YÜZYILIMIZDA KADASTRODA İÇERİK VE KAPSAM

Transkript

1 Selçuk Üniversitesi Jeodezi ve Fotogrametri Mühendisliği Öğretiminde 30. Yõl Sempozyumu,16-18 Ekim 2002, Konya SUNULMUŞ BİLDİRİ YÜZYILIMIZDA KADASTRODA İÇERİK VE KAPSAM Cemal BIYIK, Kamil KARATAŞ Karadeniz Teknik Üniversitesi, Jeodezi ve Fotogrametri Mühendisliği Bölümü, TRABZON Özet : Taşõnmaz mallarõn kullanõlmasõnda vazgeçilmez bir hizmet sektörü olan kadastro sadece bir konum ve mülkiyet belirleme işi olmamalõdõr. Taşõnmaz mallarõn kullanõlmasõnda ihtiyaç duyulan bilgilerin şekillendirdiği kadastro tanõmõ, geçmişten günümüze kadar birçok zaman ve yerde değişiklikler göstermiştir. Bazan birkaç tür bilgiyi içeren kadastro, bazan da çok amaçlõ olmuştur. Kadastro hizmetlerinin çok amaçlõ olduğu zamanlarda taşõnmazlarõn yönetimi çok daha objektif ve adil olmuş, buna karşõlõk az bilgi üreten kadastro hizmetleri sorunlarõ çözmeye yetmemiştir. Diğer taraftan, kapsam bakõmõndan da kadastronun sõnõrlarõ çizildiğinde, bütün arazileri kapsamadõğõ görülmekte, bunun da birtakõm sakõncalarõ ortaya çõkmaktadõr. Ülkemizde yapõlan kadastronun orman, mera gibi arazileri çalõşma alanõ dõşõnda tutmasõ ve bu arazilerin kadastrosunun sonradan başka kurumlar tarafõndan farklõ standartlarda yapõlmasõ, teknik altyapõnõn dikkate alõnmamasõ gibi hususlarõn doğurduğu sorunlar bu türdendir. Yeni bin yõlda kaçõnõlmaz gibi görülen küreselleşmenin doğurduğu ihtiyaçlarõn, kadastronun çõktõlarõ ile ilgili olmayacağõ iddia edilemez. Zira, bilimin ve çağõn gerekleri bütüncül bir yaklaşõmla değerlendirilmedikçe çağõ yakalamak mümkün olamayacaktõr. Bu yüzden, ülkemizde artõk mega projelerin konuşulmaya ve uygulanmaya başlandõğõ bir devirde bunlarõn altyapõsõnda yeri bulunan kadastral bilgilerin kapsam ve içerik bakõmõndan yetersizliği kabul edilemez bir durumdur. Bu çalõşmada, henüz tamamlanma aşamasõnda bulunan Türkiye kadastrosunun teknik, hukuki ve idari yönleri bir yana bõrakõlarak; içerik ve kapsam yönünden ne durumda olduğu ve nasõl olmasõ gerektiği tartõşõlmõş ve bu hususlarla birlikte, ikinci kadastronun boyutlarõ ele alõnmõştõr. 1. GİRİŞ Kadastro, bir ülkede yaşayan insanlar için mal emniyeti ve bunu Devlet güvencesi ile koruma olduğu kadar; toprağa dayalõ bütün üretim faaliyetleri ve mekan temini çalõşmalarõnda, kamuya hizmet verecek alanlarõn temini ve düzenlenmesinde birinci derece rolü olan bir hizmet üretim sektörüdür. Kadastronun ürettiği bilgiler, vatandaşlarõn taşõnmazlarla ilgili sorunlarõna çözüm getirirken, Devlet hizmetlerinin yürütülmesinde temel altyapõ oluşturur ve Devletin bütçesine de maddi katkõlar sağlar. Kadastronun ürettiği bilgiler, kadastrodan beklentiler ve mevcut imkanlarla sõnõrlandõrõlõr. Bu bilgilerde doğruluk, hassasiyet ve güven kadar, bilgilerin çeşidi, nicelik ve nitelikleri de önemlidir. Bu yüzden çok amaçlõ kadastro geliştirilmiştir. Çünkü, çok amaçlõ kadastro ile, taşõnmazlara ilişkin birçok bilgi toplanarak, mevcut ve ileride yapõmõ planlanan iş ve projelerde bunlardan yararlanõlõr [NRC, 1980, 13]. Ülkemizde halen yapõlmakta olan kadastroyu çok amaçlõ kadastro olarak nitelendirmek mümkün değildir. Özellikle taşõnmaz mal idaresi ile ilgili bilgiler eksiktir. Ayrõca, 147

2 Yüzyõlõmõzda Kadastroda İçerik ve Kapsam yapõlan kadastro bütün ülke arazilerini kapsamamaktadõr. Bu nedenle, birinci kadastronun bitmek üzere olduğu bu yüzyõlda, içeriği ve kapsamõ yeniden belirlenecek bir kadastro çalõşmasõnõn başlatõlmasõna ihtiyaç vardõr. 2. KADASTRODA İÇERİK Kadastronun içeriği, hizmet verdiği alanlarõn isteklerini karşõlayacak biçimde belirlenir. Bu, geçmişte de böyle olmuştur. Nitekim, Napolyon tarafõndan yaptõrõlan Fransa kadastrosunun esas gayesi, arazilerden eksiksiz vergi almak olduğu için, bütün kullanõlan araziler tapuya kaydedilmiş ve getirdiği gelir dikkate alõnmadan yüzölçümü üzerinden vergilendirilmiştir. Oysa ki; Kanuni Sultan Süleyman döneminde başlatõlan arazi kayõtlarõnõn maksadõ, eyaletlerin adil yönetimi ve askeri yapõnõn devamlõlõğõ için gerekli bilgileri toplamaktõ. Bu yüzden, Osmanlõ da arazinin büyüklüğünün belirlenmesinden çok, boş bekletilmemesi ve kullanõlmasõnõn temini önemliydi. Şu halde, kadastronun içeriği hizmet sunduğu alanlarõn istek ve beklentilerine uygun olacak biçimde her dönemde yeniden düzenlenmesi gerekir. Aşağõda, Osmanlõ İmparatorluğu döneminden günümüze kadar, Türk arazi kaydõ ve kadastrosu çalõşmalarõnda toplanan bilgiler belirtilmiştir. 2.1 Yazõlõ Kadastro Dönemi Yazõlõ kadastrodan maksat, kadastral bilgilerin çizgiler yerine yazõyla yani, kelime ve sayõlarõn oluşturduğu cümlelerle ifade edilmesidir. Bu mecburiyet, uygulamanõn yapõldõğõ devirlerde çizime veya koordinat bilgisine dayanan konum bilgilerinin görsel şekle dönüştürülmesi tekniklerinin yeterince yaygõnlaşmamõş olmasõ yahut da bunu yapabilecek teknik kadronun henüz oluşturulmamõş olmasõndan ileri geliyordu. Esas sebep bu olmakla beraber, yazõlõ kadastronun yapõldõğõ dönemlerde, kõrsal ve kentsel alanlarõn düzenlenmesi veya bayõndõrlõk çalõşmalarõnõn yürütülmesi faaliyetlerinde harita ihtiyacõ henüz yeterince ortaya çõkmamõş olmasõydõ. 20. Yüzyõlda, kentleşme ve sanayinin gelişmesi ile bu alanlardaki yatõrõmlarõn hõzlõ bir artõş göstermesi, haritacõlõk sektörünü ve dolayõsõyla da kadastroyu önemli bir ihtiyaç haline getirmiştir. Konunun iyi anlaşõlabilmesi için burada, kadastronun evrelerine göre yapõlan tapu ve kadastro işlemlerinin içeriği belirtilecektir. a- Kuyud-u Kadime ve Defter-i Hakani Kayõtlarõ Bu kayõtlar, Osmanlõ İmparatorluğunun her döneminde düzenli olarak yapõlmõştõr. Ancak, daha çok Yüzyõllara ait toprak idaresini yansõtan bilgileri içeren el yazmasõ (siyakat) belgelerdir. Temel olarak; askeri, idari ve mali amaçlõ nüfus, arazi ve gelirlerin tespit ve sayõmõ esasõna dayanan bu kayõtlarõn bir kõsmõ tasnif edilerek Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü arşivlerinde hizmete sunulmuştur. Dönemine göre çok amaçlõ coğrafi bilgi sistemi niteliğinde olan bu belgeler, günümüzde hukuki problemlerin çözümünde ispat belgesi olarak kullanõlmaktadõrlar. Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü arşivinde mevcut olan tasnifli defterlerin adlarõ ve sayõlarõ Tablo 1 de verilmiştir. Ayrõca, milli sõnõrlarõmõz dõşõnda kalan yerlere ait 8070 adet Tapu Defterinin de mevcut olduğu verilen bilgiler arasõndadõr [TKGM, 1992]. 148

3 Bõyõk, Karataş Tablo1: Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü arşivlerindeki Kuyud-u Kadime belgeleri Sõra Adet Defter Sõra No Cinsi Mufassal Defter İcmal Defteri Derdest Defteri (2113 ve 532 mükerrerdir) Cebe (zõrhlõ asker) defteri Vakõf Defteri Ruznamçe (günlük maaş) Defteri Mustahfazat ve Kal a Defteri Cebe Defteri Derdest Defter Anadolu ve Rumeli Yoklama Defteri Vakf-õ Cedit Defteri 2322 TOPLAM 8070 Milli sõnõrlarõmõz dõşõnda kalan yerlere ait Tapu Defterleri GENEL TOPLAM Kaynak: TKGM Arşivi, b- Tapu Kayõt (Zabõt) Defterleri Ülkemizde, taşõnmazmal mülkiyeti hakkõ 1847 yõlõnda kabul edildikten sonra günümüze kadar düzenlenen Tapu Kayõt (Zabõt) Defterleri Tablo 2 de verilmiştir. Tablo 2: Tapu Kayõt (Zabõt) Defterleri Sõra Tarihi Defter Çeşidi Adet Günümüze Milli sõnõrlarõmõz içerisindeki taşõnmazlara ait Tapu Kayõt (Zabõt) Defterleri Milli sõnõrlarõmõz dõşõnda kalan yerlerdeki taşõnmazlara ait Tapu Kayõt Defterleri İkinci nüsha Tapu Senedi, İpotek Belgesi İkinci nüsha Tapu Kütüğü Tablo-Mahzen Defteri 780 Kaynak: TKGM Arşivi, Tapu kayõt defterlerinde, düzenlendiği döneme göre yazõlan bilgiler aşağõdaki gibidir. 149

4 Yüzyõlõmõzda Kadastroda İçerik ve Kapsam Arazi-i Atik 1263 (1847) tarihli Tapu Nizamnamesine dayanõlarak, 1265 (1849) tarihinden sonra düzenlenen eski kayõt defterleridir. Bu defterlerdeki kayõtlarda taşõnmazlara ait şu bilgiler yer alõr: Köyü, kazasõ, ili, defter ve varak numarasõ, cinsi, mevkii, hududu, miktarõ, kõymeti muhammesi, sahibi, iktisabõ, tesis tarihi, -varsa- geldisi ve gittisi. Arazi Yoklama Kaydõ Defterleri (Arazi-i Cedit) Başlõklarõ matbu defterlerdir. Temmuz 1288 tarihinden sonra tesis edilmişlerdir. Bunlarda da şu bilgiler bulunur: Sõra numarasõ, köy adõ, mevkii, hudutlarõ, miktarõ, cinsi, sahibi, iktisabõ, Kõymet-i muhammesi (para ve kuruş), senedin veriliş tarihi, geldisi, gittisi, satõş bedeli. Emlak-õ Daimi ve İcmal Defteri Bu defterler, önceki defterleri güncellemek veya temize çekmek amacõyla ve devamlõ kõlmak amacõyla düzenlenmiştir. İçerikleri arazi-i cedit defterleri gibidir. Zabõt Defteri 1310 (1894) den sonra düzenlenmişlerdir. Sõnõrlar cihetlendirme ile gösterilmiştir (1908) den sonra düzenlenen defterlere Hasõlat Defteri adõ verilmiştir. Bunlar, tasdikli ve mühürlü kayõtlardõr. Bunlar da her bir taşõnmaz için şu bilgileri içerir: Sõra numarasõ, Kazasõ, Kariyesi (köyü), Mevkii, nevi (miri, mülk, vakõf), hududu, miktarõ, iktisabõ, maliki, bedeli, arazi-i emiriyye hasõlatõ (geliri), emlak hasõlatõ, vakõf hasõlatõ, geldisi (tarih, no), gittisi (tarih, no), harç, senet tarihi (hicri), mülahazat. Vakõf Defterleri Vakõflarõn kaydedildiği bu defterler, vakf-õ atik (eski vakõf) ve vakf-õ cedit (yeni vakõf) olmak üzere iki çeşittirler. Bu defterlere aşağõdaki bilgiler yazõlõrdõ: Vakõf taşõnmazlarõnõn defter numarasõ, varak (yaprak) no, vakfõn adõ, mahalle, kariye, mevkii, hududu, miktarõ, cinsi, maliki, iktisabõ, tarihi (rumi/ hicri), gittisi. Emlak Yoklama Defterleri Matbu başlõklõ defterlerdir. Defter başlõklarõndan anlaşõldõğõna göre, bu defterlere taşõnmazlarõn şu bilgileri kaydedilmiştir: Sõra numarasõ, kazasõ, nahiyesi, köyü, mahallesi, nevi (bina, arsa, arazi), arazi nevi (mülk, vakõf), miktarõ (zira; 1 zira = 0,57417 m 2 ), hududu, maliki, cihet-i iktisabõ (geldiği), tarihi (hicri), geldisi, gittisi, mülahazat c- Tapu Tahriri Defterleri Cumhuriyetin ilk yõllarõnda kadastro için yeterince yetişmiş teknik eleman, alet ve araçgereç olmayõşõ nedeniyle tapu yazõmõ faaliyetlerine devam edilmiştir. Bu dönemde yapõlan tapu kayõtlarõnda şu bilgilere yer verilmiştir: 150

5 Bõyõk, Karataş İlçesi, köyü, cinsi (tarla, çayõr, çalõlõk, bağ, fõndõk bahçesi, ev, değirmen vs..), Miktarõ (yaklaşõk olarak), mevkii, hududu (cihetlendirme ile belirtilir), maliki, geldisi ve gittisi (tarih, yevmiye no). d- Mera, Yaylak ve Kõşlaklar Kütüğü Mera, yaylak ve kõşlak olarak tanõmlanan arazilerle ilgili şu bilgileri içerir: Cilt, sahife no, bağlõ bulunduğu il/ilçe, Tahsis edildiği köy/belediye, semt/mevkii, niteliği (mera, yaylak, kõşlak), pafta, ada ve parsel numarasõ, yüzölçümü (hektar metrekare desimetrekare), tahsis kararlarõ ve değişen tahsis kararlarõnõn tarih ve sayõsõ, tescil tarihi ve yevmiye numarasõ, düşünceler. Meralarõn kadastrosu yapõldõktan sonra, ziraatçõ teknik elemanlar tarafõndan Tablo 3 deki bilgileri içeren Mera Normu Raporu hazõrlanõr. Tablo 3: Mera normu raporu içeriği Sõra Üretilen Bilgiler Açõklamalar 1 Tetkik tarihi 2 Rapor tarihi 3 Rapor no 4 Kazasõ 5 Nahiyesi 6 Köyü 7 Mevki veya semti Cihetlendirme ile belirtilir. 8 Miktarõ 9 Menşei 10 Yararlanan Çiftçi ailesi adedi, aile reisleri 11 Büyük ve küçükbaş hayvan adedi (aile başõna) 12 Karakteri Çok iyi, iyi, orta, zayõf, çok zayõf 13 Yağõş rejimi Mevsimlere göre yağmur, kar, dolu 14 Yağõş miktarõ Ortalama (mm/yõl) 15 Yağõşlarõn mevsimlere dağõlõşõ 16 Toprak çeşitleri Çakõl, kil, kum vd.. 17 Toprak profili Üstten itibaren alõnan kesite göre 18 Vegetasyon yapõsõ Doğal bitki çeşitleri 19 Toprak tabakasõnõn alt kõsmõ Kalker, kaya vd.. 20 Taban suyu, seviyesi ve tabiatõ 21 Toprağõn geçirgenliği 22 Arazinin halen sulanõp sulanmadõğõ 23 Arazinin sulanma imkanõ 24 Tatbik edilen ziraat sistemi Mera bitkileri yetiştirilmesi ve korunmasõ 25 Yetiştirilen başlõca mahsuller 26 İyileştirme çalõşmalarõ yapõlõp yapõlmadõğõ 27 Krokisi Kaynak: Maçka Kadastro Müdürlüğü 2.2 Çizgisel Kadastro Dönemi Kadastroyu tapu yazõmõndan sõyõrarak teknik nitelik kazandõran, kadastroya aritmetik ve geometrik uygulamalarõn getirilmesidir. Avrupa da ölçekli haritaya dayalõ kadastro 151

6 Yüzyõlõmõzda Kadastroda İçerik ve Kapsam çalõşmalarõ başlatõldõğõnda, ülkemiz de bundan istifade etmenin yollarõnõ aramõş ve bazõ adõmlar da atmõştõr. Ancak, ülkemize çizgisel kadastro 1900 lü yõllarõn başõnda gelmiştir. O devirlerde bitmeyen savaş ve toprak kayõplarõna rağmen, fedakarca çalõşmalar yapan ekiplerin varlõğõ bilinmektedir. Zira, ülkemiz, çizgisel kadastroya geçişte gecikmiş olsa bile, temel haritacõlõkta çok iyi olduğu sabittir. Çizgisel kadastro dönemini; grafik, klasik, fotogrametrik ve elektronik takeometri yöntemleri olarak gruplandõrmak mümkündür. - Grafik Yöntemler Türkiye de ilk kadastro çalõşmalarõ grafik yöntem olarak bilinen ve nirengi ya da poligona dayanmayan ölçme ve haritalama yöntemleri ile yapõlmõştõr. Buna rağmen, kadastro fen heyeti tarafõndan Manisa da uygulanmõş bir mevzii nirengi ağõ örneği ile İstanbul Adalar, Karaköy, Sultanahmet gibi bazõ semtlerinde yapõlan kadastro haritasõ örnekleri mevcuttur [Türkkan, 1928, 49]. Grafik yöntemle yapõlan haritalarda parsel bazõnda önemli hatalar olmadõğõ, ancak, zincirleme ölçülerde, mevcut durum ile çakõşmazlõklar söz konusu olduğu görülmüştür [Erkan, 1979]. - Klasik Yöntemler Prizmatik ve takeometrik yöntemlerle yapõlan uygulamalar genel olarak klasik yöntem diye adlandõrõlõr den önce yapõlanlar poligona, daha sonra yapõlanlar ise mevzii nirengilere dayalõ olarak üretilmişlerdir. Ülke nirengi ağõna bağlanma ise 1974 den sonra yaygõnlaştõrõlmõştõr. Bu yöntemlerden prizmatik yöntem, 2613 sayõlõ yasa gereği şehirlerde; takeometrik yöntem ise 766 sayõlõ yasa gereğince belediye sõnõrlarõ dõşõndaki parsellerde uygulanmõştõr. - Fotogrametrik Yöntem 1950 yõlõndan sonra, arazi kadastrosu çalõşmalarõnõ hõzlandõrmak maksadõyla havai fotogrametri yöntemine ağõrlõk verilmiş ve 1955 den sonra da aktif olarak uygulanmõştõr. Bitki örtüsü ve topoğrafik yapõnõn elverdiği bölgelerde uygulana bu yöntem sayesinde, bilhassa iç bölgelerde yoğun tapulama çalõşmalarõ yapõlmõştõr. Bu çalõşmalarõn ürünleri, 1973 yõlõnda başlatõlan Toprak ve Tarõm Reformu çalõşmalarõnda altlõk olarak kullanõlmõştõr. - Elektronik Takeometri Yöntemi 1980 li yõllardan sonra, sağladõğõ hõz ve hassasiyet sayesinde elektronik takeometri, yersel bir ölçme yöntemi olarak kadastroya girmiştir. Bilgisayar desteğiyle de bütünleştikten sonra, elektronik takeometrelerle kadastroda çok iyi sonuçlar elde edilmesi sağlanmõştõr. Bilhassa, fotogrametrik çalõşmaya uygun olmayan engebeli ve bitki örtüsüyle kapalõ alanlarda ve yerleşim alanlarõnda bu yöntem son derce faydalõ olmuştur. Halen bu yöntemle sayõsal kadastro uygulamalarõna devam edilmektedir. 152

7 Bõyõk, Karataş Kadastro Haritalarõnõn İçeriği Kadastro haritalarõ, birbirinden farklõ standartlarda olmasõna rağmen, içerdikleri bilgiler yönünden fazla bir farklõlõk göstermezler. Genel olarak 3402 sayõlõ kanundan önce yapõlan haritalarda mülkiyet sõnõrlarõ ve taşõnmazlar üzerindeki mütemmim cüzler olarak genelleştirilen yapõ ve tesisler ile kamu alanlarõnõn sõnõrlarõ çizgilerle gösterilmiştir. Yeni kadastro kanunu ile bu bilgilere tesviye eğrileri, yani yükseklik ve engebe bilgileri eklenmiş bulunmaktadõr. Böylece, kadastroya üçüncü boyut ilave edilmiştir. İlk yapõlan kadastro haritalarõnõn bir kõsmõnda bina vb.. bazõ mütemmim cüzlerin sadece bir cephesi gösterilmiştir. Bu, o haritalardan yararlanõlarak bir parselin araziye aplikasyonunda güçlüklere yol açmaktadõr. Çünkü, yer kontrol noktalarõnõn zemin işaretleri kaybolduğu yerlerde aplikasyon için mevcut bina cephelerinden yararlanõlmaktadõr. Orman Kadastrosunun İçeriği Ülkemizde, orman tahdit ve kadastrosu çalõşmalarõ, Orman Genel Müdürlüğü tarafõndan ve 6831 sayõlõ Orman Kanunu ile buna dayalõ olarak çõkartõlan yönetmeliklere göre yapõlõr. Orman kadastro haritalarõnda Devlet ormanlarõ bir parsel gibi gösterilerek, parsel numarasõ ile değil; ormanõn adõ ile, Hazine adõna tescil edilir. Komisyonun çalõşma alanõnda özel ve tüzel kişilere ait orman var ise, bunlara parsel numarasõ verilerek ilgili malikleri adõna tescil edilirler. Orman haritalarõ, diğer kadastro haritalarõndan farklõ olarak renklendirilirler. Yeşil renk orman alanlarõnõ, mavi renk su yüzeylerini, sarõ renk orman içinde fakat orman sayõlmayan alanlarõ, kõrmõzõ renk ise orman sõnõrlarõ dõşõna çõkartõlan alanlarõ gösterir. Orman kadastrosu ile birlikte ormanlarõn meşcere türü ve vasõf tayini de yapõlõr [Tüdeş / Bõyõk, 377]. 2.3 Sayõsal Kadastro Dönemi Türkiye de sayõsal kadastro uygulamalarõ henüz çok yeni ve araştõrma projesi aşamasõndadõr. Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğünce yürütülen HAKAR (Harita- Kadastro Reform Projesi) ve TAKBİS (Tapu ve Kadastro Bilgi Sistemi) projeleri gibi.. Özel sektöre ihale ile yaptõrõlan çalõşmalarla bazõ pilot uygulamalar dõşõnda çizgi haritalarõn üretilmesine devam edilmektedir. Fakat yine de pafta çizimlerinde nokta koordinatlarõ hesaplanmakta ve kullanõlmaktadõr. Görünen o ki; bundan böyle, kadastral çalõşmalarõn ilk ürünü sayõlar, yani konum bilgileri olacaktõr. Ondan sonra, istendiğinde çizgi harita, istendiğinde yazõlõ tanõmlama yapõlabilir. Bu, kadastro bilgi sisteminin gereğidir ve Türkiye kadastrosunu bilgi sistemine dönüştürme çalõşmalarõ üniversitelerce de araştõrõlmaktadõr [Bõyõk / Demir, 2000]. 3. KADASTRONUN KAPSAMI Türkiye kadastrosu, kentlerde belediye sõnõrlarõ içerisinde kalan bütün alanlardaki özel ve tüzel kişilerin mülkiyetinde olan parsellerle hazine ve vakõflara ait parselleri, devletin hüküm ve tasarrufu altõnda bulunan yerleri, kamuya ayrõlan veya tahsis edilen alanlarõ kapsar. Kadastro Kanununda çalõşma alanõ olarak belirlenen genel sõnõr, belediye sõnõrlarõdõr. Bu sõnõrlar içerisindeki her mahalle bir çalõşma alanõ olarak tanõmlanmõştõr. 153

8 Yüzyõlõmõzda Kadastroda İçerik ve Kapsam Buna karşõlõk, kõrsal alanda her köy bir çalõşma alanõdõr. Prensip olarak köy sõnõrlarõ, aynõ zamanda çalõşma alanõ sõnõrlarõdõr. Ancak, köylerin sõnõrlarõ daha çok sahipli arazi olarak bilinen kültür arazilerini kapsadõğõndan, köyler arasõnda ölçülmemiş alanlar kalabilmektedir. Kanun gereği ormanlar ile mera, yaylak ve kõşlaklar yerine göre kadastro kapsamõ dõşõnda tutularak farklõ kurumlar tarafõndan ölçülmektedir. Bu durumda, çalõşmalar arasõnda teknik standart farklõlõklarõ ve sõnõr uyuşmazlõklarõ ortaya çõkmaktadõr. Sonradan bazõ yerlerin ölçülmesi ve kadastro kapsamõna alõnmasõ da gündeme gelebilmektedir. Diğer taraftan, kadastro sõrasõnda taşõnmazlarõn kullanõm amaç ve biçimleri, getirdiği yõllõk gelir ve üretim miktarlarõ gibi taşõnmaz mal yönetimine ilişkin bilgiler de yeterince tespit edilmemektedir. Oysa ki, kadastro teknisyenleri bir taşõnmaza ait tespitleri yaparken, ileride ihtiyaç duyulacak malik ve bilirkişi beyanlarõ ile çevresel etkilere dayanan daha çok bilgiler toplayabilirler. Türkiye de giderek artan kentleşme, kõrsal kesimin boşalmasõna ve yer yer tarõma dayalõ üretim faaliyetlerinin gerilemesine yol açmõştõr. Halbuki, Türkiye topraklarõ tarõmsal üretim için son derece elverişli topraklardõr. Ancak, tarõmsal faaliyetleri destekleyecek bazõ önlemlerin alõnmasõ gerekmektedir. Bunun için, projeler geliştirilirken, sulama alanlarõnda tarõm reformu çalõşmalarõnõn gerektirdiği toprak ve su kaynaklarõna ait verilere ihtiyaç duyulmaktadõr. Kadastro ekibine paralel olarak ekiple koordinasyonlu çalõştõrõlacak ziraat elemanlarõyla, çoğu konuma dayalõ olan bu bilgiler daha kõsa zamanda üretilebilecektir. Bu sayede, ziraatçõ teknik elemanlar için yeni bir istihdam alanõ da açõlmõş olacaktõr. Örneğin, toprak cinsi sõnõrlarõnõn tespiti için, ziraat teknik elemanlarõnõn göstereceği sõnõrlarõn, parsel sõnõrlarõ ile birlikte ölçülmesi gibi.. Ölçme aleti bir kere kurulduktan sonra bu ölçüler de kolayca yapõlabilir. Bu işlem, kadastro çalõşmalarõnõ biraz uzatõr, ancak, sonradan yapõlmasõ gerekecek olan bu işleri kadastro ile birlikte yapmak, hem gerekli süreyi kõsaltacak, hem de maliyeti azaltacaktõr. Kadastro çalõşmalarõnda genel sularõn kapladõğõ alanlarla ilgili bazõ tespitlere de yer verilmelidir. Devletin hüküm ve tasarrufu altõnda bulunan deniz, göl, baraj gölü, nehir ve nehir ağõzlarõndaki su ürünleri istihsaline elverişli yerler, tahsis veya kiralama yoluyla özel ve tüzel kişilerin yararlanmasõna terk edilebilmektedir. İlgili mevzuat gereğince, bunlarõn ölçümleri yapõlarak; pafta, ada ve parsel numarasõ tespit edildikten sonra Dalyan ve Voli Kütüğü ne tescili yapõlmaktadõr. Bu tescillerde malik hanesine Maliye Hazinesi, irtifak haklarõ sütununa ise, yararlanan kişilerin adlarõ yazõlõr. Denizlerde ve iç sularda, bilhassa kültür balõkçõlõğõnõn geliştirilmesi ve desteklenmesi için bu alanlarõn da kadastral ölçümleri ve irtifak sahiplerinin tespitleri yapõlmalõdõr [Bõyõk, 1998]. Bu gibi yerlerin sõnõrlarõ her ne kadar da çok hassas belirlenmese de, yine de kadastroya yansõtõlmalarõ gerekmektedir. Özellikle günümüzde başlatõlan kültür balõkçõlõğõ çalõşmalarõnõn gelecekte daha da yaygõnlaşacağõ tahmin edilmektedir. Bu yüzden genel sularõ çevreleyen kõyõlarõn da yer yer kadastro kapsamõna alõnmasõ gerekecektir. Türkiye de en çok ihmal edilen ve çözümü gittikçe zorlaşan problemlerinden biri de altyapõ tesislerinin ölçümü ve kadastrosu problemidir. Bu problem giderek kõrsal alanõ da tehdit etmeye başlamõştõr. Bu nedenle, yer üzerinden, yerin altõndan ve üstünden 154

9 Bõyõk, Karataş geçirilen, elektrik, su, gaz, kablo, kanalizasyon gibi teknik altyapõ tesislerinin ölçümü ve Tapu Sicili ile ilişkisi, geciktirilmeden kadastro kapsamõna alõnmalõdõr. 4. ÇAĞDAŞ KADASTRONUN İÇERİĞİ Bir anlamda, çağdaş kadastrodan maksat, içinde bulunduğumuz asõrda gelişmiş ülkelerde yapõlmakta olan kadastrodur. Zira, günümüzde birçok gelişmiş ülkede kadastro, problem olmaktan çõkarak sosyal hayatõn, üretimin, ekonominin, istatistiğin ve bilimin ihtiyaç duyduğu bilgileri üretmiş bulunmaktadõr. Bu noktaya gelinceye kadar birkaç kere kadastronun bitirildiği ülkeler de vardõr. Örneğin, Almanya da kadastro 3 kez bitirilmiştir. Ülkemizde ise birinci kadastro bitmek üzeredir. Fakat, Türk taşõnmaz mülkiyeti anlayõşõnõn çok zengin bir geçmişi vardõr. Ülke şartlarõnõn bütün zorluklarõna rağmen ikinci kadastro Türkiye için düşünce aşamasõnda da olsa 8. Beş Yõllõk Plana girmiş bulunmaktadõr [DPT, 2001]. Türkiye Kadastrosu, çağõmõzõn beklentilerine cevap verebilmesi için içeriğinin zenginleştirilmesi gereklidir. Zira, günümüzde taşõnmaz mal mülkiyeti anlayõşõ, geçmişe göre farklõ boyutlar kazanmõştõr. Üretimin büyük ölçüde tarõma dayalõ olduğu dönemlerde toprağõn verim gücü ve yüzölçümü daha önemliydi. O devirlerde bugünkü zengin petrol yataklarõnõn bulunduğu alanlar hiç de değerli sayõlmõyor olabilirdi. Ancak bugün, taşõnmaz mallarõn değeri, farklõ kriterlerle ölçülmektedir. Yarõn da farklõ kriterler öne çõkabilir. Ülke için, taşõnmazlardan en verimli bir biçimde yararlanõlmasõ esas prensiptir. Bunu planlayabilmek için mevcut kapasitenin çok iyi bilinmesi gerekir. Bu bilgiler ise kadastro sõrasõnda sağlanacaktõr. 5. ÇAĞDAŞ KADASTRONUN KAPSAMI Yüzyõlõmõzda kadastronun hizmet vereceği alanlar ve hizmet türleri çok gelişmiştir. Bu yüzden, kadastronun kapsamõnõ da olabildiğince genişletme gereği hasõl olmuştur. Sadece yerleşim bölgeleri ve halihazõrda kullanõlan araziler değil, sahipli veya sahipsiz değerlendirilmesi mümkün olan bütün alanlar kadastro kapsamõna alõnmalõdõr. Başta ormanlar olmak üzere, mera, yaylak ve kõşlak alanlarõ, genel sular, kõyõlar ve akarsu yataklarõ, altyapõ tesisleri ve bunlarõn kullanõm biçimlerini kadastro kapsamõna almak lazõmdõr. Araziler için önemli olan verimli işletilmeleridir. Tõpkõ boş bekletilen bir ölçme aleti gibi, boş bõrakõlan bir arazi de ekonomiye bir katkõ sağlayamaz. Şayet, kadastrosu yapõlan alanda sahipsiz ve niteliksiz alanlar varsa, bunlarõn da mevcut özellikleri ile birlikte tespiti ve kadastrosu yapõlarak önce hazine adõna tescili, sonra da Devletin uygun göreceği şekilde õslah edilip düzenlenerek üretime katõlmasõ lazõmdõr. 6. SONUÇ ve ÖNERİLER Türkiye nin birinci kadastrosu, Avrupa Birliğine aday olduğu bir devirde bitmek üzeredir. Bu sektörde, birlik üyesi ülkelerin eriştiği noktalar çok iyi tahlil edilerek, ikinci kadastro için hazõrlõklar yapõlmalõdõr. Yasal, idari ve teknik bazõ düzenlemeler gerektirecek olan bu çalõşmalar başlatõlmadan önce geniş kapsamlõ bir proje 155

10 Yüzyõlõmõzda Kadastroda İçerik ve Kapsam hazõrlanmalõdõr. Bu projenin önderliğini şüphesiz ki Tapu ve Kadastro Teşkilatõ üstlenecektir. Projede, harita yapan ve kullanan diğer kurumlar ve ilgili Yükseköğretim birimleri de temsil edilmelidir. İkinci kadastro projesinde en çok üzerinde durulmasõ gereken, geleceğin ihtiyaçlarõnõ ve günümüzün imkanlarõnõ göz ardõ etmeden belirlenecek içerik ve kapsam olmalõdõr. Kadastral haritalarõn dolu pafta sistemi ile üretildiği ülkemizde kadastro çalõşmalarõnõn tüm arazileri kapsamasõ; tekniğin, ekonominin, sosyal hayatõn, istatistiğin ve bilimin ihtiyaç duyacağõ kadastral bilgileri içermesi beklenmelidir. 7. KAYNAKLAR Bõyõk, C., 1998, Dalyan ve Voli Yerlerinin Tespit ve Tescili, Mülkiyet, Sayõ 26, s , Tapu ve Kadastro Müfettişleri Derneği, Ankara. Bõyõk, Cemal /Demir, Osman: Kadastrosu Ortogonal Yöntemle Oluşturulmuş Alanlarda Kadastro Bilgi Sistemi Temel Altlõğõnõn Oluşturulmasõ (Trabzon Örneği), Araştõrma Sonuç Raporu, DPT Proje Kod No , KTÜ Araştõrma Fonu Başkanlõğõ, Trabzon, DPT, 2001: 8. Beş Yõllõk Kalkõnma Planõ Harita, Tapu Kadastro, Coğrafi Bilgi ve Uzaktan Algõlama Sistemleri Özel İhtisas Komisyonu Raporu ISBN , Ankara. Erkan, Hüseyin, 1979: Türkiye Kadastrosu (Kuruluş - Gelişme Sorunlar), KDMMA Yayõnõ Konya. NRC, 1980: Need for a Multipurpose Cadastre, Panel on a Multipurpose Cadastre, National Research Council Committee on Geodesy, Washington, D.C. TKGM, 1992: TKGM Arşiv Dairesi Başkanlõğõ ndan tarihinde Adnan Torun un verdiği bilgilerden yararlanõlmõştõr. TÜDEŞ, Türkay / BIYIK, Cemal, 2001: Kadastro Bilgisi, KTÜ Mühendislik - Mimarlõk Fakültesi Yayõnlarõ, Genel Yayõn No 174, Fakülte Yayõn No 50, 3. Baskõ, KTÜ Matbaasõ, Trabzon, ISBN Türkkan, H. Ziya, 1928: Kadastro Ne idi? Nedir? Ne Olacaktõr?, Cumhuriyet Matbaasõ, İstanbul. 156