Manisa İli Sağlık Çalışanlarında Metabolik Sendrom Riski

Transkript

1 Manisa İli Sağlık Çalışanlarında Metabolik Sendrom Riski Gülten KARADENİZ *, Emre YANIKKEREM **, Emine Serap SARICAN ***, Aysel BÜLEZ ***, Çiğdem ARIKAN ***, Aynur ESEN **** Bu çalışma, 8. Ulusal İç Hastalıkları Kongresi, Antalya 2006 da poster bildirisi olarak sunulmuştur. ÖZET Tanımlayıcı ve analitik tipte olan bu araştırma Manisa il merkezindeki sağlık çalışanlarında metabolik sendrom riskini belirlemek amacıyla yapılmıştır. Araştırmanın evrenini Manisa il merkezindeki sağlık bakanlığına bağlı hastaneler ve sağlık ocaklarında çalışan tüm sağlık çalışanları (hekim, hemşire, ebe, sağlık memuru, laboratuar teknisyenleri) oluşturmuştur. Araştırmanın örneklemini 1 Haziran-30 Haziran 2006 tarihleri arasında gündüz çalışmakta olan ve araştırmayı kabul eden 272 sağlık çalışanı oluşturmuştur. Veriler Uzm.Dr. Onur Erdoğmuş tarafından geliştirilmiş olan metabolik sendrom araştırma formu ve araştırmacılar tarafından hazırlanmış sosyodemografik verileri içeren soru kağıdı kullanarak toplanmıştır. Veriler bilgisayar ortamında SPSS 10.0 paket program kullanılarak değerlendirilmiştir. İstatistiksel analizlerde ortalama, standart sapma, yüzde gibi tanımlayıcı testler ile Ki-kare testi kullanılmıştır. Metabolik sendrom araştırma formu değerlendirilmesi sonucunda sağlık çalışanlarının %14.3 ünde yüksek risk, %54.8 inde orta risk, %30.9 unda düşük risk belirlenmiştir. Yapılan istatistiksel analizlerde metabolik sendrom riski ile sağlık çalışanlarının meslek grupları (hemşire, ebe, sağlık memuru, laboratuar teknisyenlerinde risk daha fazla), gelir durumu (yüksek gelir durumunda risk daha az), cinsiyet(kadınlarda erkeklerden daha fazla), kronik hastalık durumu (kronik hastalığı bulunanlarda risk yüksek), beden kitle indeksi (BKİ yüksek olanlardan risk daha fazla) ve egzersiz yapma durumu (düzenli egzersiz yapanlarda risk daha düşük) arasında * Doç.Dr., Celal Bayar Üniversitesi Manisa Sağlık Yüksekokulu ** Öğr.Gör., Celal Bayar Üniversitesi Manisa Sağlık Yüksekokulu *** Öğrenci, Celal Bayar Üniversitesi Manisa Sağlık Yüksekokulu **** Prof.Dr., Ege Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu

2 14 Fırat Sağlık Hizmetleri Dergisi, Cilt:2, Sayı:6 (2007) anlamlı fark bulunmuştur. Bu araştırmanın sonucunda sağlık çalışanlarının yarıdan fazlasında metabolik sendrom için orta risk belirlenmiştir. Anahtar kelimeler: Metabolik sendrom, sağlık çalışanları, egzersiz. The Metabolic Syndrome Rısk In Health Workers In Manisa Cıty ABSTRACT The aim of the study which is descriptive and analytic is to determine the risk of metabolic syndrome in health workers in Manisa city. The universe of this study included health workers (doctor, nurse, midwife, health employee, laboratory technicians) of primary health units and hospitals in Manisa which is connected with Health Ministry. The sample of the study 272 health workers who work in daytime and were agreed to participate from 1 June to 30 June The questionnaire which comprised of sociodemographic characteristics (this section is developed by researchers) and metabolic syndrome research form (this form was developed by Uzm.Dr. Onur Erdoğmuş) was used. The Statistical Package for the Social Sciences (SPSS, version 10.0 for Windows) were used the analyze data. Descriptives such as medium, standard deviation, percentage and Chi-Square test were used to evaluate for data. According to the results of metabolic syndrome research form, 14.3% of health workers were under the high risk, 54.8% of health workers have medium risk, and 30.9% of health workers have low risk. In the statistical analyses, there was statistically significant relationship between metabolic syndrome risk and occupational groups (the risk in other health workers was higher than the doctors), income status (the risk was lower in high income status), gender (women have higher risk than man), chronically illness (the risk was higher in having chronically illness), Body mass index (high body mass index brought more risk than the others), and exercise status (the risk was lower in the regular exercise group). In the result of this study mediate risk has been determined for most than half of health workers. Key words: Metabolic syndrome, health workers, exercise. GİRİŞ İnsan sağlığını ciddi boyutlarda tehdit edecek kadar tehlikeli olan metabolik sendrom uzmanların son yıllarda önemle üzerinde durduğu konuların başında gelmektedir. Dünyada ve ülkemizde en önemli ölüm nedeni olarak nitelendirilen kardiovasküler hastalıkların en önemli risk faktörlerinden biri olan metabolik sendromun görülme sıklığı gün geçtikçe artmaktadır. Tıp alanındaki tüm gelişmelere rağmen, akut myokard enfaktüsü nedeniyle ölüm,

3 Manisa İli Sağlık Çalışanlarında Metabolik Sendrom Riski 15 tüm dünyada olduğu gibi Türkiye de de ilk sıralarda yer almaktadır (Özbakkaloğlu ve Demirci, 2003). İnsulin direnci sendromu, sendrom X, polimetabolik sendrom ya da ölümcül dörtlü gibi adlarıyla da bilinen metabolik sendrom, vücuttaki şeker ve insulin dengesindeki bir bozukluk sonucu kan yağlarında artış, bel çevresinin fazlalaşmasıyla ön planda olan kilo fazlalığı, tansiyon yüksekliği ve şeker dengesizliği başta olmak üzere aynı anda bir çok organlarda çeşitli sorunlarla kendini gösteren, toplumda çok sık görülen ve sıklığı giderek artan ölümcül bir endokrinopatidir (National Institutes of Health 2001, Kazanç 2006) Dünya Diyabet Federasyonu (IDF) ve Uluslar arası Obezite Çalışma Birliği (IASO) tarafından yayımlanan ortak dökümandan elde edilen açıklamalar, dünyada bir milyar erişkinin fazla kilolu ve bunların 300 milyonunun obez olduğunu göstermiştir.ayrıca obesitenin tip 2 diyabet için temel risk faktörü olduğunu da belirtmektedir (Diabetes and Obesity 2004). Günümüzde kullanıldığı içerikle metabolik sendrom ilk kez Reaven (1988) tarafından erişkinlerde insülin direnci ile lipit bozuklukları, kan basıncı yüksekliği, tip 2 diyabet ve arteriosklerotik kalp hastalıkları riskindeki artış arasındaki ilişkiye dikkat çekmek üzere tanımlanmıştır (Reaven, 1988). Ulusal Kolesterol Eğitim Programı [National Cholesterol Education Program (NCEP)] Uzman Paneli, 2001 yılında yetişkinlerde yüksek kan kolesterolü tespiti, değerlendirme ve tedavisi raporunu (ATP III) hazırladı. Bu raporda, metabolik sendrom tanısı için tabloda belirtilen beş kriterden üçünün varlığının yeterli olduğu bildirildi (Işıldak ve ark, 2004; National Institutes of Health, 2001). Metabolik sendrom endüstrileşme ile ortaya çıkan bir sağlıksız yaşam hastalığıdır. Dünya küreselleştikçe, insanların yaşam biçimleri küreselleşme süreci içinde birbirine benzeyerek, aynı hastalığın herkeste görülmesine neden olmaktadır.metabolik sendromdan en çok etkilenen grup şehirleşme sürecinde yaşayan ve beslenme tipinin fast food tarzında gerçekleştiren gruptur ki, bu gruptakiler günümüzde beyaz yakalı olarak anılmaktadır. Metabolik sendromun en etkili tedavisi önlemektir. Bir hastalığın maddi, manevi en ucuz, başarılı ve etkin tedavisinin onun oluşmasını engelleyerek olduğunun en iyi örneklemden biri metabolik sendromu önlemektir. Henüz hiçbir hastalık belirtisinin ortaya çıkmadığı riskli kişiler en erken evre metabolik sendromu olan kişiler olarak kabul edilmelidir. Bu araştırma; bu bilgilerden yola çıkılarak, Manisa ilinde

4 16 Fırat Sağlık Hizmetleri Dergisi, Cilt:2, Sayı:6 (2007) çalışmakta olan hekim ve diğer sağlık personelinde metabolik sendrom riskini belirlemek amacıyla, tanımlayıcı, analitik olarak planlanmış ve uygulanmıştır. ATP III metabolik sendrom tanı kriterleri* Risk faktörü Abdominal obezite (bel çevresi) Erkek Kadın Trigliserid HDL Erkek Kadın Kan basıncı Açlık plazma glikozu *Beş kriterden en az 3 ü sağlanmalıdır GEREÇ VE YÖNTEM Tanım > 102 cm > 88 cm > 150 mg/dl < 40 mg/dl < 50 mg/dl 130/85 mmhg mg/dl Araştırma Manisa il merkezinde bulunan tüm hastaneler ve sağlık ocaklarında çalışmakta olan sağlık çalışanlarının metabolik sendrom riskini belirlemek amacıyla tanımlayıcı ve analitik olarak planlanmış ve uygulanmıştır. Araştırmanın evrenini Manisa il merkezinde bulunan Sağlık Bakanlığına bağlı hastaneler ve sağlık ocaklarında çalışan tüm sağlık çalışanları oluşturmuştur. Araştırmanın verileri 1-30 Haziran 2006 tarihlerinde arasında toplanmıştır. Araştırmanın örneklemini gündüz mesaisinde bulunan ve araştırmaya gönüllü olara katılmak isteyen 272 sağlık çalışanı (hekim, ebe, hemşire, sağlık memuru ve laboratuar teknisyeni) oluşturmuştur. Verilerin toplanmasında sosyo-demografik verileri içeren anket formu ve metabolik sendrom araştırma formu kullanılmıştır. Bu form Uzm. Dr. Onur Erdoğmuş tarafından hazırlanmış ve 14 sorudan oluşmaktır. Metabolik sendrom araştırma formunun değerlendirmesi; 0-4 puan alanların düşük risk, 5-8 arasında puan alanların orta risk (araştırılması önerilmektedir) ve 9-14 arasında puan alanların metabolik sendrom için yüksek risk taşıdığını göstermektedir (Metabolik sendrom araştırma formu &cat=2). Katılımcıların boy ve kiloları alınarak beden kitle indeksi hesaplanmıştır. Veriler bilgisayar ortamında SPSS 11.0 paket programında değerlendirilmiştir. İstatistiksel analizlerde yüzdelik, Ki-kare testi kullanılmıştır.

5 Manisa İli Sağlık Çalışanlarında Metabolik Sendrom Riski 17 BULGULAR Araştırmaya 209 kadın, 63 erkek olmak üzere 272 sağlık çalışanı (hekim, hemşire, ebe, sağlık memuru ve laboratuar teknisyeni) katılmıştır. Araştırmaya katılan personelin %76.8 i kadın, %23.2 si erkek olup; %10.3 ü uzman doktor, %14.7 si pratisyen hekim, %31.6 sı hemşire, %24.3 ü ebe, %11.4 ü sağlık memuru ve %7.7 si laboratuar teknisyenidir. Personelin çalışma alanları incelendiğinde %36 sı sağlık ocağında, %64 ü hastanelerde çalışmaktadır. Evli olanların oranı %76.8 olup, çalışma yılı ortalaması 13.35±7.17 (1-30) dir. Sağlık çalışanlarının yaş ortalaması ise 34.85±7.38 (18-55) dir. Sağlık personelinin gelir durumu sorulduğunda, %69.9 u orta (gelir gideri karşılıyor) durumda olduğunu ifade etmiştir. Sağlık personelin büyük çoğunluğu (%91.2) çekirdek ailede yaşamaktadır. %12.5 i bir kronik hastalığı olduğunu ifade etmiştir. Araştırmaya katılanların %36 sı düzenli, %64 ü düzensiz yada hiç egzersiz yapmadığını belirtmiştir. Sağlık personelinin %50 si sırt, eklem ve bel bölgesinde süregelen ağrıları olduğunu ifade etmiştir. Araştırmaya katılan sağlık personelinin boy ortalaması ±7.94 ( ), kilo ortalaması ise 65.64±12.33 (44-105) olarak bulunmuştur. Sağlık personelinin %16.9 u daha önce metabolik sendromla ilgili bilimsel bir toplantıya katılmıştır (Tablo 1). Metabolik sendrom araştırma formu değerlendirme sonucunda, sağlık çalışanlarının %14.3 ünde yüksek risk, %54.8 inde orta risk ve %30.9 unda ise düşük risk bulunmuştur (Tablo 2). Sağlık çalışanlarının meslek gruplarına göre metabolik sendrom risk durumları karşılaştırıldığında, hekimlerin %14.7 sinde yüksek risk, %42.6 sında orta risk bulunmuştur. Hemşire, ebe, sağlık memuru ve laboratuar teknisyenlerinde ise yüksek risk %14.2 olup, orta risk %58.8 oranındadır. Yapılan istatistiksel değerlendirmede iki grup arasındaki fark anlamlı bulunmuştur (p<0.05). Sağlık personelinin gelir gider durumu ile metabolik sendrom risk düzeyi arasında yapılan istatistiksel analizde fark anlamlı bulunmuştur (p<0.05). Sağlık personelinde metabolik sendrom riski ile cinsiyetleri arasındaki fark istatistiksel olarak anlamlıdır (p<0.05). Sağlık personelinde kronik hastalığı bulunanlar, düzenli egzersiz yapmayanlar ve vücut kitle indeksi yüksek olanlarda metabolik sendrom riski daha fazladır (p<0.05).

6 18 Fırat Sağlık Hizmetleri Dergisi, Cilt:2, Sayı:6 (2007) Tablo 1. Sağlık personelinin tanıtıcı özellikleri Tanıtıcı özellikler Sayı Yüzde Cinsiyet Kadın Erkek Meslek Uzman doktor Pratisyen hekim Hemşire Ebe Sağlık memuru Laboratuar teknisyeni Çalışma alanı Hastane Sağlık ocağı Medeni durum Evli Bekar Boşanmış ve dul Gelir durumu İyi Orta Kötü Aile tipi Çekirdek Geniş Parçalanmış Kronik bir hastalık varlığı Kronik hastalığı olan Kronik hastalığı olmayan Egzersiz yapma durumu Düzenli egzersiz yapan Düzenli egzersiz yapmayan Sırt, eklem ve bel bölgesinde süregelen ağrı durumu Olan Olmayan Metabolik sendromla ilgili bilimsel bir toplantıya katılma durumu Katılan Katılmayan Toplam

7 Manisa İli Sağlık Çalışanlarında Metabolik Sendrom Riski 19 Tablo 2. Metabolik sendrom araştırma formu değerlendirme sonuçları Metabolik sendrom araştırma Sayı Yüzde formu kategorileri Düşük risk Orta risk Yüksek risk Toplam Tablo 3. Metabolik sendrom araştırma formu değerlendirme sonuçları ile bazı etmenlerin karşılaştırılması Değişkenler Yaş 35 yaş altı 35 yaş üstü Meslek grupları Doktor Diğer sağlık personeli Gelir durumu İyi Orta Kötü Cinsiyet Kadın Erkek Metabolik sendrom araştırma formu değerlendirme sonuçları Orta risk Sayı (%) Düşük risk Sayı (%) 35(26.7) 49(34.8) 29(42.6) 55(27.0) 23(44.2) 56(29.5) 5(16.7) 57(27.3) 27(42.9) Kronik hastalığa sahip olma durumu Kronik hastalığı olan 6(17.6) Kronik hastalığı olmayan 78(32.8) Düzenli egzersiz yapma durumu Düzenli egzersiz yapan 41(41.8) Düzensiz hiç yapmayan 43(24.7) Beden kitle indeksi 19 altı zayıf 4(28.6) arası normal 61(39.4) arası kilolu 19(22.1) 30 üzeri şişman - 76(58.0) 73(51.8) 29(42.6) 120(58.8) 24(46.2) 109(57.4) 16(53.3) 118(56.5) 31(49.2) 19(55.9) 130(54.6) 47(48.0) 102(58.6) 8(57.1) 78(50.3) 51(59.3) 12(70.6) Yüksek risk Sayı (%) 20(15.3) 19(13.4) 10(14.7) 29(14.2) 5(9.6) 25(13.1) 9(30.0) 34(16.2) 5(7.9) 9(26.5) 30(12.6) 10(10.2) 29(16.7) 2(14.3) 16(10.3) 16(18.6) 5(29.4) Toplam Sayı (%) 131(100.0) 141(100.0) 68(100.0) 204(100.0) 52(100.0) 190(100.0) 30(100.0) 209(100.0) 63(100.0) 34(100.0) 238(100.0) 98(100.0) 174(100.0) 14(100.0) 155(100.0) 86(100.0) 17(100.0) Test X²=0.428, df=2, p=0.807 X²=6.508, df=2, p=0.039 X²=12.161, df=4, p=0.016 X²=6.615, df=2, p=0.037 X²=6.202, df=2, p=0.045 X²=9.080, df=2, p=0.011 X²=18.230, df=6, p=0.006

8 20 Fırat Sağlık Hizmetleri Dergisi, Cilt:2, Sayı:6 (2007) TARTIŞMA Araştırmaya 209 kadın, 63 erkek olmak üzere 272 hekim ve diğer sağlık personeli katılmıştır. Bunların 68 i hekim, 204 ü diğer sağlık personelidir. Araştırmaya katılanların %14.3 ünde metabolik sendrom için yüksek risk, %54.8 inde orta risk, %30.9 unda orta risk olduğu belirlenmiştir. Metabolik sendrom için orta risk araştırılması önerilen risk grubudur ve çalışmamızda oldukça yüksek bulunmuştur. Bu risk Avrupa için belirlenmiş rakamlara göre elde edilmiştir. Ülkemizde bu konuda yapılmış kabul edilebilir bir çalışma yoktur. Bel çevresinin genişliği toplumdan topluma farklılık göstermektedir. Bu nedenle gerçek riskin belirlenebilmesi için bel çevresi her toplum için belirlenip, kriterler ona uygunluk gösterecek şekilde düzenlenmelidir (Kazanç, 2006) Araştırmamızda meslek gruplarına göre ve gelir düzeyine göre metabolik sendrom riski araştırıldığında hekimlerde risk daha düşük olup, hekimler ile diğer sağlık çalışanları arasındaki istatistiksel ilişki anlamlı bulunmuş, gelir düzeyi iyi olanlarda risk daha düşük bulunmuş ve gelir düzeyi ile metabolik sendrom riski arasındaki fark istatistiksel olarak anlamlı bulunmuştur. Bu durum, belki hekimlerin eğitim ve gelir düzeyi ile ilişkilendirilebilir. Toplumumuzda kadınların geleneksel beslenme yöntemleri uyguluyor olmaları beslenme şekli olarak Türk mutfağına odaklanmış olmaları ve genetik yapının da etkili olabileceği düşünülebilir. Bu konu ile ilgili ülkemizde farklı çalışmalar yapılmış olmakla birlikte en etkin çalışmanın METSAR (Türkiye Metabolik Sendrom Araştırması) sonuçları olduğu belirtilmektedir (Kazanç, com/saglik/haber/166/59528.php). METSAR a göre en dikkati çeken sonuç, kadınlarda metabolik sendrom riskinin daha fazla oluşudur. Türkiye genelinde %35 olan metabolik sendrom sıklığı erkeklerde %28.8 iken, kadınlarda %41.1 dir (Türkiye Metabolik Sendrom Sıklığı Araştırması ppt). Araştırmamızda, herhangi bir kronik hastalığı olanlarda risk olmayanlara göre daha yüksek bulunmuş, aradaki fark istatistiksel olarak da anlamlıdır. Bu durum metabolik sendrom tanımıyla ilişkilendirildiğinde, beklenen bir sonuçtur. Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) 1998 yılında metabolik sendromu, diyabet, bozulmuş açlık glikozu, bozulmuş glikoz toleransı veya insülin direnci ile birlikte, hipertansiyon (>160%90 mmhg), hiperlipidemi, santral obesite ve mikroalbüminüriden en az ikisinin olması olarak da tanımlamıştır (Işıldak ve

9 Manisa İli Sağlık Çalışanlarında Metabolik Sendrom Riski 21 ark., 2004). Tanımdan da görüldüğü üzere bir kronik hastalığın bu riskleri arttıracağı, dolayısıyla da metabolik sendrom riski doğuracağı bellidir. Çalışmaya katılanlarda düzenli ve düzensiz egzersiz ile metabolik sendrom riski araştırıldığında, düzensiz egzersiz yapanlarda hem orta hem de yüksek risk daha yüksek bulunmuş, yapılan istatistiksel değerlendirmede de anlamlı fark yaratmıştır. Metabolik sendrom dünyada giderek daha fazla sayıda insanı etkileyen önemli bir morbidite nedenidir. Pandemiye doğru ilerleyen bu büyümede, hareketsiz yaşam tarzının benimsenmesi ve beslenme alışkanlığında değişmeler gibi çevresel etkenler yanında, kalıtımla gelen bazı özellikler de rol oynamaktadır. Harcanan enerjiden, fazla gıda alımı veya egzersiz yokluğu veya yetersizliği gibi iki faktör bir araya geldiğinde, genetik uygunluk yoksa bile metabolik sendrom riski oluşabilir (Kazanç, 2006, World Health Organization, 1999; Maffeis et al., 2003). Araştırmaya katılan bireylerin beden kitle indeksleri hesaplanmış ve şişman olanlarda risk daha yüksek bulunmuş, beden kitle indeksi ile metabolik sendrom riski arasında istatistiksel anlamlı fark ortaya konulmuştur. Obezite ve obezite ile ilişkili sorunlar günümüzde en önemli halk sağlığı sorunu olarak kabul edilmektedir. Obezitenin tip 2 diyabet için temel risk faktörü olduğuna ve vücut ağırlığındaki 1 kg artışın diyabet sıklığını %5 arttırdığına dikkat çekilmektedir. Bu ilişki metabolik sendrom riskini de beraberinde getirmektedir (Hatun ve Çizmecioğlu, 2005; Lobstein et al., 2004; American Diabetes Association Consensus Statement, 2000; Garber, 2004). İlerleyen yaşla birlikte, metabolik sendrom sıklığı artmaktadır. Araştırmamıza katılan sağlık çalışanlarının yaşı ile metabolik sendrom riski arasında istatistiksel anlamlı fark bulunmamıştır. Yapılan çalışmaların sonuçları bulgularımız ile benzer değildir. Örneğin 35 yaş ve altı grupta hem orta hem yüksek risk daha yüksek yüzdelerde idi. Bu durumu ilerleyen yeni nesilde fast food yada hazır yiyeceklerin daha fazla tüketiliyor olması şeklinde yorumlayabiliriz. Metabolik sendrom daha çok erişkinlerin sorunu olarak bilinirken son yıllarda çocukluk, özellikle de adolesan döneminde önemli bir toplumsal sorun olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu durumun aşağıda da açıklandığı gibi beslenme ile yakından ilgili olduğu belirtilmektedir (Yang et al., 2002; Cruz and Goran, 2004; Weiss et al., 2004). Kaynaklarda toplumun hareketliliğine ve yeme biçimine göre oranların değişebildiği belirtilmektedir. Örnek vermek gerekirse metabolik sendrom

10 22 Fırat Sağlık Hizmetleri Dergisi, Cilt:2, Sayı:6 (2007) Çin de düşük oranda görülürken, aynı Çinli Amerika daki yaşam şartlarına uyduğunda oran değişebilmektedir (Yang et al 2002). Bu araştırma, küçük bir populasyonda basit bir yöntemle ne kadar metabolik sendrom riski var sorusuna yanıt aramıştır. Metabolik sendroma ilişkin bulguların her topluma göre kriterlendirilmesi gereği göz önüne alındığında, konu ile ilgili yapılan çalışmalara ışık tutacaktır. Metabolik sendromun en etkili tedavisi önlemektir, bu anlamda da riskin belirlenmesi önem taşımaktadır. Bir hastalığın maddi manevi en ucuz, başarılı ve etkin tedavisinin onun oluşmasını engellemek olduğunun en iyi örneklerinden biri metabolik sendrom önleme çalışmalarıdır. Henüz hiçbir hastalık belirtisinin ortaya çıkmadığı riskli kişiler en erken evre metabolik sendrom olan kişiler olarak kabul edilmelidir. Bu evrede yapılacak işlem egzersiz, yaşam stilini düzeltme ve tıbbi beslenme tedavisidir. Egzersiz söz konusu olduğunda ayrıntılı, karışık programlar yapılması zor, pahalı ve bir zaman sonra terk edilecek yaklaşımlardır. Günde dakika ara vermeksizin devam eden yürüyüşler tüm gereksinimleri karşılayacaktır (Kazanç, Medicin). SONUÇ VE ÖNERİLER Metabolik sendrom dünyada ve ülkemizde giderek artan ve fazla sayıda insanı etkileyen önemli bir morbitite ve mortalite nedenidir. Pandemiye doğru ilerleyen bu büyümede hareketsiz yaşam tarzının belirlenmesi ve beslenme alışkanlığındaki değişmeler gibi çevresel etkenler yanında, kalıtımla gelen bazı özellikler de rol oynamaktadır. Dünyada ve ülkemizde en önemli ölüm nedeni olarak belirlenen kardiyovasküler hastalıkların en önemli risk faktörlerinden biri olarak belirlenen metabolik sendromun sıklığının ülkemizde ve dünyada giderek artması, hastalığın önlenmesine ilişkin ciddi ulusal ve uluslar arası politikaların izlenmesini gerektirmektedir. Primer korunma ilkeleri doğrultusunda, halkın ve sağlık personelinin metabolik sendrom risk faktörleri ve korunma konusunda eğitilmesi, farkındalık ve duyarlılıklarının arttırılması halk sağlığı ile yapılacak çalışmalar ve planlamalar için ilk basamağı oluşturmalıdır. KAYNAKLAR American Diabetes Association Consensus Statement (2000). Type 2 diabetes in children and adolescents. Diabetes Care ; 23:

11 Manisa İli Sağlık Çalışanlarında Metabolik Sendrom Riski 23 Cruz, ML., Goran, MI. (2004). The metabolic syndrome in children and adolescents. Current Diabetes Reports, 4: Diabetes and Obesity (2004). Time to Act International Diabetes Federation. Garber, AJ. (2004). The metabolic Syndrome. The Medical Clinics of North America, 88: Hatun, Ş., Çizmecioğlu, F. (2005). Çocukluk çağında metabolik sendrom, Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Dergisi, 48: Işıldak, M; Güven, GS., Gürlek, A. (2004). Metabolik sendrom ve insülin direnci, Hacettepe Tıp Dergisi, 35:96-99 Kazanç B(2006). Günümüzün bilinmeyen hastalığı Metabolik Sendrom. erişim: Lobstein, T., Baur, L., Uauy, R. (2004) IASO International Obesity Task Force. Obesity in children and young people: a crisis in public health. Obesity Reviews, 5(Supply): National Institutes of Health(2001). Third Report of the on Detection, Evaluation and Treatment of High Blood Cholesterol in Adults. Adult Treatment Panel III. Executive Summary. Bethesda, MD, National Institutes of Health, National Heart Lung and Blood Institute, 2001-NIH publ. No Maffeis, C., Corciulo, N., Livieri, C. et al. (2003). Waist circumference as a predictor of cardiovascular and metabolic risk factors in obese girls. European Journal of Clinical Nutrition, 57: Metabolik sendrom araştırma formu. Egzersiz yaşlılarda metabolik sendroma karşı koruyor son erişim: son erişim: Sağlıkta bir salgın uyarısı:metabolik sendrom! son erişim: Özbakkaloğlu, M., Demirci, C. (2003). Yüzyılın salgını: metabolik sendrom. SSK Tepecik Hastanesi Dergisi, 13(3): Reaven, GM. (1988). Banting Lecture Role of insulin resistance in human disease. Diabetes, 37: Türkiye Metabolik sendrom sıklığı araştırması. son erişim:

12 24 Fırat Sağlık Hizmetleri Dergisi, Cilt:2, Sayı:6 (2007) Yang, W.S., Lee, WJ., Funahashi, T et al. (2002). Plasma adiponectin levels in overweight and obese Asians. Obesity Research, 10: World Health Organization (1999). Definition, diagnosis and classification of diabetes mellitus and its complications. Part 1. Diagnosis and classification. Weiss, R., Dziura, J., Burgert, TS et al. (2004). Obesity and the metabolic syndrome in children and adolescents. The New England Journal of Medicine, 350: