EĞİTİMDE ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME

Transkript

1 Editör: Satılmış TEKİNDAL Devrim ALICI Safiye BİLİCAN DEMİR Mehtap ÇAKAN Neşe GÜLER Adnan KAN Erol KARACA Editör: Özlem Yeşim Satılmış ÖZBEK TEKİNDAL Metin YAŞAR EĞİTİMDE ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME Genişletilmiş ve Gözden Geçirilmiş 4. Baskı

2 Editör: Prof. Dr. Satılmış Tekindal EĞİTİMDE ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ISBN Kitap içeriğinin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir. 2014, Pegem Akademi Bu kitabın basım, yayın ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti.ne aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz. 1. Baskı: Ekim 2008, Ankara 4. Baskı: Kasım 2014, Ankara Yayın-Proje Yönetmeni: Ayşegül Eroğlu Dizgi-Grafik Tasarım: Gülnur Öcalan Kapak Tasarımı: Gürsel Avcı Baskı: Yorum Basım Yayın ve Matbaacılık Ltd. Şti. İvedik Organize Sanayi Bölgesi Matbaacılar Sitesi 35.Cadde No: ( ) Yayıncı Sertifika No: Matbaa Sertifika No: İletişim Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARA Yayınevi Yayınevi Belgeç: Dağıtım: Dağıtım Belgeç: Hazırlık Kursları: İnternet: E-ileti: pegem@pegem.net

3 Dördüncü Baskının Ön Sözü Bu kitabın amacı eğitimde yapılan ölçme ve değerlendirme yöntemlerini açıklamak ve bu yöntemlerle ölçme ve değerlendirmenin nasıl yapılacağını ve onların nasıl kullanılacağını öğrencilere (lisans, lisans üstü, doktora), öğretmenlere ve öğretim elemanları ile diğer ilgililere sunmaktır. Bilindiği gibi ölçme ve değerlendirme sadece bir teori olmayıp, eğitim kurumlarında değişik amaçlarla sürekli yapılan bir iştir ve zorunlu olarak da yapılır. Bu zorunluluk, eğitimin tüm öğeleri için karar verme gerektirdiğinden ve karar vermede bilgi toplamak için ölçme ve değerlendirmeye ihtiyaç olduğundandır. Diğer taraftan araştırmacıların da ölçme ve değerlendirmeye gereksinimleri vardır. Eldeki kitabın dördüncü baskısı için, bölümler yeniden gözden geçirilmiş; ihtiyaç duyulan bazı bölümler güncellenmiştir. Ayrıca öğretmenlerin ve diğer ilgililerin kazanım, içerik ve soru arasındaki ilişkiyi doğru bir şekilde kurmalarını sağlamada yardımcı olacak yeni bir bölüm eklenmiştir. Diğer taraftan, bana göre bu kitapla ilgili sevindirici yönlerden birisi, yazarlar yardımcı doçent olarak bölüm yazmışlar; bugün ise bunlardan bazıları doçent, ikisi ise profesör olmuştur. Onları kutluyorum. Son olarak, bu kitabın yazımında, daha çok uygulama ve örneklere ağırlık verilerek ölçme ve değerlendirme dersi alan öğrencilerin konuları daha iyi anlaması ve derse karşı olumlu bir tutum geliştirmesi amaçlanmış ve eldeki kitabın iyi bir ders kitabı olmasına çalışılmıştır. Editör: Prof. Dr. Satılmış TEKİNDAL Kasım, 2014 İzmit iii

4 M. Fuat Turgut, Yaşar Baykul ve Tüm Ölçme Ailesine v

5 Bölümler ve Yazarları 1. Bölüm: Ölçme ve Değerlendirmenin Önemi Yrd. Doç. Dr. Metin YAŞAR Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi 2. Bölüm: Ölçme ve Değerlendirme ile İlgili Temel Kavramlar Yrd. Doç. Dr. Metin YAŞAR Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi 3. Bölüm: Ölçme Araçlarında Bulunması İstenen Nitelikler Yrd. Doç. Dr. Özlem Yeşim ÖZBEK Çankırı Karatekin Üniversitesi Edebiyat Fakültesi 4. Bölüm: Eğitim Sistemimizde Yaygın Olarak Kullanılan Sınav Türleri Prof. Dr. Mehtap ÇAKAN Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi 5. Bölüm: Öğrenci Performansının Değerlendirilmesinde Kullanılan Diğer Ölçme Araç ve Yöntemleri Doç. Dr. Devrim ALICI Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi 6. Bölüm: Ölçme Sonuçları Üzerinde Yapılabilecek İstatistiksel İşlemler Yrd. Doç. Dr. Erol KARACA Eskişehir Anadolu Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi 7. Bölüm: Değerlendirme Yrd. Doç. Dr. Safiye BİLİCAN DEMİR Kocaeli Üniversitesi Eğitim Fakültesi 8. Bölüm: Ölçme Aracı Geliştirme Prof. Dr. Adnan KAN Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi 9. Bölüm: Eğitim Sürecinde Hedef Davranışlar ve Hedef Davranışların Ölçülmesi Doç. Dr. Neşe GÜLER Sakarya Üniversitesi Eğitim Fakültesi vii

6 İÇİNDEKİLER Önsöz... iii Bölümler ve Yazarları... vii İçindekiler... ix Tablolar Listesi... xiv Şekiller Listesi... xvi 1. Bölüm ÖLÇME VE DEĞERLENDİRMENİN ÖNEMİ (ss: 1/8) Giriş... 2 Eğitimde Ölçme ve Değerlendirmenin Önemi... 2 Özet... 7 Kaynakça... 7 Sorular Bölüm ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME İLE İLGİLİ TEMEL KAVRAMLAR (ss: 9/41) Giriş Ölçme Değişken Sürekli ve Süreksiz Değişken Nicel ve Nitel Değişkenler Bağımsız ve Bağımlı Değişkenler Ölçme Türleri Ölçme İşlemine Ait Sonuçların Gösterilmesi Ölçmede Birim Ölçmede Kullanılan Ölçekler Ölçmede Sıfır Ölçmede Ölçekler Değerlendirme Değerlendirme Türleri Özet Kaynakça Sorular ix

7 3. Bölüm ÖLÇME ARAÇLARINDA BULUNMASI İSTENEN NİTELİKLER (ss: 43/91) Giriş Güvenirlik Hata Türleri Güvenirlik İndeksi ve Ölçmenin Standart Hatası Gerçek Puan Teorisi Güvenirliği Hesaplamak İçin Yöntemler Güvenirliği Etkileyen Faktörler Geçerlik Geçerliği Etkileyen Faktörler Kullanışlılık Özet Kaynakça Sorular Bölüm EĞİTİM SİSTEMİMİZDE YAYGIN OLARAK KULLANILAN SINAV TÜRLERİ (ss: 93/129) Giriş Çoktan Seçmeli Maddeler Doğru / Yanlış Maddeleri Eşleştirme Maddeleri Kısa Cevaplı Maddeler Yazılı Yoklamalar Sözlü Sınavlar Ödevler Özet Kaynakça Sorular x

8 5. Bölüm ÖĞRENCİ PERFORMANSININ DEĞERLENDİRİLMESİNDE KULLANILAN DİĞER ÖLÇME ARAÇ VE YÖNTEMLERİ (ss: 131/174) Giriş Öğrenci Performansının Değerlendirilmesi Öğrenci Performansını İzlemeye Yönelik Çalışmalar Performans Görevleri Portfolyo(Öğrenci Ürün-Seçki Dosyası) Araştırma Projeleri Gözlem Görüşme Öğrencilerin Değerlendirme Sürecine Katılımı Öz Değerlendirme Akran Değerlendirme Grup Değerlendirme Öğrenci Performansının Ölçülmesinde Kullanılan Araçlar Kontrol Listeleri (Çeteleler) Dereceleme (Yargılama) Ölçekleri Özet Kaynakça Sorular Bölüm ÖLÇME SONUÇLARI ÜZERİNDE YAPILABİLECEK İSTATİSTİKSEL İŞLEMLER (ss: 175/222) Giriş Verilerin Düzenlenmesi Veriler Üzerinde İstatistiksel İşlemlerin Yapılması Merkezî Yığılma Ölçüleri Aritmetik Ortalama Dağılım Ölçüleri İlişki Ölçüleri Özet Kaynakça Sorular xi

9 7. Bölüm DEĞERLENDİRME (ss: 223/258) Giriş Değerlendirmenin Amaçları Değerlendirme Türleri Kullanılış Amacına Göre Değerlendirme Türleri Tanıma ve Yerleştirmeye Yönelik Değerlendirme Sürece Yönelik Değerlendirme Sonuca Yönelik Değerlendirme Kullanılan Ölçüte Göre Değerlendirme Türleri Mutlak Değerlendirme Bağıl Değerlendirme Notlar Eğitimde Notların Gerekliliği Not Verme Sistemleri Mutlak Ölçüte Göre Not Verme Bağıl Ölçüte Göre Not Verme Ağırlıklı Not Verme Öğrenci Başarısının Değerlendirilmesinde Diğer Yaklaşımlar Değerlendirme Sürecinin Temel İlkeleri Özet Kaynakça Sorular Bölüm ÖLÇME ARACI GELİŞTİRME (ss: 259/296) Giriş Test Geliştirme Testin Amacının Belirlenmesi Ölçülecek Özelliğin Tanımlanması, Kapsamının Belirlenmesi ve Belirtke Tablosunun Oluşturulması Test Maddelerinin Oluşturulması Denemelik Maddelerin Gözden Geçirilmesi (Qualitative İtem Analysis) Denemelik Test Formunun Hazırlanması Denemelik Test Formunun Uygulanması ve Puanlanması Madde Analizi (Quantitative Item Analysis) Madde Güçlük İndeksi Madde Ayırıcılık Gücü İndeksi Madde Analiz Yönteminin Seçilmesi Çeldirici Seçenek Analizi xii

10 Diğer Madde İstatistikleri Madde Varyansı ve Standart Sapması Madde Güvenirlik Kat Sayısı Test İstatistiklerinin Belirlenmesi Testin Aritmetik Ortalaması Test Varyansı ve Standart Sapması Testin Ortalama Güçlüğü Testin Güvenirliği Testin Standart Hatası Nihai Test Formunun Oluşturulması ve Nihai Testin Psikometrik Özelliklerinin Kestirilmesi Özet Kaynakça Sorular Bölüm EĞİTİM SÜRECİNDE HEDEF DAVRANIŞLAR VE HEDEF DAVRANIŞLARIN ÖLÇÜLMESİ (ss: 297/334) Giriş Hedef Alanları ve Hedef Alanlarının Aşamalı Sınıflandırılması Bilişsel Alan Hedefleri Duyuşsal Alan Hedefleri Devinişsel Alan Hedefleri Hedef Davranışların Yazımında Dikkat Edilmesi Gereken Noktalar Belirtke Tablosu Duyuşsal Alanla İlgili Ölçme Durumları Devinişsel Alanla İlgili Ölçme Durumları Özet Kaynakça Sorular EK A-Standart Normal Dağılım Tablosu xiii

11 TABLOLAR LİSTESİ Sayfa Tablo 2.1 Değişik Ölçek Türleri ve Bu Ölçeklerden Elde Edilebilecek Olan Ölçümlerin Anlamlılık Dereceleri Tablo Sınıf Öğrencilerinin Puan Dağılımları Tablo 3.2 Matematik Dersindeki Öğrencilerin Puanlarının Dağılımları Tablo Öğrencinin 40 Soruluk Kimya Sınavından Aldıkları Ham Puanların Sıralanmış Hali Tablo Öğrencinin 40 Soruluk Kimya Sınavı Puanlarının Frekans Tablosu Tablo Öğrencinin 40 Soruluk Kimya Sınavından Aldıkları Gruplandırılmış Puanların Frekans Tablosu Tablo Öğrencinin 40 Soruluk Kimya Sınavından Aldıkları Gruplandırılmış Puanların Frekansının Çetele ile Gösterilmesi Tablo Öğrencinin 40 Soruluk Kimya Sınavı Puanlarının Aritmetik Ortalamasının Hesaplanmasıyla İlgili Çalışma Tablosu Tablo Öğrencinin 40 Soruluk Kimya Sınavı Puanlarının Gruplandırılmış Hâline Ait Aritmetik Ortalamasının Hesaplanması İçin Çalışma Tablosu Tablo Öğrencinin Fizik Sınavından Aldıkları Puanların Standart Sapmasının Hesaplanması Tablo Öğrencinin 40 Soruluk Kimya Sınavı Puanlarının Standart Sapmasının Hesaplanması Tablo Öğrencinin 40 Soruluk Kimya Sınavından Aldıkları Gruplandırılmış Puanların Standart Sapmasının Hesaplanması Tablo Öğrencinin 40 Soruluk Kimya Sınavı Puanları Dağılımının Çarpıklık ve Basıklık Katsayısının Hesaplanması Tablo 6.11 Çarpıklık Katsayısı ve Sınavın Güçlük Düzeyi Tablo 6.12 Pearson Momentler Çarpımı Korelasyon Katsayısı ve Değişkenler Arasındaki İlişkinin Düzeyi Tablo Öğrencinin Fizik Sınavı ile Matematik Sınavı Puanlarının Pearson Momentler Çarpımı Korelasyon Katsayısının Hesaplanması Tablo Öğrencinin Fizik Sınavı ile Matematik Sınavı Puanlarının Spearman Brown Sıra Farkları Korelasyon Katsayısının Hesaplanması Tablo 7.1 Başarı Notlarını Harf Notuna Dönüştürmede Kullanılan Aralıklar Tablo 7.2 Ham Puanlara Karşılık Gelen Betimsel Tanımlar Tablo 7.3 MEB Tarafından Kullanılan Not Verme Sistemi Tablo 7.4 PISA da Kullanılan Yeterlik Tanımları Tablo 7.5 En Çok 100 Puan Alınabilen Matematik Sınavından Öğrencilerin Aldıkları Ham Puanlar Tablo 7.6 Dörtlük Sistemde Harfli Notları Ayıran Başarı Notu Sınır Değerleri Tablo 7.7 En Çok 40 Puan Alabilen Sınavdan Öğrencilerin Aldıkları Ham Puanlar Tablo 7.8 Öğrenci Başarı Notları ve Mutlak Başarı Yüzdeleri Tablo 7.9 Mutlak Başarı Yüzdelerine Uygun Verilen Notlar ve Karar Tablo 7.10 Değerlendirme Ölçeği Kategorisine Bağlı Olarak Güvenirlik Değişimleri xiv

12 Tablo 7.11 Normal Dağılım Aralıklarına Göre Verilecek Harf Notları Tablo 7.12 Z Puanlarına Göre Not Vermede Kullanılabilecek Aralıklar Tablo 7.13 Aritmetik Ortalama ve Standart Sapmaya Göre Verilecek Puanların Sınırları Tablo 7.14 Ortalama Başarı Seviyesine Göre Bağıl Değerlendirme Sistemi Tablo 8.1 Çoktan Seçmeli Test Maddelerini İnceleme Formu Tablo 8.2 KPSS ye Ait Test Yönergesi Tablo 8.3 ÜDS ye Ait Test Yönergesi Tablo 8.4 Teste Ait Bazı Biçimsel Özellikler Tablo Maddelik Bir Teste Ait Madde Puan Matrisi Tablo No lu Maddeye Ait Madde Cevap Frekans Tablosu Tablo 8.7 Madde Test Korelasyonlarına Göre Madde Seçme Ölçütleri Tablo Maddelik Bir Teste Ait Madde Puan Matrisi ve Madde İstatistikleri Tablo 8.9 Denemelik Teste Ait Madde İstatistikleri Tablo 8.10 Nihai Teste Ait Madde İstatistikleri Tablo 9.1 Bilişsel Alan Hedefleri, Hedef Davranışlar ve Davranış/Eylem İfadeleri Tablo 9.2 Belirtke Tablosu Tablo 9.3 Sunu Yapma Kontrol Listesi Örneği Tablo 9.4 Sunu Yapma Dereceli Puanlama Örneği xv

13 ŞEKİLLER LİSTESİ Şekil 2.1 Açık Bir Sistem Olan Eğitimin Öğeleri Şekil 2.2 Ölçme Sürecinin Aşamaları Şekil 2.3 Ölçme Türleri Şekil 2.4 Değerlendirmenin Öğeleri Şekil 2.5 Ertürk e Göre Değerlendirme Türleri Şekil 2.6 Yapılış Amacına Göre Değerlendirme Türleri Şekil Öğrencinin 40 Soruluk Kimya Sınavından Aldıkları Puanların Gruplandırılmış Halini Gösteren Bar Grafiği Şekil Öğrencinin 40 Soruluk Kimya Sınavından Aldıkları Puanların Gruplandırılmış Halini Gösteren Histogram Grafiği Şekil Öğrencinin 40 Soruluk Kimya Sınavından Aldıkları Puanların Gruplandırılmış Halini Gösteren Çizgi Grafiği Şekil Öğrencinin 40 Soruluk Kimya Sınavından Aldıkları Puanların Gruplandırılmış Halini Gösteren Frekans Poligonu Şekil 6.5 Normal Dağılım Eğrisi Şekil 6.6 Sağı Çarpık veya Pozitif Kayışlı Bir Dağılım Şekil 6.7 Solu Çarpık veya Negatif Kayışlı Bir Dağılım Şekil 9.1 Eğitim Sürecinin Öğeleri xvi

14 1. Bölüm ÖLÇME VE DEĞERLENDİRMENİN ÖNEMİ Metin YAŞAR Pamukkale Üniversitesi Kazanımlar Bu bölümün sonunda aşağıdaki kazanımları edinmiş olmanız beklenmektedir. Ölçme ve değerlendirmenin bilgisi Ölçmenin eğitim sistemindeki önemini açıklayabilme Değerlendirmenin eğitim sistemindeki önemini açıklayabilme Ölçme ve değerlendirme arasındaki ilişkiyi kavrayabilme Değerlendirmenin öğeleri arasındaki ilişkiyi açıklayabilme Eğitim sisteminde bireylerle ilgili isabetli kararların nasıl verilebileceğini örneklerle açıklayabilme Konu Başlıkları Giriş Eğitimde Ölçme ve Değerlendirmenin Önemi Özet Kaynakça Sorular

15 2 Eğitimde Ölçme ve Değerlendirme Giriş Bugün, milli eğitim sistemi içinde yer alan eğitim kurumları (okullar) ve eğitim kurumlarında görev yapmakta olan eğitimciler sistem içinde birçok alanda karar vermek zorunda kalmaktadırlar. Bu kararlar davranış değişikliğine maruz kalan öğrencilerin akademik başarıları (öğrencilerin güçlü veya eksik yanları) ile ilgili olabilir veya onların ihtiyaç duydukları rehberlik hizmetleri hakkında, öğrencilerle ilgili olarak velileri bilgilendirmek, uygulanmakta olan öğretim programlarının uygulama aşamalarında karşılaşılan problemlerin tespit edilmesi ve çözümü için karar vermek durumundadırlar. Bu durumlara ilişkin verecekleri kararların doğruluğu eldeki ölçme sonuçlarının doğruluğuna ve kıyas için seçilen ölçütün uygunluğuna bağlıdır. Ölçme sonuçları ne kadar güvenilir ve geçerli ise verilecek kararlar da o denli doğru ve geçerli olacaktır. Tutarlı ve geçerli kararlar verebilmek için ölçme sonuçları önemli görünmekle beraber asıl olan ölçme sonuçlarının elde edildiği ölçme araçlarının güvenilir, geçerli ve kullanışlılık özelliklerine sahip olmasıyla ilişkilendirilmektedir. Hakkında değerlendirme yapılacak özelliklerin var olan büyüklüklerine ait miktarları belirleyebilmek için onların ortaya çıkarılmasında kullanılacak ölçme araçlarının oluşturulması, uygulanması ve uygulamadan elde edilecek sonuçların yorumlanması ölçme ve değerlendirme alanına ait uzmanlık ve becerileriyle çok yakından ilişkilidir. Eğitimde Ölçme ve Değerlendirmenin Önemi Eğitim, kişinin davranışlarında kendi yaşantıları yoluyla değişmeler meydana getirme sürecidir (Ertürk,1972. s.12). Ertürk ün eğitime ilişkin tanımına bakıldığında en can alıcı noktanın davranış değişikliği olduğu görülmektedir. Davranış değişikliği bireyin kendi yaşantılarına bağlı olarak meydana gelmektedir. Yaşantı ise bireyin içinde bulunduğu ve etkileşimde bulunduğu sosyal çevrenin bireyde meydana getirdiği kalıcı olma özelliği gösteren iz/ler olarak düşünülebilir. Birey belli bir zamana kadar aile içinde etkileşimde bulunmakta ve bu etkileşimlere dayalı olarak geçirmiş olduğu yaşantılara bağlı olarak bir takım davranış değişikliği meydana gelmektedir. Bir bireyde davranış değişikliğinin meydana gelmesi demek bireyde öğrenmenin meydana gelmesi demektir. Bireylerdeki öğrenmeler öncelikle içinde yaşadığı ailenin ve daha sonra da bir üyesi olduğu toplumun, toplumsal yapılarına paralel davranışlar kazanmaktadır. Bu duruma birey açısından bakıldığında sosyalleşme kültürlenme toplum açısından bakıldığında ise sosyalleştirme

16 Ölçme ve Değerlendirmenin Önemi 3 kültürleme olarak nitelendirilebilir. Aslında bu bir süreci ifade etmektedir. Ve bu süreç birey açısından öğrenme, toplum açısından ise öğretme sürecidir. Bu süreç belli bir süreye kadar informal (informal eğitim) olarak, belli bir süreden sonra ise formal (formal eğitim) olarak devam etmektedir. İnformal eğitim, gelişigüzel kültürlenmeyle gerçekleşen eğitimdir (Demirel ve Kaya, 2001.s.7). İnformal eğitim, belli bir noktada kendiliğinden gelişen bir süreç olarak kabul edilebilir. Formal eğitim ise okullarda veya kurumlarda bir plan bir program uygulanarak gerçekleştirilen eğitimdir (Demirel ve Kaya, 2001.s.8). Eğitimin temel özelliklerinden biri belki de en önemlisi, bireyin karşılaşacağı problemleri çözebilecek düzeyde bilişsel, duyuşsal ve devinişsel özelliklere sahip olmasını sağlamaktır. Mademki bireylerin yaşadıkları süreç içerisinde karşılaşacakları problemleri çözebilecek düzeyde bilişsel, duyuşsal ve devinişsel özelliklere sahip olması bekleniyorsa bu özelliklerin gelişigüzel bir eğitim sürecinde meydana gelmesini beklemek kabul edilebilir bir durum değildir. Bundan dolayı bireylerin karşılaşacakları problemlerin çözümünde kendi kendilerine yeterli hale gelebilmeleri için belli bir plan ve program uygulamaya konularak, bu plan ve program çerçevesinde istenilen özelliklerin davranışsal olarak oluşturulması mümkün olabilsin. Bireylere yukarıda belirtilen özelliklerin kazandırılması görevini okul denilen eğitim kurumları üstlenmektedir. Okul bu görevi üstlenirken belli bir plan ve program dahilinde ele almaktadır. Yani kasıtlı davranış değişikliği meydana getirme süreci oluşturmaktadır. Okul bu kasıtlı süreci oluştururken toplumsal gereksinimleri dikkate almaktadır. Bunun anlamı okulun üstlenmiş olduğu görev, toplumun farklı alanlarda ihtiyaç duyduğu nitelikli bireylerin yetiştirilmesi görevidir. Okullar anılan görevi yerine getirirken bir sistem yaklaşımı anlayışının varlığına tanık olunmaktadır. Sistem, en az bir hedefi gerçekleştirmek düşüncesiyle belli başlı alt yapıların bir araya getirilmesi sonucunda ortaya çıkan dirik bir yapı olarak ifade edilebilir. Her sistemde olduğu gibi eğitim sistemi de girdi, süreç (işlem basamağı), çıktı ve kontrol öğelerinden oluşmaktadır. Eğitim sisteminin kontrolü değerlendirme vasıtasıyla gerçekleştirilmektedir. Değerlendirme, sistemi oluşturan öğelerin planlandığı gibi işleyip işlemediğini, varsa her hangi bir noktasında işlemeyen kısımların belirlenip sistemin planlandığı gibi işler hale getirilmesi için onarılmasına katkı sağlamaktadır. Bu katkı hem girdi, hem süreç hem de çıktı hatta kontrol aşamasında söz konusudur.

17 4 Eğitimde Ölçme ve Değerlendirme Eğitim sisteminin sağlıklı işleyişi için çok önem arz eden değerlendirme öğesi bir karar verme, yargıda bulunma bir hükümde bulunma sürecidir. Turgut (1977) değerlendirmeyi, ölçme sonuçları ile bir ölçütü kıyaslayarak bir karara varma işlemi olarak tanımlamaktadır. Turgut un değerlendirmeye ilişkin tanımlamasına bakıldığında, değerlendirme sürecinin üç öğeden oluştuğu görülmektedir. Bunlar sırasıyla ölçme (dolayısıyla ölçme işleminden elde edilen ölçme sonuçları), ölçüt ve karar olduğu görülmektedir. Ölçme, değerlendirmenin ön koşuludur. Ölçme işlemi, dolayısıyla ölçme işleminden elde edilen ölçme sonuçları olmadan değerlendirme olmaz. Turgut (1977) ölçmeyi, bir niteliğin gözlenip gözlem sonuçlarının sayılarla veya başka sembollerle gösterilmesidir. Ölçme, bir nesnenin, bir bireyin belli bir niteliğe veya özelliğe ne derece sahip olduğunun belirlenmesi amacına dayalı olarak yapılmaktadır (Kan, 2006). Ölçme tanımı içinde geçen özellik kavramı bireyde bulunmasını istediğimiz ve öğretim programı çerçevesinde oluşturmayı düşündüğümüz bilişsel, duyuşsal ve devinişsel alanlarına özgü nitelikler olarak düşünülmektedir. Ölçülen değişkenlerin objelerin kendileri değil, bireylerde var olduğu kabul edilen özelliklerin belirlenmesi işlemi olarak kabul edilmektedir. Bireylerin sahip oldukları bu özellikler durumdan duruma, zamandan zamana veya bireyden bireye farklılıklar gösterebilir. Ölçmenin, bu özelliklerin bireylerde var olan büyüklüklerine ilişkin miktarları arasındaki farklılıkları belirlemek amacıyla ortaya çıktığını söylemek her halde yanlış olmasa gerek. Yani ölçme farka dayalı olarak ortaya çıkmıştır denilebilir. Eğitimde ölçmenin önemi bir bilim olma uğraşısının yanı sıra pratikte verilecek olan kararlara bir dayanak sağlaması noktasında kendini göstermektedir. Bu dayanak noktasının güçlü, tutarlı ve geçerli olabilmesi onun bilim olma çabalarının yanı sıra bu alanda gün geçtikçe güçlü ölçme araçlarının ve metotlarının geliştirilerek uygulamaya konma çabaları bakımından da önem kazanmaktadır. Geliştirilen her güçlü ölçme aracı ve metodunun uygulanmasıyla elde edilecek ölçme sonuçlarının güvenirlik ve geçerlik düzeyinin yüksek olması, ölçmeye konu olan nitelik hakkında daha doğru ve geçerli değerlendirmeler yapılmasına olanak sağlayacaktır. Daha önce de ifade edildiği gibi bir sistem olarak dikkate alındığında eğitim sistemi içinde yer alan ve her hangi bir durumda karar verme noktasında bulunan kişilerin verecekleri muhtemel kararlar şöyle olabilir: Seçme ve yerleştirme ile ilgili kararlar Öğretim ile ilgili kararlar

18 Ölçme ve Değerlendirmenin Önemi 5 Öğrencilerin ihtiyaç duydukları rehberlik ve ilgileri doğrultusunda yönlendirilmeleri ile ilgili kararlar Öğrencilerin süreç içerisindeki başarıları veya başarısızlıkları ile ilgili kararlar Uygulanmakta olan programın etkililiği ile ilgili kararlar Değerlendirme öğesinin değerlendirilmesine ilişkin kararlar Sistem içinde fiili olarak yer alan öğretmenlerin kendilerine yönelik değerlendirmeleri ile ilgili kararlar Sistemin ayrılmaz ve asıl öğesi olan öğrencilerin öğretmenlere ilişkin algılarına yönelik kararlar Sistemin çıktılarına yönelik kararlar Seçme ve yerleştirmeye yönelik kararlar; özellikle öğrencilerin bir üst basamakta yer alan programa geçip geçemeyeceğine yönelik olarak alınan kararları belirtmektedir. Seçme ve yerleştirmeye yönelik olarak öğrencilerin girmek istedikleri programlara seçilmeleri ve yerleştirilmeleri için yapılan öğrenci seçme sınavları (ÖSS) örnek olarak gösterilebilir. Bu tür sınavlardan elde edilen ölçme sonuçlarına bakılarak öğrencilerin tercih ederek girmek istedikleri programın gerektirdiği ön koşul öğrenmelere sahip olup olmadıklarına yönelik değerlendirmeler yapılmaktadır. Yapılacak değerlendirmenin doğruluğu ve geçerliği ancak yapılan ölçme işleminden elde edilen ölçme sonuçlarının güvenirliğine ve geçerliğine bağlıdır. Bu anlamda doğru kararların verilmesi için ölçme ve ondan elde edilen ölçme sonuçlarının önemi ortaya çıkmaktadır. Ayrıca ölçme, öğrencilerin yerleştirilecekleri programlar hakkında yapılacak değerlendirmelere de yasal dayanak noktasını oluşturmaktadır. Eğitim sisteminin süreç basamağında uygulanmakta olan öğretim programında yer alan ve öğrencilere kazandırılması ön görülen davranışların hazırlanan öğretme-öğrenme ortamında ne derece kazandırıldığının değerlendirilmesine yönelik kararların verilmesi kaçınılmaz olmaktadır. Öğretme-öğrenme ortamının hazırlayıcısı ve yürütücüsü konumunda olan öğretmenin, öğretme aşamasında yapmış olduğu gözlemlere göre öğrencilerinin öğrenmeye yönelik her hangi bir öğrenme güçlüğü içinde olup olmadıklarını, eğer öğrenme güçlüğü söz konusu ise bu güçlüğün hangi nokta ortaya çıktığının belirlenmesi ve alabileceği önlemlere yönelik değerlendirmeler söz konusu olabilir. Öğretmenin yapacağı değerlendirmenin doğruluğu, ölçme işleminden elde edilen ölçme sonuçlarının doğruluğuna bağlı olacaktır.

19 6 Eğitimde Ölçme ve Değerlendirme Öğrencilerin öğretim süreci içinde gözlenerek onların akademik anlamda başarıları, ilgileri, yetenekleri hakkında ölçümler elde edilmesi ve bu ölçümlere dayanarak onların hangi alanda daha başarılı olabileceklerine dair yönlendirilmeleri konusunda kararlar verilmektedir. Verilen kararların (değerlendirmelerin) doğruluğu ölçme işleminde kullanılan ölçme araçlarının, dolayısıyla da onlardan elde edilen ölçme sonuçlarının güvenirlik ve geçerlik düzeylerinin derecesiyle yakından ilişkilidir. Burada yapılacak yönlendirmelerin doğruluğu öğrencinin ilerideki mesleki yaşantısında karşılaşacağı problemlerin çözümünde, mesleki olarak iş doyumu veya üretken birey olup olmamasını etkileme gücüne sahip olacaktır. Görülmektedir ki ölçme ve ona bağlı olarak yapılan değerlendirmelerin bir kez daha önemi ortaya çıkmaktadır. Bir okul, köy, ilçe, il, bölge veya ülke genelinde merkezi düzeyde değişik kararlar almak olanaklıdır. Alınacak kararlar eğitim sistemini etkileyecek nitelikte olabilir. Buna, seviye belirleme sınavları (SBS) örnek olarak gösterilebilir. Bir okulun kendi öğrencilerinin diğer okulların öğrencileriyle karşılaştırmasıyla kendi okul başarısı hakkında, ilçe kendi okullarının başarılarını başka ilçelerin okullarının başarıları ile karşılaştırdığında kendi okullarının başarıları hakkında, il kendi okullarını başka illerin okullarının başarılarıyla karşılaştırdığında kendi okullarının başarıları hakkında, bir bölge kendi okullarının başarılarını başka bölgelerdeki okulların başarıları ile karşılaştırdığında bölge başarısı hakkında hangi noktada bulunduğuna dair değerlendirme yapma olanağını bulabilecektir. Bu tür değerlendirmelerin yapılabilmesi uygun ölçme araçlarının ve metotlarının geliştirilip uygulanması ile olanaklı olarak görülmektedir. Baykul un (2000) da belirttiği gibi: kararların doğruluğu, ölçütün uygunluğu yanında, ölçme sonuçlarının geçerlik ve güvenirliğine bağlıdır. Eğitimde, eğitim programının sağlam olup olmadığını anlama, öğretimde başvurulan metotların etkililik derecesinin saptanması, öğrencileri başarılı olabilecekleri düşünülen alanlara yönlendirebilme, öğrencilerin öğrenme güçlüklerini belirleme, öğrencilerin başarılarını saptama ve ölçme ve değerlendirme öğesinin iyi işleyip işlemediğini görme gibi amaçlarla yapılan değerlendirmelerin hepsi ölçme sonuçlarına dayanmaktadır. Baykul un yukarıdaki ifadeleri dikkate alındığında, eğitimde ölçme ve değerlendir- menin ne denli önemli olduğu kendiliğinden ortaya çıkmaktadır.

20 Ölçme ve Değerlendirmenin Önemi 7 Özet Eğitim sistemine giren bireylerde davranış oluşturma, onların istenmeyen davranışlarını ortadan kaldırma veya eksik olan davranışlarını düzeltirken, sistemin kendisine ve işleyişine yönelik kontrollerin de yapılması gerekmektedir. Eğitim sistemine yönelik kontroller değerlendirme yoluyla yapılır. Yapılan değerlendirmelerin isabetli olması için ölçme sonuçlarına ve bu ölçme sonuçlarının güvenilir ve geçerli olmasına gereksinim duyulur. Eğitimde seçme ve yerleştirme, öğretim, rehberlik ve yönlendirme, öğrencilerin başarıları, öğretim programının etkililiği vb. konularda kararlar verilir. Eğitim sisteminin her aşamasında ve bir aşamanın her seviyesinde ilgilenilen özelliğin derecesinin veya miktarının belirlenebilmesi için uygun ölçme araçlarının ve metotlarının geliştirilip uygulanması ve bu uygulamalardan elde edilen ölçme sonuçlarının bir veya birden fazla ölçüt ile karşılaştırılarak isabetli kararlara varılmasının mümkün olması, eğitimde ölçme ve değerlendirme alanındaki gelişmelere ve ölçümler ile ölçütün güvenilir ve geçerli olmasına bağlıdır. Kaynakça Baykul, Y. (2000).Eğitimde ve Psikolojide Ölçme: Klasik Test Teorisi ve Uygulaması. Ankara: ÖSYM Yayınları Ertürk, S. (1972). Eğitimde Program Geliştirme. Ankara: Meteksan Yayınları. Kan, A. (2006) Eğitimde Ölçme ve Değerlendirme. Ankara: Ertem Matbaası. Turgut, M.F. (1977) Eğitimde Ölçme ve Değerlendirme Metotları. Ankara: Saydam Matbaacılık