VE HATALARI SERBEST CAYRO. çevresinde dönmek üzere serbest bulunan bir. (Free Gyro) denilir.

Transkript

1 GYRO PUSULA

2

3

4 CAYRO PUSULA ÇALIŞMA PRENSİBİ VE HATALARI SERBEST CAYRO Cayro pusulanın ana parçası cayroskop'dur. Cayroskop (gyroscope) sözcüğü dönme (gyros) ve gözlemek (scopein) sözcüklerinden meydana gelmiştir. Cayroskop. yüksek devirle dönen ve diğer iki eksen çevresinde dönmek üzere serbest bulunan bir tekerlek veya rotordur. Böyle bir tekerleğe dışarıdan hiçbir etki yapılmaz ise bu tekerleğe "Serbest Cayro" (Free Gyro) denilir.

5 Serbest Cayronun Özellikleri Serbest cayronun iki temel Özelliği vardır: 1.Sağlamlık (Rigidity) 2.Devinme (Precession) SAĞLAMLIK: Yeterli bir hızla dönen bir cayro veya rotor, İç içe oynak çemberler içine konularak dış etkilerden kurtarıldığında, cayro dönüş ekseni yönünü değiştirmez. Buna sebep cayroskopik atalettir. Bu özelliğe "Uzayda Sağlamlık" (Rigidity in Space) de denilir.

6 DEVİNME: Dönmekte olan cayronun dönüş eksenine herhangi bir kuvvet uygulanmasıdır.uygulanan bu kuvvet neticesi dönüş ekseni bu kuvvet yönüne değil, bu kuvvete dik bir yöne doğru hareket eder. Buna Devinme denilir. Ancak, devinme ile ilgili olarak açıklamalıyız ki devinme uygulandığında cayronun serbestliği kalmaz. Çünkü devinme dış etki olmaksızın meydana gelmez.

7 GÖRÜNSEL HAREKET Serbest cayro dönüş ekseni uzayda, daha doğru bir deyişle, uzaya göre, sağlamlığını ve yönünü korur. Bu sebeple, yeryüzünde, serbest cayronun yanında bulunan bir gözlemci, cayro dönüş eksenini devamlı yön değiştiriyor gibi görecektir. Serbest cayronun, yanındaki gözlemciye böyle görünen hareketine "Görünsel Hareket" veya "Zahiri Hareket" (Apparent Motion) denilir. Bu görünsel hareket yatay ve düşey olmak üzere İki bileşene ayrılabilir.

8

9 1-Yatay Görünsel Hareket Diyelim ki kuzey yarımkürede orta enlemlerin biri üzerinde, serbest cayro. Şekil (1) deki gibi 1 No.lu mevkidedir. Burada cayro dönüş ekseni ufuk düzlemine paralel olsun ve eksenin ucu kutbu göstersin. Eksenin kuzey kutbunu gösteren ucuna N ucu diyelim. UD ufuk düzlemidir. Yer kendi ekseni çevresinde 90 derece döndüğü zaman cayro dönüş ekseni, yönünü değiştirmediği için artık kutbu göstermeyecektir, meridyenin doğusunu gösterecektir. Şekil (1)de 2 No.lu durumda bu görülmektedir

10 Cayro dönüş ekseninin N ucu meridyen üzerinde veya biraz doğusunda ise (1 ile 2 arasında) veya N ucu meridyenin batısında ise (4 ile 1 arasında) N ucu doğuya hareket eder görülecektir. Bunun sonucu olarak 2 den 3 e ve 3 den 4 e doğru olan durumları dikkate almaksızın cayronun N ucu kuzey enlemlerde doğuya hareket eder deriz.

11 Şimdi güney enlemlerdeki durumu ele alalım. Örneğin: 5 No.lu mevkide, cayro dönüş ekseninin tam meridyen üzerinde ve gözlemcinin ufuk düzlemine paralel olarak bulunduğunu kabul edelim. Yer küresi döndükçe 90 derece sonra cayro dönüş ekseni 6 No.lu durumu alacaktır. Cayronun yanında bulunan bir gözlemci, dönüş ekseninin N ucunun meridyenin batısına hareket ettiğini görecektir.

12

13

14 2-Düşey Görünsel Hareket Serbest cayronun Şekil (1) de 1 No.lu mevkii ve durumu Şekil (2) deki 1 No.lu mevkii ve durum olsun. Burada cayro dönüş ekseninin N ucu meridyen üzerinde bulunsun. Yer Küresinin dönüşü ile N ucunun, yukarıda anlatılan doğuya yatay görünsel hareketi ile beraber, gözlemciye başka bir hareket daha, düşey bir hareket de oluyormuş gibi görülür

15 Nitekim Yer Küresi döndükçe, gözlemci ufuk düzlemine göre cayronun N ucu yukarı kalkar. Şekil (2) de 2 No.lu durumda bu iyice belli olmaktadır. UD doğrusu ile gösterilen ufuk düzlemi ve cayro dönüş ekseni arasında büyük bir açı oluşmuştur. Buradaki 2 No.lu durum Şekil (1) deki 2 No.lu durum ile beraber oluşur.

16 Sonuç olarak, N ucu meridyenin doğusuna bakarken kuzey ve güney yarımkürede yukarı doğru, N ucu meridyenin batısına bakarken kuzey ve güney yarımkürede aşağı doğru hareket eder görülmektedir. Ufuk düzlemine dik olarak görünen bu harekete "Düşey Görünsel Hareket" denilir.

17 ÖZET: Serbest cayronun dönüş ekseninin görünsel hareketi iki bileşene ayrılır. Yatay görünsel hareket ve düşey görünsel hareket. Yatay görünsel hareket kuzey enlemlerde doğuya, güney enlemlerde batıya doğrudur. Düşey görünsel hareket, cayro dönüş ekseni meridyenin doğusuna bakıyorken yukarı doğru, batısına bakıyorken aşağı doğrudur.

18 DEVİNME Yukarıda Devinmeyi kısaca tanımlamıştık, burada, bu olayı daha iyi anlamaya çalışacağız

19 Şekil (3) de bir cayro görülmektedir. Cayro dönüş ekseni XX', Semt (azimuth) ekseni veya düşey eksen ZZ yatay eksen YY' dir. Rotorun dönüş yönü ok İle gösterilmiştir. Dönüş ekseninin X' tarafında sahifeden içeri dikey olarak bir F kuvveti uygulandığında, X ucu P yönüne doğru hareket eder, yani rotor YY ekseni çevresinde sola doğru döner.

20 Şekil (4), Devinmenin daha iyi anlaşılmasına yardım edecektir. Cayronun dönüş ekseninin X tarafını N Kuzey (North) ve X' tarafını S Güney (South) olarak kabul edelim. Şekil (4) de bu eksenin S tarafı görülmektedir. Rotorun dönüş yönü ok İle gösterilmektedir. Şimdi F yönünde dönüş ekseninin S ucuna dik bir kuvvet uygularsak, eksenin X' veya S ucu. F yönünden dönüş yönüne doğru 90 derece açısal uzaklıktaki P yönüne hareket eder

21

22 KUZEY ARAMA Sağlamlık prensibi sebebiyle serbest cayro dönüş eksenini devamlı olarak aynı yönde tutar. Cayronun pusula olarak kullanılabilmesi için bu özellik yararlı olmakla beraber, "Görünsel Hareket" konusunda daha önce görüldüğü gibi, yalnız bu prensibin kullanılması pusula yapmaya yeterli değildir. Yani "Serbest Cayro" bu maksadı karşılamaz.

23 Dönüş ekseni daima kuzey yönü gösteren cayro pusula, sağlamlık ve devinme özelliklerinin bir arada kullanılabilmesi ile, yani serbest cayronun serbestliğinin devinme uygulanarak bozulması ve cayronun gerektiği gibi kontrolü ile mümkün olmuştur.

24 Serbest cayronun pusulaya çevrilmesi için ilk kontrol onu kuzey arar (north seeking) yapmaktır. Bu iş, cayro ufuk düzleminden ayrılarak düşey görünsel harekette bulunduğu zaman, yatay doğu-batı YY ekseni çevresinde bir kuvvet uygulayarak yapılır. Bu kuvvet meydana getireceği devinme sonucu dönüş eksenini ZZ çevresinde hareket ettirecektir.

25 Şekil (6)a da içinde K rotoru bulunan cayro kutusunun özerine bir A ağırlığı konulmuştur. Dönüş ekseni (SN) ufuk düzlemine paralel olduğu zaman bu ağırlığın ağırlık merkezinden inen düşey doğru rotorun merkezinden geçer. Bu durumda A ağırlığı rotorun devinme yapmasına sebep olabilecek bir kuvvet doğurmaz.

26

27 Yer döndükçe düşey görünsel hareket meydana gelecektir.eğer dönüş ekseni meridyen doğusuna bakıyorken bu hareket olmuş ise düşey görünsel hareket yukarı doğrudur. Şekil (6)(b) de bu görülmektedir Ancak şimdi A ağırlığının ağırlık merkezinden inen düşey doğru rotor merkezinden uzak geçmektedir, öyleki ağırlık düşey görünsel hareketi daha da çoğaltacak şekilde rotora kuvvet uygulamaktadır. Bu kuvveti Şekil (6)(b) deki F olarak düşünebiliriz.

28 Bu kuvvetin sebep olacağı devinme kuvveti ise güneyden bakıldığına göre dönüş yönünü saat yelkovanı ters yönünde kabul ederek N ucunu batıya yani meridyenin üzerine doğru hareket ettirecektir. Böylece A gibi bir ağırlık kullanılarak dönüş ekseninin N ucu kuzeye döndürülebilmektedir.

29 Yukarıda anlatıldığı gibi cayro kutusu üzerine ağırlık konularak yapılan cayro kontrolüne "Ağır Tepe Kontrolü (Top Heavy Control)" denilir. Ağırlığın cayro kutusunun altına konularak yapıldığı cayro kontrolüne "Ağır Dip Kontrolü (Bottom Heavy Control)" denilir.

30 Sıvı Balistik Kontrolü Pratikte ağır tepe kontrolu yönteminin çok uygulanan bir şekli "Sıvı Balistik Kontrol Liquid Ballistic Control dur. Şekil (7) de Sıvı Balistik Kontrolü şematik olarak gösterilmektedir. C rotorunu içinde taşıyan K cayro kutusu alt tarafından bir Sıvı balistik düzeni ne bağlıdır. Bu düzende rotorun kuzey ve güney taraflarında birer cıva çanağı (P) vardır. Dönüş ekseni ufka paralel iken a-b doğrultusu üzerindedir.

31

32 KUZEY ARAMA ELİPSİ Diyelimki, ağır tepe kontrollü cayro kuzey yarım kürede herhangi bir mevkidedir ve dönüş, ekseni ufuk düzlemi üzerinde olup eksenin N ucu Şekil (8) deki A gibi bir noktayı göstermektedir. Bu anda A kontrol ağırlığının hiçbir etkisi yoktur. Ancak Yerin dönmesi sonucu, dönüş ekseninin N ucu yukarı ve doğuya doğru (d ve y) hareket edecektir. N ucu bir süre sonra B noktasını gösterecektir.

33

34 Böylece, ABCEFG noktalarını birleştiren bir elips meydana gelir. N ucunun bir elips çizmesinden sonra aynı elipsin tekrarı süresiz devam eder. Bu harekete "Kuzey arama - North Seeking" denilir. N ucu kuzeyi arar fakat bulamaz ve kuzeyin çevresinde elipsler çizer. N ucunun bu şekilde elipsler yapmasına veya İlerde görüleceği gibi spiral çizmesine salınımlar (osilasyonlar) yapması denilir

35 KUZEY BULMA SÖNDÜRME: Kuzey arayan kontrollü bir cayro, yukarıda görüldüğü gibi, hiçbir zaman meridyen üzerine yerleşmez. Kuzey arayan cayronun kuzey bulan cayro haline getirilebilmesi yani pusula yapılabilmesi için, salınımlarının söndürülmesi ve N ucunun kuzeyde veya kuzeye çok yakın bir yönde dengeli ve kararlı tutulması gerekir. Söndürme (Damping) işlemi, ya ufuğa doğru düşey hareket yaptıracak bir devinme ile veya meridyene doğru yatay hareket yaptıracak bir devinme ile başarılabilir.

36

37 KUZEYİ BULMA SPİRALİ: Diyelimki, Şekil (10) da görüldüğü gibi, ağır tepe kontrollü cayronun dönüş ekseninin kuzey ucu B gibi bir noktayı göstersin. Kuzey ucu meridyenin doğusuna baktığı için doğuya ve yukarı görünsel hareket vardır.

38

39 Cayro dönüş ekseni kuzey ucunun böyle B'den başlayarak R noktasına kadar yaptığı hareket bir salınımdır ve gittikçe küçülen salınımlar bir spiral meydana getirmektedir. Burada CDE parçası ile EGR parçası birer yarım saykıldır. Bu iki yarım saykıl birbirinden sonra gelmektedir. Böylece birbirini İzleyen iki yarım saykılın küçüğünün kapsadığı açı derecesinin büyüğünün kapsadığı açı derecesine aranma "Söndürme Faktörü - Damping Factor" denilir.

40 İlk başlangıçta B nin N den açıklığı 20 den fazla olmamak koşulu ile tam saykılın bitiminde kuzey ucu denge noktasını bulur ve kararlılık kazanır. Bir saykıl için, genel olarak dakika geçer.

41 Aşağıda, cayro pusula çalıştırılmaya başlarken kuzey ucunun meridyenden olan değişik açısal uzaklıklarına göre ne kadar zamanda kararlılık kazanacağı gösterilmektedir. IMO performans standardına göre bir Cayro Pusula en fazla 6 saatte kararlılık kazanmalıdır Meridyenden Açıklık saat 4 2 saat 16 3 saat Kararlılık Süresi

42 DENGE NOKTASI Kuzey Enlemlerde Güney Enlemlerde

43 AĞIR TEPE KONTROLLU CAYRODA HAREKET YÖNLERİ 1-Yatay Görünsel Hareket:Kuzey enlemlerde doğuya,güney enlemlerde batıya 2-Düşey Görünsel Hareket:N ucu meridyenin doğusuna bakarken yukarı,batısına bakarken aşağı 3-Kontrol Devinmesi:N ucu UD nin üstüne bakarken sola,altına bakarken sağa 4-Söndürme Devinmesi:N ucu UD nin üstüne bakarken aşağı,altına bakarken yukarı doğrudur.

44 AĞIR DİP KONTROLLÜ CAYRODA Kontrol devinmesi: DURUM Ağır dip kontrollü cayroda, dönüş ekseninin kuzey ucu ufukdan yukarıda ve meridyenin doğusunda iken cayro dönüş yönü güneyden bakıldığına göre, saat yelkovanı yönünde yapılır.böylece dip ağırlığı sebebiyle meydana gelen kontrol devinmesi, kuzey ucunu batıya alır.

45 KONTROL VE SÖNDÜRME A.Kontrol Devinmesi Daha önce anlatıldığı gibi, kontrol devinmesi ile cayro küresinin kuzey arama hareketini yapması sağlanır. Bu maksatla cayro küresi Ağır Dip Kotrollu yapılmıştır. Cayro küresinin ağırlık merkezi yüzdürme merkezinden aşağıdadır.

46 Söndürme Devinmesi: Ağır tepe kontrollü cayroda söndürme devinmesi. Kuzey Bulma maddesinde görüldüğü gibi düşey yönde idi ve söndürme, cayronun kuzey ucunu kararlılık düzeyine yaklaştırmak için yapılıyordu. Ağır dip kontrollu cayroda söndürme devinmesi, yatay yönde ve kuzey ucu meridyene yaklaştırmak için ve ağır dip yöntemi ile sağlanır.

47 B. Söndürme Devinmesi Anschütz pusulaları yatay düzlem üzerinde yani Semt olarak söndürülür. Bu maksatla, cayro küresi içinde, iki bölme bulunan bir söndürücü parça vardır. Kuzey taraftaki bölmeler güney taraftaki bölmelere küçük kanallarla bağlıdır. Cayro küresi düşey olarak ufuk düzleminden ayrıldığı zaman, söndürücü içindeki yağ, kuzey ve güney bölmeler arasında yüksektekinden alçaktakine doğru akar. Bu akış yatay eksen çevresinde bir Ağır Tepe itmesi doğuracaktır. Ancak kuzey ve güney bölmeleri arasındaki geçiş kanallarının küçük olması sebebiyle yağın geçişi gecikir, bu gecikme de Semt olarak meydana gelecek devinmeyi geciktirir.

48

49 Denge Noktası Kuzey enlemlerde cayronun kuzey ucu tam meridyen üzerinde ve fakat ufukdan biraz yukarıda kararlılık kazanır. Güney enlemlerde cayronun kuzey ucu tam meridyen üzerinde ve ufkun biraz altında kararlılık bulur.

50 CAYRO PUSULA HATALARI 1-Enlem hatası 2-Hız Hatası 3-Hız Değişim Hatası 4-Dörtte Bir Hatası

51 1-ENLEM HATASI (SÖNDÜRME HATASI) Daha önce ağır tepe kontrollü bir cayroda, kuzey enlemlerde dönüş ekseninin N ucunun meridyenin biraz doğusunda ve ufuk düzleminden biraz yukarıda dengeyi bulduğunu söylemiştik. Şekil (16) da görüldüğü gibi. Denge noktasının meridyenden doğuya derece olarak açıklık miktarı Enlem Hatasıdır.

52 Bu hata düşey söndürme uygulanan cayro puslalarda (örneğin Sperry pusula gibi) vardır. Yatay söndürme uygulanan ağır dip kontrollü cayro pusulalarda (örneğin Anschütz pusula gibi ) bu hata yoktur.gyro pusulalarda pusula hatalarından enlem hatasında, enlemdeki değişme 3 olunca düzeltme uygulanır.

53

54

55 2-HIZ HATASI

56

57

58 Yukarıda rota tam kuzey veya tam güney olarak ele alınmıştır. Ancak, tam doğu ve tam batı veya tam kuzey ve tam güney rotaları dışında bütün rotalar, biri kuzey-güney doğrultusu üzerinde, diğeri doğu-batı doğrultusu üzerinde olmak üzere İki bileşene ayrılabilir. Her rotanın kuzey-güney bileşeni hız hatasına sebep olur. Tam doğu veya tam batı rotalarına seyrederken hız hatası yoktur.

59 Hız hatası derece olarak aşağıdaki formül ile bulunabilir: Tan H = V x Cos C/ 900 x Cos Lat +- V x Sin C Burada, H derece olarak hız hatası, V :Mil olarak geminin hızı. C :Geminin rotası, Lat :Enlem derecesidir.

60 Bu formül ile bulunan değer, bütün cayro pusulalar için, hangi tipte olursa olsun geçerlidir ve aynıdır. Formülde paydadaki iki terim arasındaki işaret, gemi rotasının doğubatı bileşeni doğuya doğru ise (+), batıya doğru (-) olacaktır.

61 3-HIZ DEĞİŞİM HATASI Geminin hız ve rotasının değişmesinin sebep olduğu bir devinme vardır ki buna "Balistik Sapma" denilir. Bu sapma. Balistik mekanizmasının varlığından meydana geldiği için bu isim verilmiştir. Balistik Sapmanın sebep olduğu hataya "Hız Değişim Hatası" veya "Balistik Hata" denilir.

62 4-DÖRTDE BİR HATASI Rubi Dairevi Hata da denir. Geminin yalpa ve baş-kıç hareketlerinin sebep olduğu bir hatadır. Geminin yalpa veya baş-kıç hareketleri nispi veya yönlerinde olduğu zaman bu hata en büyük olur. Bu hatayı azaltıcı birçok yapı ve dizayn şekilleri vardır. Fakat ayar olarak kullanıcının yapacağı birşey yoktur.özel yapı ve dizaynı şekillerine ek olarak fabrikada yapılan ayarlar ile bu hata en aza indirilmiştir.

63 SPERRY MARK 14 PUSULA

64 Mark 14 cayro pusula sekiz ana bölümden meydana gelmiştir. Bunlar sehpa (Binnacle), duyarlı bölüm (Sensitive element), gölge eleman (Phantom element), kontrol bölümü (ControI element), örümcek (Spider element),güç bölümü (Power Unit), İzleme Düzeni (Follow up System), Gönderici (Transmitter) dir.

65

66

67

68 1-Sehpa Pusula İçin destektir ve pusulayı korur. Dış yalpa çemberi (Binnacle ring) sehpaya bağlıdır. İç yalpa çemberi (cardan ring) cayro pusulayı taşır. Yalpa çemberleri, geminin 60 dereceye kadar yalpa ve 20 dereceye kadar baş-kıç hareketlerinde, pusulanın düşey olarak tutulmasını sağlar. Dış çemberin ekseni geminin baş-kıç doğrultusunda, İç çemberin ekseni ise sancak-iskele doğrultusundadır.

69

70 2-Duyarlı Bölüm (1) Rotor, cayro kutusu ve düşey çember, duyarlı bölümü meydana getirir. (2)Rotor ve Cayro Kutusu Cayro kutusu içindeki cayro üç fazlı elektrik akımı ile çalışan bir endüktans motorunun rotorundan başka bir şey değildir. Sürtünme ve ısınmanın azaltılması için cayro kutusunun içindeki hava boşaltılmıştır. Rotor, akım basıldığında dakikada 6000 devir yapar. Cayro kutusu düşey çember doğu-batı yatakları ile bağlı olup düşey çemberin içinde doğu-batı ekseni çevresinde serbestçe hareket eder.

71 (3) Düşey Çember Düşey çember gölge elemanın içindedir ve bu elemanın üst tarafına çelik tellerle asılıdır. Böylece, duyarlı bölüm gölge elemanın içinde düşey eksen çevresinde hareket serbestliğine sahiptir.(yüzdürücü sıvılı sistemde yoktur)

72 3-Gölge Eleman Bu elemanın ana parçası bir büyük çemberdir. Gölge eleman, bu çember ile beraber, üst ve alt yatakları içerir. Bu eleman aşağıdaki parçaları taşır. Cıvalı balistik bölümü, rotor ve İzleme devrelerine akım geçiren kayıcı halkalar (sliprings), E biçimi transformatör, Semt (azimuth) dişlisi, pusula kartı

73 4-Kontrol Bölümü Bu bölüme cıvalı balistik (Mercury balistic) bölümü de denilir. Asal yönlerin ortalarındaki dört yöne monte edilmiş birer cıva çanağı ile bunların kuzeyde olanlarını güneydekilere bağlayan iki cıva borusundan ve koni yatak ile kuzey-güney rodlarından meydana gelmiştir. Şekil (18) pusulaya doğu yönünden bakıldığına göre çizilmiştir ve sadece iki cıva çanağı gösterilmiştir.

74 5-Örümcek Bu bölüm, sehpaya bağlı olan yalpa çemberleri içindedir, iç yalpa çemberine oynak yataklarla bağlıdır ve pusulanın hareketli iç bölümünü tutar. Bu bölüm gösterge çemberini (lubber ring), göndericiyi (transmitter), kayıcı halka fırçalarını (slip ring brushes), semt motorunu (azimuth motor), hız ve enlem düzelticisini taşır. Gönderici gösterge çemberi üzerindedir ve semt dişlisinin hareketlerini alacak şekilde dişli bağlantısına sahiptir. Örümceğe bağlı semt motoru da semt dişlisini ara dişliler aracılığı ile çevirir.

75 6-Güç BöIümü Rotorun çalışması için gerekli olan üç fazlı ve frekansı 210 olan 50 V AC lık güç ile gönderici ve buna bağlı düzen için gerekli olan 70 V DC yi güç bölümü üretir. Güç bölümü, genellikle, gemide bulunan güç devresinin türüne bağlı olarak özel jeneratör ve/veya alternatörlerle sağlanır.

76 7-İzleme Düzeni Bu düzenin görevi, gölge elemanı semt olarak (yani düşey eksen çevresinde) döndürmek ve böylece, gölge elemana bağlı olan pusula kartını, geminin rotası ne olursa olsun, kuzey yönü kararlı olarak gösteren duyarlı bölüm ile hizaya getirmektir. Bu düzeni meydana getiren parçalar, (semt motoru, semt dişlisi, kayıcı halkalar ve E biçimi transformatör, vs.) duyarlı bölüm, örümcek ve gölge eleman üzerine dağıtılmışlardır. Sperry Mark 14 de, İzleme düzenine dahil olan amlifikatör cayro pusulanın dışında bir tablo üzerine monte edilmiştir.

77 8-Gönderici Gönderici, örümcek bölümündeki gösterge çemberi (lubber ring) üzerindedir. Gönderici, tekrarcıları (repeater) çalıştırmak üzere gerekli sinyalleri gönderir.

78 ANSCHUTZ STANDARD 12 CAYRO PUSULA

79 Dış Küre (1) Cayro küresi (Şekil 24 de 9), Dış kürenin (8) içine konmuş olan Yüzdürücü sıvı (10) içindedir. Yüzdürücü sıvı iletken olup arı su, gliserin ve özel bir sıvının karışımıdır. Cayro küresi sıvı içinde küçük miktarda eksi (negatif) yüzücülüğe sahiptir. Öyle ki, sıvı içinde gömülü olarak yüzer ve normal olarak Dış kürenin tam ortasında durur. Pusula çalışmadığı zaman cayro küresi dış kürenin dibine oturur.

80 (2) Pusula çalışırken, Pompa (12) nin sıvıyı alttan itmesi sonucu cayro küresi yukarı kaldırılır ve dış kürenin hiçbir yerine değmeden serbestçe yüzmesi sağlanır. Pusula çalışırken cayro küresi ile dış küre arasında 4-6 mm bir aralık bulunur. (3) Dış küre, Sperry pusulasındaki Gölge Elemana benzetilebilir. Bu küre de Gölge eleman gibi duyarlı elemanı sarar.

81

82 BAKIM-TUTUM

83 Yüzdürücü Sıvının Boşaltılması ve Doldurulması Cayro pusula durdurulduktan yani İnventer üzerindeki anahtar kapalı durumuna alındıktan en az 15 dakika sonra dış kürenin yukarı tarafındaki flenç üzerinde bulunan (Şekil 24 ve 29'a bakınız) dört adet yaylı pin aşağı basılır, pinler müsaade edince dış küre sehpadan dışarı çıkarılır ve yatay bir yüzey üzerine normal duruşu ile, üst kapak ve flenç yukarıda olmak üzere konulur. Ölçme vidası (4) çıkarılır. Yaklaşık bir litrelik bir kap boşaltma tapasının altına konur (Şekil 24 de 11). Boşaltma tapası yaklaşık iki devir sola çevrilerek açılır ve sıvı alt tarafa konulan kaba boşaltılır. Boşaltma tapası kapatılır. Dış küre üzerinde sıvı artıkları bir bez ile temizlenir.

84 Dış küre orijinal ve kullanılmamış, sıvı ile doldurulmalıdır. Yeni sıvı kullanılmış sıvı ile karıştırılmamalıdır. Yeni sıvı bir süzgeç (filtre) kağıdından geçirildikten sonra üst kapak (2) çıkarılır. Dış küre yukarıdan doldurulur. Sıvı düzeyi flenç (7) üst yüzeyinden 1 cm aşağıda olmalıdır. Contası yerine doğru bir şekilde yerleştirildikten sonra üst kapak (2) yerine konulur ve vidaları sıkıştırılır. Her doldurmadan sonra aşağıdakiler yapılır: Pompanın çalışmasının kontrolü, Cayro küresinin yüksekliğinin ölçülmesi, Yüzdürücü sıvı düzeyinin kontrolu.

85 Pompanın Çalışmasının Kontrolü Bu kontrol pusula çalışma sıcaklığında iken yapılmalıdır. Sehpa kapısının iç yüzeyindeki ölçü pini alınarak üst kapak üzerindeki ölçme vidası deliğine sokulur. Şüphesiz daha önce ölçme vidasının yerinden çıkarılması gerekir. Inverter üzerindeki ana anahtar çalışma açık durumuna alınır. İnverterin çalışması ile beraber ölçü pininin en az 1.5 mm. yükselmesi gerekir. Bu yükselme olursa pompa çalışıyor demektir. Ölçü pini çıkarılır. Ölçme vidası takılır ve kapatılır.

86 Cayro Küresinin Yüksekliğinin Ölçülmesi Bu iş cayro çalıştırılmaya başlandıktan en az 1 saat sonra yapılmalıdır. Böylece ölçümün, cayronun çalışma sıcaklığında yapılması sağlanmış olur.önce ölçme vidası çıkarılır. Ölçü pini ölçme vidası deliğine sokulur.cayro çalışırken, üst kapak yüzeyi ile ölçü pini üst kenarı arasındaki seviye ölçülür. 5 saniye kadar kısa bir süre için İnverter üzerinden akım kesilir. Böylece pompanın akımı da kesilir. Bu kısa süre içinde ölçü pini aşağı iner, üst kapak yüzeyi ile ölçü pini üst kenarı arasındaki mesafe tekrar ölçülür. Ölçülen iki mesafe arasındaki fark mm. olmalıdır.bundan sonra ölçü pini çıkarılır ve ölçme vidası yerine takılır.

87 Yüzdürücü Sıvı Düzeyinin Kontrolü Dış küre içindeki yüzdürücü sıvının yüksekliğinin yeterli olup olmadığını anlamak İçin, dış küre yukarıda anlatıldığı gibi yerinden çıkarılarak düz bir yere konulduktan sonra ölçü konisine yukarıdan bakılır. Ölçü konisi saydamdır, dış küre İçindeki sıvı yeterli düzeyde ise ölçü konisi tamamen koyu renkte veya karanlık görülür. Ortadaki ölçme vidasının çevresinde daire şeklinde çok ince ve açık renkli bir şerit görünümü de yeterli sıvı düzeyi olarak kabul edilebilir. Ortadaki ölçme vidası çevresinde açık renkli çemberin kalınlığı biraz daha geniş olursa veya ölçü konisini tamamen kaplıyorsa yüzdürücü sıvı düzeyi gerekenden aşağıda demektir.

88 HIZ HATASI Anschutz Standard 12 pusulası, hemen her cayro pusulada olduğu gibi, gemi hızına bağlı olarak hata yapar. Bu pusula için her enlem dairesine ve değişik hız ve rotalara göre yapılacak düzeltmeleri gösteren "Hız hatası Çizelgeleri" vardır. Bu çizelgelerde bulunan hatalar pusulanın verdiği rotaya veya kerterize uygulanarak düzeltme yapılır. Gemi hızı çoğaldıkça, rota kuzey-güney doğrultusuna yaklaştıkça, hız hatası çoğalır. 90 ve 270 rotalarında hız hatası sıfırdır.

89

90 Örnek Diyelimki gemimizin hakiki rotasının 225 olmasını istiyoruz. Pusula rotamız ne olmalıdır? Hızımız 16 mil olsun. Çizelgeden l.3 buluruz. 225 rotası (+) işareti tarafındadır fakat doğrudan yanlışa gidildiği için düzeltme işareti değişir ve (-) olur =223.7 buluruz. Pusula rotamızın olması gerektiği anlaşılmaktadır.

91

92

93

94

95

96

97

98

99

100

101

102

103

104

105

106

107

108

109