Asitler Bazlar Tuzlar 1. ÜNİTE

Transkript

1 Asitler Bazlar Tuzlar 1. ÜNİTE

2 Ünite : Asitler Bazlar Tuzlar Bu ü nitenin amacı, asit, baz ve tuz tü rü maddeleri gü ndelik deneyimler ü zerinden tanıtmak; bilinen özellikleri molekü ler yapı ile ilişkilendirmek; asit, baz ve tuz kavramları arasında ilişki kurmak; bu maddelerin kullanım alanlarına ve doğru kullanımlarına yönelik bilinç oluşturmaktır. Önerilen Sü re: 18 ders saati Konular Kavramlar / Terimler Asit 1. Asitleri ve bazları tanıyalım 2. Asitlerin/bazların tepkimeleri 3. ayatımızda asitler ve bazlar 4. Tuzlar Baz Tuz Nötralleşme İndikatör p Aktif metal Soy metal Kazanımlar ve Açıklamalar Bu ü niteyi tamamlayan öğrenciler; Asitleri ve bazları gü ndelik deneyimlerle ve bilinen özellikleri yardımıyla ayırt eder. a. Limon suyu, sirke gibi maddelerin ekşilik ve aşındırma özellikleri, asitlikleriyle ilişkilendirilir. b. Kirecin, sabunun ve diğer deterjanların ciltte oluşturduğu kayganlık hissi baziklikle ilişkilendirilir. c. Asitler ve bazların bazı renkli maddelerin (çay, ü zü m suyu, kırmızı lahana, vb.) rengini değiştirmesine dikkat çekilir; indikatör kavramı tanıtılır Maddelerin asitlik ve bazlık özelliklerini molekü ler dü zeyde açıklar. a. Asitler su ortamında + iyonu oluşturma, bazlar ise O iyonu oluşturma özellikleriyle tanıtılarak basit örnekler verilir. b. Su ile etkileşerek asit/baz oluşturan CO 2, SO 2 ve N 2 O 5 gibi maddelerin çözeltilerinin neden asit gibi davrandığı; N 3 ve CaO gibi maddelerin çözeltilerinin de neden baz gibi davrandığı bu tepkimeler ü zerinden açıklanır. c. Farklı asit-baz tanımlarına değinilmez Asitler ve bazlar arası tepkimeleri keşfeder. a. Kireç suyu ile sü lfü rik asidin etkileşiminden kalsiyum sü lfat oluşumu incelenir; asit, baz ve tuz kavramları ilişkilendirilir. b. Nötralleşme tepkimeleri, asidin ve bazın mol sayıları ü zerinden irdelenir; p kavramı asitlik ve bazlık ile ilişkilendirilerek işlenir (logaritmik tanıma girilmez). c. Asit-baz tepkimelerinin ilerleyişinin nasıl izlenebileceği irdelenir; İndikatörlerin asit-baz tepkimelerini izleme açısından önemi vurgulanır.

3 Asitlerin ve bazların gü ndelik hayat açısından önemli tepkimelerini açıklar. a. Asitlerin metallerle etkileşerek hidrojen gazı oluşturması reaksiyonlarına örnekler verilir; aktif metal ve soy metal kavramları açıklanır. b. Nitrik asit ve hidroflorik asit gibi asitlerin soy metal ve cam/porselen aşındırma özellikleri tanıtılır. c. Saf hâldeki sü lfü rik asit, fosforik asit ve asetik asidin nem çekme ve çözü nü rken ısı açığa çıkarma özellikleri nedeniyle yol açtıkları tehlikelere işaret edilir. ç. Kirecin ve kostiğin yağ, saç ve deriye etkisi gözlemle açıklanır Asitlerin ve bazların endü strideki kullanım alanlarına örnekler verir. a. Zaç yağı, kezzap, tuz ruhu, sirke ruhu, fosforik asit gibi asitlerin özelliklerini başlıca kullanım alanları ile ilişkilendirir. b. Kireç, kostik, amonyak gibi bazların özelliklerini başlıca kullanım alanları ile ilişkilendirir Asitlerin ve bazların sağlık, endü stri ve çevre açısından fayda ve zararlarını değerlendirir. a. Asitlerin endü stri, temizlik ve tarımda yararlı kullanım alanlarına örnekler verilir; taşıma, depolama ve kullanım sırasında zararlarından korunma yöntem ve tedbirleri irdelenir. b. Asit yağmurlarının oluşumu ve çevreye etkileri irdelenir. c. Asit/baz ambalajlarındaki gü venlik uyarıları hakkında farkındalık oluşturulur. ç. Maden suyu ve asitli içeceklerin sindirim sistemi ü zerine etkisi açıklanır. d. Sindirim sırasında ü retilen asidik ve bazik salgılar vurgulanır. e. Gü nlü k hayatta kullanılan tü ketim maddelerinin ambalajlarında yer alan p değerleri asitlik-bazlıkla ilişkilendirilir Asit ve bazlarla çalışırken sağlık ve gü venlik açısından önemli tedbir ve yöntemleri uygular. a. Birbiriyle karıştırılması sakıncalı evsel kimyasallara örnekler verilir (çamaşır suyu ile tuz ruhu gibi). b. Lavabo açıcı kimyasalları kullanırken tesisatın (boruların) yapıldığı malzemenin zarar görebileceği vurgulanır. c. Aşırı temizlik malzemesi kullanmanın sağlık, çevre ve tesisat açısından sakıncaları irdelenir. ç. Mutfak gereçlerinde oluşan kireçlenme ve metal eşyaların paslarını gidermek için yöntem ve malzeme seçimi işlenir Yaygın kullanılan tuzların özellikleri ile kullanım alanlarını ilişkilendirir. a. Sodyum klorü r, sodyum sü lfat, sodyum karbonat, sodyum bikarbonat, potasyum nitrat, kalsiyum sü lfat, kalsiyum karbonat, amonyum klorü r, amonyum nitrat, amonyum fosfat, alü minyum sü lfat, şap vb. tuzlar tanıtılır.

4 Asitler - Bazlar Tuzlar 1 - ASİTLERİ VE BAZLARI TANIYALIM Asitler ve bazlar tüm bileşik sınıfları içinde özel ve o derece önemli bir yer tutar. Asit Su ortamında + iyonu oluşturan maddelere asit denir. Maddelerden tadı ekşi olan ve turnusol kağıdının rengini kırmızıya dönüştürenler asit özelliği gösterir. Baz Su ortamında O iyonu oluşturan maddelere baz denir. Maddelerden tadı acı olan, ciltte kayganlık hissi oluşturan ve turnusol kağıdının rengini maviye dönüştürenler baz özelliği gösterir. İndikatör Farklı ortamlarda farklı renklere dönüşerek asidik ve bazik maddelerin tanınmasını sağlayan kimyasal maddelere indikatör denir. Çaya limon suyu damlatıldığında çayın renginde değişme olduğu, benzer şekilde kırmızı lahana suyuna NaO çözeltisi damlatıldığında renginin değiştiği gözlenmiştir. Bu renk değişimi çayın ve kırmızı lahananın indikatör özelliği göstermesinden kaynaklanır. Laboratuvarlarda asit ve bazların anlaşılmasında kimyasal indikatörler kullanılır. İndikatör Asidik Ortamdaki Renk Bazik Ortamdaki Renk Turnusol kağıdı Kırmızı Mavi Metil oranj Kırmızı Sarı Fenol ftalein Renksiz Pembe Bazı indikatörlerin asidik ve bazik ortamda verdikleri renkler Etkinlik 1 Aşağıdaki maddelerin bazı özelliklerini (tad, kayganlık hissi) asidik mi bazik mi olduğunu ve turnusol kâğıdını hangi renge dönüştüreceğini ilgili yerlere yazınız. Gıda maddesi olduğunu bildiğimiz maddelerin tadına bakabiliriz. Gıda maddesi olmayan maddelere parmağımızla dokunup kayganlık hissi verip vermediğini gözlemleyebiliriz. Kimyasal maddelere eldivensiz dokunulmamalı ve kesinlikle tadına bakılmamalıdır. Madde Tadı Kayganlık hissi Turnusolun rengi Özellik (Asit Baz) Sirke Sabun Çözeltisi Limon Suyu Yumurta Nar Suyu Bulaşık Deterjanı Yoğurt Diş Macunu Suda Çözünmüş Aspirin Suda Çözünmüş Kabartma Tozu Ekşi Elma Portakal Suyu Kireç 10

5 Asitler - Bazlar Tuzlar Bazı Maddelerin Asitliği - bazlığı Bazı maddelerin formülüne bakıldığında asit ya da baz olduğu anlaşılmayabilir. Ancak bu maddelerin bazı etkileşimlerinden veya deneyler yaparak asit ya da baz oldukları anlaşılabilir. Bu deneyler ve etkileşimler sonucu metal ve ametal oksitlerinin farklı özellikler gösterdiği görülmüştür. Metal Oksitler Daha önceki bilgilerimizden Na, K, Li, Ca, Mg, Ba gibi bazı metalleri tanımaktayız. Yapılan deneyler sonucunda metal oksitlerinin sulu çözeltilerinin genellikle bazik özellikte olduğu görülmüştür. Bundan dolayı bu metal oksitlerine bazik oksitler denir. Na 2 O, K 2 O, CaO birer bazik oksittir. Bazik oksitler suda çözündüklerinde O iyonu oluştururlar. Ametal Oksitler Daha önceki bilgilerimizden C, N, O, S, Cl gibi bazı ametalleri tanımaktayız. Yapılan deneyler ametallerin oksijen oranı fazla olan oksitlerinin asidik özellikte olduğunu göstermiştir. Bu ametal oksitlerine asidik oksit de denir. SO 2, SO 3, NO 2, N 2 O 5, CO 2 birer asidik oksittir. Asidik oksitler suda çözündüklerinde + iyonu oluştururlar. Ametallerin oksijen oranı az olan oksitleri nötral özellik gösterir. Bu oksitler asidik ya da bazik özellik göstermezler. N 2 O, NO, CO birer nötral oksittir. Aşağıda içinde N 2 O 5(g), NO (g) ve CaO (k) çözünmüş üç ayrı kapta hangi maddelerin çözündüğü belirlenmek isteniyor. 1. kap 2. kap 3. kap 1. kaptaki çözeltiye kırmızı turnusol kâğıdı daldırıldığında rengi değişmiyor. Ancak mavi turnusol kâğıdı daldırıldığında renginin kırmızıya dönüştüğü görülüyor. 2. kaba mavi turnusol kâğıdı daldırıldığında renginin değişmediği ancak kırmızı turnusol kâğıdı daldırıldığında renginin maviye dönüştüğü görülüyor. 3. kaba hem kırmızı hem de mavi turnusol kâğıdı daldırıldığında renginin değişmediği görülüyor. Buna göre; I. 1. kapta N 2 O 5 ile hazırlanan çözelti vardır. II. 2. kapta CaO ile hazırlanan çözelti vardır. III. 3. kapta NO ile hazırlanan çözelti vardır. yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II D) I ve III E) I, II ve III 11

6 Asitler - Bazlar Tuzlar Soru 1 Aşağıdaki maddelerden hangisinin karşısında verilen özellik yanlıştır? A) CI (s) Suda + (aq) + CI (aq) Asit B) NaO (k) Suda Na + (aq) + O (aq) Baz C) 2 SO 4(s) + (aq) + SO 4(aq) D) N 3(g) + 2 O (s) N + 4(aq) + O (aq) E) N 2 O 5(g) + 2 O (s) 2 + (aq) + 2NO 3(aq) Asit Asit Asit Soru 2 Aşağıdaki maddelerden hangisi metil oranj çözeltisine damlatıldığında oluşan renk yanlış verilmiştir? A) CO 2(g) + 2 O (s) + + (aq) CO 3(aq) B) CaO (k) + 2 O (s) Ca 2+ + (aq) 2O (aq) C) SO 2(g) + 2 O (s) + + (aq) SO 3(aq) D) N 3(g) + 2 O (s) N + + 4(aq) O (aq) Kırmızı Sarı Sarı Sarı E) NO 3(s) Suda + (aq) + NO 3(aq) Kırmızı 12

7 Asitler - Bazlar Tuzlar Soru 3 Bir indikatör asidik ortamda kırmızı, bazik ortamda mavi renge dönüşmektedir. Bu indikatörden bulunan üç ayrı behere renksiz X, Y ve Z çözeltilerinden eklendiğinde aşağıdaki renk değişmeleri olmaktadır. İndikatör + X Mavi İndikatör + Y Kırmızı İndikatör + Z Mavi Buna göre X, Y ve Z maddelerinden hangileri asidik özellik gösterir? A) Yalnız X B) Yalnız Y C) Yalnız Z D) X ve Z E) Y ve Z Soru 4 Asitlerin tadı ekşi, bazların tadı acı olup dokunulduğunda ele kayganlık hissi verir. Buna göre, I. Suda çözünmüş aspirin II. Suda çözünmüş çamaşır sodası III. Kireç Suyu çözeltilerinden hangilerine turnusol kağıdı batırıldığında renk kırmızıya döner? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) II ve III 2 - ASİTLERİN - BAZLARIN TEPKİMELERİ Asit ve bazların nötralleşme, aktif ve soy metallere etki, cam/porselen gibi maddeleri aşındırma gibi başlıca tepkimeleri incelenecektir. Nötralleşme Tepkimeleri Asit ve baz çözeltilerinin birbiriyle tepkimesine nötralleşme tepkimesi denir. Bir tepkimenin nötralleşme tepkimesi olduğunu tahmin edebilmek için bazı asit ve bazların bilinmesi gerekir. ASİTLER BAZLAR F idroflorik asit NaO Sodyum hidroksit CI idroklorik asit KO Potasyum hidroksit Br idrobromik asit Mg(O) 2 Magnezyum hidroksit I idroiyodik asit Ca(O) 2 Kalsiyum hidroksit NO 3 Nitrik asit LiO Lityum hidroksit 2 SO 4 Sülfürik asit N 3 Amonyak 3 PO 4 Fosforik asit Ba(O) 2 Baryum hidroksit 13

8 Asitler - Bazlar Tuzlar Nötralleşme tepkimelerinde asitlerle bazlar tepkimeye girdiğinde tuz ve su oluşur. Asit + Baz Tuz + Su Bir nötralleşme tepkimesinde asit ve bazın suda çözünürken oluşturduğu + ve O iyon sayısına dikkat edilmelidir. Örneğin 1 mol CI, 1 mol NaO ile tam nötürleşirken 1 mol 2 SO 4, 2 mol NaO ile tam nötürleşir. Etkinlik 2 Aşağıdaki tepkimelerde boş bırakılan yerlere gelmesi gereken maddeleri yazarak tepkimeyi tamamlayınız. a) NaO +... NaCI + 2 O b) NO 3 + KO KNO c)... + Ca(O) 2 Ca(NO 3 ) O d) 2 SO 4 + 2KO O e) SO 4 Na 2 SO O f) 2 3 PO 4 + 3Ba(O) O g) 3NaO +... Na 3 PO O h) N 4 O + NO O p Kavramı Bir çözeltinin asidik mi yoksa bazik mi olduğunu belirtmek için p kavramı kullanılır. Bir çözeltide p < 7 ise çözelti asidik, p > 7 ise çözelti baziktir. Nötr bir çözeltide ise p = 7 dir. Asidik Bazik Daha asidik Nötr Daha bazik Nötralleşme Tepkimelerinde İndikatör Kullanılması Nötralleşme tepkimelerinin izlenmesinde indikatörler önemli bir konuma sahiptir. Bir nötürleşme tepkimesinde ortama eklenen indikatörün renk değiştirmesiyle nötralleşmenin gerçekleştiği, bazı durumlarda ise çözeltinin asitlikten bazlığa veya bazlıktan asitliğe geçtiği izlenebilir. 14

9 Asitler - Bazlar Tuzlar NaO çözeltisi Cl çözeltisi N 3 çözeltisi Şekildeki kaplarda bulunan çözeltilerle ilgili aşağıdakilerden hangisi yanlıştır? A) 1. kaptaki çözelti 2. kaptaki çözeltiyle karıştırılırsa nötralleşme olur. B) 2. kaptaki çözelti, 3. kaptaki çözeltiyle karıştırılırsa bir reaksiyon gerçekleşmez. C) 1. kaptaki çözelti, 3. kaptaki çözeltiyle karıştırılırsa nötralleşme olmaz. D) 1. kaptaki çözelti, 2. kaptaki çözeltiyle karıştırılırsa kimyasal değişme olur. E) 1. kaptaki çözelti, 3. kaptaki çözeltiyle karıştırılırsa tuz oluşmaz. Soru 5 Aşağıdaki maddeler birbirine karıştırılıyor. Kireç Suyu [Ca(O) 2 ] Sülfürik Asit ( 2 SO 4 ) Buna göre aşağıdakilerden hangisi yanlıştır? A) Kireç suyu özelliğini kaybeder. B) Nötralleşme olur. C) Kalsiyum sülfat tuzu ve su oluşur. D) Sülfürik asit özelliğini kaybetmez E) Kimyasal değişme olur. 15

10 Asitler - Bazlar Tuzlar Soru 6 Z çözeltisi Asit çözeltisi Şekildeki düzeneğe önce X gazı, sonra Y gazı gönderildiğinde; X gazı, asit çözeltisi ile Y gazı, Z çözeltisi ile nötralleşme tepkimesi veriyor. Buna göre aşağıdakilerden hangisi doğrudur? A) X gazı asidik özelliktedir. B) Z çözeltisi asidik özelliktedir. C) X gazı ve Z çözeltisi bazik özelliktedir. D) X ve Y nin sulu çözeltileri bazik özellik gösterir. E) Y nin sulu çözeltisi bazik, Z çözeltisi asidik özellik gösterir. Soru 7 X, Y ve Z maddeleriyle ilgili şu bilgiler veriliyor. X in çözeltisinin p değeri Y nin çözeltisinin p değerinden küçüktür. Y, suda çözündüğünde + iyonu oluşturmaktadır. Z, suda çözündüğünde O iyonu oluşturmaktadır. Buna göre bu X, Y ve Z çözeltilerinin p değerlerinin p ölçeğinde sıralanması aşağıdakilerin hangisinde doğru verilmiştir? A) B) C) D) E) X Y Z X Y Z X Y Z Z X Y Z X Y 16

11 Asitler - Bazlar Tuzlar Soru 8 Aşağıda X, Y ve Z çözeltilerinin p değerleri verilmiştir. 2,3 9,7 5 Buna göre, X Y Z I. X ile Y çözeltileri arasında nötralleşme olur. II. X ile Z çözeltileri arasındaki tepkimenin sonucunda tuz ve su oluşur. III. Y çözeltisi turnusol kağıdının rengini kırmızı yapar. yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) II ve III Soru 9 Aşağıdakilerden hangisinden yararlanarak bir çözeltinin asit olduğu belirlenemez? A) Turnusol kağıdının rengini kırmızı yapmasından B) p değerinin 7 den küçük olmasından C) Elektrik akımını iletmesinden D) Tadınının ekşi olmasından E) Bazlarla tuz oluşturmasından Soru 10 İçinde asit, baz, tuzlu su ve şekerli su çözeltisi bulunan kaplara şekildeki gibi önce kırmızı, sonra mavi turnusol kağıdı batırılıyor. 1. Çözelti 2. Çözelti 3. Çözelti 4. Çözelti Turnusol kağıtlarının çözeltilere batırıldıktan sonraki renkleri aşağıdaki tabloya kaydediliyor. Kağıt Çözelti 1. Çözelti 2. Çözelti 3. Çözelti 4. Çözelti Kırmızı Turnusol Mavi Kırmızı Kırmızı Kırmızı Mavi turnusol Mavi Mavi Kırmızı Mavi Buna göre hangi çözeltiler nötralleşme tepkimesi deneyi için kullanılmalıdır? A) 1 ve 2 B) 1 ve 3 C) 2 ve 3 D) 2 ve 4 E) 3 ve 4 17

12 Asitler - Bazlar Tuzlar Soru 11 X suda çözündüğünde + iyonu oluşturuyor. X ve Y nin birbiriyle tepkimesinden tuz ve su oluşuyor Buna göre aşağıdaki ifadelerden hangisi kesinlikle yanlıştır? A) Y nin p değeri X in p değerinden büyüktür. B) X in p değeri 0 dır. C) Y nin p değeri 7 den büyüktür. D) X kireç suyu, Y sülfürik asittir. E) Y suda çözündüğünde O iyonu oluşturur. Soru 12 Bir NaO çözeltisine bir indikatör eklendiğinde çözeltinin rengi kırmızı oluyor. Daha sonra bu çözeltinin üzerine rengi kayboluncaya kadar damla damla X çözeltisi ekleniyor. Oluşan renksiz çözelti, ısıtılarak suyu buharlaştırıldığında beyaz renkli katı bir madde elde ediliyor. Bu deneydeki gözlemlere göre aşağıdakilerden hangisi söylenemez? (Kullanılan indikatör bazik ortamda kırmızı, asidik ortamda renksizdir.) A) X çözeltisi asidik özellik gösterir. B) X çözeltisi ile NaO çözeltisi arasında nötralleşme tepkimesi olmuştur. C) Suyun buharlaştırılması sonucunda oluşan katı madde tuzdur. D) Beyaz renkli katı madde iyonik yapılıdır. E) Renksiz çözeltinin p değeri 7 den büyüktür. 18

13 Asitler - Bazlar Tuzlar Soru 13 Asit ve baz çözeltilerine indikatörler damlatıldığında çözeltilerin aldığı renkler çizelgede verilmiştir. İndikatör Asit çözeltisi Baz Çözeltisi Fenolftalein Renksiz Kırmızı Metil oranj Kırmızı Sarı Biri asit diğeri baz olduğu bilinen X ve Y çözeltilerine şekildeki gibi indikatörler damlatıldığında çözeltilerin rengi kırmızı oluyor. Metil oranj Buna göre X ve Y çözeltileri ile ilgili aşağıdakilerden hangisi doğrudur? A) X çözeltisinin p sı Y çözeltisinin p sından büyüktür. B) X çözeltisi bazik, Y çözeltisi asidiktir. X çözeltisi C) X ve Y çözeltilerinin p ları 7 dir. D) X çözeltisinin p sı 7 den büyük, Y çözeltisinin p sı 7 den küçüktür. E) X çözeltisinin p sı 7 den küçük, Y çözeltisinin p sı 7 den büyüktür. Fenolftalein Y çözeltisi Soru 14 Bir meyvenin suyu sıkılarak p sı ölçüldüğünde değer 3,4 olarak bulunuyor. Bu meyve suyu ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? A) Meyve suyunda + iyonu O iyonundan daha fazladır. B) Kırmızı turnusol kağıdının rengini maviye çevirir. C) Tadı ekşidir. D) Bazik bir madde ile tuz oluşturur. E) Asidik özellik gösterir. Soru 15 Bir erlenmayerde NaO çözeltisi bulunmaktadır. Bu erlenmayere aşağıdaki gazlar tek tek gönderildiğinde hangisi bir tuz oluşumuna neden olamaz? A) CO 2 B) CI C) SO 2 D) N 3 E) NO 2 19

14 Asitler - Bazlar Tuzlar Soru 16 Şekildeki X, Y, Z kaplarında asit, baz ve yemek tuzunun sulu çözeltileri bulunmakta ancak hangi kapta ne olduğu bilinmemektedir. Kırmızı turnusol kağıdı sırasıyla önce X, sonra Y ve son olarak da Z kabına daldırılıp çıkarıldığında turnusol kağıdındaki renk değişimi aşağıdaki gibi olmaktadır. X Y Z Kap X Y Z Renk Mavi Mavi Kırmızı Buna göre X, Y ve Z kaplarındaki maddelerle ilgili aşağıdakilerden hangisi doğrudur? X Y Z A) Tuz Baz Asit B) Tuz Asit Baz C) Baz Tuz Asit D) Baz Asit Tuz E) Asit Baz Tuz Asitlerin Metallerle Tepkimeleri Asitler, aktif metallerle ve soy metallerle farklı şekilde tepkime verir. Asitlerin Aktif Metallerle Tepkimesi Asitlerle tepkimeye girdiklerinde 2 gazı açığa çıkaran metallere aktif metaller denir. Na(Sodyum), K(Potasyum), Mg(Magnezyum), Ca(Kalsiyum), AI(Alüminyum), Fe(Demir), Zn (Çinko) birer aktif metaldir. Aktif metal + Asit Na + CI Tuz + 2(g) NaCI (g) Ca + 2NO 3 Ca (NO 3 ) 2 + 2(g) Asitlerin Soymetallerle Tepkimesi Asitlerle tepkimeye girdiğinde 2 gazı açığa çıkarmayan metallere soy metaller denir. Au(altın), Pt(platin), Ag(gümüş), Cu(bakır) ve g(civa) soymetallerdir. Au ve Pt hiç bir asitle tepkimeye girmez. Bu nedenle bu metallere soy metal denir. Bazı asitlerle tepkimeye giren Ag, g ve Cu metallerine ise yarı soy metal denir. Ancak müfredatımız gereği yarı soy metallere de soy metal diyeceğiz. 20

15 Asitler - Bazlar Tuzlar Soy metaller (Cu, g, Ag) oksijensiz asitlerle (CI, Br vs) ile tepkimeye girmez. Cu + CI tepkime olmaz. Soy metaller (Cu, g, Ag) oksijenli asitler (NO 3, 2 SO 4 ) ile tepkimeye girdiğinde asidin türüne göre 2 dışında gazlar (NO 2, SO 2 ) açığa çıkar. Cu (k) + 4NO 3(suda) Cu(NO 3 ) 2(suda) + 2NO 2(g) O (s) Cu (k) SO 4(suda) CuSO 4(suda) + SO 2(g) O (s) Asitlerin Karbonatlı Bileşiklerle Tepkimesi Asitler karbonatlı bileşiklerle tepkimeye girerek CO 2 gazı oluştururlar. Karbonatlı bileşikler içinde CO 2 3 bulunduran bileşiklerdir. 2CI + CaCO 3 CaCI 2 + CO 2(g) + 2 O Asitlerin Cam ve Porselene Etkisi Asitlerden sadece F (hidroflorik asit) cam ve porselenin yapısındaki SiO 2 ile tepkimeye girerek SiF 4 gazı oluşturur. 4F + SiO 2 SiF 4(g) O Asitlerin değişik maddelerle tepkimeleriyle ilgili aşağıdakilerden hangisi yanlıştır? A) Cl çözeltisi, Mg metali ile tepkimeye girerse 2 gazı açığa çıkar. B) NO 3 çözeltisi, Cu metali ile tepkimeye girerse NO 2 gazı açığa çıkar. C) 2 SO 4 çözeltisi, mermerin yapısındaki CaCO 3 ile tepkimeye girerse CO 2 gazı açığa çıkar. D) Cl çözeltisi, camın yapısındaki SiO 2 ile tepkimeye girerek Cl 2 gazı açığa çıkarır. E) Cl çözeltisi, Ag metali ile tepkimeye giremez. Soru 17 Aşağıdaki metallerden hangisi CI çözeltisi ile tepkimeye girdiğinde 2 gazı açığa çıkmaz? A) Na B) Cu C) Ca D) Mg E) AI 21

16 Asitler - Bazlar Tuzlar Soru 18 Aşağıdaki metallerden hangisi aktif metal değildir? A) K B) Na C) Ag D) Fe E) Zn Soru 19 Cu (bakır) elementi aşağıdaki asitlerden hangisinin derişik çözeltisiyle tepkimeye girdiğinde SO 2 gazı açığa çıkar? A) NO 3 B) Br C) CI D) 2 SO 4 E) 2 S Soru 20 Ag (gümüş) elementi aşağıdaki asitlerden hangisinin derişik çözeltisi ile tepkimeye girdiğinde NO 2 gazı açığa çıkar? A) NO 3 B) 2 SO 4 C) CI D) F E) Br Soru 21 CI F NO 3 CI Tebeşir (CaCO 3 ) I Kum (SiO 2 ) II (NaCO 3 ) III (Fe) IV Yukarıda I, II, III ve IV ile gösterilen maddelerin üzerine damlalıkla damla damla üzerlerinde belirtilen asitler damlatılmaktadır. Buna göre hangilerinde açığa çıkan gazlar aynıdır? A) I ve II B) I ve III C) I ve IV D) II ve III E) I, III ve IV 22

17 Asitler - Bazlar Tuzlar Soru 22 CI çözeltisi NO 3 çözeltisi F çözeltisi 2 SO 4 çözeltisi Yukarıdaki cam şişelerde altlarında adları yazılı asit çözeltileri bulunmaktadır. Bu asit çözeltilerinden hangisinin cam şişede bulundurulması uygun değildir? Br çözeltisi A) CI B) NO 3 C) F D) 2 SO 4 E) Br Soru 23 Aşağıdaki maddelerden hangisinin üzerine CI çözeltisi damlatıldığında CO 2 gazı açığa çıkar? A) Cu B) CaCO 3 C) Ca D) 2 O E) NaO Soru 24 Aşağıdaki madde çiftlerinden hangisinin arasındaki tepkimede SiF 4 gazı açığa çıkar? A) Deterjan + F B) Kireç taşı + F C) Sabun tozu + NO 3 D) Kum + F E) Porselen + NO 3 Soru 25 Na 2 CO 3 NaCO 3 CaCO 3 CI çözeltisi I NaO çözeltisi II NO 3 çözeltisi III Yukarıdaki kaplarda bulunan çözeltilere üzerlerinde bulunan maddeler atıldığında hangilerinden CO 2 gazının çıkışı gözlenir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) I ve III E) I, II ve III 23

18 Asitler - Bazlar Tuzlar Soru 26 Cam süslemeciliğinde cama etkiyen bir madde kullanılarak cama gerekli desenler verilir. Buna göre bu amaçla; I. F II CI III. NO 3 asitlerinden hangileri kullanılabilir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) I, II ve III Soru 27 Değişik maddelerin karışımından oluşmuş bir katı parçası üzerine önce CI çözeltisi sonra NO 3 çözeltisi en son olarak da F çözeltisi damlatılıyor. Bu işlemde önce 2 gazı sonra NO 2 gazı en son olarak da SiF 4 gazının çıktığı gözleniyor. Bu katı parçasında aşağıdaki maddelerden hangisi yoktur? A) Cu B) Fe C) SiO 2 D) Mg E) CaCO 3 Etkinlik 3 Aşağıdaki kaplarda bulunan sulu çözeltilere sol taraftaki maddeler atıldığında açığa çıkan gazın türünü yazınız. CI çözeltisi NO 3 çözeltisi 2 SO 4 çözeltisi Br çözeltisi F çözeltisi a) Na metali b) Cam c) NaCO 3 d) Cu metali e) AI metali f) CaCO 3 g) Ca metali h) Ag metali i) Fe metali j) Zn metali k) Mg metali 24

19 Asitler - Bazlar Tuzlar 3 - AYATIMIZDA ASİT VE BAZLAR Asitler ve bazlar günlük hayatta kişisel olarak veya endüstride kullanımlarına göre sıklıkla karşılaştığımız kimyasal maddelerdir. Bazı Asitlerin Özellikleri ve Kullanıldığı Alanlar Asitler çok sayıda bileşikten oluşan bir gruptur. Aşağıda bazı önemli asitlerin bazı özellikleri ve endüstride kullanım alanları verilecektir. Zaç Yağı Sistematik adı : Sülfürik asit Formülü : 2 SO 4 Kullanım Alanları Gübre Yapımı Akü yapımı Deterjan sanayi Metalurji sanayi Patlayıcı madde yapımı Boya Sanayi Kullanırken Dikkat Edilecek Özelliği Sülfürik asit bir çok organik maddeden su çeker. Ayrıca çözünürken çok fazla ısı açığa çıkar. Bu nedenle temas edildiğinde cilde büyük zararlar verebilir. Kezzap Sistematik adı : Nitrik asit Formülü : NO 3 Kullanım Alanları Dinamit ve çeşitli patlayıcı yapımı Plastik sanayi Gübre yapımı Temizlik sektörü (kireç çözücü olarak) Metal sanayi Kullanırken Dikkat Edilecek Özelliği Deriye temas ettiğinde cilde zarar verebilir. Cilt için tahriş edici özelliği vardır. Bu nedenle dikkatli kullanılmalıdır. Cilde teması halinde bol su ile yıkanmalıdır. Buharı solunmamalıdır. Solunması halinde açık havaya çıkılmalıdır. Göze teması halinde, göz suyla yıkanmalı ve acilen doktora baş vurulmalıdır. Kullanırken önlük, eldiven ve koruyucu gözlük kullanılmalıdır. Xi 25

20 Asitler - Bazlar Tuzlar Tuz Ruhu Sistematik adı Formülü : idroklorik asit : CI Kullanım Alanları Çeliğin dekapajı (Çeliğin temizlenmesi) Bir çok organik madde üretimi (Özellikle PVC) İnorganik bileşiklerin üretimi p dengesinin sağlanması ve nötralleşme tepkimeleri Deri işlemeciliği Ev temizliği İnşaat sanayi Kullanırken Dikkat Edilecek Özelliği Zehirli bir maddedir. İnsan dokuları üzerinde büyük tahribat yapar. Gözler ve deri için tahriş edicidir, deride yanıklara neden olur. Solunum sistemi için de tahriş edici özelliği vardır. Kullanırken önlük, maske, koruyucu gözlük ve eldiven kullanılmalıdır. Sirke Ruhu Sistematik adı Formülü : Asetik asit : C 3 COO Kullanım Alanları Sanayide bir çok kimyasal madde üretilirken ham madde olarak Sanayide çözücü olarak Gıda sanayinde tampon olarak Asitlik sağlayıcı koruyucu ve lezzet verici olarak İlaç yapımı özellikle aspirin yapımı Sirke imalatı Mikrop ve haşere öldürücü ilaçların başlangıç maddesi olarak Kullanırken Dikkat Edilecek Özelliği Keskin kokusu ve yakıcı buharından dolayı laboratuvarda çok dikkatli kullanılmalıdır. Cildi yakar, göze kalıcı zarar verebilir ve ciltte kabarıklar oluşmasına neden olur. Xn 26

21 Asitler - Bazlar Tuzlar Fosforik Asit Sistematik adı : Fosforik asit Formülü : 3 PO 4 Kullanım Alanları Kola gibi içeceklerin asitlendirilmesi Gıda ürünlerinde bakteri gelişimini kontrol amaçlı Böcek ve sinek ilacı üretimi Fosfatlı gübrelerin imalatı Dericilikte tabaklama ve parlatma işlemlerinde Çelik endüstrisinde yüzeyin paslanmaya karşı korunması amaçlı Yağ sanayinde istenmeyen katalizörlerin temizlenmesi amaçlı Kullanırken Dikkat Edilecek Özelliği Göz, cilt ve solunum yolları için ciddi yanıklara neden olan korozif bir maddedir. Buharı kesinlikle solunmamalıdır. Solunması, mukozada tahrişe neden olur. Kullanırken önlük, koruyucu gözlük, maske kullanılmalıdır. Etkinlik 4 Zaç yağı ile ilgili aşağıdaki kavram haritasında noktalı yerlere gelmesi gereken bilgileri yazınız. ZAÇ YAĞI edilecek özelliği 27

22 Asitler - Bazlar Tuzlar Etkinlik 5 Kezzap ile ilgili aşağıdaki kavram haritasında noktalı yerlere gelmesi gereken bilgileri yazınız. KEZZAP edilecek özelliği Etkinlik 6 Tuz ruhu ile ilgili aşağıdaki kavram haritasında noktalı yerlere gelmesi gereken bilgileri yazınız. TUZ RUU edilecek özelliği 28

23 Asitler - Bazlar Tuzlar Etkinlik 7 Sirke ruhu ile ilgili aşağıdaki kavram haritasında noktalı yerlere gelmesi gereken bilgileri yazınız. SİRKE RUU edilecek özelliği Etkinlik 8 Fosforik asit ile ilgili aşağıdaki kavram haritasında noktalı yerlere gelmesi gereken bilgileri yazınız. FOSFORİK ASİT ği 29

24 Asitler - Bazlar Tuzlar Bazı Bazların Özellikleri ve Kullanıldığı Alanlar Bazlar çok sayıda bileşikten oluşan bir gruptur. Aşağıda bazı önemli bazların bazı özellikleri başlıca kullanım alanları verilecektir. Kireç Sistematik adı Formülü : Kalsiyum oksit : CaO (Suda çözününce bir baz olan Ca(O) 2 yi oluşturur) Kullanım Alanları Kimya endüstrisi İnşaat sektörü Refrakter endüstrisi (ateşe dayanıklı madde) Otoyollarda Ziraatte Kullanırken dikkat edilecek özelliği Tahriş edici ve suda çözündüğünde açığa çıkan ısıdan dolayı yakma özelliği vardır. Sudkostik Sistematik adı Formülü : Sodyum hidroksit : NaO Kullanım Alanları Kağıt sanayi Kimyasal madde üretimi Tekstil sanayi Deterjan sabun sanayi İlaç sanayi Gıda sanayi İçecek ve süt sanayi Yapıştırıcı sanayi Petrol arama ve doğal gaz işlemede Madencilik sanayi Kullanırken dikkat edilecek özelliği Ciltte yanıklara ve tahrişlere neden olur. Gözde kalıcı zararlara neden olabilir. Yutma durumunda solunum sisteminde yanıklara ve tahrişe neden olur. Yutan kişiye seyreltik sirke, limon suyu gibi zayıf asidik özellikte içecek verilmelidir. 30

25 Asitler - Bazlar Tuzlar Potas Kostik Sistematik adı Formülü : Potasyum hidroksit : KO Kullanım Alanları Arap sabunu üretimi Gübre üretimi Pillerde elektrolit olarak Geri dönüşümlü kağıt üretimi Asidik toprakların p derecesini dengelemek Kullanırken Dikkat Edilecek Özelliği Temas halinde ciltte yanık ve tahrişlere neden olur. Yutma durumunda solunum sisteminde tahriş ve yanıklara neden olur. Yutan kişiye seyreltik sirke, meyve suyu gibi zayıf asidik özellikte içecek verilmelidir. Amonyak Formülü : N 3 Kullanım Alanları Gübre üretimi Boya sanayi Patlayıcı yapımı Temizlik maddesi yapımı Nitrik asit üretimi Üre üretimi Plastik üretimi Parfüm endüstrisi Kullanırken Dikkat Edilecek Özelliği Deri, göz ve solunum organlarını tahriş eder. Buharı teneffüs edilmemeli ve vücutla temasından sakınılmalıdır. Amonyak gazı solununca zehirlenmeye neden olur. Zehirlenme belirtisi kusma, ishal, nefes darlığı, salya artması şeklinde olur. Amonyakla zehirlenenlere sulandırılmış sirke, süt, limon suyu gibi zayıf asidik özellikte içecek verilmelidir. Xi 31

26 Asitler - Bazlar Tuzlar Etkinlik 9 Kireçle ilgili aşağıdaki kavram haritasında boş bırakılan yerlere gelmesi gereken bilgileri yazınız. KİREÇ edilecek özelliği Etkinlik 10 Sudkostikle ilgili aşağıdaki kavram haritasında boş bırakılan yerlere gelmesi gereken bilgileri yazınız. SUD KOSTİK edilecek özelliği 32

27 Asitler - Bazlar Tuzlar Etkinlik 11 Potaskostikle ilgili aşağıdaki kavram haritasında boş bırakılan yerlere gelmesi gereken bilgileri yazınız. POTAS KOSTİK edilecek özelliği Etkinlik 12 Amonyakla ilgili aşağıdaki kavram haritasında boş bırakılan yerlere gelmesi gereken bilgileri yazınız. AMONYAK ği 33

28 Asitler - Bazlar Tuzlar Soru 28 alk arasında zaç yağı olarak bilinen madde ile ilgili aşağıdakilerden hangisi yanlıştır? A) Suda çözünürken çok fazla ısı açığa çıkar. B) Organik maddelerden su çeker. C) Formülü 2 SO 4 tür. D) Suda çözündüğünde O iyonu oluşturur. E) Gübre yapımında kullanılır. Soru 29 Kimyasal adı nitrik asit olan madde ile ilgili, I. Dinamit ve başka patlayıcı yapımında kullanılır. II. alk arasında kezzap olarak adlandırılır. III. Deriye temas ettiğinde tahriş etme ve yakma özelliği vardır. açıklamalarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II D) I ve III E) I, II ve III Soru 30 Formülü CI olan bileşikle ilgili aşağıdakilerden hangisi yanlıştır? A) Kimyasal adı hidroklorik asittir. B) Plastik boruların (PVC) yapımında kullanılır. C) Kırmızı turnusol kağıdının rengini maviye çevirir. D) Zehirli bir maddedir. E) p dengesinin sağlanması ve nötralleşme tepkimesinde kullanılır. Soru 31 Sirke ruhu için, I. İnsan sağlığı için olumsuz bir etkisi yoktur. II. Asidik özellik gösterir. III. İlaç yapımında kullanılır. açıklamalarından hangileri yanlıştır? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) I ve III 34

29 Asitler - Bazlar Tuzlar Soru 32 Formülü 3 PO 4 olan bileşikle ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? A) Solunması mukozada tahrişe neden olur. B) Asitlerle nötralleşme tepkimesi verir. C) Fosfatlı gübrelerin imalatında kullanılır. D) Gıda ürünlerinde bakteri gelişimini kontrol eder. E) Kimyasal adı fosforik asittir. Soru 33 Formülü CaO olan bileşikle ilgili aşağıdakilerden hangisi yanlıştır? A) alk arasında sönmemiş kireç olarak bilinir. B) Suda çözününce Ca(O) 2 ye dönüşür ve sönmüş kireç olarak adlandırılır. C) Kimyasal adı kalsiyum karbonattır. D) Cilde temas ettiğinde tahriş edici özelliği vardır. E) Kimya endüstrisi, inşaat sektörü ve otoyollarda kullanılır. Soru 34 alk arasında sudkostik olarak bilinen maddeyle ilgili aşağıdakilerden hangisi yanlıştır? A) Kimyasal adı sodyum hidroksittir. B) Formülü NaO dir. C) Suda çözündüğünde O iyonu oluşturur. D) Yutulması durumunda zayıf bazik sıvılar içilip tehlikesi giderilmelidir. E) Kullanım alanlarından biri sabun ve deterjan sanayidir. Soru 35 Arap sabunu yapımında kullanılan bazla ilgili; I. Formülü KO dir. II. Kimyasal adı potasyum hidroksittir. III. Temas edildiğinde ciltte yanık ve tahrişlere neden olur. ifadelerinden hangileri doğrudur? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) II ve III E) I, II ve III 35

30 Asitler - Bazlar Tuzlar Soru 36 Amonyakla ilgili aşağıdakilerden hangisi yanlıştır? A) Formülü N 3 tür. B) Sulu çözeltisinde p değeri 7 den küçüktür. C) Zehirli bir gazdır. D) Gübre üretiminde kullanılan bir bileşiktir. E) Solunduğunda, seyreltilmiş sirke, süt, limon suyu gibi sıvılar içilmelidir. Asit ve Bazların Sağlık, Endüstri ve Çevre İlişkisi Çevremizdeki bir çok olayda endüstriyel çalışmalarda ve vücudumuzun doğal yapısı gereği olarak asidik ve bazik etkilerle karşılaşmaktayız. Asit Yağmurları Fosil yakıt ve sanayi kuruluşlarından atmosfere yayılan azotdioksit (NO 2 ) ve kükürtdioksit (SO 2 ) gazlarının havadaki su buharı ile tepkimeye girerek çeşitli yağışlarla yeryüzüne dönmesine asit yağmurları denir. Azotdioksit; havadaki su ile tepkimeye girerek nitrik asit oluşturur. 3NO O 2NO 3 + NO Atmosfere salınan SO 2 atmosferde çeşitli basamaklar üzerinden SO 3 e dönüşür. SO 3 de su ile tepkimeye girerek sülfürik asit oluşturur. SO O 2 SO 4 Asit Yağmurlarının Çevreye Etkisi Asit yağmurları, toprağın kimyasal yapısını ve biyolojik koşullarını etkilemektedir. Asit yağmurları, göl ve akarsularda asit dengesini bozarak tüm canlıların yaşamını olumsuz şekilde etkiler. Asit yağmurları, ormanlar üzerinde olumsuz etki oluşturarak ağaçların gelişmesini engeller hatta kurumalarına neden olur. Asit yağmurları, tarihi değeri olan antik yapıları, heykelleri, kireç taşı veya mermerlerden yapılmış binaları aşındırır. Sindirimde Asidik ve Bazik Salgılar Mide, yiyeceklerin sindirilebilmesi için hidroklorik asit (CI) salgılar. Aynı zamanda mide kendi çıkardığı asitten ve bazı enzimlerden kendini korumak için bazik bir sıvı da üretir. Vücuda fazladan alınan asidik yiyecek ve içecekler midenin asit derecesini yükseltir. Bu da reflü, gastrit ve ülser gibi hastalıkların oluşmasına neden olur. Maden suyu, bikarbonat içeriğinin yüksek olması nedeniyle mide asidi fazlalığını nötralleştirerek midede rahatlamayı sağlar. 36

31 Asitler - Bazlar Tuzlar Günlük ayatta Kullanılan Bazı Tüketim Maddelerinin p Değeri p bir çözeltinin asitlik veya bazlık derecesini belirten göstergedir. Günlük hayatta bir çok maddenin ambalajında o maddenin p değerini belirten etiketler bulunmaktadır. Aşağıda bazı maddelerin p değeri verilmiştir. Bazı Maddelerin p Değerleri Madde p Madde p Sülfürik asit -0,3 Kan idroklorik asit İdrar (Alınan besine bağlı olarak) Gastrik asit Safra sıvısı Kola 2.5 Gözyaşı 7.4 Sirke 2.9 Pankreas öz suyu Portakal 3.5 Beyin omurilik sıvısı 7.4 Bira 4.5 Deniz suyu 8.0 Asit yağmuru 5.0 El sabunu Kahve 5.0 Amonyak (N 3 ) 11.5 Çay 5.5 Çamaşır Suyu 12.5 Süt 6.5 Sodyum idroksit 13.5 Su 7.0 Kostik Soda 13.9 İnsan tükürüğü Soru 37 Asit yağmurlarının oluşumu ve etkileriyle ilgili aşağıdakilerden hangisi yanlıştır? A) Azot ve kükürt oksitlerin havadaki su buharıyla tepkimesi sonucu oluşur. B) Oluşum tepkimelerinden biri 3NO O 2NO 3 + NO şeklindedir. C) Göl ve akarsuların p değerlerini yükseltir. D) Topraktaki mineralleri çözerek kalsiyum, magnezyum, potasyum gibi iyonların taşınarak toprağın minerallerinin azalmasına neden olur. E) Karbonat içeren taş ve kayaçlardan yapılmış yapıları aşındırır. Soru 38 Etkinlik yapan bir öğrenci, masadaki maddelerin üzerine asit damlattıktan sonra etin, kumaşın ve mermerin tahriş olduğunu, camın ise yapısında bir değişme olmadığını gözlemliyor. Öğrencinin etkinlik sonucu edindiği bilgiye göre aşağıdakilerden hangisini yapması uygun olmaz? Cam Et Mermer A) Kezzabın cam şişede saklanması B) Tuz ruhu ile banyoyu temizlerken koruyucu eldiven kullanılması C) Mermer tezgahın üzerinde limon kesmesi D) Laboratuvarda çalışırken koruyucu kıyafet kullanılması E) Deney masası üzerinde bilinmeyen sıvıya çıplak elle dokunmaması 37

32 Asitler - Bazlar Tuzlar Soru 39 Aşağıda bazı kimyasal maddelerin bazı sakıncaları verilmiştir. Kimyasal Madde Sakıncası CI 2 (g) Solunursa hava yolundaki su ile birleşerek CI asidine dönüşür. 2 (g) Basınç yaparak fiziksel hasarlara neden olur. NO 2 (g) Zehirlenmeye neden olur. 2CI + NaCIO tuz ruhu çamaşır suyu NaCI + 2 O + CI 2(g) 2NaO (aq) + 2Al (k) O (s) Lavabo açıcı 2NaAI (O) 4(aq) + 3 2(g) AI (k) + 6NO 3(der) Alüminyum Kezzap çaydanlık Al(NO 3 ) 3 + 3NO 2(g) O Buna göre; I. Tuz ruhu ile çamaşır suyunun karıştırılması insan sağlığı için zararlı madde oluşmasına neden olur. II. Lavabolar tıkandığında kullanılan lavabo açıcı, tesisat borularının yapıldığı malzemenin cinsine göre az ya da çok zarar verebilir. III. Kireçlenen alüminyum çaydanlığa derişik nitrik asit (kezzap) döküldüğünde insan sağlığı açısından zararlı bir durum oluşmaz. yargılarından hangileri yanlıştır? A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II D) I ve III E) II ve III Soru 40 Şekildeki şişedeki bileşikle ilgili bazı uyarılar verilmiştir. Bu bileşikle ilgili aşağıdakilerden hangisi yanlıştır? A) Deriye temas etmemelidir. B) Kullanırken maske takılmalıdır. C) İnsan sağlığı için bir tehlikeye neden olmaz. D) Gözle doğrudan teması engellenmelidir. E) Cilde temas ettiğinde iltihaplara neden olur. 38

33 Asitler - Bazlar Tuzlar Etkinlik 13 Aşağıdaki kavram haritasında günlük hayatta kullanılan bazı asidik ve bazik maddelerin sağlık ve güvenlik açısından zararları ve alınması gereken tedbir ve yöntemleri araştırarak yazınız. TUZ RUU AS TL Y YECEK ve ÇECEKLER LAVABO AÇICI Asit ve bazlarla çalıflırken sa l k ve güvenlik aç s ndan önemli tedbir ve yöntemler N TR K AS T DETERJAN ÇAMAfiIR SUYU 39

34 Asitler - Bazlar Tuzlar 4 - TUZLAR Bazdaki artı yüklü iyonla (katyon) asitteki eksi yüklü iyonun (anyon) birleşmesiyle oluşan bileşik türüne tuz denir. BO + A BA + 2 O Baz Asit Tuz Su Bazı Tuzların Özellikleri ve Kullanım Alanları Tuzlar, kendisini oluşturan asit ve bazların kuvvetine göre asidik tuz, bazik tuz ve nötr tuz olarak sınıflandırılır. Kuvvetli asit ile zayıf bazdan oluşan tuz asidik tuz; kuvvetli baz ile zayıf asitten oluşun tuz bazik tuz; kuvvetli asit ve kuvvetli bazdan oluşan tuz ise nötr tuzdur. Sodyum Klorür alk arasındaki adı : Yemek tuzu Formülü : NaCI Kullanım Alanları Dericilik ayvan besiciliği Suyu yumuşatma işlemleri Kimya sanayi Özelliği : Suda çözünebilen nötral bir tuzdur. Sodyum Sülfat Formülü : Na 2 SO 4 Kullanım Alanları Kağıt sanayinde, selüloz yapılırken elyafın pişirilmesinde Deterjan sanayinde dolgu maddesi olarak Cam sanayinde cam hamurunun oluşumunda hava kabarcıklarını önlemek için Tekstil sektöründe boyanın tekstil yüzeyine homojen geçmesini sağlamak için Kimya endüstrisinde bir çok kimyasal maddenin elde edilmesi işleminde (Potasyum sülfat, alüminyum sülfat, sodyum sülfür vs.) Özelliği : Suda çözünür. Sudaki çözeltisi nötraldir. 40

35 Asitler - Bazlar Tuzlar Sodyum Bikarbonat alk arasındaki adı : Yemek sodası Formülü : NaCO 3 Kullanım Alanları Kabartma tozları yapımı Sütlerin kesilmesini engellemek amaçlı olarak sütlere karıştırmak Efervesan tuzların ve meşrubatların üretiminde Yangın söndürücülerde İlaç, deri ve madencilik sanayinde Plastik ve kauçukta köpük şişirme işlemleri Özelliği : Bazik bir tuzdur. Suda iyi çözünür. 50 C ye ısıtıldığında CO 2 kaybetmeye başlar. Sodyum Karbonat alk arasındaki adı : Soda Formülü : Na 2 CO 3 Kullanım Alanları Sert suların yumuşatılması (suya sertlik veren iyonları karbonat halinde çöktürür) Tekstil sektöründe (lif ile boya arasında bağ oluşturmak için) Gıda katkısı olarak (asit düzenleyici olarak) Diş macunlarında (sürtünme yapıcı ve p yükseltici olarak) Tuğla yapımında Özelliği : Suda çözünür. Sudaki çözeltisi bazik özellik gösterir. Potasyum Nitrat alk arasındaki adı : Güherçile Formülü : KNO 3 Kullanım Alanları Gübre yapımında (Bitkilerde kalite ve verimi artırır) avai fişek ve karabarut yapımı Özelliği : Suda iyi çözünür. Sudaki çözeltisi nötral olan bir tuzdur. 41

36 Asitler - Bazlar Tuzlar Kalsiyum Sülfat alk arasındaki adı : Alçı taşı Formülü : CaSO 4 Kullanım Alanları Tarımda, toprağın p dengesini sağlamak için Kağıt ve pamuklu tekstilde beyaz boya ve dolgu maddesi olarak Bira sanayinde mayalandırma için Tıpta; cerrahide ve dişçilikte İnşaat ve prefabrik inşaat malzemesi olarak İnşaatçılıkta son yıllarda sıcak soğuk yalıtım madde ve ses izolatörü olarak Özelliği : Suda çok az çözünür. Sudaki çözeltisi nötraldir. Kalsiyum Karbonat alk arasındaki adı : Kireç taşı Formülü : CaCO 3 Kullanım Alanları Sanayide, mermer, tebeşir ve kireç üretiminde Boya malzemelerinin üretiminde Cam ve seramik yapımında Özelliği : Suda az çözünür. Bazik bir tuzdur. Amonyum Klorür alk arasındaki adı : Amonyak tuzu veya nişadır Formülü : N 4 CI Kullanım Alanları Kuru pil ve patlayıcı yapımı Kozmetik sanayinde şampuan yapımı (şampuanı kıvamlaştırmak için) Bazı soy metallerin (örneğin altın) arıtılmasında Bazı sentetik yapıştırıcıları kurutmada Kontroplak yapıştırıcıları kurutmada İlaç sanayi (balgam sökücü, idrar sökücü vs) Tekstil ve deri sektörü (boyama baskı ve pamuğu parlatmada) Yem sektörü (sığırlarda idrar taşını önlemek için yeme katılır) Gübre yapımı Maya yapımında katkı maddesi olarak Gıda katkı maddesi olarak Özelliği : Suda kolaylıkla çözünür. Asidik bir tuzdur. 42

37 Asitler - Bazlar Tuzlar Amonyum Nitrat Formülü : N 4 NO 3 Kullanım Alanları Tarımsal gübre yapımı Patlayıcı yapımı Özelliği : Suda iyi çözünür. Asidik bir tuzdur. Amonyum Fosfat Kimyasal Adı : Amonyumdihidrojen fosfat ve Amonyum monohidrojen fosfat (Kısaca her ikisi de amonyum fosfat) Formülü : N 4 2 PO 4 ve (N 4 ) 2 PO 4 Kullanım Alanları er iki bileşik de tarımsal gübre olarak kullanılmaktadır. Özelliği : Suda iyi çözünür. Alüminyum Sülfat Formülü : AI 2 (SO 4 ) 3 Kullanım Alanları Gıda sektörü (özellikle sıvı ve katı yağ üretimi) Boyamalarda (mordan olarak) Kağıt, tekstil ve ilaç sanayi (yapıştırıcı, berraklaştırıcı ve stabilizatör olarak) Endüstriyel ve içme suyu arıtma işlemleri Özelliği : Suda kolay çözünür. Asidik bir tuzdur. Şap Genel Formülleri : Me + M 3+ (SO 4 ) O Me + iyonu : N + 4, K + ve Cs + olabilir. M 3+ iyonu : Fe 3+, AI 3+ veya Cr 3+ olabilir. Örneğin : KAI(SO 4 ) O : Potasyum alüminyum şapı N 4 Fe(SO 4 ) O : Amonyumdemir (III) şapı Kullanım Alanları Deri, boya, kağıt ve tekstil endüstrisi (Mordanlama amaçlı) (Mordanlama : Doğal boyalarla boyanacak materyali boyamaya hazır hale getirmek) Su saflaştırma işlemleri Özelliği : Suda kolay çözünen maddelerdir. 43

38 Asitler - Bazlar Tuzlar Etkinlik 14 Sodyum klorürle ilgili aşağıdaki kavram haritasında boş kutucuklara gelmesi gereken bilgileri doldurunuz SODYUM KLORÜR ği Etkinlik 15 Sodyum sülfatla ilgili aşağıdaki kavram haritasında boş kutucuklara gelmesi gereken bilgileri doldurunuz. Özelliği 44

39 Asitler - Bazlar Tuzlar Etkinlik 16 Sodyum karbonat bileşiğiyle ilgili aşağıdaki kavram haritasında boş kutucuklara gelmesi gereken bilgileri yazınız. Formülü ği SODYUM KARBONAT Etkinlik 17 Sodyum bikarbonat bileşiğiyle ilgili aşağıdaki kavram haritasında boş kutucuklara gelmesi gereken bilgileri doldurunuz. Formülü ği SODYUM BİKARBONAT 45

40 Asitler - Bazlar Tuzlar Etkinlik 18 Potasyum nitrat bileşiğiyle ilgili aşağıdaki kavram haritasında boş kutucuklara gelmesi gereken bilgileri doldurunuz. Formülü ği POTASYUM NİTRAT Etkinlik 19 Kalsiyum sülfat bileşiğiyle ilgili aşağıdaki kavram haritasında boş kutucuklara gelmesi gereken bilgileri doldurunuz. Formülü ği KALSİYUM SÜLFAT 46

41 Asitler - Bazlar Tuzlar Etkinlik 20 Kalsiyum karbonat bileşiğiyle ilgili aşağıdaki kavram haritasında boş kutucuklara gelmesi gereken bilgileri doldurunuz. Formülü ği KALSİYUM KARBONAT Etkinlik 21 Amonyum klorür bileşiğiyle ilgili aşağıdaki kavram haritasında boş kutucuklara gelmesi gereken bilgileri doldurunuz. Formülü ği AMONYUM KLORÜR 47

42 Asitler - Bazlar Tuzlar Etkinlik 22 Amonyum nitrat bileşiğiyle ilgili aşağıdaki kavram haritasında boş kutucuklara gelmesi gereken bilgileri doldurunuz. AMONYUM NİTRAT Özelliği Etkinlik 23 Amonyum fosfat bileşikleriyle ilgili aşağıdaki kavram haritasında boş kutucuklara gelmesi gereken bilgileri doldurunuz. 1 tane amonyum içeren bileşiği Özelliği 2 tane amonyum içeren bileşiği AMONYUM FOSFAT 48

43 Asitler - Bazlar Tuzlar Etkinlik 24 Alüminyum sülfat bileşiğiyle ilgili aşağıdaki kavram haritasında boş kutucuklara gelmesi gereken bilgileri doldurunuz. ALÜMİNYUM SÜLFAT Özelliği Etkinlik 25 Şaplarla ilgili aşağıdaki kavram haritasında boş kutucuklara gelmesi gereken bilgileri doldurunuz. İki farklı şap formülü ve adını yazınız ŞAP Özelliği 49

44 Asitler - Bazlar Tuzlar Etkinlik 26 Aşağıda bazı asit, baz ve tuzların formülü verilmiştir. Bu bileşiklerin adı, bulmacada soldan sağa, sağdan sola, yukarıdan aşağıya, aşağıdan yukarıya veya çaprazlama şekilde saklanmıştır. Bu bileşiklerin adını bulunuz. N 3 CI CaCO 3 N 4 NO 3 Ca(O) 2 CaSO 4 C 3 COO 2 SO 4 CaO KO Na 2 CO 3 AI 2 (SO 4 ) 3 NaCI NaO SO 2 3 PO 4 N 4 CI NaCO 3 NO 3 NaAI(SO 4 ) O NO 2 Na 2 SO 4 F A B T T P V Z M A T S K O D T O Z A U N V R A Z T V N V C U M A A M P I L O N B R G Z Z A D E M C L Z T V L A P R M B R C N N fi L T M C N S F O S F O R K A S T A Z R M M E L K A C O P R A D O N V V A fi D S A N T M M U R J N O P Y A T S A K R T N E R T B T A K L R O D R J A Y K A N C F L Z V E M K A D B L B Ç L A M E K A T A F L Ü S M U Y D O S T N A A A O R E K O R I A T R D E K O R A T F A S L I U C E A T C E N N T A U R P E O G A L U L Y A N L I fi R A T M A R Y K E A S O D Y U M D R O K S T S A C T A O A A N P O U S S T N N A Z A N K E R D K A L P A K U R A R G T U A S M fi Ç K M A N Z A S K A L S Y U M K A R B O N A T T R O T D E S A M O A M P I P I R A N I T A F R E A M D S U T A A A R R A Ü K A Z N A fi A L Y P A G A A T P fi A T A A A D A fi T L S O D Y U M B K A R B O N A T A Z T I A P S A A ST A I T A Y F O A T J I Y A D T B K E Z K L S K A C K B A G A M A D A R O R A M R A E A fi A A U D S A L O fi F B A A A Ü A G N T Y A Ü T Ü Y fi O M A R G O M T Ü Ç E A R A S E L F V Z A R A U A K R fi U L F G A G A R N L A F K D A I M A D S A A E T O S A K A Ü N A A E L Ö L K A R F I N O T R D A A F K A L N E D L A K A D A P O A R A Ü M Z F E A Ü A B T G Y M O Ç S E T U O G R O U P E R M N A R A K M V A R R Z I A D U A L I K S N R Ü V R A A A A A D M fi U M A A O O A M V M A L N O E K S Ü Y E Z S L P K A K A Y O Y A U A M B L A A N A G M T A V R E P K L D A A R Ü S B A S A T A K U C Z G R D E U E S V O A A G P O G S A A fi A U A A K A D S M O A F A D E A N Y L E V P A F A V A R T Y I Y A R G N A U T A P A R Z M A V T M E P A T T A T U O B A C I M F Ç A N Y A Ç A R O M A N S A P A N A O A E Z Ö Y P O N P N O I T C A N I A M V K B S G L V T R A N S L A T I O N A K A N K E O Y S A F S C E M A D I L A T E S I R M C U C E K A R E Y N A M P R I Ç A M K T A M fi I R E F T A F L Ü S M U Y N M Ü L A R A S T V U V A K A L 50

45 Asitler - Bazlar Tuzlar Etkinlik 27 Aşağıda harfleri karışık olarak verilmiş asit, baz ve tuzların düzenlenmiş isimlerini, formüllerini karşılarına yazınız. Karıştırılmış isim Düzenlenmiş isim Formül a) T A M İ R P K O S T U D O İ S Y b) F A T M A S Ü Y U M Ü N İ L L c) M A N İ T U T M A N O R Y d) O D U N Y K M A R B O T S A e) S Ü S K A L F A M İ L Y U T f) K A S T İ R İ T İ N g) L O R A K Ü R O Y U M M N h) S İ S F O K A T İ R O F i) P İ T O N T A S M A T U R Y j) A T O M S Ü S D U Y L F k) Ü F Ü R K İ S İ S T A L l) K A L M A S O Y U N K İ R B A T m) M A N Y A K O n) M Ü R K U L Y O R D O S o) S O Y U M D İ K B A R O N T A B Soru 41 Bir tuz ile ilgili aşağıdaki bilgiler veriliyor. Dericilikte ve su yumuşatma işlemlerinde kullanılıyor. Sudaki çözeltisi asidik ya da bazik özellik göstermiyor. alk arasında yemek tuzu olarak adlandırılıyor. Bu tuzun formülü aşağıdakilerden hangisidir? A) KCI B) KNO 3 C) Na 2 SO 4 D) NaCI E) CaCI 2 51

46 Asitler - Bazlar Tuzlar Soru 42 Bir tuz ile ilgili aşağıdaki bilgiler veriliyor. Suya sertlik veren iyonları karbonat halinde çöktürerek suların yumuşatılmasında kullanılır. Diş macunlarında sürtünme oluşturucu ve p yükseltici olarak kullanılır. alk arasında soda olarak adlandırılır. Bu tuzun formülü aşağıdakilerden hangisidir? A) KNO 3 B) Na 2 CO 3 C) Na 2 SO 4 D) CaCO 3 E) N 4 CI Soru 43 Bir tuz ile ilgili aşağıdaki bilgiler veriliyor. Gübre yapımında kullanıldığında bitkilerin kalite ve verimini arttırır. avai fişek ve karabarut yapımında kullanılır. Potaskostik ve kezzabın tepkimesi sonucu oluşan bir tuzdur. Bu tuzun formülü aşağıdakilerden hangisidir? A) KNO 3 B) Na 2 CO 3 C) CaSO 4 D) N 4 NO 3 E) NaNO 3 Soru 44 CaSO 4 bileşiğiyle ilgili aşağıdakilerden hangisi yanlıştır? A) İnşaat sektöründe sıcak soğuk yalıtım malzemesi ve ses izolatörü olarak kullanılır. B) Kağıt ve pamuklu tekstilde beyaz boya ve dolgu maddesi olarak kullanılır. C) Ca(O) 2 bazı ile NO 3 asidinin tepkimesinden elde edilir. D) Tarımda toprağın p dengesini sağlamak için kullanılır. E) alk arasında alçı taşı olarak bilinir. Soru 45 Bir tuz ile ilgili aşağıdaki bilgiler veriliyor. Mermer ve tebeşirin ana maddesidir. Isıtıldığında 1000 C civarında kireç oluşturur. Cam ve seramik üretiminde kullanılır. alk arasında kireç taşı olarak adlandırılır. Bu tuzun formülü aşağıdakilerden hangisidir? A) Na 2 SO 4 B) KNO 3 C) CaSO 4 D) CaCO 3 E) Na 2 CO 3 52

47 Asitler - Bazlar Tuzlar Soru 46 Bir tuz ile ilgili aşağıdaki bilgiler veriliyor. Kontroplak yapıştırıcılarının yapımında ve bazı sentetik yapıştırıcıları kurutmada kullanılıyor. Tekstil ve deri sektöründe boyama, baskı ve parlatma işlemlerinde kullanılıyor. Kozmetik sektöründe şampuanı kıvamlaştırmak amaçlı kullanılıyor. Gübre, kurupil ve patlayıcı yapımında kullanılıyor. alk arasında nişadır olarak adlandırılıyor. Bu tuzun formülü aşağıdakilerden hangisidir? A) NaNO 3 B) N 4 CI C) N 4 NO 3 D) Na 2 SO 4 E) KNO 3 Soru 47 Formülü N 4 NO 3 olan tuzla ilgili, I. Kimyasal adı, amonyum nitrattır. II. Suda iyi çözünen asidik bir tuzdur. III. Tarımsal gübre ve patlayıcı yapımında kullanılır. ifadelerinden hangileri doğrudur? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) I ve III E) I, II ve III Soru 48 Amonyum fosfat tuzlarıyla ilgili, I. Tarımsal gübre olarak kullanılırlar. II. Formülleri (N 4 ) 2 PO 4 ve N 4 2 PO 4 tür. III. Amonyak ile sülfürik asidin tepkimesi sonucu oluşurlar. ifadelerinden hangileri yanlıştır? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve III E) II ve III Soru 49 Bir tuzla ilgili aşağıdaki bilgiler veriliyor. Boyama işlemlerinde mordan olarak yani boyanacak tekstil materyalini boyamaya hazır hale getirme işlemlerinde kullanılır. Kağıt, tekstil ve ilaç sanayinde yapıştırıcı, berraklaştırıcı ve stabilizatör olarak kullanılır. Formülü AI 2 (SO 4 ) 3 tür. Bu tuzun kimyasal adı aşağıdakilerin hangisinde doğru verilmiştir? A) Sodyum sülfat B) Kalsiyum karbonat C) Kalsiyum sülfat D) Alüminyum sülfat E) Alüminyum fosfat 53