Bilimsel Araştırma Yöntemleri

Transkript

1 Bilimsel Araştırma Yöntemleri Bilimsel Araştırma Basamakları Araştırma Problemi 1 Neler Öğrenmiştik? Bilgi edinme yolları nelerdir? Bilginin kaynağı nedir? Bilimsel Bilgi Nedir? Bilim nedir? Bilimin amacı nelerdir? 2 1

2 Neler Öğreneceğiz? Bilimsel Süreç Basamakları Bilimsel Araştırma Aşamaları Problemin seçilmesi Genel ölçütler Özel ölçütler Araştırma Problemi Hipotez, Araştırma Sorusu 3 Bilimsel Süreç Basamakları Bilimsel yöntem, Bacon cu tümevarım ile Aristo cu tümdengelim yaklaşımlarının bir sentezidir; yeni ampirist görüşü temel alır. John Dewey nin toplumsallaştırdığı bu süreçler, bilimsel yöntemin basamakları olarak kabul edilmektedir. Olabilecek anlatım ayrılıkları bir yana bırakılırsa bu basamaklar: (Dewey, 1933; Ertürk, 1969) Tümevarım Tümdengelim Güçlüğün hissedilmesi Problemin tanımlanması Çözümün tahmin edilmesi Gözlenebilir sınayıcıların belirlenmesi Sınayıcıların test edilmesi Raporlaştırma 4 2

3 Bilimsel Süreç Basamakları Bilim felsefesinin önemli isimlerinden Paul Feyerabend, bilimsel yöntemin genelleştirilmesi ve tek geçerli yöntem olarak mutlaklaştırılma girişimini eleştirmekte, bunun kuramsal-felsefi olarak temellendirilemez pozitivist bir tutum olduğunu öne sürmektedir. Feyerabend'in itirazı esas olarak bilimsel yöntemin tek ve mutlak bir yöntem olarak kabul edilmesi ve dayatılmasına yönelik olarak görünmektedir. 5 Bilimsel Süreç Basamakları Karasar (2009) tarafından bilimsel süreç aşağıdaki gibi şematize edilmiştir. 6 3

4 Güçlüğün Hissedilmesi Olaylar beklentilere uygun olduğu sürece, insanın bir güçlük hissetmesi söz konusu olamaz. Güçlüğün sezilmesi, bireyi rahatsız eden beklenmedik açıklanamayan bazı durumların, gözlemler sonucu ortaya çıkması biçiminde olur. 7 Güçlüğün Hissedilmesi Bu aşamada, karşılaşılan bu güçlüğün araştırılabilecek şekilde tanımlanması gerekir. Bunun için birey, güçlük alanındaki düşünce ve gözlemlerini birleştirip değerlendirir. Güçlüğü etkileyen olası faktörler belirlenmeye çalışılarak problem tanımlanır. 8 4

5 Çözümün Güçlüğün Tahmin Hissedilmesi Edilmesi Problemin belirlenmesinden sonra yapılacak iş, güçlüğün giderilmesinde karar alınabilmesi için gerekli görülen verilerin bulunmasına yarayacak, soru cümleleri ya da denenceler hazırlanmaktır. 9 Gözlenebilir Güçlüğün Hissedilmesi Sınayıcıların Belirlenmesi Bir önceki basamakta hazırlanan denenceler için bu aşamada doğrulayıcılar/yanlışlayıcılar belirlenir. Popper a göre doğa yasaları sonsuz sayıda «tümel önerme» içerir; bunların tüm evrende sınanarak doğrulanması olanaksızdır (Karasar, 2009; s.4). Örnek: Tüm kuğular beyazdır. Popper a göre; akıl ya da gözlem yoluyla geliştirilen bir genelleme ilgili çıkarımlara dayalı gözlem ya da mantıksal sonuçlara bakarak yanlışlanmaya çalışılmalıdır. "En doğrusu, halen en doğru bildiğimizi yanlışlayacak yeni varsayımlar yaratmaktır" 10 5

6 Sınayıcıların Güçlüğün Hissedilmesi Test Edilmesi Tümdengelim metodu ile denencenin sınanması için belirlenen sınayıcılar, bu aşamada, tümevarımcı bir yaklaşımla, gözlenerek toplanır ve denenceler ile karşılaştırılarak bir karara varılır. Bu aşamada kurulan denencelerin sınanması için sadece doğrulayıcı veriler değil, yanlışlayıcı veriler de kullanılır. Amaç, denenceleri yanlışlamaya çalışarak destek aramaktır. 11 Güçlüğün Hissedilmesi Bilimsel sürecin her aşamasında ayrıntılı olarak raporlaştırma süreci işlemektedir. Raporlaştırmanın amacı bilimin birikimliliği bilimsel yöntemin denetlenebilirliği ni sağlamaktır. 12 6

7 Bilimsel Araştırma Aşamaları 13 Araştırma Araştırma çok çeşitli biçimlerde tanımlanabilir. Ancak tüm araştırmaların temelinde insanları doğrudan ya da dolaylı bir biçimde rahatsız eden problemlere çözüm bulma gereksinimi yatar. Özçelik (1981) araştırmayı bilinmeyene uzanarak bilinenleri artırma çabalarının tümü, bunun için izlenen yolların ortak adı şeklinde tanımlamıştır. Karasar (2009) problemlere güvenilir çözümler aramak amacıyla planlı ve sistemli olarak verilerin toplanması çözümlenmesi yorumlanarak değerlendirilmesi rapor edilmesi süreci olarak tanımlamıştır. 14 7

8 Raporlaştırma Bilimsel Araştırmanın Aşamaları Araştırma Probleminin Seçilmesi Araştırma Denencelerinin/Sorularının Tanımlanması Araştırma Yönteminin Seçilmesi Araştırma Grubu/Örneklemi Belirlenmesi Veri Toplama Yöntem, Teknik ve Araçlarının Belirlenmesi Verilerin Toplanması Verilerin Çözümlenmesi Yorumlama ve Tartışma 15 Bilimsel Araştırma Aşamaları Araştırma Probleminin Seçilmesi 16 8

9 Araştırma Probleminin Seçilmesi Araştırmacı bir birey çevresinde meydana gelen durumlara eleştirel bakış açısı ile yaklaşır varolan aksaklıkları tespit etmeye çalışır. Ancak bu noktada araştırmacının dikkat etmesi gereken bazı ölçütler vardır. Araştırmacı bir araştırma konusunu araştırmak amacıyla seçmek için bu ölçütleri göz önünde bulundurması gerekir. Bunlar araştırmacının problem seçiminde dikkat etmesi gereken genel ve özel ölçütler olarak ikiye ayrılabilir (Karasar, 2009). 17 Genel Ölçütler Genel Ölçütler Özel Ölçütler Problemden kaynaklanan sınırlılıklar Çözülebilirlik Önemlilik Yenilik Alanda yeterlik Yöntem ve teknikte yeterlik Veri toplama izni Araştırmacıdan kaynaklanan sınırlılıklar Etik Uygunluk İlgi yeterliği 18 9

10 Genel Ölçütler - Çözülebilirlik Araştırma konusu olacak problem hakkında ilk düşünülmesi gereken problemin bilimsel olarak çözülebilmesinin mümkün olup olmadığıdır. İnsanların inançları, değerler ve metafizik konular bu kapsamda değerlendirilebilir. Neyin doğru olduğu hakkında herkesi bağlayacak bir karar verilemeyeceği için bu tür konuların seçilmesi durumunda çözüme ulaşmak genellikle mümkün olmayacaktır. 19 Genel Ölçütler - Önemlilik Araştırma konusunun seçilmesinde dikkat edilecek diğer bir ölçüt ise araştırma sonuçlarının birey ve toplumun problemlerine somut çözümler sağlaması gerekliliğidir. Karasar (2009) a göre her çabanın kuramsal ve pratik yönü ile birey ve toplum için daha mutlu bir yaşam sağlama olasılığı görülebilmelidir

11 Genel Ölçütler - Yenilik Literatürde yer alan ve tekrarlı sonuçlarla çıktıları stabil olan araştırmaların tekrarlanması çözüm bekleyen araştırma problemleri için kullanılması gereken emek, zaman ve maddi imkanların savrulması olarak görülebilir. 21 Genel Ölçütler Etik Uygunluk Seçilecek problem durumunun çözülebilir, önemlilik ve yenilik gibi özelliklerinin yanında araştırma konusu olabilmesi için etik ilkelere de uygun olması gerekir. Etik açıdan uygun olmayan araştırma problemelerinin seçilmesi durumunda veri toplama aşaması ve araştırma yöntemi başta olmak üzere birçok konuda etik ihlallerin olması muhtemeldir

12 Özel Ölçütler Alanda Yeterlik Araştırmanın belirli bir zaman dilimi içerisinde gerçekleştirilmesi durumu araştırmacıları kendi alanlarında araştırma yapmaya yönlendirmektedir. Dolayısıyla araştırma konusunun seçiminde araştırmacının, konuya ilişkin bilgilerinin sonuçları yorumlamak için yeterli olup olmayacağı, gerektiğinde uzun süren ve uzmanlık isteyen okumalar/araştırmalar yapmasına gerek olup olmayacağı konularını değerlendirmesi gerekir. 23 Özel Ölçütler Yöntem ve Teknikte Yeterlik Araştırmanın amacı verilerin toplanması ve düzenli bir şekilde sunulması değildir. Dolayısıyla araştırmacıların veri toplama ve analiz yöntem ve teknikleri konusunda yetkin olduğu araştırmaları yapması sonuçların doğru bir şekilde yorumlanması için oldukça önemlidir. Yani araştırma probleminin seçiminde araştırmacının gerekli yöntem, ölçme, istatistik ve bilgi işlem bilgisine sahip olması gerekir

13 Özel Ölçütler Zaman ve Olanak Yeterliği Bazı durumlarda araştırılma sürecinin tamamlanamaması söz konusu olabilir. Bu durumun nedenlerinden bir tanesi de araştırma için gereken zaman, emek ve maddi yükümlülüklerin yerine getirilememesidir. Karasar (2009) araştırmacıların problemlerini mevcut zaman ve olanaklar içinde araştırılamayacak kadar geniş seçme eğilimlerini iki şekilde açıklamaktadır; Araştırmacının, araştırma bilgisindeki yetersizlik Araştırmacının önemli bir problemi hemen çözmek için duyduğu safça heyecan 25 Özel Ölçütler Zaman ve Olanak Yeterliği Önemli ve kapsamlı bir problemin tek bir araştırma ile çözülmesi olasılığı oldukça düşüktür. Dolayısıyla kapsamlı problemlere çözüm getirilmesi birden fazla aşamada gerçekleştirilen çok sayıda araştırmanın birikimli yapısı ile mümkün olabilir. Bu durum araştırma probleminin seçilmesi aşamasında göz önünde bulundurulması gereken önemli bir yeterliliktir

14 Özel Ölçütler İlgi Yeterliği İlgi duyulmayan bir alana ilişkin olarak yapılacak araştırma süreci araştırmacı için çekilmesi zor bir yük olabilir (Karasar, 2009). Araştırma sürecinin zor ve sabır gerektiren bir yapıda olduğu düşünüldüğünde araştırmacıların ilgi alanları doğrultusunda araştırma problemleri seçmeleri oldukça önemlidir. Ayrıca uzun dönemli amaçlar dikkate alındığında seçilecek konunun sonraki aşamalarda derinleşeceğinin ve yeni araştırma konularına kapı açılacağının düşünülerek seçilmesinde büyük yarar vardır (Karasar, 2009). 27 Özel Ölçütler İlgi Yeterliği İlgi duyulmayan bir alana ilişkin olarak yapılacak araştırma süreci araştırmacı için çekilmesi zor bir yük olabilir (Karasar, 2009). Araştırma sürecinin zor ve sabır gerektiren bir yapıda olduğu düşünüldüğünde araştırmacıların ilgi alanları doğrultusunda araştırma problemleri seçmeleri oldukça önemlidir. Ayrıca uzun dönemli amaçlar dikkate alındığında seçilecek konunun sonraki aşamalarda derinleşeceğinin ve yeni araştırma konularına kapı açılacağının düşünülerek seçilmesinde büyük yarar vardır (Karasar, 2009)

15 Bilimsel Araştırma Aşamaları Araştırma Denencelerinin/Sorularının Tanımlanması 29 Araştırma Denencelerinin/Sorularının Tanımlanması Araştırma probleminin çözümünü etkilediği düşünülen değişkenlerin tek tek ya da ilişkiler düzeni içerisinde tanımladığı aşamadır. Temel olarak araştırmanın amacını yansıtmakla birlikte Araştırma Denencesi (Hipotezi) Araştırma Sorusu Varsayım: Doğruluğundan büyük ölçüde emin olunana ancak denenmeyen yargıdır. Araştırma sonuçlarının geçerliği bu yargıların doğruluğuna bağlıdır. Doğruluğundan büyük ölçüde emin olmak Doğruluğunu denemenin olanaksız olması veya doğruluğu test etmek için harcanacak çabanın çok fazla olması Araştırma sonuçlarının yorumlarını etkileyebilecek olması ile problemin olası çözüm yolu veya aydınlatılması gereken değişkenler tanımlanır

16 Araştırma Denencelerinin/Sorularının Tanımlanması Denence: Bir araştırma probleminin somut incelenebilir test edilebilir duruma getirilmiş halidir. Temel bir araştırma hipotezi iki değişkenin ismini ve onlar arasında beklenen ilişkinin türünü içermelidir. Öz-saygı derecesi ve psikomotor koordinasyon düzeyi arasında doğrusal bir ilişki vardır. 31 Araştırma Denencelerinin/Sorularının Tanımlanması Araştırmalarda iki türlü hipotez söz konusudur. Bunlar; Yokluk (Null) Hipotezi (Ho) Araştırma Hipotezi (H1) Araştırmacı araştırma hipotezini doğrulamaya değil, onu yanlışlamaya çalışmaktadır

17 Araştırma Denencelerinin/Sorularının Tanımlanması: Hipotez Örnekleri Bağımsız değişkenlerin manipüle edilmesi durumunda hipotezde belirtilmesi. Farelerin, doğuştan ışık yoksunluğu süresi ile labirent performansı negatif ilişkilidir. Karşılaştırma belirten kelimelerin kullanımı Örnek: Düşük başarı düzeyindeki ilköğretim öğrencileri aileden alınan sosyal desteğe daha fazla bağımlıdır. Düzeltilmiş Örnek: Düşük başarı düzeyindeki ilköğretim öğrencileri aileden alınan sosyal desteğe ortalama başarı düzeyindeki öğrencilerden daha fazla bağımlıdır. 33 Araştırma Denencelerinin/Sorularının Tanımlanması: Araştırma Soruları Her araştırmada, değişkenler arasındaki ilişkilerin incelenmesi ya da hipotez şeklinde formüle edilebilecek araştırma konuları seçilmeyebilir. Bu durum araştırmada hipotezlerin yer almayacağı anlamına gelmektedir. Ancak böyle bir durumda araştırmanın amaçları (hedefleri) veya araştırma soruları söz konusudur

18 Araştırma Denencelerinin/Sorularının Tanımlanması: Araştırma Soruları Değişken arasındaki ilişkilerin tanımlanmadığı durumlarda araştırma amaçlarının/sorularının oluşturulması söz konusudur. Değişkenler arasındaki ilişki ile ilgili bir hipotezin oluşturulmasına izin veren yeterli kanıt olmadığı zaman araştırma amacı/sorusu oluşturulmalıdır. 35 Araştırma Denencelerinin/Sorularının Tanımlanması: Araştırma Sorusu Örnekleri Geleneksel hemşirelik lisans programlarının ötenazi ile ilgili etik konular üzerinde pratik uygulamalar sağlamadaki rolü nedir? 11 Eylül 2011 terörist saldırılarının New York şehri anakent alanında ikamet eden ortaokul öğrencileri üzerindeki psikolojik şokun uzantıları ve yapısı nelerdir? 36 18

19 Bilimsel Araştırma Aşamaları Değişken Türleri 37 19