ÖZEL EĞİTİM KONULAR. Özel Eğitim;

Transkript

1 KONULAR ÖZEL EĞİTİM Özel eğitimin tanımı, Özel eğitimle ilgili temel ilkeler, Engelliliği oluşturan nedenler, Erken tanı ve tedavinin önemi, Engele bakışla ilgili tarihsel yaklaşım, Zihinsel engelli, İşitme engelli, Görme engelli, Bedensel engelli, Dil ve iletişim bozukluğu olan, Süregelen hastalığı olan, Özel öğrenme güçlüğü gösteren, Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu olan, Otistik ve üstün yetenekli çocukların özellikleri ve eğitimleri, Farklı gelişen çocukların oyun yoluyla eğitimi, Özel eğitime muhtaç çocukların ailelerinde gözlenen tepkiler, Ülkemizde özel eğitimin durumu, bu amaçla kurulmuş kurum ve kuruluşlar. Özel Eğitim; Özel eğitime ihtiyacı olan bireylerin eğitim ihtiyaçlarını karşılamak için özel olarak yetiştirilmiş personel, geliştirilmiş eğitim programları ve yöntemleri ile onların özür ve özelliklerine uygun ortamlarda sürdürülen eğitime "özel eğitim" denir. Özel Eğitim; Çoğunluktan farklı ve özel eğitime ihtiyacı olan çocuklara sunulan, Üstün yetenekli olanları yetenekleri doğrultusunda en üst düzeye çıkmasını sağlayan Yetersizliği engele dönüştürmeyi önleyen, Engelli bireyi kendine yeterli hale getirerek Topluma kaynaşmasını ve bağımsız, üretici bireyler olmasını destekleyecek becerilerle donatılan eğitimdir. Özel eğitim alanını rastlanma sıklığına göre; GÖRÜNÜŞ SIKLIĞI FAZLA OLAN ÇOCUKLAR Zihinsel yetersizliği olan Öğrenme güçlüğü olan İletişim bozukluğu olan Davranış bozukluğu olan Gelişimleri tehlike altında olan çocuklar(istismar edilen çocuklar) Üstün zekaları ve özellikleri olan çocuklar GÖRÜNÜŞ SIKLIĞI AZ OLAN ÇOCUKLAR İşitme yetersizliği olan Görme yetersizliği olan Ortopedik engeli olan Süregelen hastalığı olan çocuklar Otistik engeli olanlar Ağır derecede engeli olan çocuklar Bir den fazla yetersizliği olan çocuklar Neyi öğretir? Özel eğitim, genel eğitimden içerik yönünden yani nelerin öğretileceği yönünden farklılaşmaktadır. Olağan çocukların kendiliğinden edindikleri becerilerin büyük bir kısmını yetersizlikten etkilenmiş özel eğitime ihtiyacı olan çocuklara, yoğun ve sistematik biçimde öğretmek gerekmektedir. Neyi öğretir? Örneğin, giyinme, soyunma, yemek yeme becerilerini çocuklar, yetişkinleri gözleyerek, taklit ederek öğrenirler. ( Özbakım Becerileri) Genel eğitimden özel eğitimin ayrıldığı bir diğer nokta ise içeriğin düzenlenişidir. Genel eğitimde içerik ortalama çevresindeki çocuklar için merkezi programlarla belirlenirken, özel eğitimde programın içeriğini çocuğun ihtiyaçları belirler. (BEP). ÖZEL EĞİTİMİN İLKELERİ Türk Millî Eğitiminin genel amaçları doğrultusunda özel eğitimin temel ilkeleri şunlardır 573 sayılı Özel Eğitim Hakkında Kanun Hükmünde Kararname (KHK) belirtilmiştir. 1. Özel eğitime ihtiyacı olan tüm bireyler; ilgi, istek, yeterlilik ve yetenekleri doğrultusunda ve ölçüsünde özel eğitim hizmetlerinden yararlandırılır. 2. Özel eğitime ihtiyacı olan bireylerin eğitimine erken yaşta başlanması esastır. 3. Özel eğitim hizmetleri, özel eğitime ihtiyacı olan bireyi, sosyal ve fiziksel çevrelerinden mümkün olduğu kadar ayırmadan plânlanır ve yürütülür. 4. Özel eğitime ihtiyacı olan bireyin eğitim performansları dikkate alınarak; amaç, içerik ve öğretim süreçlerinde uyarlamalar yapılarak, yetersizliği olmayan akranları ile birlikte eğitilmelerine öncelik verilir. 5. Özel eğitime ihtiyacı olan bireyin, her tür ve kademedeki eğitimlerini kesintisiz sürdürebilmeleri için her türlü rehabilitasyonlarını sağlayacak kurum ve kuruluşlarla iş birliği yapılır. 6. Özel eğitime ihtiyacı olan birey için, bireysel eğitim plânı hazırlanır ve eğitim programları bireyselleştirilerek uygulanır. 7. Ailelerin, özel eğitim sürecinin her boyutuna aktif katılmaları ve eğitimleri sağlanır. 8. Özel eğitim politikalarının geliştirilmesinde, özel eğitime ihtiyacı olan bireye yönelik etkinlik gösteren sivil toplum örgütlerinin görüşlerine önem verilir. 9. Özel eğitim hizmetleri, özel eğitime ihtiyacı olan bireyin toplumla etkileşim ve karşılıklı uyum sağlama sürecini kapsayacak şekilde plânlanır ÖZEL EĞİTİM KURUMLARININ AMACI 1.Toplum içindeki rollerini gerçekleştiren, başkaları ile iyi ilişkiler kuran, iş birliği içinde çalışabilen, çevresine uyum sağlayabilen, üretici ve mutlu bir vatandaş olarak yetişmelerini, 2. Kendi kendilerine yeterli bir duruma gelmeleri için temel yaşam becerilerini geliştirmelerini 3. Uygun eğitim programları ile özel yöntem, personel ve araçgereç kullanarak; ilgileri, ihtiyaçları, yetenekleri ve yeterlilikleri doğrultusunda üst öğrenime, iş ve meslek alanlarına ve hayata hazırlanmalarını amaçlar. ÖZEL EĞİTİM KURUMLARI AYRI OKULLARDA ÖZEL EĞİTİM UYGULAMALARI A.Görme Engelliler İlköğretim Okulları Yatılı B.İşitme Engelliler İlköğretim Okulları/Liseleri Yatılı C.Ortopedik Engelliler İlköğretim Okulları Yatılı AYRI OKULLARDA ÖZEL EĞİTİM UYGULAMALARI Ç.Eğitilebilirler İlköğretim Okulları

2 D.İş Okulları E.Eğitim ve Uygulama Okulları F.İş Eğitim Merkezi G.Otistik Çocuklar Eğitim Merkezleri (OÇEM) Ğ.Bilim Sanat Merkezleri H.Hastane Okulları Özel Eğitime Gereksinim Duyan Bireyler *Engelli **Zihinsel **işitsel **görme **bedensel **Süregen hastalıklar **Uyum bozuklukları **Konuşma engeli *Ayrıcalıklı **Üstün zekalı **Üstün yetenekli Özel eğitimde yer alan temel kavramlar: Özel eğitime ihtiyacı olan birey: Çeşitli nedenlerle, bireysel özellikleri ve eğitim yeterlilikleri açısından yaşıtlarından beklenilen düzeyden anlamlı farklılık gösteren birey. Zedelenme: Bireyin, doğum öncesi, doğum anı ve doğum sonrası oluşan çeşitli etmenlerle, organlarının işlevlerini yerine getirmede ve görevlerini yapmada etkili olan zorlanım durumudur. Yetersizlik: Bireyin fiziksel, davranışsal yada duyu organlarının zedelenmeye bağlı olarak tüm yada kısmen işlevlerinde gözlenen kayıpları ortaya çıkardığı durumu ifade eder. Birey yetersizliğine bağlı olarak çoğu kimsenin duyduğu gibi duymayabilir, gördüğü gibi görmeyebilir, öğrendiği gibi öğrenmeye bilir. Engel: Yetersizliği ya da özrü olan bireyin çevreyle etkileşiminde karşılaştığı problemi tanımlamaktadır. Engel kişinin çevreye uyum sağlayamamasını kapsar. Engel kişinin yetersizliği nedeniyle çevreye uyum sağlayamamasından kaynaklanmaktadır. Her çocuk özeldir, hiçbir çocuk diğerine benzemez, kendine özgedir, güçlü zayıf yanları, yeterlik ve yetersizlikleri ile her çocuk bir bireydir. Yetersizliğin engele dönüşmemesi için dikkate alınması gereken iki önemli husus bulunmaktadır.yetersizliği olan çocuğa, özel yetiştirilmiş öğretmenler özel düzenlenmiş bireysel eğitim programları ve uygun öğretim stratejileri ile bilgi ve beceri kazandırarak. Yetersizliği olan çocuğun içinde yaşadığı çevreyi onun yaşayabileceği hale getirerek. ÖZEL EĞİTİMDE ETİKETLEME Özel gereksinimli çocukların etiketlenmesi çocuğun eğitimi açısından avantaj ve dezavantajlar oluşturmaktadır. Etiketleme, yetersizlikten etkilenmiş öğrenciye hizmet sunulmasını sağlar. Etiketleme ile özel gereksinimli çocuğa özel eğitim hizmetlerinin sistematik şekilde verilmesi sağlanır. Etiketleme ; uygun olmayan davranış sergileyen, yetersizliği olan çocukların akranları tarafından olumlu bakış açısı ile görülmelerini ve kabullenilmelerini sağlar. Ancak bir başka görüşle dezavantaj olarak da görülmektedir. Etiketlemenin; yetersizlikten etkilenmiş çocuklara karşı akranlarının ön yargıyla yaklaşacağı, çocuğun damgalanacağı, çocuğun gerçekleştirdiği olumsuz davranışların yetersizliğinden kaynaklandığı gibi yanlış yorumlamalara yol açacağı, etiketlemelerin çocuğun ömür boyu taşıması gereken bir özellik olarak algılanmasına neden olacağı da söylenilebilir. Özel gereksinimli çocukların eğitimleri ile ilgili yapılması gerekenleri sıralandırmak gerekirse; öncelikle özel eğitim genel eğitimin ayrılmaz bir parçası olduğundan ortak öğretim stratejilerinin geliştirilmesi, bilgi, beceri ve birikimlerin paylaşılması gereklidir. Yetersizliğe sahip bütün çocuklara eğitim olanağı sağlanmalıdır. Özel eğitimde erken müdahale çok önemlidir. Yetersizliği olan ya da risk altında bulunan erken çocukluk dönemindeki çocuklar için özel eğitim hizmetlerinin durum saptanır saptanmaz uygulanmaya başlanması gereklidir. 0-3 yaş arası gelişim için çok kritik bir dönemdir. Bu dönem daha sonraki gelişim ve öğrenmelerin temelinin atıldığı bir evre olduğu için bu dönemde yapılacak müdahale yetersizliğin gelişim üzerindeki etkisini en aza indirecektir. Bir diğer önemli husus en az kısıtlayıcı ortamda bile eğitim imkânı sağlamaktır. Bu ortam genellikle çocuğun yetersizliği olmayan akranlarından, yaşadığı çevreden, ailesinden mümkün olduğu kadar ayrı tutulmaması toplumla kaynaşabilmesi için gereklidir. Özel gereksinimli her çocuk için çocuğa özgü olan Bireyselleştirilmiş Eğitim Programı uygulanmalıdır. Çocuğun yetenekleri ve yapabildiklerine bakılarak gereksinimlerinin belirlenmesi esasına dayanan Bireyselleştirilmiş Eğitim Programı için anne, baba ve eğitimciler birlikte karar vermelidir. Aile, eğitimin her aşamasına dahil edilmeli ve okulda sunulan eğitimle ilgili bilgilendirilip eğitimin bir parçası olmalıdır. Okulda verilen eğitim amaçlarının gerçekleşmesi için evde pekiştirici çalışmalar yapmalı, bu konuda öğretmenler ile iş birliği içinde olmalıdır. Özel eğitim ile ilgili kavramlar Normalleştirme: Yatılı kurumlardan vazgeçme ve kaynaştırmadır. Normalleştirme terimi ile bireyin sahip olduğu yetersizliğin engel durumuna dönüşmemesi için mümkün olan her tür, çevresel ve eğitsel ortam düzenlemesini oluşturmak kastedilmektedir. Yatılı kurumlardan vazgeçme: Normalleşme sürecinin bir parçası olarak yatılı kurum yerine, ailelerine en yakın gündüzlü kurumlarda eğitim almasını sağlamak. Kaynaştırma: Özel gereksinmeleri olan ayrıcalıklı çocukların; günlük yaşamda engelli olmayan bireylerle etkileşimde bulunmalarını sağlayacak olanakları vermek üzere; aynı eğitim ortamında birlikte ancak kendi gizil güç ve yeteneklerine uygun bireysel eğitim programlarıyla eğitim olanağı sağlayan düzenlemeler kast edilmektedir. Özel eğitimde 3 temel müdahale biçimi vardır. Önleyici: Önemsiz problemlerin potansiyel oluşturmasını ve yetersizliğe dönüşmesine müdahale etmek. İyileştirici: Eğitilebilir/müdahale olarak bireyin yaşamını daha nitelikli ve bağımsız hale getirebileceği becerilerle donatmak, yaşama uyumunu sağlamaktır. Ödünleyici: Yetersizliğe rağmen başarılı olabileceği beceriler ve araçları kullanabilmesini öğretebilmektir. (Baston vb.) 573 sayılı KHK ile hafif ve orta düzeyde engeli olan bireyler kaynaştırma eğitimi alabilmektedir. MEB 2009 verilerine göre 2007/2008 öğretim yılında kaynaştırmadaki öğrenci sayısı dır.

3 Özel İhtiyaçlı Çocukların Eğitim ortamları (En az kısıtlayıcı olandan en fazla kısıtlayıcı olana göre sıralanmıştır. BÜTÜNLEŞTİRİLMİŞ OKULLAR Buralarda BEP ler uygulanır ve şu personeller çalışır. Özel eğitim öğretmenleri Sınıf öğretmenleri Sosyal hizmet uzmanları İş ve uğraşı terapistleri Konuşma terapistleri Özel bir konu üzerinde eğitim yapan öğretmenler Öğrenme uzmanları Psikolojik danışma ve rehberlik öğretmenleri Okul psikologu Okul hemşiresi Fizyoterapist Müdür. EĞİTİMDE SİSTEM BASAMAKLARI KAYNAŞTIRMA EĞİTİMİ Kaynaştırma Özel eğitim gerektiren bireylerin Akranları ile birlikte Eğitim ve öğretimlerini Bütün kademelerde sürdürme esasına dayanan, Destek hizmetlerinin sağlandığı özel eğitim uygulamalarıdır. Kaynaştırma Uygulamalarının Ortaya Çıkışı Özel gereksinimli çocuğu olan ailelerin baskıları(normal yaşıtlarıyla birlikte eğitim görmeleri için ) Kaynaştırma uygulamalarının eğitimcilerden destek bulması Yasal olarak güçlendirilen bir süreç olması Başka deyişle engelli bireylerin engeli olmayan bireylerle eğitsel ve sosyal olarak bütünleşmesini sağlama işlemidir Her insanda olduğu gibi özel eğitime muhtaç birey de sevilmek, takdir edilmek, beğenilmek, değer görmek ve kimseye bağımlı olmadan yaşamak ister Bu onların en doğal hakkı olduğu gibi, toplumsal bütünlüğün ve kalkınmanın temelidir. Bu nedenle kaynaştırma eğitimi her türdeki özel eğitim gerektiren bireyin devam ettiği okullarda bir hizmet alanı olarak görülmesini ve bazı tedbirlerin alınmasını gerektirmektedir Kaynaştırmanın Amacı Çocuğu normal hale getirmek değil, Onun ilgi ve yeteneklerini En iyi şekilde kullanmasını sağlamak Toplum içinde yaşayabilmesini kolaylaştırmaktır. Özel eğitime muhtaç çocuklara verilen eğitimin niteliği ne kadar iyi olursa olsun sonuçta onu, içinde yaşadığı toplumun bir üyesi haline getirmiyor ve kabul görmesini sağlamıyorsa verilen eğitim işe yaramayacaktır. Dayanağı 573 sayılı Özel Eğitim Hakkında Kanun Hükmünde Kararname (Madde 12) ( ) Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği (Madde 67)( ) Anayasa (Madde 42) 1739 Sayılı Milli Eğitim Temel Kanunu 222 Sayılı İlköğretim ve Eğitimi Kanunu 4306 Sayılı Kanun Kaynaştırma Eğitiminin İlkeleri Özel eğitim gerektiren bireyin akranlarıyla aynı kurumda eğitim görme hakkı vardır. Kaynaştırma, özel ve genel eğitimin ayrılmaz bir parçasıdır. Hizmetler yetersizliğe göre değil, eğitim gereksinimine göre planlanır. Karar verme süreci aile-okul-eğitsel tanılama sürecine göre gerçekleşir. Hizmetler okul merkezli olur. Kaynaştırmaya erken başlamak esastır. Kaynaştırmada bireysel farklılıklar esastır. Bütün bireyler öğrenebilir ve öğretilebilir. Duyu kalıntısından yararlanmak esastır. Gönüllülük,sevgi,sabır,gayret gerekmektedir. Eğitim normal insanlarla ve doğal ortamlar da verilmelidir. Eğitim, bireyi toplumun bir parçası haline getirmeyi amaçlar. Kaynaştırma, bir program dahilinde verilen bir özel eğitim uygulamasıdır. Kaynaştırma Yoluyla Eğitim Uygulama Ölçütleri (Madde 69 ) a)-kaynaştırma uygulamaları yapılan kurumlarda özel eğitim gerektiren öğrencinin gereksinimleri çerçevesinde kurumun fiziksel, sosyal, psikolojik ortamında ve eğitim programlarında destek hizmetler ile gerekli düzenlemeler yapılır. b)-kaynaştırma uygulamalarına devam edecek öğrencilerin; Erken yaşta tanılanmış olmasına Ailesinin iş birliğine açık ve eğitim almaya yatkın olmasına Cihaz kullanması gerekenlerin mutlaka cihazlandırılmış olmasına Zihinsel öğrenme yetersizliği olan öğrencilerin hafif düzeyde zihinsel yetersizliği olmasına dikkat edilir. c)- Kaynaştırma uygulamaları yapılan kurumlarda Tüm kurum personelinin Öğrencilerin Ailelerin ve yakın çevrelerinin Özel eğitim gerektiren öğrencilerin bireysel ve gelişim özellikleri hakkında bilgilendirilmeleri esastır. d)kaynaştırma uygulamalarında öğretim programları, programın amaçları bireye uyarlanarak uygulanır, bireyselleştirilmiş eğitim programları ile desteklenir. Kaynaştırma Eğitiminin Yararları Özel Eğitim Gerektiren Bireylere Yararları BEP aracılığı ile kapasite ve öğrenme hızına göre eğitim alır. Kendine güven, takdir edilme,işe yarama, cesaret,sorumluluk gibi sosyal değerleri gelişir. Özelliklerine uygun ortamdan dolayı uyum ve başarısı artacaktır. Olumsuz davranış yerine olumlu davranışları artacaktır. Normal öğrencilerle birlikte çalışmaları daha büyük başarılar için kendilerinde istek ve cesaret uyandırır. Bu öğrenciler normal öğrencilerden bazı davranışları öğreneceklerdir. Eğitim programlarına ek olarak aile eğitimi,

4 sosyal, kültürel ve serbest zaman etkinlikleri sayesinde öğrenmeleri gelişir. Normal Çocuklara Yararları Özürlülerle birlikte yaşamayı öğrenir. Liderlik,model olma ve sorumluluk duygusu gelişir. Ailelere Yararları Çocuk üzerindeki beklentileri çocuklarının kapasiteleriyle uygunluk göstermeye başlar. Okula bakış açıları değişir. Çocukların ilgi ve ihtiyaçları konusunda daha sağlıklı bilgi edinirler. Aile içi çatışmalar azalır ve aile sağlığı artar. Çocuklarına nasıl yardım edecekleri konusunda yeni yollar öğrenirler. Öğretmenlere Yararları Şartsız kabul, sabır, hoşgörü,bireysel özelliklere saygı davranışları gelişir. B.E.P hazırlama ve uygulamada daha başarılı olurlar. Eğitimde ekonomiklik ve fırsat eşitliği sağlanır. Kaynaştırma öğrencisi ile yapılan çalışmalar sayesinde öğretim becerileri gelişecek ve deneyimleri artacaktır. Kaynaştırma uygulamaları A- Tam zamanlı kaynaştırma B- Yarı zamanlı kaynaştırma C- Tersine Kaynaştırma Özel gereksinimli öğrencinin kaydı normal sınıftadır; öğrenci tam gün boyunca normal sınıfta eğitim almaktadır. Tam zamanlı kaynaştırma uygulaması: Madde 70 a)-özel eğitim gerektiren bireylerin, akranları ile birlikte okul öncesi, ilköğretim, orta öğretim ve yaygın eğitim kurumlarında aynı sınıfta eğitim görmesi ve sosyal açıdan bütünleştirilmesi için; özel eğitim destek hizmetleri, özel araç-gereç ve eğitim materyalleri sağlanır. Eğitim programı bireyselleştirilerek uygulanır ve gerekli fiziksel düzenlemeler yapılır. Yarı Zamanlı Kaynaştırma Özel gereksinimmli öğrencinin kaydı özel sınıftadır; özel eğitim sınıfı öğrencisi başarılı olabileceği derslerde kaynaştırma sınıfında eğitim almaktadır. Yarı Zamanlı Kaynaştırma Uygulamaları: Kaynaştırma uygulaması yapılan sınıflara veya özel eğitim sınıflarına devam eden öğrencilerin; özel eğitim/kaynaştırma uygulaması yapılan sınıfların etkinliklerine katılması; kaynak oda, rehberlik ve araştırma merkezi özel eğitim kurumundan destek eğitimi alması için gerekli düzenlemeler yapılır. Tersine Kaynaştırma Yetersizlikleri olmayan bireyler istekleri doğrultusunda özellikle okul öncesi eğitimde, çevrelerindeki kaynaştırma uygulaması yapan özel eğitim okullarında açılacak sınıflara kayıt yaptırabilirler. Kaynaştırma Uygulamalarında Görev ve Sorumluluklar İlgili Mevzuatta Belirtilen Görevleri Yanında: Müdür Kaynaştırma uygulamaları için Kurumda gerekli düzenlemeleri plânlar. Uygulanmasını sağlar, Özel eğitim hizmetleri kurulu ile iş birliği yapar. Gezerek Özel Eğitim Görevi Verilen Öğretmen Bireyselleştirilmiş eğitim programlarını uygular, Değerlendirir, Gerektiğinde bireye, aileye, öğretmene ve kuruma bilgi verir. Öğretmen Programını bireyselleştirerek uygular. Aileler, ilgili kurum ve kuruluşlar ile iş birliği içinde çalışır. Rehber Öğretmen-Psikolojik Danışman Uygun eğitim ortamının düzenlenmesi, Öğrencilerin gelişimlerini izleme ve aile eğitimi konularında öğretmenlere, rehberlik eder. AİLE Programın uygulanması sırasında çalışmalara etkin bir şekilde katılır, Gerektiğinde eğitim araç-gereç desteği sağlar. Özel Eğitim Gerektiren Birey Değerlendirme sonrasında çıkan eğitim önlemi ve yöneltme kararında isteğini belirtir. Madde 73; Değerlendirme Kaynaştırma uygulamasındaki öğrenciler, Devam ettikleri okulun sınıf geçme ve sınavlarla ilgili hükümlerine göre değerlendirilir. Bireysel ve gelişim özellikleri dikkate alınarak, sınavlarda gerekli önlemler alınır ve düzenlemeler yapılır. Değerlendirmede, öncelikle bireyselleştirilmiş eğitim programlarındaki hedeflerin gerçekleştirilmesi esas alınır." Madde 73; Değerlendirme Zihinsel öğrenme yetersizliği olan öğrencilerden Yaşı ve fiziksel gelişimi uygun olanlar, Sınıf öğretmeninin önerisi Ailenin onayı ile Birinci sınıfa iki yıl devam edebilirler. Ancak, ilköğretimin diğer sınıflarında sınıf tekrarı yaptırılmayacaktır. Görme Yetersizliği Olan Öğrencilere Yazılı yoklamalarda yeteri kadar zaman verilir. Braille (kabartma yazı) olarak verilen yanıtlar sınavdan hemen sonra öğretmenin öğrenciye okutmasıyla değerlendirilir. Yazılı yoklamalarda daktilo, bilgisayar gibi cihazlardan yararlanılabilir. Bu öğrenciler, çizimli ve şekilli sorulardan muaf tutulurlar. İşitme Yetersizliği Olan Öğrencilere İstekleri doğrultusunda, yabancı dil programlarının bazı konularından veya tamamından muaf tutulurlar. Bu öğrencilerin başarıları yazılı sınavlar, ödevler ve projelerle değerlendirilir. Ortopedik Yetersizliği Olan Öğrenciler Yazmada güçlük çektiği belirlenenler sözlü olarak değerlendirilir. Sinir sisteminin zedelenmesi ile ortaya çıkan yetersizliği olanlar ise, çoktan seçmeli testler ile değerlendirilebilir. Dil ve Konuşma Güçlüğü Olan Öğrencilerin Değerlendirilmesinde Yazılı sınavlar, ödevler ve projeler dikkate alınır. Özel Öğrenme Güçlüğü Olan Öğrenciler

5 Güçlükten etkilenme durumlarına göre yazılı sınav veya sözlü değerlendirmelerin herhangi birinden istekleri doğrultusunda muaf tutulurlar. Hiperaktivite ve Dikkat Yetersizliği Olan Öğrencilerin Bu özellikleri göz önüne alınarak, kısa yanıtlı ve az sorulu yazılı sınavlar, ödevler ve projelerle değerlendirilirler. Otistik ve Duygusal Uyum Güçlüğü Olan Öğrencilerin Değerlendirilmesi Sosyal Uyum Güçlüğü Olan Öğrenciler Özel eğitim hizmetleri kurulu, bu öğrenciler için Tedavi, Psikolojik danışmanlık, Rehabilite, Bakım-gözetim-koruma altına alma, Moral Maddi destek konularında ilgili kurum ve kuruluşlarla iş birliği yapar. devam Bu öğrencilerin değerlendirilmesinde rehberlik ve psikolojik danışma hizmetleri servisinin görüşü dikkate alınır, Esnek ve hoşgörülü davranılır. Kaynaştırmada Destek Hizmetleri Kaynak oda, Rehberlik ve psikolojik danışma servisi, Bireyselleştirilmiş eğitim programları geliştirme Bep uygulama birimi kurulması; Rampalar, Ses yalıtımı, Işık düzeni KISITLAYICILIK İLKESİNE GÖRE EĞİTİM ORTAMLARI Eğitim Ortamını Hazırlama Ortam çocukların kolay hareket edebileceği şekilde olmalıdır. Sınıf mevcutları sınırlı tutulmalıdır. Öğrenci sınıf ortamında en uygun bir yere oturtulmalıdır. Sınıfta çocuğun engeline uygun gerekli araç gereç bulunmalıdır. Öğretim Programı Hazırlama BEP hazırlanmalıdır. Hangi ders ve etkinlikleri normal çocuklara birlikte yapacağı, hangi derslerde destek eğitimi verileceği belirlenir. Kaynaştırma Sınıfının Hazırlanması Kaynaştırmanın başarılı olmasının en önemli koşullarından biri de, özel gereksinimli öğrencinin normal sınıfa tam olarak kabul edilmesidir. Sınıftaki öğrenciler, kaynaştırma öğrencisinin sahip olduğu farklılıkların ( örneğin,işitme zorluğu,öğrenme zorluğu, konuşma zorluğu,vb.), her insanda var olan bireysel farklılıklara benzerlik gösterdiğini anlamalıdır. Kaynaştırma sınıfı öğretmeni, kaynaştırılacak özel gereksinimli öğrenci kaynaştırma sınıfına gelmeden önce, sınıftaki öğrencilerle özel gereksinime sahip olma konusunda bir ders yapabilir. Destek Özel Eğitim Hizmetleri 1- Kaynak Odada Eğitim Kaynaştırılan özel gereksinimli öğrencinin eğitim gereksinimlerinin tümünün normal sınıfta karşılanamadığı durumlarda öğrenci belli derslerde normal sınıftan çıkarılarak kaynak odada eğitim görebilir. 2- Sınıf İçi Yardım Gerektiğinde kaynaştırma uygulamasının yürütüldüğü sınıfta özel eğitim öğretmeni ya da yardımcı öğretmen tarafından sınıf içi yardım sağlanabilir. 3- Özel Eğitim Danışmanlığı Özel eğitim danışmanlığı, sınıfında kaynaştırma öğrencisi bulunan normal sınıf öğretmeninin, kaynaştırma öğrencisine ilişkin olarak aldığı danışma hizmetidir. 4-Gezerek Özel Eğitim Hizmeti Verilmesi Gezerek özel eğitim görevi verilen öğretmen; bireyselleştirilmiş eğitim programlarını uygular, değerlendirir, gerektiğinde bireye, aileye, öğretmene ve kuruma bilgi verir. Yakın zamanda daha da geliştirilecek ve yaygınlaşacak bir özel eğitim uygulamasıdır. b)-kaynaştırma uygulamaları yapılan okullarda, sınıf mevcutlarının;okul öncesi eğitim kurumlarında 14 İlköğretim kurumlarında 30 öğrenciyi aşmamasına dikkat edilir. Özel eğitim gerektiren öğrenciler her sınıfa eşit olarak dağıtılır, bir sınıfta yetersizliği aynı olan en fazla iki öğrenci uygulamaya katılır. c)- Özel eğitim okulunun yatılılık olanaklarından yararlanan öğrencilerden, akranları arasında eğitim alması uygun görülenler, yakın çevrelerindeki okul öncesi eğitim, ilköğretim, orta öğretim kurumlarından eğitim alırlar. Servis giderleri bakanlıkça karşılanır. d)- Yetersizlikleri olmayan bireyler, istekleri doğrultusunda, özellikle okul öncesi eğitimde, çevrelerindeki kaynaştırma uygulaması yapan özel eğitim okullarında açılacak sınıflara kayıt yaptırabilirler. En fazla beşi özel eğitim gerektiren birey olmak üzere, bu sınıfların mevcutları en fazla Okul Öncesi eğitimde 14, İlköğretim-orta öğretimde 20 Yaygın eğitimde 10 öğrenciden oluşur. KAYNAŞTIRMAYI BAŞARIYA ULAŞTIRAN ETMENLER Öğretmenin ve okul personelinin kaynaştırma yaklaşımını benimsemesi. Kaynaştırma sınıfı öğretmeni, kaynaştırmanın özel gereksinimli öğrencilerin hakkı olduğuna inanmalıdır ve gerekleri yerine getirildiğinde başarıya ulaşacağına güvenmelidir. Benzer şekilde, başta yöneticiler olmak üzere tüm okul personeli, özel gereksinimli öğrencilerin normal eğitim ortamlarında eğitilme haklarına saygı göstermeli ve kaynaştırmanın yararlarına inanmalıdır. Kaynaştırma Eğitiminde Dikkat Edilecek Hususlar Öğrencinin yetersiz yönleri kadar yeterli yönleri de bilinmelidir. Normal sınıf içinde tek bir yetersizlik türüne yönelik yerleştirme yapılmalıdır. Eğitim okulda olduğu kadar okul dışı ortamlarda da devam ettirilmeye çalışılmalıdır. Çocuklara başarabilecekleri görevler verilmeli başarılar ödüllendirilmelidir. Çocuğun güvenini, kişiliğini,ilgisini sarsacak sözlerden kaçınılmalıdır. Çocuğu normal hale getirmek değil de yeteneklerini en iyi şekilde kullanmalarını sağlamak en önemli hedef olmalıdır. Yapılan etkinlikler bireyin duyu kalıntısına hitap edecek şekilde planlanmalıdır. Ders konularının analizleri yapılmalı konular parçalara ayrılmalıdır. Sosyal, kültürel, iş ve meslek eğitimi çalışmalarına ağırlık verilmelidir. Her aşamada çocuklar güdülenmeli ve teşvik edilmelidir. Yetersizlik ne olursa olsun bireyi olduğu gibi kabul etmek esas alınmalıdır Çalışmalarda aile ve yakın çevresinin desteği alınmalıdır. Öğrencinin öğrenciye rehberlik etmesine yer verilmelidir. Etkinlikler sonucunda çocuğa geri bildirimler verilmeli, geldiği durum hakkında bilgiler verilmelidir.

6 Çalışmalar sürekli gözlenmeli kayıt edilmeli ve durum hakkında aileye açıklamalar yapılmalıdır. Sınıflarda 10 öğrenciye 1 kaynaştırma öğrencisi planlanmalı zorunlu olmadıkça birden fazla öğrenci alınmamalıdır. Her kaynaştırma öğrencisi için ayrı bir B.E.P hazırlanmalıdır. En iyi öğretim bireyselleştirmeden toplumsallaştırmaya, somuttan soyuta, bilinenden bilinmeyene, yakından uzağa doğru giden yoldur. Öğretmenlerin öğrenciye sunacakları bilgi alanlarını bu eğitim ilkelerine göre düzenlemeleri yararlı olacaktır. Öğrenmenin verimini artırmak için, sözel yöntemin yanında gözlem, deney, modelleştirme, problem çözme, soru- cevap, tartışma, grup çalışması vb. öğretim yöntemlerinin de kullanılması uygun olacaktır. En iyi öğrenilen şeyler kendi kendine yaparak ve yaşayarak öğrenme durumuyla ortaya çıkar. Öğretmen bu yöntemi tüm etkinliklerin temeline almalıdır. Yaşantı, dramatize, gösteri yöntemlerinin kullanılmasına özen göstermelidir. Öğretim etkinliklerinde görsel- işitsel materyaller kullanılması uygun olur. Çünkü öğrenme işlemine katılan duyu organlarının sayısı ne kadar çoksa öğrenme o kadar iyi, unutma o kadar geç olacaktır. Öğrenciler düşük not aldıkları zaman öğretmenler öğrenciler hakkında önyargı beslememeli onlara karşı ilgi ve güvenini yitirmemelidir. Öğretmen ders anlatırken öğrenci ile sürekli göz iletişiminde bulunmalıdır. Göz iletişimi hem sınıfın denetiminde hem de derse karşı uyanık ve dikkatli tutmada etkili bir yöntemdir. Öğrencilerin ilgi, ihtiyaç ve olgunluk düzeyleri ve bazı özelikleri dikkate alınarak en uygun pekiştireçler seçilmeli ve bunlar başarıyı ödünlendirici olarak kullanılmalıdır. Olumsuz davranışlardan çok olumlu davranışların, yetersizliklerden çok çocuğun yeterli yönlerinin görülüp pekiştirilmesi daha uygun bir yöntemdir. ÖZEL EĞİTİM HİZMETLERİNDE EĞİTSEL DEĞERLENDİRME VE TANILAMA SÜRECİ TANILAMA Özel eğitime ihtiyacı olan bireylerin tüm gelişim alanlarındaki özellikleri ile yeterli ve yetersiz yönlerinin, bireysel özelliklerinin ve ilgilerinin belirlenmesi amacıyla tıbbî, psiko-sosyal ve eğitim alanlarında yapılan değerlendirme sürecidir TANILAMA MODELLERİ Özel eğitim gerektiren bireylerin tanılanması ve eğitim hizmetlerinin belirlenmesinde 2 tür modelden yararlanılmaktadır. Bunlar: 1 2 Tıbbi Tanılama Eğitsel Tanılama TIBBİ TANILAMA Tıbbi verilerin ve psikometrik ölçümlerin esas alındığı tanılama modelidir. Bu tanılama modelinde, yetersizliğin olup olmadığı belirlenmekte, yetersizliğe neden olan zedelenmenin yeri, derecesi, zedelenmeye yol açan etmenler, süreğen olup olmadığı ya da ilerleyip ilerlemediği gibi özellikler tespit edilmektedir. Tıbbi tanılamada bireyde var olan zedelenmenin nasıl bir gelişim göstereceği, nasıl giderilebileceği üzerinde yoğunlaşılmakta ve genellikle bu verilere dayanılarak yetersizlikten etkilenme derecesini en aza indiren tıbbi önlemler üzerinde durulmaktadır. Psikolojik testlerle de bireyin dil, bilişsel, duygusal, sosyal ve motor becerileri standart koşullar altında değerlendirilmektedir. Tıbbi tanılama ve psikolojik testlerden elde edilen verilerle teşhis, sınıflandırma ve ön kestirimler yapılabilmekle beraber bu veriler ışığında özel eğitim gerektiren bireye uygun eğitim ortamları ve programları hakkında karar vermek mümkün değildir. EĞİTSEL TANILAMA Eğitsel değerlendirme ve tanılama sürecinde, eğitsel amaçla bireyin tüm gelişim alanındaki özellikleri ve akademik disiplin alanlarındaki yeterlilikleri ile eğitim ihtiyaçları belirlenerek en az sınırlandırılmış eğitim ortamına ve özel eğitim hizmetine karar verilir. Eğitsel Değerlendirme: -Eğitim öğretime nereden başlanacağına, -Gelişim ve disiplin alanlarındaki performansın ortaya çıkarılmasına, -Nasıl ve nerede eğitim ortamı oluşturulacağına, -Hangi araçların kullanılabileceğine, -Bireyin ne tür bir eğitim programına alınması gerektiğine, -Bireyin eğitim gereksinimlerini en iyi şekilde karşılanabileceği ve akranlarıyla beraber olmasına en üst düzeyde olanak sağlayan(en az kısıtlayıcı ortam) ortamların belirlenmesine, -Alınabilecek eğitsel önemlere, -Bireyin yerleştirilebileceği kurumlar, konusunda bizlere ışık tutmaktadır. EĞİTSEL DEĞERLENDİRME VE TANILAMA Bireyin eğitsel değerlendirme ve tanılaması rehberlik ve araştırma merkezinde oluşturulan özel eğitim değerlendirme kurulu tarafından nesnel, standart testler ve bireyin özelliklerine uygun ölçme araçlarıyla yapılır. Eğitsel değerlendirme ve tanılama; eğitimin her tür ve kademesindeki geçişler ile bireylerin eğitim performansı ve eğitim ihtiyaçları dikkate alınarak veli ya da okulun/kurumun isteği üzerine gerektiğinde tekrarlanır. Eğitsel Değerlendirme ve Tanılamada Dikkat Edilecek Hususlar a) Zihinsel, fiziksel, duygusal, sosyal gelişim öyküsü. b) Tıbbî değerlendirme raporu. c) Tüm gelişim alanlarındaki özellikleri. d) Akademik disiplin alanlarındaki yeterlilikleri. e) İhtiyaçları. f) Bireysel gelişim raporu. g) Eğitim hizmetlerinden yararlanma süresi. h) Eğitim performansı, dikkate alınır. EĞİTSEL DEĞERLENDİRME VE TANILAMADA İLKELER a) Eğitsel değerlendirme ve tanılama erken yaşta yapılır. b) Eğitsel değerlendirme ve tanılama, bireyin tüm gelişim alanlarındaki özellikleri ve akademik disiplin alanlarındaki yeterlilikleri ile eğitim ihtiyaçları birlikte değerlendirilerek yapılır. c) Eğitsel değerlendirme ve tanılama; fiziksel, sosyal ve psikolojik bakımdan birey için en uygun ortamda yapılır. d) Eğitsel değerlendirme ve tanılama, bireyin yetersizliğine göre birden fazla yöntem ve teknik ile uygun ölçme araçları kullanılarak yapılır. e) Eğitsel değerlendirme ve tanılama, bireyin eğitim ihtiyacı ve gelişimi dikkate alınarak gerektiğinde tekrarlanır. e) Eğitsel değerlendirme ve tanılamada, bireyin öğrenme ortamları ile yeterli ve yetersiz olduğu yönler birlikte değerlendirilir. f) Eğitsel değerlendirme ve tanılama sürecinde veli, okul ve uzmanlar iş birliği içinde çalışırlar. g) Eğitsel değerlendirme ve tanılama sürecinde ailenin ve gerektiğinde bireyin görüşü alınır. h) Eğitsel değerlendirme ve tanılama süreciyle ilgili olarak birey ile ailenin görüş ve onayları alınmadan hiçbir açıklama

7 yapılamaz. Eğitsel değerlendirme ve tanılama sonuçları sadece yasal ve eğitimle ilgili kararlar almak için kullanılır. EĞİTSEL DEĞERLENDİRME VE TANILAMA SÜRECİ Farkına varma: Çocuğun öğretmeni, ana-babası ve diğer uzmanlar tarafından gelişim özellikleri ile eğitim yeterlilikleri açısından akranlarından beklenilen düzeyden anlamlı farklılıklar gösterdiğinin tespit edilmesidir. a) Erken Çocukluk(0-36 Ay): Çocuğun bireysel fark edilmesinden sonra bu farklılığın nedeni, var olan durumu, ileride ortaya çıkabilecek sorunlar açısından değerlendirilmek üzere tıbbi tanılanması yapılmalıdır. Tıbbi tanılanma doğrultusunda, tıbbi tedavi ve rehabilitasyon ile birlikte destek eğitim hizmetleri planlanmalıdır. b) Okul Öncesi Dönem (36-72 Ay): Bireysel farklılıkları aile ve çevresi tarafından fark edilen birey, tıbbi tanılanmasının yapılması için aile bilgilendirilmeli ve gerekli yönlendirme yapılmalıdır. Özel eğitime ihtiyaçları belirlenmiş, ay arasındaki çocuklar için, okul öncesi eğitimi zorunludur ve kaynaştırma uygulamaları kapsamında sürdürmeleri esastır. c) Zorunlu eğitim döneminde farkına varma: okulda görev yapan bir öğretmen, çocuğun ana-babası ya da diğer bir uzmanın eldeki kanıtlara dayanarak çocuğun özel eğitim ihtiyaçları olduğu yönünde belirtiler gösterdiğine ilişkin kaygılarını dile getirmesidir. Bilgi toplama: Bu süreçte sınıf öğretmeni, rehber öğretmenpsikolojik danışman ve okulda bulunan varsa diğer uzmanlar tarafından öğrencinin güçlük çektiği alanları azaltmak ve sınıf içi etkinliklere uyumunu sağlamak için öğrenciyle ilgili bilgi toplanmasıdır. -Öğrencinin akademik ve davranışsal boyutlarda öğrencinin güçlü ve zayıf olduğu alanları belirlenmesi. -Öğrencinin sınıf içersinde yaşadığı güçlüklerin ev ortamında da yaşayıp yaşamadığını, eğer yaşanıyorsa ailenin çözüme ilişkin neler yaptığı çocuğun eğitiminin evde ne kadar desteklendiğini ilişkin bilgi toplanması. -Çocuğun doğumundan başlayarak geçirdiği hastalıklar, travmalar ve bunlara yönelik alınan önlemler, süreğen hastalığının olup olmadığı, ilaç kullanıyorsa ilacı hangi saatlerde aldığı ve ilacın yan etkileri gibi konularda bilgi toplanması. Değerlendirme ve müdahale: Toplanan bilgiler ışığında, yetersizlikten etkilendiği düşünülen öğrenciyi eğitsel değerlendirmeye göndermeden önce eğitim gördüğü sınıftaki akademik ve sosyal ortama dahil etmek için alınacak önlemleri, uyarlamalar ve eğitim-öğretim düzenlemelerini kapsayan süreçtir. Bunlar: a) Uygulanmakta olan programın farklılaştırılması. b) Öğrenme ortamının fiziksel özelliklerinin değiştirilmesi. c) Öğretim yöntem ve tekniklerinde düzenlemeler. d) Öğretim materyallerinde düzenlemeler. Gönderme: Sağlanan her tür destek hizmetine karşın birey verilen eğitim hizmetlerinden yararlanamadığı takdirde, özel eğitim ihtiyaçlarının belirlenmesi amacıyla öğrencinin kimlik bilgileri, tıbbi değerlendirme sonuçları, gönderme öncesinde alınan tedbirler, gelişim alanlarındaki becerileri ve okul ortamında yapılan gözlemlerin yer aldığı eğitsel değerlendirme isteği formu doldurularak; eğitsel değerlendirme ve tanılamasının yapılabilmesi için RAM lar bünyesinde oluşturulan özel eğitim değerlendirme kuruluna resmi yazı ile yönlendirilir. Eğitsel Değerlendirme ve Tanılama: Eğitsel değerlendirme ve tanılama hizmetlerini RAM lar bünyesinde oluşturulan özel eğitim değerlendirme kurullarınca yürütülmektedir. Söz konusu kurul RAM müdürünün görevlendireceği müdür yardımcısı ya da bölüm başkanı başkanlığında; a) Özel eğitim hizmetleri bölüm başkanı, b) Psikolojik ölçme araçlarını kullanabilen bir rehber öğretmen, c)görme, işitme ve zihinsel engelliler sınıf öğretmenlerinden bir öğretmen, ç) Bulunması hâlinde gezerek özel eğitim görevi yapan bir öğretmen, d) Bireyin velisi, Özel eğitim değerlendirme kuruluna: üyelerin dışında gerektiğinde dışarıdan eğitim programcısı, odyolog, psikolog, psikometrist, sosyal çalışmacı, dil ve konuşma terapisti, fizyoterapist, uzman hekim gibi diğer meslek elemanlarından seçilecek birer kişi üye olarak çağrılabilir Eğitsel Değerlendirme ve Tanılama İçin Gerekli Belgeler: a) Bireyin, velisinin ya da 18 yaşından büyük bireyin kendisinin, okul yönetiminin eğitsel değerlendirme isteğine ilişkin yazılı başvurusu. b) Okul öğrencisi ise okulu tarafından düzenlenen eğitsel değerlendirme isteği formu. c) Özel eğitim okulu, özel eğitim sınıfı ve kaynaştırma eğitimine devam eden öğrenciler için bireysel gelişim raporu. d) Tıbbî tanılaması ile güç kaybının gösteren özürlü sağlık kurulu raporu. e) Özel eğitim merkezlerince hazırlanacak her aya ait Performans Kayıt Tablosu ile Dönem Sonu Bireysel Performans Değerlendirme Formu(Rapor yenilemelerinde). f) En az 4 adet fotoğraf. g) Nüfus cüzdanının sureti veya fotokopisi. 1-Eğitsel değerlendirme talebine ilişkin olarak ilgilinin(veli, birey, okul/kurum) belgeleri kontrol edilerek yazılı müracaatı kabul edilir. 2-Eğitsel değerlendirme ve tanılama için yapılan müracaatlar Eğitsel Değerlendirme ve Tanılama Birey Kayıt Defterine işlenir. 3- İlk kez eğitsel değerlendirme ve tanılamaya gelen her birey için hizmet alan kaçıncı kişi olduğunu gösteren bir dosya numarası verilerek, özel eğitim değerlendirme dosyası açılır. Bireyin gelecekte yapılacak eğitsel değerlendirme ve tanılama çalışmalarında sürekli aynı özel eğitim değerlendirme dosya numarası ile işlem yapılır. 5- İlk kez yapılan müracaatta aile fertlerinden bireyin zihinsel, fiziksel, duygusal, sosyal gelişimi hakkında bilgi alınır ve görüşme formuna işlenir. 6-Gerektiğinde müracaat konusuna ilişkin olarak bireye nesnel, standart testler uygulanmak suretiyle psikometrik değerlendirme yapılır. - Uygulanan ölçme aracı ya da tıbbi değerlendirme sonucu akranlarından anlamlı derecede farklılık gösteren ve özel eğitim ihtiyacı olduğu düşünülen bireylerin, yetersizliklerine uygun Performans Belirleme Formu kullanılmak suretiyle gelişim alanındaki özellikleri değerlendirilir.

8 8- Eğitsel değerlendirme ve tanılama hizmetleriyle ilgili bireye ait tüm belge ve evraklar işlem sırasına göre bireyin özel eğitim değerlendirme dosyasına yerleştirilir. 9-Yapılan eğitsel değerlendirme ve tanılama sonuçları doğrultusunda nihai kararların alınabilmesi için birey ya da bireyin velisi, Davetiye tanzim edilerek Özel Eğitim Değerlendirme Kurulu toplantısına çağırılır. Davetiye 2 nüsha tanzim edilir, biri veli ya da bireyin kendisine verilir, diğer nüsha bireyin dosyasında saklanır. 10- Özel eğitim değerlendirme kurulu toplantısında görüşme konusu bireyin özel eğitim değerlendirme dosyası içeriğindeki bilgi ve belgeler değerlendirilerek, öncelikle birey için en az sınırlandırılmış eğitim ortamı ve özel eğitimine ilişkin karara varılır Bireyin destek eğitimine ihtiyacı olup olmadığı değerlendirilerek bireyin alacağı destek eğitiminin türü ve süresine de karar verilerek alınan karar tutanağa kaydedilerek üyeler tarafından imzalanır. 11-Özel Eğitim Değerlendirme Kurulu kararları doğrultusunda, bireyin eğitsel değerlendirme ve tanılama süresine ilişkin bilgiler RAM Modülüne işlenerek ihtiyaç adedinde rapor çıktıları alınır. 12- İlk kez eğitsel değerlendirme ve tanılaması yapılarak resmi eğitim tedbiri önerilen bireylere Eğitim Planı hazırlanır. Söz konusu bireyler için tekrarlanacak eğitsel değerlendirme ve tanılama hizmetlerinde kademeler arası geçişler hariç olmak üzere Eğitim Planı hazırlanmaz. Destek eğitim program ya da programlarından faydalanmasına karar verilen özel eğitim gerektiren bireylerin Performans Belirleme Formu kayıtları ve diğer bilgi ve gözlemler dikkate alınarak uzmanlarca RAM Modülü üzerinden Eğitim Planı hazırlanır. Birey ile ilgili Özel Eğitim Değerlendirme Kurulu Raporu ile Eğitim Planları kurul üyeleri tarafından imzalandıktan sonra RAM Müdürünün onayına sunulur. 13-Raporlar ve eğitim planları onaylandıktan sonra yerleştirmeye ilişkin özel eğitim değerlendirme kurulu raporlarından biri, bireyin özel eğitim değerlendirme dosyasında saklanır, 2 nüshası il/ilçe özel eğitim hizmetleri kuruluna gönderilir. Destek eğitim programına ilişkin özel eğitim değerlendirme kurulu raporunun bir nüshası bireyin özel eğitim değerlendirme dosyasında saklanır, bir sureti veliye (anne, baba veya vasi) ya da bireyin kendisine imza karşılığı teslim edilir. 14-İl/İlçe Özel Eğitim Hizmetleri Kurulunca, Özel Eğitim Değerlendirme Kurulu Raporu doğrultusunda özel eğitime ihtiyacı olan bireyin uygun resmî okul veya kuruma yerleştirilmesi yapılır. EĞİTSEL DEĞERLENDİRME VE TANILAMA İÇİN GEREKLİ BELGELER Kullanılan Testler: - Genel zeka düzeyinin tespiti amacıyla: Wisc-R(6-16 Yaş), Stanford Binet Zeka kesti(2-14 Yaş). İşitme, Dil ve konuşma güçlüğü olan bireylere: Leither Porformans Testi(2-18 Yaş). Görme yetersizliği bulunan bireylere: Görmeyenler için Stanford Binet Zeka kesti(2-14 Yaş). Gelişim düzeyinin belirlenmesi amacıyla: Denver Gelişim Tarama Testi, GEÇTA -Ön testler: özel öğrenme güçlüğünün tespitinde kullanılan görsel algı düzeyinin belirlemeye yönelik Bender Geştalt Görsel Algı Testi Konuşma yetersizliğinin tespitine yönelik olan Sesletim Ses Bilgisi, Dil gelişiminin tespitinde PEABODY Resim Kelime Testi (2-12 yaş) AİLE EĞİTİMİ Her aile bir bebek beklerken o bebeğe ilişkin hayaller kurar ve engelli bir çocuğun dünyaya gelmesi ihtimali hiç düşünülmez. Yapılan tüm hazırlıklar normal bir bebek içindir. Ana-baba dışında ailenin tüm fertlerinin de beklentisi aynı şekildedir. Doğumdan önce bir çok ailenin engellilik ile ilgili bilgileri oldukça azdır. Doğum öncesi dönem boyunca bir çok ailenin en büyük korkularından biri de engelli bir çocuk dünyaya getirme ihtimalidir. Bu nedenle aileler kız erkek fark etmez eli ayağı düzgün olsun gibi sözlerle beklentilerini ifade ederler. Bir çocuğun doğumu aileyi gerek yapısal, gerek gelişimsel, gerekse işlevsel olarak etkiler. Çocuğun doğumuyla duyulan mutluluk ve sevinç bu değişimlerin olumsuz etkilerinden aileleri korur. Çocuğun özürlü olması durumunda ise sevinç ve mutluluğun yerini yoğun bir yas duygusu alabilir. Aile böyle bir çocuğun doğumuyla çok karmaşık bir psikolojik durum içine girmektedir. Özre Uyum Sürecinde Ailelerin Geçirdiği Aşamalar 1. Aşama Şok İnkar Keder ve Çöküntü (depresyon) 2. Aşama Karışık Duygular Suçluluk Kızgınlık Utanma 3. Aşama Kapı Kapı Dolaşma Anlaşma Uyma ve Yeniden Düzenleme Kabul ve Uyum I. Aşama: Şok: Anne-baba inançsızlık ve çaresizlik içinde olayı bir türlü kabul edemez. Özellikle anne ağlama krizleri içinde gerçek bir trajedi yaşar. Bu şok evresi çok kısa ya da uzun sürebilir. Bu evrede ebeveyn yakın çevresi ile etkileşimini tamamen kesmi durumdadır. İnkar: Bazı anne-babalar çocuklarındaki bu farklılığı kabul etmeyerek uzmandan uzmana dolaşır, çareler arayara çocuklarının iyi olabileceği umudunu taşırlar. Bir koruma biçimi olan inkar, bilinmeyen korkusundan ve çocuğun gelecekte neler yapabileceğinin belirsizliğinde kaynaklanmaktadır. Anne-baba bu devrede kendilerini ifade etmekte de çok zorluk çekmektedir. Keder ve Çöküntü (Depresyon): Yaşanması gerekli olan bu tepki, gerçeğin farkına varmaya doğru bir gidişi oluşturur. Ancak Aşırı yas ve depresyon bazı ailelerde hayat boyu sürebilir. B dönemde aileler, çevresiyle ilişkilerini minimum düzeye indirir ve normal çocuk özlemi duyarlar. Aile, tüm çabalarına rağmen, çocuklarının özürlülük durumunun ortadan kalkmadığını fark etmekte; yoğun bir üzüntü ve keder duygusu içinde kendisini umutsuz hissetmektedir. II. Aşama Karışık duygular: Sevgi ve kızgınlık duygularının bir arada yaşanmasıdır. Aileler bu duygu ile ya kendilerini özürlü çocuklarına tam adarlar ya da reddederler. Özürlü çocuk gerçeğini kabul etmeyerek ondan yapabileceğinin fazlasını isterler. Ya da sadece çocuğun fiziksel ihtiyaçlarını karşılayıp, duygusal ihtiyaçlarını görmezden gelirler. Suçluluk: Ailenin yaşadığı duygular arasında üstesinden gelinmesi en zor olan belki de suçluluk duygusudur. Aileler şu ya da bu şekilde çocuğun özrüne neden olduklarını ve

9 geçmişteki hataları için cezalandırıldıklarını düşünürler. Gerçekçi olmaksızın sadece bu niye bizim başımıza geldi diye yakınırlar. Aileler çocuklarının özürlü olmasına ilişkin gerçekçi olmayan düşüncelere kapılabilirler. Kızgınlık: Kızgınlık, ailelerin özürlü çocuklarını kabule giden yolda önemli bir engeldir. Aile, niye bana oldu? Neden bizim başımıza geldi? Sorularına cevap aramaktadır. Ayrıca, kızgınlık duygularını uzmanlara, öğretmenlere, terapistlere yansıtara onları suçlamaya başlar. Utanma: Aileler çocuklarındaki özrü, kendilerinin bir özrü olarak algılamaktadırlar. Bu nedenle bazı anne-babalar çocukla birlikte dışarıya çıkmak istemezler ve çoğunlukla eve kapanmayı tercih ederler. Çoğu zaman toplumun çocuklarına gösterdiği, ret, acıma ve garipseme duygularıyla baş etmeye çalışırlar. III. Aşama Kapı kapı dolaşma ve Anlaşma: Bu dönemde aile, çocuğunun özrünü ortadan kaldırmanın yollarını arar. Aile için önemli olan çocuğun normal hale gelmesidir. Aile bunu gerçekleştirebileceğini umduğu herkesle anlaşmaya girebilir. Bu kişi tıp doktoru, uzman, sihirli güçleri olduğu sanılan biri olabilir. Anlaşma çoğu kez eğer çocuğumu iyileştirirsen, ben de... şeklinde olmaktadır. Kapı kapı dolaşma suçluluk ve çaresizlik duygularının bir yansıması olmaktadır. Uyma ve Yeniden Düzenleme: Aile artık farklı özelliğe sahip bir çocuğu olduğunu ve neler yapabileceğinin gerçekçi bir biçimde düşünmeye ve çocuklarıyla daha etkili, verimli bir ilişki düzeyi oluşturmaya çalışır. Tabi bu da aile bireylerinin olumlu yaklaşım ve iletişimiyle yakından ilgilidir. Bazı aileler birbirine destek olurken, bazıları da birbirinden uzaklaşabilirler. Kabul ve Uyum: Aileler bu duyguları yaşadıkça, kendileri ve çocukları hakkında çok şeyler öğrenirler. Böylece yalnız çocuklarını değil, kendilerinin de zayıf ve kuvvetli taraflarını kabul etmeye başlarlar. Kardeşlerin Yaşadığı Duygular Ve Gösterdikleri Tutumlar Kızgınlık Kıskançlık Düşmanlık Suçluluk Keder Korku Utanma Reddetme Kabul ve Uyum Özürlü çocuğu olan anne-babaların geçirdikleri aşamalar bir noktaya kadar benzerlik göstermekle birlikte anne-babalar zaman zaman bu aşamalar arasında gidip gelebilirler ya da bir aşamaya takılıp kalabilirler. Aile Tepkilerini Etkileyen Değişkenler; Ailelerin sorunla başa çıkma kapasiteleri, Ailenin büyüklüğü ve kültürel yapısı, Anne-babaların kişilik özellikleri, Eşlerin birbirlerine ne ölçüde yakın ve destek oldukları, Anne-babaların evlilik uyumları, Dini inanışları, Yakın çevrenin ve toplumun özellikleri, Aile bireylerinin sosyoekonomik düzeyleri, Doktorların davranışları, Çocuğun cinsiyeti, özrünün türü ve derecesi, gibi faktörler etkilemektedir. Aynı zamanda toplumun ve devletin bu çocuklara ve ailelerine verebildiği hizmetlerle servislerin niteliği ve niceliği de önemli olmaktadır. Aldıkları destek hizmetler Alınan ilk danışmanlık, ilk bilgiler Toplumdaki bireylerin tepkileri ve hazır bulunuşluk düzeyleri, Aile Eğitimi Çocuğun doğduğu andan itibaren ilk sosyal çevresi ailesidir. Çocuğu en iyi tanıyan ve çocukla en çok beraber olan ve gelişimsel süreci boyunca çocuğu en çok destekleyen yine ailesidir. Çocuğun gelişimi ve eğitiminde doğal eğitimci rolünü üstlenen anne- babaların önemi uzun yıllar göz ardı edilmiş, eğitimde uygulayıcı olmaktan çok bilgi alıcı rol oynamışlardır. Aile eğitimi çalışmalarında; Anne babaların çocuklarına beceri öğretebilmeleri, Var olan problem davranışlarla başa çıkabilmeleri, Çocuğu daha iyi kontrol edebilmeleri, Çocukla ilişkilerini olumlu yönde geliştirebilmeleri hedeflenir. Aile eğitimi çalışmalarının odak noktası, çocuk ve çocukla olan ilişkilerdir. AİLE EĞİTİMİNİN AMAÇLARI Ailelerin çocuğun doğum öncesi doğum sonrası gelişimi ve eğitim konusunda bilgilenmelerini sağlamak Her yaşın gelişim özelliğine göre çocuklarını tanımalarına yardımcı olmak Çocuğun her alandaki gelişimin desteklemelerine ve hızlandırmalarına doğrudan katılımlarını sağlamak Aileleri çocukları ile neden-sonuç ilişkisine dayalı sözel iletişim kurmanın önemi konusunda bilinçlendirmek Aileleri Çocuk Yetiştirme tutumları konusunda bilgilendirmek ve çocuklarına karşı hatalı tutum ve davranışlarının değiştirilmesini sağlamak. Çocukların kazanılmış davranış ve alışkanlıklarını değiştirme yollarını öğretmek. Ailelere, çocuk sağlığı, beslenmesi ve cinsel eğitim konusunda yardımcı olmak. Aile bireylerinin, öğrendikleri bilgileri davranışa dönüştürmelerine yardımcı olmak. Evlat edinen ailelere üstlendikleri anne baba rollerini benimsetmek. Aile bireylerini kendi haklarıyla ilgili olarak bilinçlendirmek. Ailelere çocuğunu kendi kendine kararlar alabilen ve aldığı bu kararları taşıyabilecek, özdenetim ve özgüven sahibi, girişimci, yaratıcı, hem kendi hem de başkalarının haklarına saygılı duygu ve düşüncelerini rahatlıkla söyleyebilen, yeteneklerini kullanabilen kültür değerlerine sahip ruh ve bedenen sağlıklı birer kişi olmaları için gerekli bilgileri vermek. ÖZEL EĞİTİMDE AİLE EĞİTİMİN AMAÇLARI Ailenin özürlü çocuğunu kabulünü sağlamak çocuğu objektif olarak değerlendirme, potansiyelini ve sınırlılıklarını anlama; Ailenin haklarını ve sorumluluklarını anlamasını sağlamak (Aile eğitimine Programına katılabilir mi? Nasıl ve ne ölçüde?, Ailenin yapması gerekenler nelerdir?) Aile ile işbirliği yapmak. Eğitim programının özelliklerini anlatmak ve programın amaçlarını gerçekleştirmede yardımlaşmak. Ailenin belli programları uygulamasını sağlamak, evi daha verimli bir eğitim ortamı haline getirmek; Aileyi diğer kaynaklar hakkında bilgilendirmek. Özürlü Çocukların İhmali ve İstismarı Özürlü çocuğa sahip olan bir aile bununla başa çıkmada desteklenmediğinde ve yalnız bırakıldığında çocuklarını ihmal ve istismar edebilirler. Yapılan bir araştırmada, zeka geriliği

10 olan çocuğa sahip anne babaların çocuklarını istismar etme potansiyellerinin normal çocukların anne babalarından daha fazla olduğu bulunmuştur. Anne babaların ilaç ve alkol bağımlılığı, işsizlik, yoksulluk ve evlilikle ilgili sorunları ihmal ve istismarın nedenleri olarak sıralanabilir. Çocuk istismarını önlemenin yollarına ilişkin yapılan birçok çalışma sonucunda, anne babaların çeşitli konularda eğitilmelerinin çocuklarını ihmal ve istismar etmelerini önlemede etkili olabileceği ifade edilmektedir. Çocukların ihmali ve istismarını önlemede temel becerilerin öğretimi önem kazanmaktadır. Bu uygulamada anne babalara çocuğun gelişiminde önemli olabilecek alanlarda ve dil becerileri, giyinme, tuvalet eğitimi gibi konularda öğretme becerileri kazandırılabilir. Bütün bunların yanında özellikle, basit davranış yönetimi ilkelerinin öğretimi konularına yer verilmelidir. Anne Baba Öğretmen İşbirliğinin Yararları Anne baba ve öğretmenler etkili çalışmalar düzenleyebilen güçlü bir ekip oluştururlar. Bu ekibin gerçekleştireceği üretken bir anne baba öğretmen işbirliğinin öğretmenlere sağladığı yararlar olduğu kadar anne babalara ve en önemlisi çocuklara önemli yararlar sağladığı bilinmektedir. Üretken Bir Anne Baba Öğretmen İşbirliğinin Uzmanlara ve Öğretmenlere Sağladığı Yararlar Şöyle Sıralanabilir: Anne babanın ve çocuğun beklentilerinin, ihtiyaçlarının daha iyi anlaşılmasını sağlar. Çocuğun okul dışındaki yaşantısı için önemli olan birçok davranışın belirlenmesinde daha anlamlı veriler elde edilmesine yardımcı olur. Uygun davranışların hem ev hem de okul ortamlarında pekiştirilmesi için daha fazla olanak sağlar. Öğretmenin çocuklara kazandırdığı becerilerin genellenmesinde çok önemli olan doğal ortamların daha etkili duruma getirilmesine katkıda bulunmaktadır. Böylece öğretmenin öğretim amaçlarına ulaşması kolaylaşmaktadır. Üretken bir anne baba ve öğretmen işbirliğinin, anne babalara sağladığı yararlar şöyle sıralanabilir: Öğretmenin amaçlarının ve çocuğun ihtiyaçlarının daha iyi anlaşılmasını sağlar. Yasal hak ve sorumlulukları bilmesini sağlar. Anne babaya çocuğun okul programı ve bu programa nasıl katılabileceği konusunda bilgi sağlar. Okul programlarının olumlu etkilerinin evde de sürdürülmesinin yollarını arar. Çocuğun ev yaşamı için uygun olacak işlevsel davranışları öğrenmelerine yardımcı olacak becerileri geliştirir. Anne babalara sağlayacağı tüm bu yararlar çocuklarının eğitimi için daha fazla katılımcı olmalarını da beraberinde getirecektir. Üretken bir anne baba öğretmen işbirliğinin çocuğa sağladığı yararlar ise şöyle sıralanabilir Çocuğun en önemli iki çevresi arasında tutarlılık sağlanır. Çocuğun gelişimi ve öğrenmesi için daha çok fırsat sağlanır. Çocuk için daha işlevsel olacak becerilerin kazandırılmasına da yardımcı olur. Öğretmenlerin, anne babalarla etkili bir işbirliği kurmasını engelleyen tutum ve davranışları genellikle şöyle sıralanabilir: Anne babaları çaresiz kişiler olarak görme, Uzak ve mesafeli davranma, Anne babaları psikolojik sorunları olan insanlar olarak görme, Çocuğun bu durumlarından anne babaları sorumlu tutma, Anne babaları yetersiz görme, Anne babalara ilişkin olumsuz beklentiler içinde olma, Anne babaları çeşitli terimlerle etiketleme eğiliminde olma, Öğretmenlerin bu tür tutum ve davranışlarının yanı sıra benzer biçimde anne babalar da etkili öğretmen anne baba işbirliğinin kurulmasını engelleyen tutum ve davranışlara sahip olabilirler. Anne babaların ekonomik yetersizlikleri, Öğretmenle işbirliği yapmadaki isteksizliği, Evdeki diğer aile bireylerinin sorumluğunun fazla olması, Evdekilerin gerektiği kadar sorumlu davranmamaları. ANNE BABA-ÖĞRETMEN İLETİŞİMİ Anne babalarla karşılıklı iletişim kurabilme etkili anne baba öğretmen işbirliğinin sağlanmasında oldukça önemlidir. Açık, samimi ve dürüst iletişim anne baba ve öğretmen arasındaki ilişkinin olumlu gelişmesine katkıda bulunur. Öğretmenlerin anne babalarla iletişimi sağlamada yaygın olarak kullandıkları üç yöntemden söz edilebilir. Bunlar: anne baba öğretmen görüşmeleri, yazılı mesajlar ve telefon görüşmeleridir. Aile İletişimi ve Eğitimi için Kullanılacak Yöntemler Bireysel aile görüşmeleri Aile ile telefonla görüşme Mektuplaşma Küçük gruplarla aile toplantıları Büyük gruplarla aile toplantıları Ev ziyaretleri Anne Baba Öğretmen Görüşmeleri Okullarda anne babalarla iletişim kurmak ve çeşitli amaçlara dönük görüşmeleri gerçekleştirmek için en yaygın kullanılan uygulama biçimi, anne babalarla yapılan toplantılardır. Çoğunlukla veli toplantıları olarak bilinen bu toplantılar anne babalarla öğretmenlerin grup ya da bireysel olarak yüz yüze yaptıkları görüşmelerdir. Okullarda bireyselleştirilmiş eğitim programlarının (BEP) geliştirilmesi uygulamalarına geçiş ve BEP in gereği olarak toplantıların düzenlenmesi anne babalara yeni roller sunmakta, anne baba öğretmen toplantıları, anne baba öğretmen görüşmelerine dönüşerek yeni bir boyut kazanmaktadır. Yazılı Mesajlar Anne baba öğretmen iletişiminin sürekliliğini sağlamanın ve arttırmanın yollarından biri de yazılı mesajlar kullanmaktır. Öğretmenler sürekli, sıklıkla ve düzenli olarak öğrencilerinin anne babalarına iyi haber pusulaları göndermelidirler. Bu amaçla anne baba ve öğretmenin çok fazla zamanını almayan, okunması ve kullanılması kolay olan formlar hazırlanmalıdır. Yazılı mesajlar ev içinde, yani çocuğun doğal ortamında pekiştireçlerin belirlenmesi ve uygulanması için de kullanılabilir. Yazılı mesajların bir diğer çeşidi de sınıf gazeteleridir. Öğretmenler, özellikle aile toplantılarına katılamayan anne babalara iki üç sayfadan oluşan aylık sınıf gazeteleri hazırlayarak verebilirler. Telefon Görüşmeleri Kısa ve samimi bir telefon görüşmesi anne babalarla iletişim kurmada mükemmel bir yol olarak kullanılabilir. Düzenli telefon görüşmeleri; öğretmen ve anne babanın çocuğun başarılarını paylaşmalarına hizmet ettiği gibi, çocuğun eğitimine evdeki diğer bireylerin de katılımını sağlamada etkili olmaktadır.

11 ANNE BABA KATILIMI Engelli Çocukların Eğitimlerine Ailenin Katılımı Aile eğitimi çalışmalarında anne-babaların çocuklarına beceri öğretebilmeleri, var olan problem davranışlarla başa çıkabilmelerinin sağlanması gerekmektedir. Çocukla ilişkilerinin olumlu yönde geliştirebilmeleri hedeflenir. Aile eğitimi çalışmalarında odak noktası çocuk ve çocukla olan ilişkilerdir. Ailenin kendini rahat ve iyi hissetmesi çok önemlidir. Bu nedenle çocuğun eğitiminin direkt sorumluluğunun aileye verilmesinin de çeşitli sakıncaları olabilir. Aile bu konuda da destek almalıdır. Bazen anne babaların çocukların eğitiminde eğitici ve öğretici olması ailede stres yaratabilir. Eğitimin yanı sıra çocukla sosyal paylaşımların artırılması çok önemlidir. Günümüzde anne babaların eğitime katılmaları görüşünü destekleyen nedenler şöyle belirtilebilir (1) Aileler çocuklarının gerçek durumunu herkesten daha iyi bilirler ve onları daha iyi tanırlar. (2) Çocuklarının öğrenmeleri ile daha ilgilidirler. (3) Çocuğun eğitime başladığı andan itibaren, onun eğitim programına doğrudan katılan ilk yetişkin grubu ailelerdir. (4) Aileler toplum tarafından kendilerine ve çocuklarına sağlanan eğitim hizmetlerinin niteliğini arttırmada etkili olabilirler. (5) Aileler, gün boyunca çocuklarına eğitim hizmeti veren ekip tarafından alınan kararları izleyebilir ve uygulayabilirler. AİLELERE YÖNELİK HİZMETLER REHBERLİK AİLE DANIŞMANLIĞI AİLE EĞİTİMİ Rehberlik: Bireyin en verimli bir şekilde gelişmesine ve doyum verici uyumlar sağlamasında gerekli olan tercihleri, yorumları planları yapmasına ve kararlar vermesine yarayacak bilgi ve becerileri kazanması ve bu tercih ve kararları yürütmesi için bireye yapılan sistemli ve profesyonel yardımdır. Özel Eğitime İhtiyacı Olan Bireylere ve Ailelerine Yönelik Rehberlik: Engelli çocuklara ve ailelerine sunulan rehberlik ve danışma hizmetleri öncelikli olarak, engelli çocuğun tanılanmasını, yerleştirme ve izleme süreçlerini kapsamaktadır. Aile Rehberliği: Aile gelişimine katkıda bulunabilmeleri amacıyla ailelere yapılan sistemli ve düzenli çalışmalardır. Bu çalışmalar iki yönlüdür. Birincisi, ailelere psikolojik yardım yapıp onları rahatlatmak ve özürlü çocuklarının kabulüne yardımcı olmaktır. İkincisi ise okul ve yuvada çocuklarına verilen eğitim programları konusunda bilgilendirerek, çocuklarının eğitimine katkıda bulunmalarını sağlamaktır Engelli Bireylerin Ailelerine Yönelik Rehberlik: Özel eğitime muhtaç çocukların ailelerinin psikolojik danışma hizmetine ihtiyacı normallere göre daha belirgindir. Engelin türü ve derecesine göre bu durum belirgin farklılık gösterir. Psikolojik danışmada yöntemler aynı olmakla birlikte çocuk ve aile ile yapılacak görüşmede ve danışmada normallerden farklı bilgiler yer alacaktır. Neden Aile Rehberliği? Engelli çocukların özelliklerinin iyi bilindiği ve kabul edildiği bir ev ortamında ilişkiler daha sağlıklı ve çocuğun gelişimine yönelik olacaktır. Çocukların okul ortamında öğrendikleri bilgi ve becerileri ev ortamında da uygulayabilmeleri için okul ve ev aile eğitiminin birbirine paralellik göstermesine ihtiyaç vardır. Engelli çocuğun okulda kazandığı becerilerin ev ortamında aile ile işbirliği yapılarak pekiştirilmesi, eğitimin sürekliliği, yaygınlaştırılması ve kalıcılığı açısından da gereklidir. Ailelerin belli aralıklarla bir araya gelmeleri, kendilerine ve çocuklarına ilişkin duygu, düşünce ve uygulamalarını paylaşmasını amaçlayan anne-baba grupları ailelerin psikolojik olarak rahatlamalarına yardımcı olmaktadır. Aile Danışmanlığı Danışma, bu alanda bilgili ve deneyimli bir uzmanla özürlü çocuğun anne-babası arasında yer alan, anne-babanın sorunlarını çözmek için gerekli tutum ve becerileri geliştirmeleri üzerinde odaklaşan bir öğrenme sürecidir. Danışma sürecinde anne-babalara ifade etmekten kaçındıkları öfke, suçluluk, düşmanlık gibi duygularını özgürce ifade edebilmeleri için fırsatlar verilir. Ailelere, kendileri ve çocukları için gerçekçi planlar yapabilmeleri konusunda yardım edilir. Anne-babaların kendi becerilerine inanmaya başlama ve sosyal çevre ile daha fazla iletişime girmelerine yardımcı olma psikolojik danışmanın hedefleri arasındadır. Aile danışmanlığı çeşitleri 1. Bilgi Verici Danışmanlık 2. Psikoterapi 3. Ana-Baba Eğitimi (aile -uzman işbirliği) Bilgi Verici Danışmanlık Belli bir özür hakkında, ne olduğu, nedenleri, özellikleri, gelişim alanları, çocuğun ihtiyaçları hakkında aileye bilgi verilir. Bu süreç içerisinde ailelerin çeşitli duygu ve tepkilerini yaşamaları sağlanır. Bilgi verici danışmanlığın bir grup ortamı içinde yapılması, ailelerin birbirleriyle ve danışmanla karşılıklı bilgi, duygu, düşünce ve deneyim alış verişi yapmalarını ve sorular sormalarına olanak sağlar. Psikoterapi Psikoterapi yoluyla, duygusal güçlüklere bağlı olarak annebabanın yaşadıkları çatışmaları anlamalarına ve özümlemelerine yardım edilir. Aile-Uzman İşbirliği Anne babanın çocuklarıyla iletişimlerinde etkili olmalarını sağlayan teknikleri ve becerileri öğrenmeleri sağlanır. Her üç yaklaşım birbirini tamamlayan zincirin halkaları gibidir. Ailenin var olan durumuna, problemlerine ve ihtiyaçlarına bağlı olarak bu yardım yöntemlerinden birisine veya hepsine başvurulabilir. Aile Eğitimi Genel anlamıyla, aile kurumunun devamını, bireylerin sağlıklı gelişimini, toplumun uyumlu, sorumlu üyesi olmalarını sağlamak amacıyla yapılan her tür ve düzeydeki eğitim sürecidir. ENGELLİ ÇOCUKLARA YÖNELİK HAZIRLANAN AİLE EĞİTİMİ PROGRAMLARI I. Ev Merkezli Aile Eğitimi Programları II. Okul Merkezli Aile Eğitimi Programları III. Ev-Okul Merkezli Eğitim Programları I. Ev Merkezli Aile Eğitimi Programları Ailenin evde eğitilmesi, evin verimli bir eğitim ortamı haline getirilmesinde avantajlı bir desenleme olarak görülmektedir. Evde uygulanan programlar, bir uzman ya da danışman tarafından, ailelerin ve çocuğun ev ortamındaki ihtiyaçlarının belirlenmesinden sonra desenlenmektedir. Portage Aile Eğitim Programı Aileyi evde eğitmek amacıyla desenlenmiş ve yaygın olarak kullanılan programlardan biri Portage Aile Eğitimi Programı dır. Bu program 1970 li yılların başında, engelli çocukların okul öncesi eğitimine yardımcı olmak amacıyla geliştirilmiştir. Bu program dil, kavram, öz-bakım, motor ve sosyal gelişim alanlarına yönelik 450 becerinin kazandırılmasını hedeflemektedir. Küçük Adımlar Aile Eğitim Programı

12 Türkiye de yaygın olarak kullanılan program ise Küçük Adımlar Gelişimsel Yetersizliği Olan Çocuklara Yönelik Erken Eğitim Programı dır. Bu program Avustralya da gelişimsel gerilik gösteren çocukların aileleri tarafından kullanılmak üzere geliştirilmiş ve Anadolu Üniversitesi Eğitim Fakültesi Özel Eğitim Programı öğretim üyelerinin ortak çalışması olarak Türkçe ye uyarlanmıştır. II.Okul Merkezli Aile Eğitimi Programları Anne babalar okulda ya da merkezde öğrendikleri bilgileri evde uygulamasını gerektiren bu tür programlar, genellikle ailelerin grup olarak eğitimine olanak tanıması yönüyle ekonomiktir. Okulda ya da merkezde düzenlenen programlar konferanslar, çalışma toplantıları, ev ödevleri ve evdeki uygulamaların gruba aktarılması biçimlerinde yürütülmektedir. III.Ev-Okul Merkezli Eğitim Programları Ev-Okul programlarının, ailelerin okuldaki etkinliklerini izlemelerine olanak vermesi, ailenin öğretmen eğitiminden geçmelerini sağlaması, çocuklarıyla yaptıkları çalışmaların uzmanlar tarafından evde izlenmesi ve danışmanlık hizmeti alımlarını sağlaması gibi nedenlerle, gerek çocuk gerekse aile açısından daha avantajlı olduğu ileri sürülmektedir. Öğretici Olarak Anne - Babalar Tüm anne babalar doğumdan itibaren çocuklarının birçok beceriyi öğrenmesinden sorumludurlar. Diğer çocuklar bu becerileri anne babalarından kolaylıkla öğrenebilirken, özel eğitime ihtiyacı olan çocuklar sistematik öğretim uygulamaları olmaksızın öğrenememektedirler. Bu nedenle anne babaların öğretici olarak yetiştirilmesi gündeme gelmektedir. Bazı özel eğitime ihtiyacı olan çocuklar için evlerinde her gün rutin olarak yerine getirmek durumunda oldukları önemli becerilerin öğretiminde, yeterli uygulama olanağı ve uygun dönüt sağlanamayabilir. Birçok anne baba, çocuklarının ihtiyacı olan özbakım ve günlük yaşam becerisi öğretmek ya da çocukların okulda öğrendiği akademik becerileri destekleyici çalışmalar yaparlar. Ancak yine de anne babaların çocuklarına öğreticilik rolü alıp almayacaklarına ilişkin farklı görüşler bulunmaktadır. Bazı uzmanlar ve öğretmenler anne babalar çocuklarına öğretici olmamalı fikrini savunmakta; Bazıları ise, anne babalar çocukları için etkili öğretmenler olarak hizmet verebilirler görüşünü savunmaktadırlar. Eğitime anne baba katılımına ilişkin birçok araştırma anne babaların evde çocuklarına başarılı olarak öğretebildiklerini göstermektedir. Çocuklarına öğretici olmak isteyen anne babalara ise izleyen dört öneri sunulmaktadır: (1) Öğretim oturumları için her gün bir miktar zaman ayırın, (2) Oturumları 5-10 dk lık oturumlar biçiminde düzenleyin, bu dk lık oturumlardan daha etkili olabilir, (3) Çocuğa tutarlı davranın, (4) Çocukla yaptığınız çalışmaları mutlaka kaydedin. Bu çalışmalar, hem anne baba hem de evin özel eğitime katılımı anlamına geleceğinden oldukça olumlu görünmektedir. Bütün bunlara rağmen her anne baba, çocuk için çok gerekli olan beceriler dışında çocuklarına öğretici olmak istemeyebilir. Eğer isteksizlik ve sıralanan durumlar söz konusuysa anne babaların, ev öğretimi uygulamasına ve evde çocuklarına öğretici olmalarına ilişkin çalışmalara katılımları konusunda zorlamak doğru olmayacaktır: Anne Baba Eğitimi ve Destek Grupları Günümüz için hiç de yeni olmayan anne baba eğitimine ilişkin eğitim programlarının geçmişi 1800 lü yıllara değin uzanır. Günümüzde özel eğitime ihtiyacı olan çocuğun eğitiminde anne babaların daha fazla katılımının bir sonucu olarak, anne babalara yönelik pek çok amaca hizmet edebilecek anne baba eğitimi programları düzenlenebilmektedir. Bu programlar, anne babalara okulun yeni politikalarına, öğretim araçlarının evde kullanımına ilişkin bilgi veren tek oturumluk programlardan ya da bireyselleştirilmiş eğitim planlarının hazırlanması ve çocuk davranışlarının yönetimi gibi çok oturumlu ve farklı amaçlara dönük programlardan oluşabilir. Temelde ve yaygın olarak üç amaca dönük anne baba grupları oluşturulabilmektedir: 1-Özel eğitime ihtiyacı olan çocuğun artan ihtiyaçlarıyla başa çıkmasında anne babalara yardımcı olacak önerilerin ve bilgilerin sunulması 2-Anne babaların birbirleriyle paylaşmaları için tartışma grupları oluşturulması. 3-Çocuğun eğitim programında ortaya çıkacak değişiklikler konusunda anne babaların bilgilendirilmesi. Anne Baba ve Aileleriyle Yapılacak Çalışmalar İçin Öneriler Özel eğitime ihtiyacı olan çocukların anne babaları ve aileleriyle en uygun çalışmanın nasıl yapılacağını açıklayan ve anne babalarla çalışmada gerçekten etkili olabilecek tek bir yaklaşım ya da tek bir teknikten söz etmek mümkün değildir. Buna karşın anne baba ve ailelerle yapılacak çalışmalarda öğretmenlere bazı önerilerde bulunulabilir: Çocuğun ihtiyaçlarını ailesinden daha iyi bildiğinizi sanmayınız. Günlük dille ve planlı konuşunuz. Özel eğitime ihtiyacı olan çocuk anne babaları hakkında yapılan genellemelere izin vermeyiniz. Anne babalara karşı korkutucu ya da savunmacı olmayınız. Çocuk için öncelikli konulara yer veriniz. Anne babaların iyimser olabilme çabalarında onlara yardımcı olunuz. Bir an önce bir şeylerle başlayınız. Ne kadar erken başlanırsa o kadar yol alınacaktır. Bilmiyorum demekten korkmayınız. Günümüzde ve Gelecekte Aile ve Anne Babalarla Çalışmalar Özel eğitimciler ve özel eğitime ihtiyacı olan çocuk aileleri, birlikte çalışmalarının daha etkili yollarının neler olabileceği konusunda arayış içindedirler. Günümüzde tüm Dünyada kabul edilen anne babaların çocuklarının ilk ve sürekli öğretmenleri olduğu görüşünden hareketle üzerinde durulan konular, anne babaların çocuklarının eğitimlerine etkin katılımlarının sağlanmasında yoğunlaşmaktadır. Anne baba katılımını etkileyen birçok nedenden söz edilmektedir. Bunlardan en önemlisi toplumun demografik özelliklerinde oluşan değişimlerdir. Özellikle hem annenin hem de babanın iş yaşamına katılması ve tüm gün çalışmak durumunda olmaları, boşanmış olmaları, ayrı yaşıyor olmaları, ailelerin farklı kültürel ve etnik gruplardan gelmeleri farklı katılım biçimlerini ortaya çıkarmaktadır. Aile eğitimi programlarının gelecekteki yönü; anne babalara yasal haklarıyla ilgili bilgi, eğitim programı, davranış kontrolü, finansal planlama yeterlikleri kazandırma, stresle başa çıkma, topluma açık hizmetlerden yararlanma, eğlence ve rahatlama için etkinliklere katılmalarına yöneliktir. Bunlarla birlikte son yıllarda birçok anne babanın en önemli ihtiyacı çocuklarının belirli zamanlarda aile dışından birileri tarafından bakılması ya da onlarla ilgilenilmesi, böylece kendilerine biraz da olsa zaman kalması ve nefes almalarıdır. Bu amaçla birçok ülkede gönüllü hizmetlerin organize edildiği görülmektedir. Özetle anne babalar ve aileler çocuğun yaşamındaki en önemli kişilerdir. Bunun yanı sıra anne babalar özel eğitime ihtiyacı olan çocukların eğitiminde iyi öğretmenler olarak çok önemli bir yere sahip olacaktır. Gelecekte özel eğitim ve destek hizmetlerin daha etkili duruma gelmesi öğretmenler, anne babalar ve ailelerin birlikte çalışmaları ile mümkün olabilecektir.

13 Aile Eğitimine Başlamadan Önce Neleri Bilmeliyim? Eğitimi Kimlere Vereceğim? Anne-Babaya Tüm Aile Bireylerine Annelerden Oluşan Gruba Babalardan Oluşan Gruba Kardeşlerden Oluşan Gruba Anne- Babalardan Oluşan Gruba Anne- Baba ve Kardeşlerden Oluşan Gruba Eğitimi Sürecini Nasıl Planlıyorum? Süresi; Belirli bir zaman diliminde bitecek mi, sürecek mi? Sıklığı; Ne kadar bir zaman diliminde tekrarlayacağım? Nerede Yapılacağı; Ne zaman merkezde, ne zaman evlerde veya başka ortamlarda? Açık ya da Kapalılığı Aynı kişilerle mi sürdüreceğim, yeni katılımcı alacak mıyım? Hangi Programın ve Kimin Tarafından Uygulanacağı; Aile eğitiminin tüm aşamalarını uygulayacak mıyım, tüm katılımcılar bu aşamalara katılacak mı ve hangi aşamaları ben yürüteceğim, hangi aşamada programı başkaları yürütecek? Program Konu:Davranış kontrolü ilkelerin öğretilesi (Uygulamalı Davranış Analiz İlkeleri) 1.Oturum:Aileler bir davranışı gözlenebilir, ölçülebilir terimlerle tanımlamayı ve davranışı nasıl gözleyeceklerini öğrenirler. 2.Oturum:Aileler olumlu davranışları artırmak için olumlu pekiştirmeleri belirlemeyi ve uygulamayı öğrenirler. 3.Oturum:Yardımlar (Fiziksel, sözel, model olma, sözel ipucu yardım) Programın adı Hazırlayan/uygulayan Program seviyesi Uygulama yeri Süre Programın amaçları Degerlendirme Yontem ve teknikler Araç gereç Aile Eğitim Programı yaş arası engelli çocuklar için Okul toplantı salonu Her oturum için 50 dk 1.Aileyi aktif olarak çocuğun bireysel eğitim programına katmak. 2.Engelli birey ve ailesinin yaşadıkları problemler ve yardıma ihtiyaç duydukları zamanlarda sorun çözücü işlevlerini geliştirmek. Aile eğitimi programı uygulanırken yapılacak değerlendirme kriterleri her oturum sonunda uygulamacı tarafından yapılacaktır. Sunu,Demonstrasyon ve tartışma, Uygulamalı etkinlikler Ödev verme ve kontrol etme Bilgisayar, projeksiyon aleti, ders kitabı, kaynak kişi