ARAMALI VERG NCELEMES NDE ARAMAYA KATILAN NCELEME ELEMANI TARH YAT ÖNCES UZLAfiMA KOM SYONU ÜYES OLUR MU? Adalet, evrenin ruhudur.

Transkript

1 ARAMALI VERG NCELEMES NDE ARAMAYA KATILAN NCELEME ELEMANI TARH YAT ÖNCES UZLAfiMA KOM SYONU ÜYES OLUR MU? Adalet, evrenin ruhudur. ÖMER HAYYAM

2 94

3 ARAMALI VERG NCELEMES NDE ARFAMAYA KATILAN NCELEME ELEMANI TARH YAT ÖNCES UZLAfiMA KOM SYONU ÜYES OLUR MU? 1. KONU 213 say l Vergi Usul Kanunu nun (VUK) nci maddeleri aras nda hükme ba lanm fl olan Aramal vergi ncelemesi nde al nan mahkeme karar çerçevesinde incelemeyi yapmakla görevli inceleme elaman na destek ve yard m kapsam nda aramaya kat lan ve arama tutanaklar nda imzas bulunan inceleme elemanlar n n, aramal olarak yap lan vergi incelemesi sonucu düzenlenen vergi inceleme raporlar n n tarhiyat öncesi uzlaflma toplant s na uzlaflma komisyonu baflkan ve/veya üyesi olarak kat l p, kat lamayacaklar bu bölümün konusunu oluflturmaktad r. 2. KONUYA L fik N MEVZUAT Aramal vergi incelemesi ile ilgili hükümler VUK un nci maddeleri aras nda yer almaktad r. Uzlaflmaya iliflkin hükümler ise VUK un 376 nc maddesinden sonra gelmek üzere Ek Madde 1 ile Ek Madde 13 aras nda yer almaktad r. 3. KONUYA L fik N ANAL Z ve DE ERLEND RME Çeflitli kaynaklardan al nan duyumlar (ihbarlar) veya yap lan incelemeler dolay s yla bir vergi yükümlüsünün vergi kaç rd n gösterir nitelikte belirtilerin bulunmas durumunda, bu yükümlü veya kaçakç l kla ilgisi görülen öteki kifliler (gerçek veya tüzel) nezdinde (yerleflim yeri, iflyeri, fabrika, ofis, büro, sat fl birimi, merkez, flube, imalathane, iflletme vb) ve bu kiflilerin üzerlerinde yasal düzenlemelere uygun flekilde arama yap lmas ve bu arama sonucu el konulan defter, belge ve her türlü kayd n (bilgisayar, mikrofilm, video bant, ses band vb. tüm manyetik ortamlardaki bilgiler ve kay tlar dahil) vergi incelemesi ile ilgili yasal dü- 95

4 VERG NCELEMES & MÜKELLEF HAKLARI zenlemelere uygun olarak ve tüm inceleme tekniklerinden yararlan lmak yoluyla incelenerek, vergi kay p ve kaça n n ortaya ç kar lmas na aramal vergi incelemesi ad verilmektedir 42. Karmafl k ekonomik ifllemlerin ve süreçlerin vergilendirilmeleri ya da vergisel olarak kavranmalar çabalar vergi yönetimleri ile bu çabalardan ç karsal olarak zarar gören kiflileri (gerçek/tüzel) hukuki anlamda karfl karfl ya getirmektedir. Bu karfl laflma hiç kuflkusuz hofl ve bar flç bir karfl laflma de ildir. Durum böyle olunca, bu karmafl k ekonomik süreçlerin ve iliflkiler aynen vergi yönetimine ve yarg yerlerine yans maktad r. Bu yans man n sonuçlar, her iki birim aç s ndan da pek iç aç c de ildir. Yarg yerine götürülmüfl bir vergi anlaflmazl Türkiye türünden adli sorunlar büyük olan ülkelerde y llarca sürünceme kalabilmektedir. Bu gecikmenin bedeli enflasyon bulunmayan, birtak m sistemleri iyi çal flan ülkelerde yurttafla; Türkiye türünden ekonomik sorunlar bulunan, sistemleri t kanm fl ülkelerde ise devlete ç kmaktad r. Geciken adalet, adalet de ildir ilkesi vergisel anlamda Türkiye de mükellef lehine ifllemektedir. Bir baflka deyiflle, vergi alan nda yaflanan ve mükellef taraf ndan yarg ya götürülen bir anlaflmazl k mükellef için ne kadar gecikirse o kadar lehine olmaktad r. Yani, bu anlamda Geciken adalet, en iyi adalettir 43. flte, bu tür s k nt lar nedeniyle ve yarg yerlerini gereksiz yere t kamamak, kamu alaca n sürünceme b rakmamak, kamuyu almas gereken bir kaynaktan mahrum b rakarak yüksek maliyetli kamu finansman arama yolar na itmemek, planlanm fl bütçe ve ekonomik dengeleri sa lamak, gereksiz yere ülke yurttafl n devlete küstürmemek bak m ndan bir çok ülkede vergi yasalar nda uzlaflma kurumu oluflturulmufltur. 42 Ahmet EROL, Aramal Vergi ncelemesi ve hbar kramiyesi I, Yaklafl m Dergisi, 17(197)2009: Ahmet EROL, Uzlaflma Komisyonlar n n Tutarsal Uzlaflma S n r, Yaklafl m Dergisi, 15(179)2007:

5 ARAMALI VERG NCELEMES NDE ARFAMAYA KATILAN NCELEME ELEMANI TARH YAT ÖNCES UZLAfiMA KOM SYONU ÜYES OLUR MU? Aramal vergi incelemesi iflin boyutuna göre bir veya birden çok vergi inceleme elaman na verilebilir. Aramal vergi incelemesinde temel olarak dört aflama söz konusudur. Bunlar: 1. Çeflitli nedenlerle aramal vergi incelemesi görevinin verilmesi veya istenmesi. 2. Aramaya haz rl k ve arama karar n n al nmas. 3. Arama yap lmas. 4. El konulan her türlü kay t, defter, belge ve bilginin incelenmesi. Aramal vergi incelemesinde aramay gerçeklefltirmek ayr bir süreç, el konulan bilgi, belge ve kay tlar n incelenmesi ise baflka bir süreçtir. Aramaya kat lan inceleme elemanlar n n tamam n n vergi incelemesi aflamas nda görevli olmalar gerekmez. Aramal vergi incelemesinde arama yapmak üzere görev alacak inceleme elemanlar n n say s, arama yap lacak yerlerin say s n n çoklu una ve arama yap lacak gerçek kifli ve/veya tüzel kiflinin ticari ifllem büyüklü üne göre de iflebilmektedir. Bazen aramay, sadece aramal vergi incelemesi yapmakla görevli inceleme eleman vergi dairesinden ald memurlar ve kolluk gücüyle yapabilirken; bazen de arama yap lacak mekanlar n farkl illerde olmas veya ayn il içinde fark semtlerde bulunmas veya nezdinde arama yap lacak mükellefin ifllem hacminin ve arama yap lacak mekan n büyüklü ü esas olarak aramal vergi incelemesini yapmakla görevlendirilen vergi inceleme eleman veya elemanlar na ek olarak aramay gerçeklefltirmek üzere birden çok inceleme eleman n n da görevlendirildi i görülebilmektedir. Burada iki hukuki olay birbirinden ba ms z olarak düflünmek gerekir. Arama yap lmas ifllemi ayr bir hukuki süreçtir. Arama yoluyla el konulan bilgi, belge ve kay tlar n vergi yasalar çerçevesinde incelenmesi ayr bir hukuki süreçtir. Bu ikisinin birbirine kar flt r lmamas gerekir. Aramay tümüyle vergi incelemesine yetkili baflka bir ekip; vergi incele- 97

6 VERG NCELEMES & MÜKELLEF HAKLARI mesini baflka bir ekip yapabilir. Bunda hukuki bir engel ya da sak nca söz konusu de ildir. Örne in; Vergi Dairesi Baflkanl klar nezdinde görev yapan Vergi Denetmenleri gelen ihbar üzerine büyük bir flirkette arama yapabilirler. Arama sonucu el konulan belge, bilgi ve kay tlardan nezdinde arama yap lan mükellefin tam tasdike tabi bir mükellef oldu- u anlafl ld nda el konulan bilgi, belge ve kay tlar vergi incelemesini mevzuat gere i yapmas gereken merkez denetim elemanlar ndan (Maliye Müfettifli, Hesap Uzman, Gelirler Kontrolörü) birine teslim edilir. Bu örnekte oldu u üzere arama baflka bir birimce yap lm fl; inceleme ise baflka bir birimce yap lm fl olacakt r. Ayn fley Emniyet Müdürlükleri nezdindeki Mali fiube Müdürlü ü taraf ndan el konulan bilgi, belge ve kay tlar için de geçerlidir. Yani, hukuki olarak arama ve el koyma bir süreç; el konulan bilgi, belge ve kay tlar incelemek ayr bir süreçtir. VUK un uzlaflmaya iliflkin hükümleri ile tarhiyat öncesi ulaflma ile ilgili ayr nt lar belirlemek üzere ç kar lan Tarhiyat Öncesi Uzlaflma Yönetmeli i 44 çerçevesinde oluflturulan uzlaflma komisyonlar n n kurulaca- ve üyelerin kimler olaca belirlenmifltir. Söz konusu yönetmeli in 5 inci maddesi buna iliflkindir. An lan madde flöyledir: Merkez inceleme elemanlar nca yap lacak incelemelerde komisyonlar n teflkili : Madde 5 - Merkez inceleme elemanlar nca, devaml çal flma yerlerinde yap lan incelemeler için kurulacak uzlaflma komisyonu; incelemeyi yapanlar n kurul mensubu merkez inceleme elemanlar olmas halinde, ilgili Kurul Baflkanl klar nca belirlenecek biri baflkan olmak üzere üç merkezi inceleme eleman ndan, incelemeyi yapanlar n Gelirler Genel Müdürlü ü merkez inceleme elemanlar olmas halinde, ilgili genel müdürlükçe tespit edilecek biri baflkan olmak üzere üç merkez inceleme eleman ndan oluflur tarih ve say l Resmi Gazete de yay mlanm flt r. 98

7 ARAMALI VERG NCELEMES NDE ARFAMAYA KATILAN NCELEME ELEMANI TARH YAT ÖNCES UZLAfiMA KOM SYONU ÜYES OLUR MU? Kurul veya Genel Müdürlük merkez inceleme elemanlar n n devaml inceleme yerlerinde Grup Baflkanl klar n n bulunmas halinde, uzlaflma komisyonlar nda görev alacak merkezi inceleme elemanlar n n belirlenmesi yetkisi bu grup baflkanl klar na devredilebilir. Gerekti inde birden fazla komisyon kurulabilir. Merkez inceleme elemanlar n n geçici çal flma yerlerinde yap lan incelemelerde ise komisyon; ekip baflkan n n baflkanl nda incelemeyi yapan n d fl nda baflkan dahil üç inceleme eleman ndan oluflur. Komisyonun üç inceleme eleman ndan oluflmas n n mümkün olmad hallerde komisyon üyeleri, iki inceleme eleman ile ilgili vergi dairesi müdürü (ba l vergi dairelerinde malmüdürü) veya vergi müdüründen teflekkül eder. ncelemeyi yapan n ekip baflkan olmas halinde komisyona bir baflka merkezi inceleme eleman seçilir. Komisyon üyelerinden en k - demli inceleme eleman, komisyon baflkan olur. ncelemeyi yapanlar bu maddeye göre teflekkül edecek komisyonlara üye olamazlar. Ancak komisyon toplant s na aç klamalarda bulunmak üzere ifltirak edebilirler. Gerekti inde, ekip baflkan Bakanl ktan (inceleme eleman n n mensup oldu u Kurul veya Genel Müdürlükten) komisyona kat lmak üzere merkezi inceleme eleman talep edebilir. Ayr ca, incelemenin bir ekip taraf ndan yap lmas halinde, incelemeyi yapan ekip baflkan ve di er üyeler komisyona üye olamazlar. Yönetmeli in maddesi son derece aç kt r. Bir ilde, ekip olarak görev yapan merkez inceleme elamanlar ndan, ekibin incelemeyi yapmayan üyelerinin komisyon üyesi olabilece i; sadece ve sadece incelemeyi bizzat gerçeklefltiren inceleme eleman n uzlaflma komisyonu üyesi olamayaca belirtilmifltir. 99

8 VERG NCELEMES & MÜKELLEF HAKLARI Aramal vergi incelemesinde arama yap lmas ayr bir hukuki süreçtir ve vergi incelemesi ile herhangi bir iliflkisi söz konusu de ildir. Daha önce verilen örneklerden de aç k olarak görüldü ü üzere, aramay yapan n incelemeyi yapacak kifliyle ayn olmas yükümlülü ü söz konusu de ildir. Bunlar da, arama yap lmas n n ayr bir ifl, vergi incelemesinin ayr bir hukuki süreç oldu unu ortaya koymaktad r. Uzlaflmaya etki yönünden konu ele al nd nda, bir ilde ekip olarak bulunan ayn Kurul mensubu inceleme elemanlar ndan incelemeyi bizzat yapan d fl ndakiler tarhiyat öncesi uzlaflma komisyonu baflka ve üyesi olabildiklerine ve burada olumsuz veya olumlu bir etkileme söz konusu edilmedi ine göre, aramay yapanlardan baz lar n n arama yap - lan mükellefin tarhiyat öncesi uzlaflmas nda baflkan ve üye olarak bulunmas nda da herhangi bir olumlu veya olumsuz etkiden hukuken söz edilemez. Tarhiyat Öncesi Uzlaflma Yönetmeli i nde komisyon baflkan ve üyeli indeki tek k s t 45 vergi incelemesini yapan inceleme eleman n n kendi incelemesinin uzlaflmas n yap lacak komisyonda baflka veya üye olamayaca na iliflkindir. Bunun d fl nda herhangi bir k s t söz konusu de ildir. VUK un uzlaflmaya iliflkin hükümleri ve Tarhiyat Öncesi Uzlaflma Yönetmeli i düzenlemelerinin bir arada de erlendirilmesinden, aramal vergi incelemesi sonucunda düzenlenen vergi inceleme raporlar n n tarhiyat öncesi uzlaflmas nda komisyon baflkan ve üyeli inde bir tek k s t söz konusudur. O da, vergi incelemesini bizzat yapan vergi inceleme eleman veya elemanlar n n Tarhiyat Öncesi Uzlaflma Komisyonu baflka ve üyesi olamayaca d r. Arama bulunmufl, görev alm fl, arama tutanaklar na imzas n koymufl; ancak, yap lan vergi incelemesinde görev alma- 45 Hukuktaki birinci, ikinci, üçüncü dereceye kadar kan ve yasal h s ml klarla ilgili di er genel k s tlar d fl ndaki. 100

9 ARAMALI VERG NCELEMES NDE ARFAMAYA KATILAN NCELEME ELEMANI TARH YAT ÖNCES UZLAfiMA KOM SYONU ÜYES OLUR MU? m fl inceleme elemanlar, bu incelemeyle ilgili Tarhiyat Öncesi Uzlaflma Komisyonu nda baflkan ve üye olarak görev alabilirler. Bunda hukuken herhangi bir sak nca söz konusu de ildir. Burada, komisyonda al nacak ya da verilecek karar olumlu ya da olumsuz yönde etkileme ile ilgili bir sav ileri sürülmesi son derece güçtür. Böyle bir sav ileri sürmek istedi- inizde, zaten o durumda Tarhiyat Öncesi Uzlaflma Komisyonlar n n tümü tart flmaya aç k hale gelir. Çünkü, kendisine mensup inceleme eleman n yapt bir incelemeyle ilgili olarak, o inceleme eleman n n meslektafl arkadafllar uzlaflma yapmaktad rlar. Böylesi bir durumda olumsuz hukuki etkiden söz edilmedikçe, aramada bulunmufl olan kiflinin komisyon baflkan veya üyesi olmas halinde olumsuz etki yarataca ndan da söz edilemez. 4. SONUÇ Hukukta kuflku, asl nda özenin, ölçü olman n bir ifadesidir. Ancak, bunda da, ölçülü olmak gerekir. Hukukta kuflkunun veya septik yaklafl m n ölçüsü kaç r ld nda, bundan tüm yarg sal süreç olumsuz etkilenir. Yarg sal sürecin yaratt adalet ortam yla ilgili kuflkular n artmas (ölçüsünden ç kmas ), hukukun a r ve onar lamaz yara almas na yol açar. Bu anlamda, hukukta kuflku bir özenin ifadesidir; ancak, bunun da bir ölçüsü vard r. Arama bulunmufl, görev alm fl, arama tutanaklar na imzas n koymufl; ancak, yap lan vergi incelemesinde görev almam fl inceleme elemanlar, bu incelemeyle ilgili Tarhiyat Öncesi Uzlaflma Komisyonu nda baflkan ve üye olarak görev alabilirler. Bunda hukuken herhangi bir sak nca söz konusu de ildir. Bir tek vergi incelemesini do rudan gerçeklefltiren (yapan) inceleme eleman veya elemanlar komisyon baflkan veya üyesi olamazlar. 101

10 VERG NCELEMES & MÜKELLEF HAKLARI KAYNAK: 1. Ahmet EROL, Aramal Vergi ncelemesi ve hbar kramiyesi I, Yaklafl m Dergisi, 17(197)2009: Ahmet EROL, Uzlaflma Komisyonlar n n Tutarsal Uzlaflma S n - r, Yaklafl m Dergisi, 15(179)2007: say l Vergi Usul Kanunu. 4. Tarhiyat Öncesi Uzlaflma Yönetmeli i. 102