Ankara İlinde Buğ day Çeşitlerinin Yaygınlığ ı ve Ekonomik Analizi. Sevinç KARABAK1 Neriman ÖZKAN3.

Transkript

1 Ankara İlinde Buğ day Çeşitlerinin Yaygınlığ ı ve Ekonomik Analizi Sevinç KARABAK1 Çiğ dem BOZDEMİR2 Rahmi TAŞCI2 1Zir. Müh. Tarla Bitkileri Merkez Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü -Ankara 2Zir.Y.Müh. Tarla Bitkileri Merkez Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü -Ankara 3Yük.Ev Eknm. Tarla Bitkileri Merkez Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü -Ankara Neriman ÖZKAN3 Reyhan DEMİRTAŞ1 Özet İnsan beslenmesinde temel gıda maddelerinden biri olan buğday dünyada stratejik ürünlerin başında gelmektedir. Nüfusun giderek artış eğilimi göstermesi diğer ülkelerde olduğu gibi ülkemizi de sürdürülebilirlik çerçevesinde gıda güvenliği ve güvencesinin sağlanmasına yönelik üretim politikaları geliştirmeye yönlendirmektedir. Türkiye de buğday, beslenmedeki ve stratejik öneminin yanı sıra kırsal alanda yaşayan halkın en önemli gelir kaynaklarından biridir. Bu nedenle; ülkemizde gıda güvenliği ve güvencesinin sağlanması, üretici gelir düzeyinin yükseltilmesi amacıyla yeni çeşit ve teknoloji geliştirmeye yönelik araştırmalar önem kazanmıştır. Islah araştırmaları 1926 yılında başlatılmış ve günümüze kadar 139 ekmeklik, 51 adet makarnalık buğday çeşidi tescil edilmiştir. Çeşitler içerisinde üretimde yer alanlar üretici ve ülke ekonomisine büyük katkı sağlamıştır. Ancak geliştirilen çeşit ve teknolojilerin yaygınlığı ve etkilerinin ölçülmesi konusunda yapılan araştırmalar oldukça yetersizdir. Çalışmada, Ankara ilinde buğday çeşitlerinin yaygınlık oranı, derecesi ve karlılığının belirlenmesi temel amacı oluşturmuştur. Bu amaçla; buğday tarımının yoğun olduğu yerleşim yerleri ekmeklik, makarnalık buğday kuru-sulu olmak üzere 2 sistem dikkate alınarak gayeli örnekleme metoduyla ilçeler ve köyler belirlenmiştir. Neyman yöntemine göre ise anket sayısı hesaplanmıştır. Birincil verilerin elde edilmesinde 2007, 2010 ve 2011 yıllarında hasat sonrası çiftçilerle yüz yüze görüşmek suretiyle anket yöntemi uygulanmıştır. Araştırma sonucunda yıllar itibariyle çeşitlerin yaygınlığında ve ekilen çeşit sayısında farklılıklar gözlenmiş ve yeni çeşitlerin yaygınlık oranının arttığı, Bezostaja-1 çeşidinin azaldığı görülmüştür. Özellikle kuru alanlarda yeni geliştirilen çeşitlerin üretici gelirine Bezostaja-1 çeşidine oranla daha fazla katkı sağladığı belirlenmiştir. Anahtar Kelimeler: buğday çeşitleri, yaygınlık, ekonomik analiz, Ankara, Adoption and Economic analyses of Wheat Varieties in Ankara Abstrac Wheat is the leading strategic crop in the world as an essential food in human nutrition. The increasing tendency of population directs Turkey to develop production policies for food security and assurance as part of sustainability. In addition to its importance in nutrition and strategy wheat is the essential source of income for people live in rural area. Therefore to provide food security and assurance and to increase income level of producer in Turkey the research towards novel varieties and technologies have gained importance. The breeding research was begun in 1926 and 139 bread wheat varieties, 51 durum wheat varieties were released until now. The varieties that are being produced has a big contribution to the producer and country economy. However the research is insufficient on the measurement of extensity and effects of the varieties and technologies developed. The aim of the research is to determine extensity rate, degree and density of the wheat varieties in Ankara. Two systems (bread wheat-durum wheat and irrigated-dry farming) were considered in intensive wheat areas. Towns and villages were determined using aimed sampling method and the number of questionnaire was calculated according to Neyman method. Face-to-face questionnaire method was used with the farmers after harvest in 2007, 2010 and 2011 in obtaining primary data. In the research some differences were observed in terms of adoption of varieties and number of varieties sown by years. adoption rate of novel varieties increased but Bezostaja-1 decreased. Especially income of novel varieties in dry farming areas has been much more than that of Bezostaja-1. Key Words: wheat varietes, adoption, economic analyses, Ankara 1. Giriş Buğday insan beslenmesinde önemli bir yer tutmaktadır. Aynı zamanda stratejik bir ürün konumundadır. Dünya nüfusunun artış eğiliminde olması nedeniyle sürdürülebilir bir gıda güvencesi ve güvenirliliğinin sağlanması amacıyla geliştirilen politikalarda kalite ve verimlilik esas tutulmaktadır. Türkiye için kırsal alanda yaşayan halkın önemli gelir kaynaklarından ve gıda sanayinin temel hammaddelerinden biri olması da buğdayın önemini arttırmaktadır. Türkiye dünya buğday üretiminde 17.7 milyon ton üretimi ile ilk on ülke arasında yer almaktadır ve tahıllar içerisinde en fazla ekim alanına sahiptir (FAO, 2011). Üretimi arttırmanın yolu ekim alanlarının sınırlı olması sebebiyle verimliliği arttırmaya bağlıdır. Bütün bu endişe ve gereklilikler ülkeleri daha kaliteli ve verimli çeşit geliştirmeye yönlendirmiştir. 694

2 Tarım, Yoksulluk ve Kalkınma Bu amaçla ıslah çalışmalarına ağırlık verilmiştir. Türkiye de ıslah araştırma faaliyetleri 1926 yılında Buğday Araştırma İstasyonlarının kurulması ile başlamıştır. Bugüne kadar 139 adet ekmeklik, 51 adet makarnalık buğday çeşidi tescil edilmiştir (TTSM). Bu çeşitlerin tamamına yakını (ekmeklik buğday çeşitlerinin %99 u, makarnalık buğday çeşitlerinin %98 i) kamuya (Tarımsal Araştırmalar ve Politikalar Genel Müdürlüğü) ait araştırmalar sonucu geliştirilmiştir. Özel kuruluşların payı da son yıllarda giderek artış göstermektedir. Özellikle kendine döllenen buğday gibi bitkilerde özel sektör tohumculuğunda önemli gelişmeler kaydedilmiştir. Tohumculuk sektöründe görülen bu değişimlerin üreticiye de yansıdığı bu araştırma sonucunda ifade edilebilir. Ülke ekonomisine büyük katkı sağlayan yeni çeşitlerin yaygınlık durumu ve etkileri konusunda yapılan çalışmalar oldukça yetersizdir. Olgun ve ark. (1999) araştırma enstitülerince tescil ettirilen buğday çeşitleri ile yerel buğday çeşitlerine ait verim ve verim komponentlerini karşılaştırmışlar ve tüm karakterler açısından tescilli çeşitlerin yerel çeşitlere göre daha üstün olduğunu belirlemişlerdir. Küçükçongar ark. (2006) tarafından İç Anadolu ve Geçit Bölgesinden 8 ilde yapılan araştırma da çiftçilerin araştırma kuruluşlarının çalışmalarından ne derece haberdar oldukları, yeni gelişmelerin ne derecede çiftçiye aksederek uygulama alanı bulduğu tespit edilmeye çalışılmıştır. Çiftçilerin ektikleri buğday tohumunun sertifikalı olma durumu araştırılmış ve genel olarak işletmelerin %38.80 inin sertifikalı tohum alarak ektikleri belirlenmiştir. Sertifikalı tohumluğu en yoğun kullanan il Ankara (%63.16) en düşük ise Karaman (%25.00) bulunmuştur. Ankara ilinde kuru alana ekilen ekmeklik buğdayların ortalama verimi 212 kg/da dır. En fazla ekilen kuru ekmeklik buğday çeşidi %67.17 ile Bezostaja-1 (206 kg/da) olup bunu %19.18 ile Demir-2000 (235 kg/da), %7.81 ile İkizce-96 (221 kg/da) takip etmektedir. Ankara ilinde kuru alanda ekmeklik buğday ortalama üretim masrafı TL/da, GSÜD (ana ürün+yan ürün) TL/da olarak belirlenmiştir. Ankara ilinde sulu alana ekilen ekmeklik buğdayların ortalama verimi 389 kg/da dır. En fazla ekilen sulu ekmeklik buğday çeşidi %84.23 ile Bezostaja-1 (376 kg/da) olup bunu %7.54 ile Demir-2000 (409 kg/da), %5.94 ile Ukrayna (538 kg/da) takip etmektedir. Ankara ilinde sulu alanda ekmeklik buğday ortalama üretim masrafı TL/ da, GSÜD (ana ürün+yan ürün) TL/da olarak belirlenmiştir. Mazid (2009) ve arkadaşlarının yürütmüş olduğu çalışmada 2008 yılında buğday üretimin yaygın olduğu Konya, Ankara, Diyarbakır, Adana ve Edirne illerinde her ilde birer çeşit olmak üzere ulusal ve uluslar arası ortaklı programlarda geliştirilen toplam 5 buğday çeşidi izlenmeye alınmıştır. İzlenen bu çeşitler son 15 yıl içinde geliştirilen yeni buğday çeşitleri ve daha önce geliştirilen buğday çeşitleri ile karşılaştırılarak yaygınlık durumu ve ekonomik etkisi değerlendirilmiştir. Çalışma sonucunda, 5 izlenen, 13 eski ve 27 adet ise yeni buğday çeşidi olmak üzere araştırma alanında toplam 45 buğday çeşidinin üretiminin yapıldığı ve yeni geliştirilen buğday çeşitlerinin eski buğday çeşitlerine göre verimlerinin ve ülke ekonomisine katkısının daha fazla olduğu belirlenmiştir. Taşcı (2011) tarafından Ankara ilinde buğday yetiştiriciliğinde, Tarımsal Araştırmalar ve Politikalar Genel Müdürlüğü tarafından yılları arasında geliştirilen buğday çeşitlerinin kullanılma durumu ve işletme, yöre ve ülke ekonomisine katkısı araştırılmıştır. İncelenen işletmelerde 10 farklı buğday çeşidinin ekiminin yapıldığı, araştırma alanındaki buğday ekilişinin %48 inin TAGEM tarafından geliştirilen çeşitlerin oluşturduğu belirlenmiştir. Yeni geliştirilen çeşit ve teknolojilerin üreticiler tarafından kabul görüp görmediği konusunda yapılan araştırma sayısının az olması nedeniyle bu çalışma yürütülmüştür. Yapılan Araştırma sonucunda literatürlerde belirtilen konulara benzer sonuçların yanı sıra oldukça farklı sonuçlar da elde edilmiştir. Araştırmanın yürütüldüğü Ankara ili Orta Anadolu Bölgesinde buğday ekilen alanın yaklaşık %30 unu ( da) üretimin yaklaşık %33 ünü ( ton) oluşturmaktadır. Buğday ekilen alanın yaklaşık %93 ünde ekmeklik, %7 sinde makarnalık buğday ekilmektedir (T U K 2010). Anket faaliyeti yürütülen ilçeler Ankara ili ekmeklik buğday ekilen alanının yaklaşık %65 ni, makarnalık buğday ekilen alanın yaklaşık %80 nini temsil etmektedir (Çizelge 1). A raştırm a Y ap ılan İlçeler Çizelge 1. Araştırma yapılan alanın buğday ekim, üretim ve verim istatistikleri (2010) E K M E K L İK B U ĞD A Y M A K A R N A L IK B U ĞD A Y T O P L A M B uğday E k im E kim A lanı (da) Ü retim (ton) V erim (kg/da) E k im A lan ı (da) Ü retim (ton) V erim (kg/da) A lan ı (da) Akyurt Bala Gölbaşı Güdül Haymana Kazan Polatlı Şereflikoçhisar TO PLA M A N K A R A G E N E L T O P L A M I Araştırma Alanının Genel Toplamdaki Oranı Kaynak: TÜİK (2010) 695

3 2. Materyal ve Yöntem Çalışmada, Ankara ilinde buğday tarımının yoğun olduğu yerleşim yerleri ekmeklik, makarnalık buğday kuru-sulu olmak üzere 2 sistem dikkate alınarak gayeli örnekleme metoduyla ilçe ve köyler belirlenmiştir. Neyman yöntemine göre ise anket sayısı hesaplanmıştır. Bu amaca yönelik olarak; 2007, 2010 ve 2011 yıllarında hasat sonrası çiftçilerle yüz yüze görüşerek anket yapılm ıştır yılında 130 anket, 2010 ve 2011 yıllarında 167 şer anket yapılmıştır (Çizelge 2). Seçilen ilçeler Ankara ili buğday ekim alanının %65.6 sını temsil etmektedir. Yıllar itibariyle farklılığı gözlemlemek amacıyla 2010 ve 2011 yıllarında aynı köylerde ve mümkün olduğunca aynı üreticilerle görüşülmeye çalışılm ıştır. İLÇELER Çizelge 2. Anket Yapılan İlçe, Köy ve Anket 2007 YILI 2010 YILI 2011 YILI Köy Anket Köy Anket Köy Akyurt Bala Gölbaşı Güdül Haymana Kazan Polatlı Şereflikoçhisar TOPLAM Anket Anketlerle demografik özellikler, işletmenin arazi varlığı, üretim deseni, buğday üretimi ve hangi buğday çeşitlerinin tercih edildiği, sertifikalı tohum kullanım ı, buğday üretiminde fiziki girdi kullanımı, çiftçinin buğday pazarlamasındaki tutum ve davranışları, buğday satış fiyatları ve çeşitler arasındaki fiyat farklılıkları gibi konular incelenmiştir. Ancak bu çalışmada çeşitlerin yaygınlığı ve karlılığı konusunda bilgi verilmiştir. Anket yolu ile elde edilen verilerin birbirleri ile olan ilişkilerinin belirlenmesinde çapraz tablolar, buğday maliyetinin ekonomik analizinde kısmi bütçe analizi kullanılmıştır. Buğday çeşitlerinin yaygınlık oranı ve derecesinin belirlenmesi, çalışmanın temel amacını oluşturmuştur. Yaygınlık Oranı; toplam buğday eken üretici sayısı içinde çeşidi eken üreticilerin oranını, Yaygınlık Derecesi; buğday ekilen toplam alan içinde o çeşidin ekildiği alanın oranını ifade eder. Yaygınlık oram etki değerleme çalışmalarında önemli indikatörlerden biridir. Bu indikatör büyük oranda, üreticilerin sosyo-ekonomik karakterleri, çeşidin kurağa, hastalık ve zararlılara dayanıklılığı, çevre politikası ve diğer iklimsel faktörlere bağlı olarak çeşidin güvenilirliğinin ve karlılığının bir göstergesidir (Mazid ve ark 2009). Çeşitlerin karlılığı her buğday çeşidinin birim alandan elde edilen Brüt Kar değeri dikkate alınarak ölçülmüştür. Buğday için Brüt Kar, toplam üretim değerinden toplam değişen masrafların çıkarılması ile hesaplanmıştır. Toplam üretim değeri buğday ve saman veriminin para cinsinden değerini, toplam değişen masraflar tohum, gübre, toprak işleme, bakım, mücadele, ilaç vb. masrafların toplamını ifade eder. 3. Bulgular ve Tartışma 3.1 Üreticilerin Genel Özellikleri ve İşletme Varlıkları Tarımsal işletmelerde üretim faaliyetinde kullanılan girdi kaynakları 5 ana başlıkta sınıflandırılabilir. Bunlar; doğal, fiziksel, finansal, insan ve sosyal sermayelerdir ve bu Sürdürülebilir Geçim Yaklaşım ı olarak adlandırılmaktadır (Carney,1998). Doğal sermaye özellikle işletmelerin finansal statüsünü, fiziki sermaye ise refah düzeyini ortaya koymada önemli birer unsurdur (Dfid, 2001). Anket yöntemi ile görüşülen İşletmelerin genel karakteristik özellikleri sermaye gruplarına göre (doğal, fiziki, insan ve sosyal sermaye) Çizelge 3. de sınıflandırılmıştır. İşletmelerin ortalama arazi büyüklüğünün yıllar itibariyle 2007 de 315 da, 2010 da 338 ve 2011 de 353 da olduğu görülmektedir. İşletmelerin büyük bir kısmında traktör bulunmaktadır ve birden fazla traktöre sahip işletmelerde mevcuttur. Çoğunlukla ilk/orta eğitim seviyesinde (ortalama %81.2) olan üreticilerin yaş ortalaması yaklaşık 53 düzeyinde olup, ortalama 32 yıllık tarımsal deneyime sahiptirler. Üreticilere yoksulluk gruplamasında kendilerini nasıl tanımladıkları sorulduğunda, büyük bir çoğunluğu kendilerini normal düzeyde tanımlarken, ortalama %10.4 ü yoksul olarak tanımlamıştır. Önemli sosyal unsurlar içerisinde yer alan kooperatiflere üyelik durumu ve işletme sahiplerinin toplum içerisindeki statüleri de çalışmada değerlendirmeye alınmıştır. Y ıllar itibariyle %48, 53 ve 72 sinin kooperatiflere üye olduğu görülmektedir. Ortalama %16 sı bulundukları çevrede lider olduklarını, yaklaşık %47 si bazen aktif, %9 u ise aktif olmadıklarını belirtmişlerdir. 696

4 Tarım, Yoksulluk ve Kalkınma Çizelge 3. İşletmelerin sermaye gruplarına göre genel karakteristik özellikleri Sermaye Unsurları a. Doğal Sermaye Ekilebilir arazi (da) Toplam sulu arazi (da) Öz mülk arazi (da) Ortak arazi (da) Kiralanan arazi (da) b. Fiziki Sermaye (% üretici oranı) Traktör sahipliği Dükkan sahipliği Araba sahipliği B.Baş hayvan sahipliği K.Baş hayvan sahipliği c. insan Sermayesi Hane büyüklüğü (kişi) Üreticinin yaşı Üreticinin tarımsal deneyimi (yıl) Üreticinin eğitim seviyesi - Okuma yazma bilmeyen Okur-yazar Ilk/Orta , Lise Y.Okul-Üniversite Üreticinin yoksulluk gruplaması Çok yoksul Yoksul Normal Zengin d. Sosyal Sermaye Kooperatif üyelik oranı Toplum içindeki statü - Lider Çok aktif Bazen aktif Aktif değil Buğday Çeşitlerinin Yaygınlığı : 2007 yılında yürütülen çalışmada çeşitler ekmeklik ve makarnalık olarak sınıflandırılmış, ekmeklik buğdaylar Bezostaja-1 çeşidi ile karşılaştırılmıştır. Makarnalık buğday ekilişinin az olması nedeniyle değerlendirmeye alınmamıştır yılı sonuçlarına göre araştırma alanında 11 ekmeklik, 2 makarnalık (Kızıltan-91, Ç-1252) buğday çeşidi ekilmektedir. Araştırma alanında ekilen çeşitlerin yaygınlık oran ve dereceleri Çizelge 4. de gösterilmektedir. Bezostaja-1 çeşidi kuru alanda yaklaşık %84, sulu alanda %73 ile en fazla yaygınlık oranına sahiptir. Anket sonuçlarına göre en yüksek verim kuru alanlarda Pehlivan, sulu alanlarda Ukrayna (popülasyon) çeşidinden elde edilmiştir. Bezostaja-1 i kuruda Gerek-79, Ukrayna (popülasyon) ve Kırgız, suluda ise Ukrayna ve Pehlivan çeşitleri izlemektedir. Ukrayna (popülasyon), özel sektör tarafından tescil ettirilen Krasunia Odeska diğer bir isimle Ukrayna çeşidinden farklı olarak popülasyon karakterlidir. Bu nedenle ayrı bir çeşit olarak değerlendirmeye alınmıştır. Özellikle Polatlı ilçesinde sulu alanlarda üretilmektedir. 697

5 Çizelge 4. Ankara ili kuru ve sulu alanlarda ekilen ekmeklik buğday çeşitlerinin yaygınlığı ve verimi (2007 Y ılı) Yaygınlık Oranı Yaygınlık Derecesi Verim (Kg/da) Bezostaja Gerek Ukrayna (Popülasyon) Kırgız Pehlivan Demir Gün Kıraç Diğer Toplam/Ortalama yılında ekilen çeşit sayısının 17 ye yükseldiği ve Bezostaja-1 çeşidinin 2007 yılına göre kuru alanda yaygınlık oranının yaklaşık %31 oranında azaldığı görülmektedir. Bezostaja-1 in yerini büyük oranda Tosunbey çeşidinin aldığı bunu Ukrayna (popülasyon) ve Pehlivan çeşitlerinin takip ettiği görülmektedir. Ukrayna (popülasyon) çeşidi ekim alanı olarak Tosunbey çeşidinden daha fazladır (Çizelge 6). Yaygınlık oranı %1 in altında olanlar (Toros, Sönmez, Albatros, İkizce-96 ve Altay-2001) diğer çeşitleri oluşturmaktadır. Suluda 12 çeşit tespit edilmiştir. Quality, Flamura-85, May 8462, Fırat-93 ve Toros çeşitleri diğer çeşitler içerisinde değerlendirmeye alınmıştır. Bezostaja-1 çeşidinin yaygınlığının 2007 yılına göre yaklaşık %70 oranında azaldığı. Krasunia Odeska, Tosunbey, Ukrayna (popülasyon), Esperia ve Pehlivan çeşitlerinin bölgede daha fazla yaygınlaşmaya başladığı görülmüştür. Yaygınlık düzeyi olarak Bezostaja-1 ilk sırada yer almasına rağmen Ukrayna (popülasyon) çeşidi ekim alanı açısından ilk sırada bulunmaktadır. Anket sonuçlarına göre hem kuru hem sulu alanlarda Krasunia Odeska en fazla verime ( kg/da) sahiptir (Çizelge 5). Çizelge 5. Ankara ili kuru ve sulu alanlarda ekmeklik buğday çeşitlerinin yaygınlığı (2010Yılı) Yaygınlık Oranı Yaygınlık Derecesi Verim (Kg/da) Bezostaja Tosunbey Ukrayna (Popülasyon) , Pehlivan Esperia Demir Krasunia Odeska Gerek Flamura Katea Bayraktar Gün Albatros Odeska Diğer Toplam/Ortalama Yaygınlık oranına göre 2011 yılında kuru alanlarda Bezostaja-1, Tosunbey, Esperia ve Ukrayna (popülasyon) ilk sıralarda bulunmaktadır ve toplamda 15 farklı çeşit belirlenmiştir. Gün-91, Flamura-85, Sönmez, Gerek-79, İkizce-96 ve Bayraktar-2000 çeşitlerinin yaygınlık oranları düşük olduğundan diğer çeşitler olarak sınıflandırılmış ve verimlerinin ortalaması alınmıştır. Bezostaja yılına oranla %54 azalma göstermiştir yılında dekara 428 kg ile Esperia çeşidi en fazla verime sahip olmuştur. (Çizelge 6) yılında yürütülen çalışmada sulu alanda yetiştirilen ekmeklik buğday çeşitlerinde diğer yıllara oranla farklılık olduğu görülmektedir. Esperia yaklaşık %28 yaygınlık oranı ve %35 yaygınlık derecesi ile ilk sıradadır, sırasıyla Kra- 698

6 Tarım, Yoksulluk ve Kalkınma sunia Odeska, Bezostaja-1, Tosunbey ve Pehlivan Esperia çeşidini takip etmektedir. Quality çeşidinin yaygınlığı düşük olmasına rağmen ekim alanı olarak yüksek düzeydedir. Verim açısından incelendiğinde Esperia çeşidinden dekara ortalama 650 kg verim elde edilmiştir (Çizelge 6). Çizelge 6. Ankara ili kuru ve sulu alanlarda ekmeklik buğday çeşitlerinin yaygınlığı (2011 Yılı) Yaygınlık Oranı Yaygınlık Derecesi Verim (Kg/da) Bezostaja Tosunbey Esperia Ukrayna (Popülasyon) Krasunia Odeska Pehlivan Demir Albatros Odeska Katea Quality Diğer Toplam/Ortalama Üç yıllık çalışmanın sonuçları birlikte değerlendirildiğinde çeşitlerin değişimi daha net olarak ortaya çıkmaktadır. Bezostaja-1 çeşidinin kuru alanlarda yaygınlık oranının %83.4 den %38.3 e, Gerek-79 çeşidinin %7.8 den %1.1 e düştüğü görülmektedir (Şekil 1.). Araştırmanın ilk yılında çalışmanın yürütüldüğü alanlarda bazı buğday çeşitlerine rastlanılmazken son iki yılda yaygınlıklarının büyük bir oranda arttığı görülmüştür. Bu çeşitlerden biri olan Tosunbey çeşidi 2007 yılında %0.1den daha düşük yaygınlık oranına sahip olmasına rağmen 2011 yılında %19 a yükselmiştir. Aynı durumda 2007 yılında ekilişi olmayan Esperia çeşidinin 2011 yılında %10.3 oranında yaygınlaştığı izlenmiştir. Araştırma alanında ekilmeye başlayan diğer bir çeşit ise Krasunia Odeska çeşididir. Bu sonuç; 2007 yılından 2011 yılına kadar yaygınlık oranında %45 düşüş görülen Bezostaja-1 çeşidinin yerini Tosunbey, Esperia, Krasunia Odeska ve Ukrayna (popülasyon) çeşitlerinin aldığını göstermektedir. 699

7 Sulu alanlarda da kuruya benzer bir sonuç gözlenmiş olup, 2007 yılında %73.3 olan Bezostaja-1 çeşidinin yaygınlık oranı 2011 yılında %20.7 ye inmiştir. Bezostaja-1 den farklı olarak 2007 yılında yaygın olmayan çeşitlerden Tosunbey in 2011 yılında % 10.3 e, Krasunia Odeska çeşidinin % 20.7 ye ve Esperia çeşidinin ise % 27.6 ya yükseldiği görülmektedir Kısmi Bütçe Analizi yöntemi kullanılarak çeşitlerin ekonomik analizi yapılmış ve standart olarak Bezostaja-1 çeşidi alınmıştır. Kısmi Bütçe Analizi genel olarak işletme de uygulanacak bir değişikliğin veya yeni bir tekniğin uygulanmasında ortaya çıkabilecek karlılığı belirlemede kullanılmaktadır ve işletmecinin karar vermesine yardımcı olur. Buğdaydan birim alandan elde edilen Brüt Kar değeri; toplam üretim değerinden toplam değişen masrafların çıkarılması ile hesaplanmıştır. Hesaplamalara ürün destekleri de dahil edilmiştir. Üretim faaliyetinde kullanılan girdilerin fiyatlarında çiftlik avlusu fiyatları dikkate alınmıştır. Çizelge 7. incelendiğinde 2007 yılı sonuçlarına göre kuru alanlarda Kırgız 95, Demir-2000 ve Ukrayna (Popülasyon) çeşitlerinin Bezostaja-1 çeşidinden dekara ortalama 13 TL daha karlı olduğu görülmektedir. Suluda brüt kar oranları birbirine yakın bulunmuştur. Çizelge 7. Ankara ili kuru ve sulu alanlarda ekmeklik buğday çeşitlerinin ekonomik analizi (2007 Yılı) Toplam Değişen Masraf Toplam Gelir Kısmi Bütçe Analizi Bezostaja Gerek Ukrayna (Popülasyon) Kırgız Demir Pehlivan yılı verilerine göre kuru alanlarda Bezoztaja-1 çeşidine oranla Esperia nın brüt karı dekara 123 TL, Demir in 75 TL ve Tosunbey in 64 TL daha yüksek olduğu görülmüştür. Sulu alanlarda ise Esperia ve Krasunia Odeska çeşitlerinin brüt karı yüksek olmasına rağmen Ukrayna (popülasyon), Pehlivan ve Demir-2000 çeşitlerinin düşük olduğu belirlenmiştir (Çizelge 8). Çizelge 8. Ankara ili kuru ve sulu alanlarda ekmeklik buğday çeşitlerinin ekonomik analizi (2010 Yılı) Toplam Değişen Masraf Toplam Gelir Kısmi Bütçe Analizi Bezostaja Esperia Krasunia Odeska Demir Tosunbey Pehlivan Ukrayna (Popülasyon)

8 Tarım, Yoksulluk ve Kalkınma 2011 yılı sonuçlarına göre kuruda Esperia, Ukrayna(popülasyon), Krasunia Odeska ve Tosunbey çeşitleri brüt karı B ezostaja-l den yüksek olan çeşitlerdir. Sulu alanlarda ise Quality ve Esperia çeşitleri yüksek bulunmuştur (Çizelge 9). Çizelge 9. Ankara ili kuru alanda ekmeklik buğday çeşitlerinin ekonomik analizi (2011 Yılı) Toplam Değişen Masraf Toplam Gelir Kısmi Bütçe Analizi Bezostaja Tosunbey Esperia Ukrayna (Popülasyon) Krasunia Odeska Quality Sonuç Ankara ilinde 3 yıl ( ) yürütülen bu araştırma sonucunda yıllar itibariyle ekmeklik buğday çeşitlerinin yaygınlığında ve ekilen çeşit sayısında önemli değişimler gözlemlenmiştir. Kuru alanlarda ekmeklik buğdaylarda en önemli değişim Bezostaja-1 çeşidinde izlenmiş ve çeşidin yaygınlığının %83.4 oranından %38.3 oranına indiği belirlenmiştir. Benzer bir durumda olan Gerek-79 çeşidinin yaygınlık oranı %7.8 den %1.1 e düşmüştür. Araştırmanın ilk yılında bazı buğday çeşitlerine rastlanılmazken son iki yılda yaygınlıklarının büyük bir oranda arttığı görülmüştür. Bu çeşitlerden biri olan Tosunbey çeşidi 2007 yılında %0.1 den daha düşük yaygınlık oranına sahip olmasına rağmen 2011 yılında %19 a yükselmiştir. Yine aynı şekilde 2007 yılında ekilişi olmayan Esperia çeşidinin 2011 yılında %10.3 oranında yaygınlaştığı izlenmiştir. Sahada ekilmeye başlayan diğer bir çeşit ise Krasunia Odeska çeşididir. Bu durum; 2007 yılından 2011 yılına kadar yaygınlık oranında %45 düşüş görülen Bezostaja-1 çeşidinin yerini Tosunbey, Esperia, Krasunia Odeska ve Ukrayna (Popülasyon) çeşitlerinin aldığını göstermiştir. Sulu alanlarda da 2007 yılında yaygınlık oranı %73.3 olan Bezostaja-1 çeşidinin 2011 yılında %2.7 ye düştüğü belirlenmiştir yılında yaygın olmayan çeşitlerden Tosunbey çeşidi 2011 yılında % 10.3 e, Krasunia Odeska % 20.7 ye ve Esperia ise %27.6 ya yükselmiştir. Çeşitler verim yönünden karşılaştırıldığında genel olarak ekilen çeşitlerden Bezostaja-1 ve Gerek-79 çeşitlerinden kuru alanlarda %11-%50 arasında, sulu alanlarda %11-%26 arasında daha yüksek verim alındığı tespit edilmiştir. Makarnalık buğday ekim alanının az olması nedeniyle analiz sonuçları değerlendirmeye alınmamıştır. Ancak bölgede en yaygın ekilen makarnalık buğday Kızıltan-91 çeşididir. Araştırmanın diğer önemli bir amacı yeni geliştirilen çeşitlerin eski çeşitlere oranla karlılığını belirlemektir. Üç yıllık çalışma sonucunda kuru alanlarda yeni çeşitlerden, eski çeşitlere oranla daha fazla gelir elde edildiği tespit edilmiştir. Yeni çeşitler üretici gelirine Bezostaja-1 çeşidine oranla 2007 yılında dekara ortalama 13 TL, 2010 yılında yaklaşık 64 TL ve 2011 yılında 40 TL daha fazla katkı sağlamıştır. Çeşit seçiminde birçok faktör etkili olmaktadır. Çeşidin verim ve kalite özellikleri, iklime uygunluğu, kurağa, soğuğa, hastalık ve zararlılara dayanıklılığının yanı sıra sanayinin tercihi, Toprak Mahsulleri Ofisi nin kalite kriterlerine göre buğday fiyatı belirlemesi ve sertifikalı tohuma destek verilmesi de diğer önemli faktörler arasında yer almaktadır. Sonuç olarak; yeni geliştirilen çeşitlerin Bezostaja-1 e oranla karlılık açısından üretici gelirine ve refahını arttırmaya önemli bir katkı sağladığı belirlenmiştir. Bu çeşitlerin verimlerinin yüksek olmasının da karlılık açısından etkili olduğu söylenebilir yılında eski çeşitlerin yaygınlığı yüksek olmasına rağmen son iki yılda bu oran önemli ölçüde azalmıştır. Yayım çalışmalarının ve özellikle üretici, yayımcı, araştırmacı koordinasyonunun bu değişimde büyük bir payı olduğu düşünülmektedir. Aynı zamanda son yıllarda gelişme gösteren özel sektör tohumculuğunun da etkili olduğu sonucuna varılmıştır. Kaynaklar Anonim, Anonim Anonim, 2011.Commodities by country. Economic and Social Department, FAO, Rome, Italy es/ess/top/country.html Barkley, A.P. and Porter, L.L., The determinants of wheat variety selection in Kansas, American Journal of Agricultural Economics, 78(1): DFID, Sustainable livelihoods guidance sheets. Department for International Development (DFID), London, UK. Küçükçongar, M., Cevher, C., Kan, M., Kan, A., Taner, S., Hekimhan, H., Arısoy, Z., Taner, A., Kaya, Y., Karabak, S., Atalay, A., Bolat, N., Çekiç, C., Atmaca, E., Avcıoğlu, R Orta Anadolu ve Batı Geçit Bölgesinde Buğday Üretiminde Kullanılan Teknolojilerin Belirlenmesi, TAGEM/TA/04/03/01/007, Ankara. Mazid, A. Amegbeto.K.N., Keser M., Alexey M., Peker K., Bağcı A., Akın M., Küçükçongar, M., Kan, M., Karabak, 701

9 S., Semerci A., Altıkat A., Yakutbay Ş., 2009, Adoption and Impacts of Improved Winter and Spring Wheat Varieties in Turkey, ICARDA-Allepo/SURİYE Olgun, M. Partigöç. F. ve Yıldırım. T., Bazı Buğday Çeşitlerinde Fizyolojik Ölçümler Üzerine Bir Araştırma. Orta Anadolu da Hububat Tarımının Sorunları Ve Çözüm Yolları Sempozyumu Haziran. Konya. Taşcı, R Türkiye de TAGEM (Tarımsal Araştırmalar Genel Müdürlüğü) Tarafından Yılları Arasında Geliştirilen Buğday Çeşitlerinin Ekonomiye Katkısı, (Basılmamış Dönem Projesi), Ankara Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara. 702