İSTANBUL NİRENGİ ÇALIŞMALARININ İRDELENMESİ

Transkript

1 Selçuk Üniversitesi Jeodezi ve Fotogrametri Mühendisliği Öğretiminde 30. Yõl Sempozyumu,16-18 Ekim 2002, Konya SUNULMUŞ BİLDİRİ İSTANBUL NİRENGİ ÇALIŞMALARININ İRDELENMESİ R. Gürsel HOŞBAŞ 1, Nihat ERSOY 2 1 YTÜ, İnşaat Fak., Jeodezi-Foto.Müh.Böl., Ölçme Tekniği Anabilim Dalõ, Beşiktaş / İSTANBUL, ghosbas@yildiz.edu.tr 2 YTÜ, İnşaat Fak., Jeodezi-Foto.Müh.Böl., Jeodezi Anabilim Dalõ, Beşiktaş / İSTANBUL, ersoy@yildiz.edu.tr Özet:Kentlerin yerleşim, imar ve ulaşõm planlarõ ile altyapõ hizmetleri olarak adlandõrõlan kanalizasyon, yol, su ve elektrik vb yapõlarõn altlõğõnõ haritalar oluşturmaktadõr. Haritalar ise belirli bir koordinat sistemine göre konumlandõrõlan nirengi, poligon ve nivelman ağlarõna dayandõrõlarak üretilmektedir. İstanbul, 2500 yõllõk geçmişi olan, günümüzde nüfusu 14 milyona yaklaşan Kocaeli ve Tekirdağ illeri arasõna yayõlmõş büyük bir kenttir. Bu kentin siyasal, sosyal ve coğrafi nedenlerle bir plan dahilinde geliştiğini söylemek zordur. Kentin gelişimine paralel olarak, bir kõsmõ eklemek sureti ile 9 dönemi kapsayacak şekilde yapõlan yersel çalõşmalarla kentin nirengi ağõ oluşturulmaya çalõşõlmõştõr. Bu çalõşmalarõn sonucunda gerek ağõn ekleme yöntemi ile geliştirilmesi gerekse o günkü hesap zorluklarõ gibi nedenlerle ortak kullanõlan nirengi noktalarõnõn farklõ dönemlerde hesaplanan koordinat değerleri arasõnda göz ardõ edilemeyecek önemli farklar oluştuğu belirlenmiştir. Bu noktalara dayandõrõlarak farklõ dönemlerde ayrõ kurumlar tarafõndan üretilen ve halen kullanõlmakta olan haritalar kenarlaştõrõldõğõnda ise üst üste binmeler olduğu görülmüştür. Sunulan çalõşmada, bu haritalar arasõndaki uyumsuzluklarõ gidermek için haritalarõn dayandõğõ nirengi noktalarõnõn ülke koordinat sisteminde konumlandõrõlmasõ çalõşmalarõ, 1987 yõlõnda oluşturulan İstanbul Metropoliten nirengi ağõnõn doğruluğunun incelenmesi ve ağda GPS sistemi ile yapõlan çalõşmalarõn sonuçlarõnõn irdelenmesi verilmiştir. 1. GİRİŞ Her yatõrõmda belirli bir gelişim süreci dikkate alõnarak iş hacmi ve kapsamõ belirlenir. Bu durum İstanbul kentinin harita alõmõnda da ilk bakõşta görülmektedir yõlõnda Fransõzlar tarafõndan başlatõlan çalõşmalar, kentin gelişimine koşut olarak beliren gereksinmeler doğrultusunda günümüze kadar dokuz kez yinelenen nirengi ve haritalama çalõşmalarõ ile süre gelmiştir. İstanbul Büyükşehir Belediyesi Harita Müdürlüğü arşivindeki verilere göre ilk olarak o zamanki adõyla İstanbul Şehir Emaneti olan belediye yõllarõ arasõnda bir Fransõz şirketine kentin nirengi ve nivelman ağõ ile haritasõnõ yaptõrmõştõr. Bu ağa ilave olarak teknik yönetimi Alman mühendisleri tarafõndan üstlenilen İstanbul Harita Şirketi adlõ bir kurum, 1926 yõlõnda Boğaziçi ağõnõ geliştirmiştir yõlõnda Bakõrköy ve Kadõköy ile 1936 yõlõnda yapõlan Adalar ağlarõ bu ana ağa bağlanmõştõr. 17 yõl sonra 1953 yõlõnda kentin gelişmesi ve daha önce tesis edilen nirengi noktalarõndan bir kõsmõnõn çeşitli nedenlerle yok olmasõ nedeniyle yeni nirengi ağõ tesisi zorunlu olmuştur. Müteahhit Müh. Avni PAR tarafõndan yapõlan bu çalõşma kapsam olarak 224

2 Hoşbaş, Ersoy geniş tutulduğundan 1958 yõlõna kadar sürmüştür yõlõnda müteahhit Müh. Hüseyin ORANSAL tarafõndan yapõlan Tuzla ağõ da bu ağa eklenmiştir (Şekil-1). Şekil-1a. İstanbul nirengi ağõnõn gelişim süreci Tablo-1. İstanbul nirengi ağõnõn tarihsel gelişimi I.GRUP ÇALIŞMALAR İstanbul Koor. Sisteminde ekleme çalõşmalarõ II.GRUP ÇALIŞMALAR İstanbul Koor. Sisteminde İstanbul un tamamõnõ içeren çalõşmalar III.GRUP ÇALIŞMALAR Ülke Koor. Sisteminde metropolitan çalõşmalarõ I.Dönem II.Dönem III.Dönem IV.Dönem Fransõzlar Almanlar Almanlar Yerleşim Boğaziçi Bakõrköy Adalar Bölgesi Kadõköy V.Dönem VI.Dönem A.Par H.Oransal İstanbul un Kartal - Tamamõ Tuzla VII.Dönem VIII.Dönem IX.Dönem İ.T.Ü. Temel Harita Ekin.Müh. Adalar Metropolitan Kartal Nirengi Ağõ 1986 yõlõnda İ.T.Ü. öğretim üyelerinden Prof.Dr. Ahmet AKSOY un yürütücülüğünde Adalar nirengi ve nivelman ağõ örnek proje olarak yapõlmõştõr yõlõnda müteahhit firma STFA Temel Harita tarafõndan İstanbul metropolitan alanõnõ kapsayan nirengi ağõ oluşturulmuştur yõlõnda ise Doç.Dr. Erol KÖKTÜRK yürütücülüğünde EKİN Mühendislik firmasõnca Kartal nirengi ağõ çalõşmalarõ gerçekleştirilmiştir yõlõndan itibaren yapõlan çalõşmalarla ülke nirengi ve nivelman ağõna bağlõ güvenilir bir ağ oluşturulmuştur yõllarõ arasõnda yapõlan bu çalõşmalarõ üç grup içinde irdelemek olanaklõdõr. Tablo-1. de görüldüğü gibi I. ve II. grup çalõşmalarda İstanbul kenti için tanõmlanmõş yerel bir koordinat sistemi kullanõlmõştõr. Bugüne kadar bu iki grupta yapõlan çalõşmalarda üretilmiş haritalarõn ülke koordinat sistemine dönüştürülmesi için bu haritalarõn üretiminde kullanõlan nirengi ya da poligon noktalarõna yakõndaki, sõklõkla 225

3 İstanbul Nirengi Çalõşmalarõnõn İrdelenmesi üçüncü derece ülke nirengi ağõ noktalarõnõn birkaçõndan koordinat taşõmak yolu ile dönüşüm parametrelerinin hesaplanmasõ yoluna gidilmiştir. I. ve II. grup çalõşmalarda kullanõlan nirengi noktalarõnõn oluşturduğu ağlarõn ölçüleri ile ülke koordinat sisteminde yeniden dengelenerek duyarlõlõklarõnõn araştõrõlmasõ ve dönüşüm elemenlarõnõn bu koordinat değerlerine göre belirlenmesi ya ölçü değerlerine ulaşõlamamasõ ya da hesap zorluklarõ gibi nedenlerle gündeme gelmemiştir. Sunulan çalõşmada yõllarõ arasõnda üretilmiş olan haritalarla günümüzde ülke koordinat sisteminde üretilmiş ve üretilmekte olan haritalar arasõnda sağlõklõ ilişki kurulabilmesi için bu işlemin nasõl yapõldõğõ açõklanmaktadõr, [Hoşbaş ve Ersoy, 2000]. Şekil 1-b: Gelişim sürecinde İstanbul Nirengi ağõ kanavasõ 226

4 Hoşbaş, Ersoy 2. NİRENGİ AĞLARININ TANITIMI yõllarõ arasõnda bir Fransõz şirketi tarafõndan yapõlan I.dönem nirengi ağõ, Avupa yakasõnda Sarayburnu, Surlar, Okmeydanõ, Maçka ile Anadolu yakasõnda Üsküdar ve Kadõköy ile çevrelenen kentin eski yerleşim alanõnõ kapsamaktadõr. II.dönem çalõşmalarõ kuruculuğunu Müh. I.Rahmi ARI nõn yaptõğõ İstanbul Harita Şirketi tarafõndan Alman mühendislerin teknik danõşmanlõğõnda Boğaziçi nin iki yakasõnõ kapsayacak şekilde 1926 yõlõnda yapõlmõştõr. Alman mavileri olarak da anõlan bu dönem haritalarõ, ada köşelerinin bu haritalardan alõnmasõ nedeniyle kadastral harita ve planlara altlõk oluşturmuştur. III. dönem, yine İstanbul Harita Şirketi tarafõndan yõllarõ arasõnda II. dönem çalõşmalarõna ek olarak Bakõrköy ve Kadõköy bölgelerini kapsayan nirengi ve harita çalõşmalarõnõ içerir ve 704 numaralõ nirengiler 1909 yõlõnda Şevki Paşa tarafõndan m olarak ölçülen askeri bazõn iki ucudur. Bu uzunluk yine ölçülmüş, ancak dengeleme hesabõnda sabit alõnmamõştõr numaralõ noktalar arasõ m olarak ölçülmüş, dengeleme hesabõ sonunda bu kenar uzunluğu m kõsa bulunmuştur. Kadõköy yakasõndaki numaralõ noktalar arasõ m olarak ölçülmüş, dengeleme hesabõna katõlmamõş ve hesap sonucu m farklõ bulunmuştur. Adalar nirengi ve harita işlerini içeren IV. dönem çalõşmalarõ 1935 yõlõnda başlamõş ve 1936 yõlõnda tamamlanmõştõr. Müteahhit Müh. Avni PAR tarafõndan yõllarõ arasõnda yapõlan V. Dönem çalõşmalarõ daha öncekiler gibi ekleme yoluyla değil, gelişen kentin tümünü kapsayacak şeklide nirengi ve haritasõnõ bir defada yapmayõ amaçlamõştõr. İlk dört dönemde tesis edilmiş nirengi noktalarõ çeşitli nedenlerle yok olmuş veya yeni yapõlan konutlar nedeni ile kullanõlamaz duruma gelmiştir. Bu nedenle kentin belediye sõnõrlarõ ile komşu alanlarõ kapsayan bir nirengi ağõnõn oluşturulmasõna karar verilmiştir, [Kõran, 1976], [Hoşbaş ve Ersoy, 2000] yõlõnda yapõlan, VI. dönem Tuzla nirengi ve harita çalõşmalarõna ilişkin bilgilere, işin üstlenicisi müteahhit Müh. Hüseyin ORANSAL ile işi yaptõran İller Bankasõ İstanbul Bölge Müdürlüğü ne yapõlan başvurulara karşõn ulaşõlamamõştõr. Ancak Prof. Hasan KIRAN tarafõndan derlenen bilgilere göre önceki dönem çalõşmalarõnõn ikinci ve üçüncü derece noktalarõna dayanan bölgesel bir çalõşma olduğu anlaşõlmõştõr, [Hoşbaş ve Ersoy, 2000]. 227

5 İstanbul Nirengi Çalõşmalarõnõn İrdelenmesi Tablo-2. İstanbul nirengi çalõşmalarõna ilişkin bazõ bilgiler Dönem I.dönem İstanbul II.dönem Boğaziçi III.dönem Bakõrköy III.dönem Kadõköy IV.dönem Adalar V.dönem İstanbul VI.dönem Tuzla VII.dönem Adalar VIII.dönem Metropolitan I.derece nokta sayõsõ 15 ( 8 silsile 8 ( 6 silsile 7 (6 silsile) 6 ( 6 silsile II. ve daha alt derece nokta sayõsõ +129 = 144 ( 4 silsile = 205 ( 4 ve 3 silsile = 55 ( 4 ve 3 silsile = 52 ( 4 ve 3 silsile Ölçek m (35-36 arasõ) Haydarpaşa bazõ m (22-23 arasõ) Okmeydanõ bazõ m ( arasõ) Büyükdere bazõ m ( arasõ) Beykoz bazõ m ( arasõ) Yeşilköy bazõ m ( arasõ ) Kadõköy bazõ Yöneltme (28-23) =158 g.7120 X 28 = 8000, Y 28 =5000 Galata Kulesi merkezdõşõ nokta I.dönemdeki 24, 33a ve 153 noktalarõna dayalõ I.dönem ve 28a noktalarõna.dayalõ I.dönem 151, 153, 33a ile II.dönem noktalarõna dayalõ = 37 Baz ölçüsü yok I.dönem a ile III.dönemdeki ve noktalarõna dayalõ = m (1-2 arasõ) Yeşilköy bazõndan baz büyütme ağõ ile (4-7) =187. g 8585 Beyazõt Kulesi başlangõç = m ( arasõ) V.dönem 276,1218,1219, 1220, 1221,1223 noktalarõna dayalõ 41 ( 15 ) ( 6 silsile = 225 ( dizi nirengi ) +28 = kenar ölçüsü 41 adet noktaya dayalõ 451 kenar ölçüsü noktalarõna.dayalõ IX.dönem Kartal 12 ( 6 silsile +186= 198 ( 6 silsile 242 kenar ölçüsü noktalarõna dayalõ 3. NİRENGİ AĞLARINDA YAPILAN İRDELEMELER 3.1 Hazõrlõk Çalõşmalarõ Önce, ilk beş çalõşma döneminde ortak olarak kullanõlan noktalar araştõrõlmõştõr. Her dereceden pek çok böyle noktanõn bulunduğu belirlenmiştir. Çalõşmada yalnõz ölçü değerleri elde edilebilen üçüncü ve daha üst dereceden ortak nirengi noktalarõ dikkate 228

6 Hoşbaş, Ersoy alõnmõştõr. Araştõrmada, dönemin en kapsamlõ çalõşmasõ olmasõ nedeni ile V. dönem temel alõnmõştõr. Dönemin birinci derece nirengi ağõ noktalarõndan 5 i ile diğerleri daha alt dereceden olmak üzere 8 ortak nokta belirlenmiştir. Kentin eski yerleşim bölgesinde geniş görüş alanõ olan cami minaresi ve kule gibi alt dereceden önemli 3 noktanõn da önceki dönemlerde birinci veya daha alt dereceden nirengi noktasõ olarak kullanõldõğõ belirlenmiştir. Noktalara ilişkin bilgiler Tablo-3. de verilmektedir. Tablo-3. Farklõ dönemlerde ortak kullanõlan nokta adlarõ ve numaralarõ Nokta adõ I.dönem II.dönem III.dönem IV.dönem V.dönem Beyazõt Kulesi Kõnalõ Ada Yedikule Beykoz Göztepe Ragõp Paşa Köşkü Hz. Yuşa Camii Galata Kulesi Kõz Kulesi İstanbul koordinat sisteminde oluşturulmuş ilk altõ dönem nirengi ağlarõnõn ortak noktalarõnõn belirlenmesi aşamasõ ardõndan her dönemin iç doğruluğunu belirlemek üzere her dönemin nirengi ağõ ayrõ olarak dolaylõ ölçüler dengelemesi yöntemiyle tüm iz = min. İlkesine göre serbest dengelenmiştir, [Öztürk ve Şerbetçi, 1995]. Noktalarõn hangi döneme ait olduklarõnõn rahatlõkla anlaşõlabilmesi için nokta numaralarõna dönem no.*1000 değeri ilave edilmiştir. Ortak dengeleme aşamasõnda farklõ dönemlerde ortak kullanõlan noktalar için tek koordinat değeri elde edilmek istendiğinden bu noktalar için son kullanõldõklarõ dönemin nokta numarasõ bütün dönemler için geçerli kabul edilmiştir. Tanõ dengelemesi olarak adlandõrabileceğimiz bu aşamada noktalarõn İstanbul koordinat sisteminde bilinen koordinatlarõ yaklaşõk değer olarak alõnmõştõr. Bütün nirengi çalõşmasõ dönemlerine ilişkin nokta ve ölçü sayõlarõ Tablo-4. de verilmiştir. Tablo-4. Dönemlere ilişkin serbest dengeleme verileri Eski nokta Yeni nokta Doğrultu sayõsõ Kenar sayõsõ Sayõsõ Sayõsõ II.dönem III.dönem Bakõrköy III.dönem Kadõköy IV.dönem V.dönem VI.dönem VII.dönem VIII.dönem IX.dönem İlk altõ dönem için yapõlan dengeleme hesaplarõ sonunda elde edilen birim ağõrlõklõ ölçünün karesel ortalama hatasõ, noktalara ilişkin hata elipsi yarõ eksen uzunluklarõ ve konum hatalarõnõn maksimum ve minumum değerleri ile bu noktalarõn numaralarõ Tablo-5. de verilmiştir, [Hoşbaş ve Ersoy, 2000]. 229

7 İstanbul Nirengi Çalõşmalarõnõn İrdelenmesi Tablo-5. Serbest dengeleme sonucu nokta konum doğruluklarõ Dönem No. ± m 0 cc Nokta Numarasõ II. dönem cc III. dönem Bakõrköy 8.37 cc III. dönem Kadõköy 9.60 cc IV. dönem cc V. dönem cc VI. dönem cc Hata Elipsi Yarõ Eksenleri Uzunluklarõ A ( cm ) B ( cm ) max min max min max min max min max min max min max min max min max min max min max min max min. 3.2 Ülke Koordinat Sisteminde Ortak Dengeleme Nokta Konum Hatasõ max min max min max min max min max min max min. Önce ilk beş çalõşma döneminde kullanõlan noktalardan hangilerinin ülke sisteminde koordinatõnõn olduğu araştõrõlmõştõr. IV. döneme ilişkin bir, V.döneme ilişkin sekiz olmak üzere toplam dokuz nirengi noktasõnõn her iki sistemde de koordinatõnõn bulunduğu belirlenmiştir, (Tablo-6.). Bütün dönemlere ait ağlarõ kapsamasõ, en yakõn tarihli ve güvenilir veriler olmasõyla en duyarlõ öncül varyans değerini vermesi gözönüne alõnarak V. dönemin tanõ dengelemesinden elde edilen soncul varyans değeri s 0 = ± 4.19 cc değeri ülke sisteminde ortak serbest dengeleme için öncül varyans olarak kabul edilmiştir. Diğer dönemlerin tanõ dengelemelerinden belirlenen soncul varyans değerleri ise ortak dengelemede fiziksel modeli oluşturmada öncül veri olarak kullanõlmõştõr. Bütün dönem ölçüleri ülke sisteminde dolaylõ ölçüler yöntemi ve tüm iz = min. İlkesine göre serbest ağ dengelemesi yöntemiyle dengelenmiştir. Dengeleme sonrasõ ülke sisteminde koordinatõ verilen noktalar için nokta uyuşumluluk testi yapõlmõş ve verilen koordinat değerlerinin geçerli olduğu belirlenmiştir. Bu testin ardõndan ülke sisteminde koordinat değerleri verilen noktalara ilişkin bu değerler değişmez alõnarak dengeleme dayalõ olarak yenilenmiştir. Bütün noktalara ilişkin dengelenmiş koordinat değerleri, konum ortalama hatalarõ ile güven elipsi elemanlarõna ait büyüklükler hesaplanmõştõr (Şekil 2 a). 230

8 Hoşbaş, Ersoy Şekil-2a: V.Dönem İstanbul Nirengi Ağõ Hata Elipsleri (Tümden dengeleme Sonuçlarõna göre) Kanava Ölçeği: 1/ Elips Ölçeği:5 cm 231

9 İstanbul Nirengi Çalõşmalarõnõn İrdelenmesi Tablo-6. İstanbul ve ülke sisteminde koordinatlarõ bilinen ortak noktalara ilişkin bazõ bilgiler Nokta Adõ İstanbul Sisteminde Ülke Sisteminde Nokta No. Nokta No. Nokta Derecesi Beyazõt Kulesi 5004 Kõnalõ Ada I B.Çamlõca Tepesi II Kocataş Tepe I Alemdağ Dragos Tepe III Karataş Tepe 5016 Haramidere Köprüsü Burgaz adasõ III VI. dönem olarak alõnan Tuzla nirengi ağõ ise bölgede bulunan III. derece ülke sisteminde koordinatõ bilinen bazõ noktalara dayalõ olarak tümden dengelemeden bağõmsõz olarak ele alõnmõş ve değerlendirilmiştir. Son olarak her dönem için İstanbul sisteminde verilen koordinat değerleri ile tümden dengelemeden bulunan ülke koordinatlarõ kullanõlarak nokta uyuşum testleri yapõlmõş ve Helmert benzerlik dönüşümü parametreleri hesaplanmõştõr. Hesaplanan bu parametreler Tablo-7. de sunulmuştur. Tablo-7. İstanbul ve ülke sisteminde koordinatlarõ bilinen ortak noktalar arasõndaki dönüşüm parametreleri, [Hoşbaş ve Ersoy, 2000]. Dönemi a 0 b 0 a B Ölçek Dönüklük II.Boğaziçi III.Bakõrköy III.Kadõköy IV.Adalar V.İstanbul VI.Tuzla yõlõnda İTÜ Jeodezi ve Fotogrametri Mühendisliği Bölümü tarafõndan Adalar Nirengi ve Nivelman Ağõ Örnek Projesi çerçevesinde gerçekleştirilen çalõşmada nirengi ağõ boğazõn Avrupa yakasõnda kuzeyde Kocataş Tepe deki ülke nirengisinden başlayarak güneyde Kõnalõ Ada daki ülke nirengisine kadar kuzey-güney yönünde uzanmõştõr ve 4005 numaralõ bu noktalar arasõnda bulunan ülke nirengileri arasõnda görüş olanağõnõn kaybolmasõ nedeni ile 2 durulan, 6 bakõlan noktada merkez dõşõ gözlem yapõlmõştõr. Nokta koordinatlarõ İstanbul ve ülke sisteminde bilinen 6 eşlenik noktaya dayalõ olarak her iki sistemde de hesaplanmõştõr, [Annöp, 1986]. İstanbul Metropoliten Nirengi Ağõ, 1987 yõlõnda İstanbul BŞ Belediyesi adõna TEMEL Harita tarafõndan kentin yaklaşõk 950 km 2 lik yerleşim ve gelişme alanõnõn bütününü içine alan 4-6 km kenar uzunluklu bir ağdõr. Bu ağ İTÜ öğretim üyesi Prof.Dr. Ahmet AKSOY danõşmanlõğõnda ülke nirengi ağõna dayalõ olarak dengelenmiştir. Bundan sonraki bütün çalõşmalarda bu ağ esas alõnmõştõr, (Şekil-2b) [Ersoy, 1998] yõlõnda gerçekleştirilen Kartal nirengi çalõşmalarõnda ülke ve İstanbul koordinat sistemleri arasõndaki koordinat dönüşümünü sağlamak için 8 bölge oluşturularak her bir bölge için ayrõ dönüşüm parametreleri hesaplanmõştõr, [Köktürk, 1992]. 232

10 Hoşbaş, Ersoy İstanbul Metropoliten Nirengi Ağõ nõn kalitesine yönelik duyarlõk, güvenirlik ve test edilebilirlik ölçütleri hakkõnda bilgi üretmek amacõyla Kasõm 1994 tarihlerinde Y.Doç.Dr. Nihat ERSOY tarafõndan doktora çalõşmalarõ çerçevesinde GPS ölçüleri yapõlmõştõr. Ağda yaklaşõk km kenar ara ile homojen dağõlõmlõ ağõ temsil eden 8 Şekil- 2b: İstanbul Metro Politan Nirengi Ağõ ve GPS Kontrol Ağõ kontrol noktasõ seçilerek iki saatlik oturumlarla statik GPS ölçüleri yapõlmõştõr. Bağõmsõz baz vektörlerinin dengelenmesi ile ülke sisteminde hesaplanan koordinatlar ile yersel yöntemle belirlenmiş koordinat değerleri Helmert Dönüşümü ile 233

11 İstanbul Nirengi Çalõşmalarõnõn İrdelenmesi çakõştõrõlmõştõr. Koordinat artõk hatalarõnõn test edilmesi sonucunda uyuşumsuz nokta bulunmadõğõ belirlenmiştir ( Tablo-8 ). Tablo-8. Ortak noktalar uyuşumluluk testi sonuçlarõ [Ersoy, 1997]. ( dönüşüm konum ortalama hatasõ m p =±17.1cm ) Nokta Hesaplanan ülke koor. Dönüştürülen GPS koor. V Y V X T = Test No. Y g X g Y g X g ( m ) ( m ) 1.96 Sonucu Uyuşumlu yõlõnda yine İstanbul BŞ Belediyesi adõna İTÜ Jeodezi ve Fotogrametri Mühendisliği Bölümü tarafõndan 5 i TUTGA noktasõ, 8 i ülke nirengi ağõ ve 7 si İstanbul Metropoliten Nirengi Ağõ noktasõ olmak üzere 58 ana nirengi noktasõndan oluşan İstanbul GPS Nirengi Ağõ ( İGNA ) oluşturulmuştur. Ana ağõn koordinatlarõ 5 TUTGA noktasõnõn koordinatlarõ sabit alõnarak ITRF94 sisteminde hesaplanmõştõr. Dönüşümdeki ortak nokta sayõsõnõ artõrmak için bu ağ sõklaştõrõlarak ülke nirengi ağõ ve İstanbul Metropoliten Nirengi Ağõ noktalarõnõn ITRF94 koordinatlarõ belirlenmiştir. Böylece elde edilen 31 ortak nokta ile üç ve iki boyutlu benzerlik dönüşümü ile XYZ İTRF94 koordinatlarõndan her noktanõn coğrafi koordinatlarõ ve ülke sisteminde sağa, yukarõ değerleri ile coğrafi koordinatlarõ arasõnda dönüşüm parametreleri belirlenmiştir, [İgna, 1999]. 4. SONUÇLAR İstanbul kentinin nirengi ve haritalama çalõşmalarõ, ilk 6 dönem ekleme yöntemiyle ve o günkü gereksinimleri karşõlayacak şekilde yapõlmõştõr. Bu çalõşmalarda koordinat sistemi olarak İstanbul için tanõmlanan yerel sistem kullanõlmõştõr yõlõnda İstanbul metropoliten alanõnõ kapsayan çalõşmada nokta koordinatlarõ ülke sisteminde hesaplanmõştõr. İlk 6 çalõşma dönemi için yerel sistemde tanõ dengelemesi yapõlarak nirengi ağlarõnõn iç doğruluğu hakkõnda bilgi elde edilmiştir. Ardõşõk dönemlerde kullanõlan ancak farklõ dönemler için aynõ sistemde farklõ koordinat değeri verilen noktalar yeni değerlendirmede tek nokta olarak alõnmõştõr. Nirengi ağlarõnõn bütünü ülke sisteminde ve gerçek gözlem verilerine göre yeniden hesaplanmõş, konum doğruluklarõ ve güven alanlarõ belirlenmiştir. Bu hesaplamanõn ardõndan her dönem için yerel İstanbul sisteminden ülke sistemine dönüşüm parametreleri gerçek ölçü değerlerine dayalõ olarak hesaplanmõş ülke koordinatlarõ kullanõlarak belirlenmiştir. İlk 6 dönem için dönüşüm nokta konum hatalarõnõn dm duyarlõğõnda görülmesine karşõn yapõlan bölgesel çalõşmalarda cm duyarlõğa ulaşõldõğõ belirlenmiştir. Son yõllarda çeşitli kuruluşlar tarafõndan İstanbul metropoliten alanõnda yapõlan GPS ile nirengi sõklaştõrma çalõşmalarõ esnasõnda, uzun süreli GPS gözlemleri ile ölçülen metropoliten nirengi ağõ noktalarõnda özellikle 1999 yõlõnda meydana gelen Kocaeli ve 234

12 Hoşbaş, Ersoy Düzce depremleri sonucunda 1-5 dm arasõnda değişen kaymalar olduğu ifade edilmektedir. Söz konusu kaymalarõn özellikle Trakya ve Anadolu yakasõnõn uçlarõnda maksimum değerlere ulaştõğõ belirtilmektedir. Bu nedenle ağõn yeni ölçü veya deprem etkisini giderebilecek bir takõm modeller uygulanarak gözden geçirilmesi yararlõ olacağõ yadsõnamaz bir gerçektir. 5. TEŞEKKÜR: Bu çalõşmada kullanõlan ilk altõ dönemin verilerini sağlayan ve her türlü desteğini esirgemeyen değerli hocamõz sayõn Prof. Hasan KIRAN ile Doç.Dr. Erol KÖKTÜRK e İstanbul BŞB Harita Müdürlüğü ne en içten teşekkürlerimizi sunarõz. 6. KAYNAKLAR Algül E., Ayan T., Güneş İ.H., İstanbul Nirengi Ağõ ve Düşündürdükleri, İTÜ, İstanbul Ersoy N., İstanbul Nirengi Çalõşmalarõnõn Yersel ve GPS Ölçüleri ile Değerlendirilmesi ve Analizi, Doktora Tezi, İstanbul Ersoy N., GPS Sistemi ile Şehir Nirengi Ağlarõnõn Analizi, TMMOB Harita ve Kadastro Mühendisleri Odasõ Dergisi Sayõ:83, Ankara Ersoy N., Tarihsel Gelişimi içerisinde İstanbul Nirengi Ağõnõn Matematiksel İstatistik Analizi, Harita Genel Komutanlõğõ Harita Dergisi Sayõ:120, Ankara Hoşbaş R.G., Ersoy N., Ekleme Yönetmi ile Geliştirilen İstanbul Nirengi Ağõnõn Ülke Sisteminde Bütünleşik Değerlendirilmesi Üzerine Bir İnceleme ( Yõllarõ Arasõ), YTÜ Jeodezi ve Foto. Müh. Bölümü 2000 Seminerleri, İstanbul Kõran H., İstanbul Şehir Nirengi ve Nivelman Ağlarõnõn İncelenmesi, Yeterlik Tezi, İstanbul Köktürk E., Kartal Nirengi Sõklaştõrma ve Koordinat Dönüşüm İşi Sonuç Raporu, Ekin Mühendislik, Haritacõlõk, Danõşmanlõk ve Ticaret Ltd. Şti., İstanbul Öztürk E., Şerbetçi M., Dengeleme Hesabõ Cilt II, KTÜ Mühendislik Mimarlõk Fakültesi Yayõnõ, Trabzon Annaöp, Adalar Nirengi ve Nivelman Ağõ Örnek Projesi, İTÜ Jeodezi Anabilim Dalõ tarafõndan İstanbul Büyükşehir Belediyesi Başkanlõğõ için hazõrlanan Teknik Rapor, İstanbul İmnap, İstanbul Metropolitan Nirengi Ağõ Projesi, Temel Harita A.Ş., İstanbul İgna, İstanbul GPS Nirengi Ağõ, İTÜ Jeodezi Anabilim Dalõ tarafõndan İstanbul Büyükşehir Belediyesi Başkanlõğõ için hazõrlanan Teknik Rapor, İstanbul