer dilleri bildiklerini, 14 (%38) ü ise hiç dil bilmediklerini belirtmişlerdir Öğretmenlerin öğretme güçlükleri bakımından bilgi/deneyim düzeyleri ile ilgili görüşleri Öğretmenlerin fen/fizik öğretimi bilgisi yeterliliği bakımından mesleki deneyim ve bilgi düzeyleri önem kazanmaktadır. Bu nedenle öğretmenler, hizmetiçinde teknolojik gelişmelerden yararlanarak değişim ve yenilenmeye gereksinim duymaktadırlar. Öğretmenlerin öğretme güçlükleri bakımından bilgi/deneyim düzeyleriyle ilgili görüşleri Çizelge 1 de, katılmak istedikleri seminer/işlik etkinlikleriyle ilgili görüşleri de Çizelge 2 de sıralanmıştır. Çizelge 1. Öğretmenlerin Bilgi/Deneyim Düzeyleri (Yüzde, Ortalama ve Standart Sapma) Öğretmenlerin Bilgi/Deneyim Düzeyleri Hiç Az Biraz Çok (%) (%) (%) (%) sd K01: Bilimsel düşünme ve problem çözme ,7 0,63 K02: Grafiksel gösterim ve matematiksel ilişkiler/bağıntılar ,4 0,72 K03: Laboratuar etkinlikleri için temel beceriler ,3 0,78 K04:Veri derleme sunma ve yorumlama ,1 0,70 K05: Fen eğitiminde kavram geliştirme ve haritalama ,8 0,70 K06: İşbirliği ile öğrenme süreci ve etkinlikleri hazırlama ,8 0,80 K07: Fen bilimlerinde ortak yanlışlar ve kavram yanılgıları ,7 0,69 K08: Fiziksel ölçme ve hata hesapları ,7 0,70 K09: Etkin öğretim için etkinlik tasarlama ve geliştirme ,7 0,81 K10: Problem durumlu öğretim yaklaşımı ve etkinlikler ,7 1,00 K11: Çalışma yaprakları tasarlama ve geliştirme ,6 0,75 K12: Teknoloji destekli fen bilgisi/fizik öğretimi ,6 0,98 K13: Proje bazlı fen öğretimi ve değerlendirme kriterleri ,5 0,87 K14:Tema tabanlı öğretim yaklaşımı ve etkinlikler ,1 0,92 Genel Ortalama ,8 0,79 x

3 Likert ölçeğine göre değerlendirmeler şöyledir: Hiç = 1; Az = 2, Biraz = 3, Çok = 4. Hesaplamalarda ortalamaların en yüksek puan olan 4 üzerinden 3,1 düzeyinde olması yeterli varsayılmıştır. Çizelge 1 ve 2'deki ortalamalar büyükten küçüğe doğru sıralanmıştır. Çizelge 1 den görüldüğü gibi, öğretmenlerin bilgi/deneyim düzeylerine bakıldığında; K01:Bilimsel düşünme ve problem çözme, K02: Grafiksel gösterim ve matematiksel ilişkiler/bağıntılar, K03: Laboratuar etkinlikleri için temel beceriler, K04:Veri derleme sunma ve yorumlama da yeterli düzeyde oldukları saptanmıştır. Çizelgedeki diğer konular bakımından ise öğretmenlerin yetersiz düzeyde oldukları görülmektedir. Daha açıkçası, denek öğretmenlerin, belirlenen konuların yaklaşık %28 inde yeterli düzeyde bilgi/deneyime sahip oldukları gözlenmektedir. Genel ortalamalara bakıldığında, öğretmenlerin %48'nin öğretme güçlükleri bakımından düzeylerini "Biraz" yeterli gördükleri, %10'nun ise "Hiç" yeterli bulmadıkları anlaşılmaktadır. Hiç, az, biraz sütunlarına ait ortalamalar toplandığında %78'nin öğretme güçlükleriyle karşılaştıkları varsayılabilir Öğretmenlerin Katılmak İstedikleri Seminer/İşlik Etkinlikleri Çizelge 2 incelendiğinde ise S01: Bilimsel düşünme ve problem çözme konusu dışındaki tüm konularda öğretmenlerin seminer/işlik çalışmalarına gereksinim duydukları anlaşılmaktadır. "S01: Bilimsel düşünme ve problem çözme" konusundaki ortalama bile varsayılan düzeyin altında olduğuna göre, Tekirdağ ilindeki öğretmenlerin çizelgede betimlenen etkinliklerden haberdar olmadıkları söylenebilir. Çizelge 2. Öğretmenlerin Katılmak İstedikleri Seminer/İşlik Etkinlikleri ile İlgili Görüşleri (Yüzde, Ortalama ve Standart Sapma) Öğrenme/Öğretme Güçlükleriyle İlgili Seminerler Hiç Az Biraz Çok (%) (%) (%) (%) x sd S01: Bilimsel düşünme ve problem çözme ,0 0,97 S02: İşbirliği ile öğrenme süreci ve etkinlikleri hazırlama ,9 1,62 S03: Veri derleme sunma ve yorumlama ,8 0,87 S04: Çalışma yaprakları tasarlama ve geliştirme ,8 0,90 S05: Problem durumlu öğretim yaklaşımı ve etkinlikler ,8 0,96 S06: Laboratuar etkinlikleri için temel beceriler ,8 1,04 S07: Fen eğitiminde kavram geliştirme ve haritalama ,7 0,62 S08: Fen bilimlerinde ortak yanlışlar ve kavram yanılgıları ,7 0,93 S09: Grafiksel gösterim ve matematiksel ilişkiler/bağıntılar ,7 1,00 S10: Etkin öğretim için etkinlik tasarlama ve geliştirme ,7 1,15 S11: Teknoloji destekli fen bilgisi/fizik öğretimi ,7 1,21 S12:Tema tabanlı öğretim yaklaşımı ve etkinlikler ,5 1,10 S13: Fiziksel ölçme ve hata hesapları ,4 0,77 S14: Proje bazlı fen öğretimi ve değerlendirme kriterleri ,4 1,07 Genel Ortalama ,7 1, Bilgi ve deneyim birikimi ile değişkenler arasındaki ilişkiler Öğretmenlerin bağımsız değişkenlerine (görev yaptığı kurum, çalıştığı okul türü, cinsiyet, deneyim, okuldaki görevi, branşı, bildiği yabancı dil) göre mesleki bilgi/deneyim düzeyleri ve katılmak istedikleri seminer/işlik etkinlikleri, S01-S14, açısından anlamlı farklılıklar olup olmadığına t-testi ve ANOVA tekniği kullanılarak bakılmıştır. Hipotez 1 in test sonuçlarına göre: Mesleki bilgi/deneyim ve öğretme güçlükleri düzeyleri açısından; S07: Fen eğitiminde kavram geliştirme ve haritalama konusunda bayan ve erkek öğretmenler arasında bayanlar lehine; S06: Laboratuar etkinlikleri için temel beceriler konusunda 6-11 ve yıl deneyimli öğretmenler arasında yıl deneyimli olanlar lehine;

4 S03: Veri derleme sunma ve yorumlama konusunda 6-11 ve yıl deneyimli olanlar arasında 6-11 yıl deneyimli olanlar lehine; S08: Fen bilimlerinde ortak yanlışlar ve kavram yanılgıları konusunda fen bilgisi, fizik, kimya ve biyoloji öğretmenleri grubunda; fen bilgisi ile fizik öğretmenleri arasında fen bilgisi öğretmenleri lehine, biyoloji ile fizik öğretmenleri arasında biyoloji öğretmenleri lehine; S12: Tema tabanlı öğretim yaklaşımı ve etkinlikleri konusunda fen bilgisi ve kimya öğretmenleri arasında fen bilgisi öğretmenleri lehine, biyoloji ile kimya öğretmenleri arasında biyoloji öğretmenleri lehine anlamlı farklılıklar görülmüştür. Bu nedenle hipotez 1 reddedilmiştir. Öte yandan; Mesleki bilgi/deneyim düzeyi ile ilgili diğer tüm maddeler açısından bayan ve erkek öğretmenler arasında ve görev yaptığı kurum, çalıştığı okul türü, okuldaki görevi, bildiği yabancı dil özellikleri bakımından anlamlı fark bulunmamıştır. Hipotez 2 nin test sonuçlarına göre: Öğretmenlerin katılmak istedikleri seminer/işlik etkinlikleri ve öğretme güçlükleri açısından; S03: Veri derleme sunma ve yorumlama konusunda bayan ve erkek öğretmenler arasında bayanlar lehine, S01: Bilimsel düşünme ve problem çözme konusunda 6-11 yıl ile yıl deneyimli öğretmenler arasında yıl deneyimli olanlar lehine, S08: Fen bilimlerinde ortak yanlışlar ve kavram yanılgıları konusunda fen bilgisi ve kimya öğretmenleri arasında fen bilgisi öğretmenleri lehine anlamlı farklılıklar görülmüştür. Bu nedenle hipotez 2 reddedilmiştir. Diğer taraftan; Öğretmenlerin katılmak istedikleri seminer/işlik etkinlikleri ile ilgili diğer tüm maddeler açısından bayan ve erkek öğretmenler arasında ve görev yaptığı kurum, çalıştığı okul türü, okuldaki görevi, bildiği yabancı dil özellikleri bakımından anlamlı fark bulunmamıştır. 4. SONUÇ VE ÖNERİLER Bu araştırma ilköğretim 6-8. sınıf Fen bilgisi/fizik öğretmenlerinin öğretme güçlükleri bakımından mesleki bilgi/deneyim düzeyleri ve katılmak istedikleri seminer/işlik etkinlikleri konusunda görüşlerini kapsamaktadır. Elde edilen verilere göre, öğretmenlerin mesleki bilgi/deneyim düzeyleri ile ilgili olarak; fen bilimlerinde ortak yanlışlar ve kavram yanılgıları, fen eğitiminde kavram geliştirme ve haritalama, fiziksel ölçme ve hata hesapları, işbirliği ile öğrenme süreci ve etkinlikleri hazırlama, çalışma yaprakları tasarlama ve geliştirme, etkin öğretim için etkinlik tasarlama ve geliştirme, proje bazlı fen öğretimi ve değerlendirme kriterleri, teknoloji destekli fen bilgisi/fizik öğretimi, tema tabanlı öğretim yaklaşımı ve etkinlikler, problem durumlu öğretim yaklaşımı ve etkinlikler konularında öğretmenlerin eksikliklerinin giderilmesi için seminer, sempozyum ve işlik çalışmaları yapılmalıdır. Konuyla ilgili olarak bir takım öneriler sıralanabilir. Bunlardan bir kaçı şunlardır: Öğretmenlerin katılmak istedikleri bilimsel etkinliklerde gösterecekleri başarılar, öğretmen performans değerlendirmesinde dikkate alınmalıdır. Fen bilgisi/fizik öğretmenlerinin yüksek lisans yapabilmeleri için olanaklar sağlanmalıdır. Öğretmenlerin hizmetiçinde sürekli yetkinleşebilmelerini sağlayacak bölgesel hizmetiçi eğitim birimleri oluşturulmalı ve bu birimlerde görev yapacak eğitimcilerin eğiticileri yetiştirilmelidir. Bu tür etkinliklerin düzenlenmesi ve gerçekleştirilmesinde üniversite-okul işbirliği çerçevesinde, üniversitelerden ilgili öğretim üyeleri ilgili birimlerde görevlendirilebilmeli; ayrıca öğretim elemanlarının adı geçen birimlerde Fen bilimleri/fizik öğretimi ve öğretmen eğitimi alanlarında araştırmaları yapabilmeleri için olanaklar sağlanmalıdır. Öte yandan, yalnızca Türkiye nin bir iline özgü küçük ölçekli bu çalışmadaki bulgular, genelleştirilmemeli; belirlenen durumlar öğretmenlerle görüşülerek açıklığa kavuşturulmalıdır. Konuyla ilgili Türkiye genelinde bir araştırmanın gerçekleştirilmesi için arayışlar sürmekte olup gerekli destek sağlandığında elde edilecek veriler daha sonra rapor edilecektir. Teşekkür: Bu çalışmanın gerçekleştirilmesinde yardımlarını ve desteğini esirgemiyen Tekirdağ Özel Fen Lisesi Kurucusu na ve Müdürü ne, Milli Eğitim Müdürlüğü ne ve Türk Fizik Vakfı na teşekkür ederiz. Ayrıca, seminere katılıp Anket sorularını yanıtlayan öğretmenlere şükranlarımızı sunarız.

5 KAYNAKÇA [1] Ersoy, Y. (1992). A study on the education of school mathematics and science teachers for information society. METU Education Report Vol 1, Ankara: ODTÜ Eğitim Fak Yay. [2] Sancar, M. & Ersoy, Y. (1996). On in-service training of science teachers: Design of effective courses for empowering teachers. In Ephraty, N. & Lidor, R. (1996) (eds) Proceedings of the Second International Conference on Teacher Education: Stability, Evaluation and Revolution. June 30-July 4, 1996, pp: , Israel: Wingate Institute Pub. [3] Ersoy, Y. (2002). Professional development of mathematics and science teachers: Issues, needs and models. First International Conference on Education: Changing Time, Changing Needs, May 8-10, 2002; KKTC: Eastrean Mediterranean Uni Pub. (Basımda) [4] Erdem, A., Üstüner, I.,Ş. ve Sancar, M. (2000). Tekirdağ da fen/fizik öğretmenlerinin öğretmenlik özellikleri. II. Ulusal Öğretmen Yetiştirme Sempozyumu, Mayıs 2000, Çanakkale. 18 Mart Üniversitesi Eğitim Fakültesi Yay. (Bildiri sunuldu/ yayınlanacak). [5] Üstüner, I.,Ş. ve Ersoy,Y. (2001). Antalya bölgesindeki ilköğretim okullarında görevli fen/fizik öğretmenlerinin meslek yetkinliği. Fen Bilimleri Eğitimi Sempozyumu 7-8 Eylül Bildiri Özetleri Kitabı s: 68. İstanbul: Maltepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Yay. [6] Saban, A. (2001). Çoklu Zeka Teorisi ve Eğitim, S:2-3, İstanbul: Nobel Yay. [7] Ersoy, Y. (2000). Son dönemlerde okullarda matematik/fen eğitiminde çağdaş gelişmeler ve genel eğilimler. Bilim ve Teknoloji Sempozyumu-2000, Mart 2000, DEÜ Buca Eğitim Fakültesi Dergisi. [8] Ersoy,Y. (2002). Fen bilimleri öğretiminde yeni eğilimler ve öğretmen eğitimi. İlköğretimde Fen/Fizik Eğitimi Sempozyumu ve İşlik Çalışması, 3 4 Haziran 2002, Trakya Üniversitesi Eğitim Fakültesi, Tekirdağ. TFV-Fizik Dergisi (yayınlanacak). [9] Ersoy, Y. (2001). Eğitim dünyasında gezinti-i: Değişim ve dönüşüm eşiğinde beklenen sancılar. Fen Eğitimi Sempozyumu-2001, Bildiri Kitabı s:14-21, 7-8 Eylül İstanbul: Maltepe Üni Yay.