BİREYİ TANIMA TEKNİKLERİ

Transkript

1 BİREYİ TANIMA TEKNİKLERİ Rehberlik hizmetlerinin en nihai amacı bireyin kendini gerçekleştirmesidir. Bireyin kendini gerçekleştirebilmesi için öncelikle kendisini tanıması gerekmektedir. Birey kendini tanıdıkça ve kendine ilişkin farkındalık kazandıkça kendini gerçekleştirme yolunda önemli adımlar atacaktır. Bu yüzden rehberlik hizmetlerinden bireyi tanıma hizmeti ile birey kendisine tanıtılmakta ya da bireye müdahale yöntemleri belirlenmektedir. Bir başka deyişle bireyi tanıma hizmetinin ilk amacı bireyi kendisine tanıtmaktır. Sadece rehberlik hizmetleri açısından değil, öğretim etkinlikleri açısından da, öğretmenin etkili bir öğrenme ortamı yaratabilmesi için öğrencilerini tanıması gereklidir. Ders programı ve etkinlikleri düzenlemek, öğrencinin ilgi ve ihtiyaçlarına uygun yöntem ve teknikleri seçmek, en uygun değerlendirme yöntemlerini belirlemek, Her öğrencinin potansiyelini en üst düzeyde kullanmasını sağlamak, Sağlıklı bir kişilik gelişim ve uyum sağlamasına yardımcı olmak, Gerçekçi bir benlik kavramı geliştirmesine ve problem çözme becerileri kazanmalarına yardımcı olmak, İlgileri doğrultusunda seçim yapmalarına ve bu doğrultuda ilerlemelerini sağlamak, Sınıf içi ilişkileri düzenlemek ve geliştirmek için öğrencilerin tanınması gereklidir (Yeşilyaprak, 2003). Birey hangi yönlerden tanınmalıdır? Bireyi tanıma kapsamında, 1- Öğrencinin Ailesinin Ekonomik Durumu, 2- Öğrenci-Aile İlişkileri, 3- Bedensel Gelişimi ve Sağlığı, 4- Zihinsel ve Dilsel Gelişimi, 5- Duygusal ve Toplumsal Gelişimi, 6- Okul Eğitimi ve Başarı Durumu, 7- Okul Dışı Etkinliklere Katılımı, 8- Öğrencinin İlgileri ve Yetenekleri, 9- Geleceğe Yönelik Planları ve Mesleki Eğilimleri gibi değişik yönleri tanınmalı ve bireye tanıtılmalıdır. Başka bir ifadeyle bireylerin her yönüyle tanınması gereklidir. 1

2 Bireyi Tanıma İlkeleri Bireyi tanımanın asıl amacı onun kendisini tanımasına yardımcı olmaktır. Okullarda tanıma hizmetleri tüm öğrencilere yönelik olmalıdır. Bireyi tanıma çalışmaları öğretmenlerin, yöneticilerin ve ebeveynlerin desteği ile işbirliği içinde çalışmayı gerektirir. Bireyi tanıma hizmetleri süreklidir. Belli bir dönemde ölçülen özellikler o döneme özgüdür, öğrencideki değişimlerin ve gelişimlerin sürekli izlenmesi gereklidir. Öğrencilere ilişkin özel ve gizli olmayan, genel sorunlar ilgililerle paylaşılmalıdır. Bireyi tanıma hizmetlerinde bireyin tüm yönleri ile tanınmasına çalışılmalıdır. Bireyler hakkında bilgi toplanırken, en uygun, en geçerli ve en güvenilir ölçme araçları kullanılmalıdır. Sonuçlarından yararlanılamayacak, sınıf düzeyine, öğrenci yapısına ve ihtiyacına uygun olmayan araçların kullanılmaması gereklidir. Kullanılan tüm teknik ve araçlar birlikte değerlendirilmelidir. Tek bir ölçme aracının sonuçlarına göre bireyi tanımak ve buna göre karar vermek kesinlikle uygun değildir. Bireyi tanıma teknikleri test teknikleri ve test dışı teknikler olarak sınıflandırılabilirler. TEST TEKNİKLERİ 1- Başarı testleri - Standart Başarı Testleri, - Öğretmen Yapımı Başarı Testleri 2- Yetenek Testleri - Genel Yetenek Testleri, - Özel Yetenek Testleri 3- Kişilik Testleri - Kağıt Kalem Testleri - Projektif Testler 4- Tutum Ölçekleri 5- İlgi Envanterleri TEST DIŞI TEKNİKLER 1- Gözleme Dayalı Teknikler Gözlem, Gözlem Listeleri, Vak a Kaydı, Özellik Kayıt Çizelgeleri, Derecelendirme Ölçekleri 2

3 2- Kendini Anlatma Teknikleri Otobiyografi, Arzu Listesi, Zaman Cetveli, Problem Tarama Listesi, Soru Listesi ve Anket 3- Başkalarının Görüşlerine Dayalı Teknikler Sosyometri, Kimdir Bu?, Rol Dağıtım Tekniği, Sosyal Uzaklık Ölçeği 4- Etkileşime Dayalı Teknikler Görüşme, Veli Görüşmesi, Ev Ziyaretleri, Drama ve Oyun Etkinlikleri olarak sınıflandırılabilir (Yeşilyaprak 2003). 5- Diğer Teknikler Bibliyoterapi TEST TEKNİKLERİ Başarı Testleri: Başarı testleri, herhangi bir eğitim ya da öğretimin etkisini ölçmek amacıyla düzenlenmiş testlerdir (Anastasi, 1976). Başarı testleri belirli bir zaman dilimi içerisindeki bilgiyi ölçmektedir. Amaç açısından bakıldığında başarı testleri geçmişe yönelik yetenek testleri ise geleceğe yöneliktir. - Standart başarı testleri, geçerlik ve güvenirlikleri saptanmış, grup içerisinde başarısı en yüksek olan adayları seçmek ve başarılarına göre bir alana, programa veya işe yerleştirmek amacıyla bir grup uzman tarafından geliştirilmiş testlerdir (Yıldırım, 2003). Başarı testine örnek olarak yükseköğretime Öğrenci Seçme Sınavı (ÖSS) verilebilir. - Öğretmen yapımı başarı testleri (standart olmayan başarı testleri), geçerlik ve güvenirlik çalışmaları yapılmamış, öğretmenler tarafından geliştirilen başarı testleridir. Öğretmenlerin hazırladığı her türden çoktan seçmeli, yazılı, sözlü sınavlar bu grubun içerisinde yer alır. Yetenek Testleri: Maksimum performansı ölçen testlerdir. Bireyden en kısa süre içerisinde potansiyelini en üst düzeyde ortaya koyması beklenir. İki türü vardır: - Genel yetenek testleri bireyin her türlü performansını belirlemeye çalışmaktadır. Belirli düzeylerde genel zihin yeteneklerini ölçer. Genel yetenek testleri kişinin eğitimden ne derece yararlanabileceği hakkında yordama yapmayı kolaylaştırır. Zeka testleri genel yetenek testleri içerisinde yer alan testlerdir. En yaygın kullanılan örneklerinden bir tanesi Thurstone Temel Kabiliyetler Testi (TKT) dir. 3

4 - Özel yetenek testleri bazı özel alanlardaki performansını belirlemeye çalışan testlerdir (Özgüven 1994). Müzik, resim ve sanat dallarında bireyin sahip olduğu özel zihin yeteneklerini ölçer. Güzel sanatlar fakültelerine, konservatuarlara, spor bilimleri alanlarına öğrenci alınırken özel yetenek testi uygulanmaktadır. Kişilik Testleri: Bireyin kişilik özellikleri hakkında bilgi toplamaya yarayan testlerdir. Puanlamaları ve değerlendirmeleri genellikle uzmanlık gerektirir. Bu yüzden okullarda kişilik testlerini sadece psikolojik danışmanlar kullanmaktadır. Özellikle projektif ve yarı projektif teknikleri kullanabilmek için teste ilişkin eğitim almak gereklidir. Bir diğer ifadeyle bu tekniklerin özel eğitimini almamış psikolojik danışmanlar dahi bu testleri kullanamazlar. Kişilik testleri ya kağıt-kalem testi (testi alan kişinin bir kağıt üzerinde kalem yardımıyla testi kendisinin doldurması) olarak ya da projektif test olarak uygulanmaktadır. Projektif teknikler Freud un psikanalitik kuramına dayandırılarak hazırlanmış olan testlerdir. Kişiye net olmayan objeler veya resimler gösterilir. Kişiden, uzmanın sorduğu sorular doğrultusunda obje veya resimde gördüklerini anlatması istenir. Kişi resimde gördüğünü anlatırken aslında kişilik özellikleri doğrultusunda bir hikaye oluşturur. Bir başka deyişle kendisini yansıtır (projeksiyon). Böylelikle kişinin kişilik özellikleri hakkında bilgi toplanmış olur. Örneğin Rorschach Mürekkep Lekesi Testi anlamsız resimlerin olduğu 16 adet karttan oluşmaktadır. Bu kartlardaki resimler bir kağıdın ortasına mürekkep damlatılarak ve kağıt ikiye katlanarak oluşturulmuştur, bu yüzden gerçekte herhangi bir anlamı yoktur. Testi alan kişiden bu anlamsız resimlerde ne gördüğünü anlatması istenir. Kişi bu resimlerde gördüğü şeyleri anlatırken kendi kişilik özellikleri doğrultusunda cevaplar vermektedir. Projektif kişilik testlerine örnek olarak çeşitli cümle tamamlama testleri (Beier Cümle Tamamlama Testi), ve resim yorumlama testleri (Rorschach Mürekkep Lekesi Testi, Tematik Algı Testi) verilebilir. Tutum Ölçekleri: Tutum ölçekleri, bir kişinin ya da bir grubun nelere, ne derece değer verdiğini, o duruma ilişkin ne düşündüğünü ve ne hissettiğini saptamaya yönelik araçlardır (Yeşilyaprak, 2003). Tutum ise bireye atfedilen ve onun bir obje veya durum ile ilgili düşünce, duygu ve davranışlarını düzenli biçimde oluşturan eğilimdir (Kağıtçıbaşı, 2002). Burada dikkat edilmesi gereken tutumun üç boyutunun olduğudur: Duygu, Düşünce, Davranış. Örneğin; öğrencilerin diş fırçalamaya ilişkin tutumları ölçülecekse tutum ölçeğinin 4

5 maddeleri şu şekilde olabilir: diş fırçalamayı seviyorum (duygu), diş fırçalamak sağlıklı bir alışkanlıktır (düşünce) ben dişlerimi her gün fırçalarım (davranış) Burada dikkat edilmesi gereken ölçekte mutlaka her üç boyutu da ölçen eşit sayıda madde olmasıdır çünkü düşünce boyutunda ölçülen bir tutum duygu boyutundaki tutum hakkında bilgi vermez. Örneğin; ben dişlerimi her gün fırçalarım gibi bir maddeye öğrencinin vereceği cevap öğrencinin diş fırçalamayı sevip sevmediği (duygu boyutuna yönelik tutumu) veya diş fırçalamanın sağlıklı olup olmadığına (düşünce boyutuna yönelik tutumu) yönelik tutumu hakkında bize bilgi vermez. O yüzden tutum ölçeklerinde bu her üç boyutu da ölçen eşit sayıda maddeler bulunur. İlgi Envanterleri: İlgi; bireyin bir objeye, bir eyleme, veya bir kimseye, olguya belirli bir süreklilikle bağlanması, ilişki kurmasıdır. Bir başka deyişle bir objeye yada etkinliğe karşı süreli olarak hoşlanma tepkisidir. İlgi duygusal bir davranıştır. Bireylerin ilgileri ancak çevreleri ile etkileşim sonucu kazanılır. İlgi envanterleri ise; bireyin ilgi duyduğu iş, meslek veya etkinlikleri belirlemek amacıyla uygulanan envanterlerdir. Daha çok eğitsel ve mesleki rehberlik çalışmalarında öğrencinin ilgi duyduğu etkinlikler, kurslar, seçmeli dersler, ve meslek alanlarını belirlemek amacıyla kullanılır. İlgi envanterleri öğrencilerin hoşlandıkları ve hoşlanmadıkları yönlerini daha iyi tanıyarak, ileride doyum sağlayacağı alanları seçmelerine yardımcı olurlar. Okullarda öğrencilerin hangi alana, programa, mesleğe veya etkinliğe ilgisi olduğunu saptamak ve böylece öğrenciyi yönlendirmek amacıyla uygulanmaktadır. Bireylerin ilgilerinin ölçülmesi ilgi envanterleri ve gözlemsel yollarla yapılmaktadır. Öğrencilerin okuldaki faaliyet alanları veya eğitsel kollardan hangisine ilgi duydukları, sosyal ve kültürel kolların hangisine üye oldukları, boş zamanlarını nasıl kullandıkları gibi konulara ilişkin bilgiler öğrencinin sosyal, eğitsel ve meslek ilgileri hakkında gözlemsel ve tamamlayıcı ve geçerli bilgiler verirler. Sanayi sektöründe ilgi envanterleri işe en uygun kişiyi seçmek ve işe yerleştirmek amacıyla kullanılmaktadır. İlgi envanterlerinin, uygulanması, puanlanması, puanların yorumlanması ve sonuçların kullanılması, Psikolojik Danışma ve Rehberlik alanında uzman kişiler tarafından, profesyonel olarak yapılmalıdır. Kuder İlgi Alanları Tercih Envanteri, Yıldız Kuzgun tarafından geliştirilen Kendini Değerlendirme Envanteri, veya Muharrem Kepçeoğlu tarafından geliştirilen Mesleki Yönelim Envanteri en çok bilinen ilgi envanterleridir. 5

6 TEST DIŞI TEKNİKLER 1- Gözleme Dayalı Teknikler Gözlem: Bir kimsenin diğer bir kimse hakkında duyu organları yolu ile bilgi edinme yoludur (Kuzgun, 1992). Gelişigüzel ve sistemli gözlem olarak ikiye ayrılır. Gelişigüzel Gözlem: Çeşitli etkileşimler sırasında diğer bireyler hakkında edilen izlenimlerdir. Örneğin: Öğretmenin Ahmet hakkında başarılı, arkadaşlarıyla ilişkileri iyi birisi şeklindeki ifadesi gelişigüzel gözleme dayanır. Sistemli Gözlem: Bireyi tanımak amacıyla önceden planlanan ve belli kurallara uyarak yapılan gözlemdir. Örneğin: Öğretmenin Ahmet hakkında kavgacı birisi şeklindeki şikayetleri dikkate alarak, her teneffüs planlı bir şekilde pencere kenarına geçip Ahmet in arkadaşlarıyla oyunlarında saldırgan davranıp davranmadığını gözlemesi sistemli gözlemdir; çünkü gözlenecek davranış belli (saldırgan davranıp davranmadığı) ve bir zaman planlaması içerisinde gerçekleşmektedir. Sistemli gözlem, gelişigüzel gözleme göre daha geçerli ve güvenilir bir tekniktir. Gözleme dayalı tekniklerin tümü (Gözlem, Gözlem Listeleri, Vak a Kaydı, Özellik Kayıt Çizelgeleri, Derecelendirme Ölçekleri), sınıf rehber öğretmeni ve okulun psikolojik danışmanı tarafından uygulanabilir. Psikoloji ve pedagoji konularında yeterli bilgiye sahip olan kişilerin uygulaması daha uygun olacaktır. Gözlem Listeleri: Gözlemcinin dikkatini belli davranışları ve kişilik özelliklerine çekmek ve gözlemlerin kaydedilmesi amacıyla hazırlanmış araçlardır (Yeşilyaprak, 2003). Bilgi toplanacak özelliklerden, gözlenecek davranışlarından oluşan bir listedir. Gözlem yapan kişi bu listedeki davranışların, hakkında gözlem yaptığı kişide bulunup bulunmadığını işaretler. Bu listeler özellikle okul öncesi dönemde ve ilköğretim birinci kademede öğrencilerin çeşitli gelişimsel özellikleri hakkında bilgi sahibi olmak amacıyla kullanılır. Örnek: Gözlem Listesi Evet Bazen Hayır 1- Arkadaşlarıyla oynadığı görülüyor mu? ( ) ( ) ( ) 2- Genel olarak arkadaş gruplarıyla mı oynar? ( ) ( ) ( ) 3- Arkadaşları kendisiyle oynamayı sever mi? ( ) ( ) ( ) 4- Bir grubun başı olduğu görülür mü? ( ) ( ) ( ) 6

7 Vak a Kaydı (Anekdot, Olay Kaydı ): Uzman öğretmen ve yöneticilerin zaman zaman tanık oldukları öğrenciye ilişkin, sıradan olmayan, tipik, dikkate değer davranışlarını sürekli olarak, objektif ve ayrıntılı bir şekilde kaydedip saklamaları tekniğidir (Can 2002). Bir başka deyişle belli bir ortamda gözlenen öğrencinin anlamlı davranışlarının objektif bir biçimde not edilmesine vak a kaydı denir.vak a kaydında gözlenen her olay için ayrı bir kayıt tutulur. Yoruma yer verilecekse olaydan ayrı bir bölüme yazılmalıdır. Örnek: Olay Kaydı Formu ADI :...Ahmet..... TARİH : SOYADI :...Bilgin... YER :... DAVRANIŞ :...Sınıfta ders anlatılırken sınıf arkadaşı Ali ye Kalemimi versene bıktım artık senden diye bağırdı ve ağlamaya başladı DÜZENLEYEN : Sınıf Öğrt. Özlem TOPÇU YORUM :..Ahmet paylaşıma açık davranmıyor. Arkadaşları ile herhangi bir eşyasını paylaşmak ona çok zor geliyor Özellik Kayıt Çizelgeleri: Öğrencilerin çeşitli alanlara ilişkin özelliklerinin sıralandığı ve bu özelliklerden hangilerinin çocukta olup olmadığını belirtmeye yarayan araçlardır. Bu tekniği uygulayabilmek için öğretmenlerin gözlenen nitelik hakkında yeterince bilgiye sahip olmaları gerekmektedir. Üstün zihin yeteneği, liderlik yeteneği, yaratıcılık, veya öğrenme güçlüğü olan çocukları belirlemek amacıyla özellik kayıt çizelgeleri geliştirilebilir (Can 2002). Bunun için öğretmenlerin bu özellikleri yeterince tanımlayabilecek maddeleri geliştirmesi ve özellik kayıt çizelgesine koyması gerekmektedir. Örnek: Resim Yapma Yeteneği Olan Çocukların Özellikleri: 1- Çeşitli konularda çizimler yapar 2- Resimleri planlar, resimlere derinlik verir ve parçalar arasında uygun oranlar kullanır. 7

8 3- Resim çalışmalarını ciddiye alır ve resim yapmaktan haz duyar. 4- Diğer çocukların yaptıklarından değişik çizimler yapar. 5- Yeni gereçler kullanmak ve yeni yaşantılar denemek ister. 6- Resim yapma, çizme ve boyama için çok zaman harcar. 7- Resmi, kendi yaşantılarını ve duygularını ifade etmek için başarılı olarak kullanır. 8- Diğer insanların sanat-resim çalışmalarına ilgi duyar. 9- Çamurdan, sabundan, plastikten vb. yumuşak gereçlerle üç boyutlu şeyler yapmaya özen gösterir. 10- Resim ve heykel sergileriyle özellikle ilgilenir. 11- Çevresinde olan sanat ve resim çalışmalarını izler. Dünyada olan çalışmaları gazate ve dergilerden izlemekten hoşlanır. 12- Sanat değeri olan tabloların kopyası olan kartlardan oluşan koleksiyonlar yapar. Özellik Kayıt Çizelgesi Öğrencinin Adı Soyadı Gözlenen Davranış Toplam Düşünceler Özellikleri Ayfer Sağlam 1,3,6,8,11 5 Hatice Göktekin 2,5,7,9 4 Şener Bayram 1,2,4,6,9,11,12 7 Erdal Sezer 1,4,7,9,11 5 Alp Bilgen 1,2,3,5,8,9,10,12 8 Derecelendirme Ölçekleri: Gözlemcilerin algılayışı ile diğer bireylerin nitelik ve davranışları hakkındaki gözlem sonuçlarının derecelendirme yolu ile saptanmasına olanak veren bir ölçme aracıdır (Özgüven, 1994). Her zaman gözlenen özellikler sadece var veya yok şeklinde belirtilmez, bazı özelliklerin dereceleri önemlidir. Eğer gözlenen niteliğin görülme sıklığı veya derecesi (miktarı) önemli ise gözlem tekniklerinden derecelendirme ölçekleri tercih edilir. Gözlenen niteliği sayısal olarak belirtmeye yardımcı olan bir tekniktir. Örnek: Matematik Yeteneğini Derecelendirme Ölçeği Çok zayıf Zayıf Orta İyi Çok iyi A- Sayı Kavramı ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) (Sayı sisteminin yapısı ve dört işlemin temel işlevleriyle bunlar arasındaki ilişkiyi adlandırma). B- Problem Çözme Yeteneği. ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) C- Sonucu Doğruya Yakın Bir Şekilde Kestirebilme. ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) D- Zihinden Hesaplama. ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) E- Çevresindeki varlıkların, eşyanın şekilleriyle görevleri arasındaki ilişkiyi sezme. ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) F- Geometrik şekil ve cisimlerin alan ve hacimlerini hesaplayabilme. ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) 8

9 2- Kendini Anlatma Teknikleri Otobiyografi: Bireyin özyaşam öyküsünün kendisi tarafından yazılı olarak anlatılması tekniğine otobiyografi denir (Yeşilyaprak, 2003). Otobiyografide birey geçmiş ve şimdiki yaşantısı ile geleceğe ilişkin planlarını yazılı olarak anlatır. Otobiyografinin amacı, bireyin davranışlarının gerisinde yatan gereksinimleri, bastırılmış duyguları, tutumları ortaya çıkarmak ve baskı altında tutulan duygu ve düşünceleri ifade ederek bireyin rahatlamasını sağlamak; bireyi dolaylı olarak farklı yönleriyle tanımaktır. Ayrıca otobiyografi bireye zayıf ve üstün yanlarını, başarı ve başarısızlıklarını, insan ilişkilerini ve yaşantılarını anımsama fırsatı vermektir.( Can, 2002) Genellikle kişi yaşam öyküsünü anlatırken kendince önemli gördüğü bireysel özelliklerini, bu özelliklere karşı tutumunu, bunların oluşmasında rol oynayan geçmiş olaylara ve kişilere verdiği önemi yansıtır. Bu da bireyi inceleyen kişiye onun değerleri, beklentileri, çatışmaları, gereksinimleri, kısacası davranışlarının dinamiği hakkında bilgi verir (Kuzgun, 1992). Otobiyografi, bireyin doyurulmamış isteklerini ve umutlarını açığa çıkarabilir. Birey kendi duygularını, tavırlarını, amaçlarını daha ayrıntılı görmeye başlayabilir. Ayrıca otobiyografiden elde edilen bilgiler, birey hakkında başka tekniklerle toplanmış bilgilerin canlılık ve anlam kazanmasını da sağlayabilir (Tan, 1992). Öğrencilerin otobiyografilerini genellikle sınıf rehber öğretmenleri okur ve değerlendirir. Otobiyografi, serbest (kontrolsüz ya da sınırsız otobiyografi) veya planlı (sınırlı) olmak üzere iki şekilde yazılabilmektedir. Sınırlı Otobiyografiler; belli bazı konular verilerek öğrencinin bu konular çerçevesinde yazması istenir. (Sağlık geçmişi, aile geçmişi, gelecekle ilgili planları vb.) Serbest otobiyografilerde ise öğrenciden hayat hikayesini yazması istenir. * Otobiyografi yoluyla elde edilen bilgilerin geçerliğini ve güvenirliğini artırmak için; Öğrencilere toplanan bilgilerin gizli kalacağını söylemek, Öğrencileri otobiyografi yazdırmaya heveslendirmek, Öğrenciye istediğinde otobiyografide belirtilen her hangi bir problemi için serbestçe görüşme imkanı ve fırsatı hazırlamak, Öğrenciye yeteri kadar zaman vermek, Otobiyografi öğrenci okula alışana kadar yazdırılmamalıdır. * Otobiyografilerin Değerlendirilmesi ve Yorumlanmasında Dikkat Edilecek Noktalar: 9

10 Yazılı metin nasıl bir izlenim uyandırıyor, Bireyin geçmişi hakkındaki bilgilere göre otobiyografisinde yer vermediği önemli yaşantılar ve kişiler var mı? Otobiyografi ne kadar uzunluktadır, Yazı nasıl düzenlenmiştir? Olaylar kronolojik mi yoksa dağınık mı anlatılmıştır? Anlatım düzeyi nasıldır? Gelişimini derinliğine mi, yüzeysel mi anlatılmıştır? Yazıda tutarsızlıklar, kasıtlı yanıltmalar var mı? Arzu Listesi: Özellikle okul öncesi ve ilköğretim döneminde kullanılabilen arzu listeleri, öğrencinin doyurulmamış ihtiyaçlarını, açığa vuramadığı duygularını, umut ve beklentilerini ortaya çıkarmak amacıyla düzenlenen sorulardan oluşmaktadır. Bu sorular daha çok düşsel durumlar içermektedir. Örneğin, İstediğiniz kadar paranız olsaydı ne yapardınız?, Her türlü imkanlarınız olsaydı hangi mesleğe girmek isterdiniz? Sihirli bir güce sahip olsaydınız hayatınızda neler yapardınız?, Büyük ikramiye size çıksa neler yapardınız?, Bir iyilik perisi ile karşılaşsanız üç dileğiniz ne olurdu? gibi sorular bulunur. Arzu listesi aynı zamanda tamamlanmamış cümlelerden de oluşturulabilmektedir. Arzu listesi öğrenciden tamamlanması istenen annem..., babam...biçimindeki eksik cümlelerle de oluşturulabilmektedir. Arzu listesi, ister soru cümleleriyle, ister tamamlanmamış cümlelerden oluşmuş olsun öğrencinin kendi istekleri doğrultusunda cevaplandırılması beklenir. Onun için liste bir güven ortamı hazırlandıktan sonra öğrencilere doldurulmalıdır. Soruları vermek kadar, cevapların incelenip tahlil edilmesi de önemlidir. Kişi belirttiği dilek ve istekleri üzerinde etraflıca konuşmak isteyebilir. Kişiyle danışma yapılarak, kişinin kendisini daha iyi anlamasına, iç görü kazanmasına yardımcı olunmuş olacaktır. Tekniğin kullanılmasındaki asıl amaç da budur. Zaman Cetveli (Çizelgesi): Zaman cetveli, en basit şekli ile günün saatlerini gösteren bir sayfaya, öğrencinin sabahtan yatıncaya kadar yaptığı faaliyetleri, çeşidi ve süresi ile kaydetmesidir. Cetvelde her faaliyet hakkında öğrencinin duygu ve düşüncelerinin yazacağı bir yer de bulunur. Buraya faaliyeti ne kadar severek yaptığı, güçlük derecesi vb. gibi izlenimler yazılabilir (Tan, 1992). Zaman cetvelleri öğrenci tarafından doldurulur Öğrencinin zamanını nasıl kullandığı, ders çalışmaya ne kadar zaman ayırdığı, boş zamanı ve hobileri, sosyal faaliyetleri, mesleki eğilimleri ve faaliyetleri, beden ve ruh sağlığı bigi konular 10

11 hakkında bilgi verir. Aynı zamanda öğrenciyi zamanı iyi ayarlama ve kullanma konusunda bilinçlendirir. Örnek: Zaman Çizelgesi ADI :...Sevda... SOYADI :... Atacan... SINIFI :...9/C... TARİH SÜRE FAALİYET 1 saat Okuldan eve gelince parkta koşu yaptım BU FAALİYET HAKKINDA DUYGU VE DÜŞÜNCELER Koşu yapmayı seviyorum. Koşunca hem kendimi daha sağlıklı hissediyorum hem de o günün stresinden, gerginliğinden kurtuluyorum. Problem Tarama Listesi: Öğrencilerin sağlık, okul, öğretmen, ders, aile, toplumsal ilişkiler, kız-erkek arkadaşlığı, mesleki gelecek ve kişiliklerine ilişkin problemlerini kendi görüşleriyle ortaya çıkarmak ve bu problemlerin giderilmesi için çözüm yollarını belirlemek amacıyla uygulanır. Öğrencinin önemli problemlerini belirlemeye yardımcı olduğu gibi grubun ortak sorunlarını saptamaya ve bunları çözmeye yardımcı olur. Problem tarama listeleri okulun özellikleri, öğrencilerin gelişim dönemleri ve ihtiyaçları gözönüne alınarak hazırlanır (Yıldırım, 2003). Uygulama ve değerlendirmesini genellikle sınıf rehber öğretmeni ve okulun psikolojik danışmanı birlikte yaparlar. Problem Tarama Listesi genellikle 7 alt bölümden oluşmaktadır. 1. Bölüm : Sağlık ve bedenle ilgili sorulardan, (Gözlerimden rahatsızım, Sık sık grip ve nezle oluyorum gibi) 2. Bölüm : Okul ve derslerle ilgili sorulardan, (Okulumuz çok gürültülü, Okulumuz iyi ısınmıyor gibi.) 3. Bölüm : Ev ve aile yaşamı ile ilgili sorulardan, (Annem beni sevmiyor, Ailem spor yapmama izin vermiyor gibi) 11

12 4. Bölüm : Arkadaş ilişkileri ve toplumla ilgili sorulardan, (Herkesle rahat ilişki kuramıyorum, Okul arkadaşlarımla iyi geçinemiyorum gibi) 5. Bölüm : Karşı cinsle ilgili sorulardan, (Karşı cinsten arkadaşım olmasını istiyorum, Karşı cinsle çok ilgilendiğimden ders çalışamıyorum gibi) 6. Bölüm : Para, meslek ve gelecekle ilgili sorulardan, (Ailem arzu ettiğim mesleğe girmemi istemiyor, Ailem yoksul olduğu için ancak parasız yatılı okulda okuyabileceğim gibi) 7. Bölüm : Kişilikle ilgili sorulardan oluşmaktadır. (Çok sinirliyim, Kendimi yalnız hissediyorum gibi) Problem tarama listelerinin sonuçları, -kişisel olanların dışında- öğretmen, yönetici ve velilerle paylaşılmalı ve sorunların giderilmesi için işbirliği içinde çalışılmalıdır. Soru Listesi ve Öğrenci Tanıma Fişi: Öğrenci hakkında öğrenilmek istenen bazı genel bilgileri elde etmek üzere düzenlenir ve bunlara öğrenci tanıma fişi de denilebilir (Tan, 1992). Öğrenciden sağlık durumu, sosyal durumu, ailesinin ekonomik durumu vb konulara ilişkin olarak hazırlanmış olan sorulara cevap vermesi istenir. Öğrenci kişisel dosyasında bulunması gereken bilgilerin bir bölümü kısa sürede Öğrenci Tanıma Fişi aracılığıyla öğrencinin kendisinden ya da yakınlarından sağlanabilir. Ancak bu yolla bilgi elde etmeden önce öğrencinin ve velisinin güveni sağlanmış olmalıdır. Yoksa alınan bilgiler içtenlik taşımayabilir. Her okul kendi öğrencilerinin özelliklerini göz önüne alarak bir öğrenci tanıma fişi geliştirebilir. Öğrenci Tanıma Fişi ile bilgi toplamanın en büyük sakıncası, toplanan bilgilerin güvenilir olmayabileceğidir. Onun için bu yolla elde edilen bilgilerin doğruluklarını başka teknik ve araçlarla da denedikten sonra öğrencinin kişisel dosyasındaki ilgili bölümlere özet olarak işlenmesi gerekir. Örnek: Öğrenci Tanıma Fişi Adınız, Soyadınız:...Sınıf, No:... Okulunuz:... Doğum Yeri:...Yılı:...Cinsiyeti:... Adresiniz:... Baba Adı:...,Sağ:..., Yaşı:..., Ölü:... Mesleği:..., Bitirdiği Okul:... İş Adresi:... 12

13 Anne Adı:..., Sağ:..., Yaşı:..., Ölü:... Mesleği:..., Bitirdiği Okul:... İş Adresi:... Anne - Baba birlikte mi yaşıyor?... Kardeşlerinin: Cinsiyeti Yaşı Öğrenim Durumu Medeni Hali Bu okulda kardeşlerin var mı?... Varsa Adı, Soyadı:..., Sınıfı:... Ailenin kaçıncı Çocuğusunuz?... Ailenin ortalama aylık geliri ne kadardır?... Oturduğunuz ev kendinizin mi?... Kira ise, Kaç liraya oturuyorsunuz?... Oturduğunuz ev kaç odadır?..., Ayrı bir odan var mı?... Bugüne kadar geçirdiğin önemli hastalıklar var mı?... Uzun süredir devam eden bir hastalığın var mı?... Okulda sevdiğin dersler nelerdir?... Okumayı sever misin?..., Hangi tür kitaplar okursunuz?... Devamlı okuduğunuz gazete ve dergiler var mı?... Okulda hangi tür eğitsel kola katılmak istersin?... Anket: Belirli bir konuda, farklı bireylerin, kişisel olarak görüşlerini, tutum ve duygularını saptamak amacıyla hazırlanmış bir soru grubudur (Özgüven, 1998). Anketle görüş sorulur. Rehberlik hizmetlerinde, anketle, öğrencilerin okuldaki eğitim, rehberlik hizmetleri vb gibi konular hakkındaki görüşleri alınır. Örnek: Başarısızlık Nedenleri Anketi (Öğrenci) 1- Ailemden ayrı oluşum yüzünden. ( ) 2- Ailemdeki huzursuzluk yüzünden. ( ) 3- Kardeşlerim yüzünden. ( ) 4- Ailemin sürekli ders çalış demesinden bıktığımdan. ( ) 3- Başkalarının Görüşlerine Dayalı Teknikler Sosyometri: Bireyin üyesi bulunduğu grup içinde sosyal statü ve durumunu saptamak, bir grupta karşılıklı kişisel ilişkileri ortaya çıkarmak için kullanılan tekniktir. Bu amaçla sosyometride, sınıfta bulunan arkadaşlarınızdan her zaman beraber olmak istediğiniz üç arkadaşınız kimlerdir, matematik çalışma grubunda birlikte olmak istediğiniz üç arkadaşınız kimlerdir, bir geziye giderken birlikte olmak istediğiniz beş arkadaşınız kimlerdir? vb. şeklinde sorular sorulur. Sosyometri tekniği, grubun genel görünümü ve yapısı hakkında objektif bir görüş edinmeye, grubu oluşturan bireyler arasında ilişkilerin şeklini ve etkililik derecesi belirlemeye, bireylerin grup içinde sahip oldukları statü ve durumları hakkında bilgi 13

14 sahibi olmaya bir başka deyişle grubun üyeleri arasındaki etkileşim örüntüsünü saptamaya yardımcı olur. Sosyometri Sonucunda Şu Cevaplara Ulaşılabilir: 1- Sınıfta bir bütünlük var mı? 2- Sınıfta kaç grup var? 3- Çok ve az istenenler kimlerdir? 4- Hiç istenmeyeler var mı? Varsa kimlerdir? 5- Hiç kimseyi istemeyen ve kendi alemlerinde yaşayanlar kimlerdir? 6- Kız ve erkek arkadaşlıklar ne durumda ve ne düzeydedir? Sosyometri sonuçları sosyogram adı verilen bir tabloya yazılır ve değerlendirme yapılır. Örnek: Sosyometrik Test ÖĞRENCİNİN ADI SOYADI : TARİH :.../.../... SINIFI : NO SU : Sınıfınızda oturma düzeni yapacağız. Yanınızda oturmasını istediğiniz üç arkadaşınızın adı ve soyadını en çoktan en aza doğru sıralayınız Sosyometri öğrenciye kendisini tanıtmaktan ziyade öğretmenlerin sınıf içi ilişkileri ortaya koyarak öğrenciye müdahale etmesini kolaylaştırmak amacıyla uygulanır. Sosyometri Sonucunda Grup Dışına İtilen Bireylere Şu Etkinlikler Yaptırılabilir 1- Sınıf İçi Etkinliklerde : Ödev hazırlama, rapor yazma, inceleme yapma, konu sunma gibi çalışmalarda öğrenciler bir araya getirilebilir. 2- Sınıf Dışı Etkinliklerde : Kol çalışmalarına katılma, okul derneklerinde görev alma, okul kooperatiflerinde çalışma, okul idaresine yardımcı olmak vb. 3- Okul Dışı Etkinliklerde : Spor, müzik çalışmalarında, gezi, eğlence, tiyatro vb. boş zaman değerlendirmelerinde bir arada bulundurulabilir. 14

15 Kimdir Bu? (Bil Kim?): Birbirini tanıyan bir grup içinde bireylerin birbirleri hakkında görüşlerinin alınmasına dayalı bir tekniktir. Gruptaki bireylerin bazı özelliklerinin belirlenmesini amaçlar (Yeşilyaprak, 2003). Kimdir Bu? öğrencilerin, birbirlerini ve kendilerini nasıl gördüklerini, gerçekçi bir şekilde değerlendirip değerlendirmediklerini ortaya çıkarmaktadır. Başka bir deyişle, kişinin kendisini nasıl gördüğü, başkalarını nasıl gördüğü ve başkalarının onu nasıl gördüğünü ortaya çıkarmaktadır. Kimdir Bu? tekniğinde öğrencilere herkesin gözlemine açık, olumlu ya da olumsuz davranış özelliklerini içeren cümleler listesi verilmektedir. Öğrencilerden, durumları tanımlanan bu özelliklere uygun arkadaşlarının adlarını yazmaları istenir. Sınıfta en yaramaz kimdir, sınıfta en çok sevilen kimdir, sınıfın en düzenli olan kimdir, herkese yardım etmekten hoşlanan kimdir? vb. ifadelerinin karşısına uygun gördükleri kişileri yazarlar. Bu teknikte öğrenciler kendi isimlerini de uygun gördükleri ifadenin karşısına yazabilirler. Kişinin kendisine yakıştırdığı özellikler ile başkalarının ona yakıştırdığı özelliklerin birbirini tuttuğu oranda kendini gerçekçi bir biçimde değerlendirdiği kanısına varılmaktadır. Ancak; bir kişinin belirtilen özelliğine temel kişilik özelliği diyebilmek için o özelliği grup çoğunluğunun o kişiye yakıştırmış olması gerekir. Etiketlemeye engel olmak amacıyla sonuçlarının dikkatli kullanılması ve gizliliğinin korunması gereklidir. Uygulama ve değerlendirmesini genellikle sınıf rehber öğretmeni ve psikolojik danışman yaparlar. Örnek: Kimdir Bu? SORULAR : 1-En çok sevilen kimdir? Hiç sevilmeyen kimdir? Yardımsever? Bencil kimdir? Sürekli arkadaşlarıyla birlikte olmaktan hoşlanan kimdir? Yanız ve utangaç kimdir? Nazik, kibar davranan kimdir? Her zaman kaba davranan kimdir? Adil davranan kimdir? Her zaman temiz ve düzenli olan kimdir? Temiz ve düzenli olmayan kimdir? Sevgiyi daima sevgiyle karşılık veren kimdir? Karşılıklı sevgiye değer vermeyen kimdir? Başkaları ile iyi geçinen kimdir? Başkaları ile sık sık kavga eden kimdir? Şakacı ve neşeli olan kimdir?... Rol Dağıtım Tekniği: Bu teknikte sınıf ya da gruba bir oyunun sahneye konulmasının düşünüldüğü söylenmekte ve oyunda yer verilmiş oyuncuların kişilik özelikleri anlatılmakta 15

16 ya da oyun öğrencilere okunmaktadır. Öğrencilerden bu rollere uygun kişilerin seçilmesi istenmektedir veya imkan dahilinde bu rollerle ilgili bir yazı çoğaltılarak veya bu rollerin adları öğrencilere yazdırılarak onlara her rolü tanımlayan cümlenin ya da rolü temsil eden adın önündeki boş yere bu rolleri en iyi yapabilecek öğrencilerin ad ve soyadlarının yazılması söylenmektedir. Yazdıklarını kimseye söylememeleri ve göstermemeleri konusunda öğrenciler uyarılır. Kimdir Bu? Tekniği gibi öğrencilerin belirgin özelliklerini dolaylı yolla ortaya çıkarmaya yarayan bir tekniktir. Bu teknik aracılığıyla öğrenciler tanınmak istendiğinde, belli tiplerin tanınmasına yardımcı olacak bir oyun seçilir. Uygulama ve değerlendirmesini genellikle sınıf rehber öğretmeni ve psikolojik danışman yaparlar. Aşağıda tekniğin uygulandığı bir oyuna ilişkin rol listesi örneği kısa bir şekilde verilmiştir: ROL LİSTESİ 1- Kral Kraliçe İyilik perisi Arabulucu Neşelendirici... Sosyal Uzaklık Ölçeği: Sosyometri tekniğine benzeyen, grup içi ilişkileri belirlemeye yarayan bir tekniktir. Bu teknikte sınıf rehber öğretmeni sınıf listesinin karşısına beşli bir derecelendirme yapar. 1 için en yakın 5 için en uzak yazar. Öğrencilerden ölçeği alan kişinin kendi isminin üzerini çizdikten sonra arkadaşlarını kendilerine yakınlık ve uzaklık derecesine göre derecelendirmesini ister. Sınıftaki her öğrenci, diğer öğrencileri hazırlanan bu beşli derecelendirmeye göre değerlendirir. Sosyal Uzaklık Ölçeği OKUL, SINIF :... ÖĞRETMEN:... Yakın Uzak ADI SOYADI Ahmet Tekin Suna Yıldız Merve Coşkun Kübra Sayan 16

17 Havva Güneş Mustafa Kocaman Şevket Pınar Songül Toy 4- Etkileşime Dayalı Teknikler Görüşme: En az iki kişi arasında gerçekleşen amaçlı ve planlı, kendine özgü kuralları olan bir konuşmadır. Bilgi toplama, bireyin sorununu teşhis ve iyileştirmede etkili bir tekniktir. Görüşmenin özeti ve gözlenen önemli davranışlar görüşmeden sonra hemen görüşme kayıt formu na kayıt edilir. Bireyi tanımada en temel ve en yaygın tekniklerden biri olan görüşme tekniği, birey hakkında kendisinin bilgi vermesini sağladığı gibi sözel ve sözel olmayan tepkilerini gözleme olanağı da sağlar (Yeşilyaprak, 2003). Görüşmede objektifliği sağlamak oldukça zordur ve büyük ölçüde görüşmecinin yeteneğine ve deneyimine bağlıdır. Objektifliği sağlamak için görüşmenin yapılandırılması, sorulacak soruların, sırasının, soruş şeklinin planlanması yararlı olur. Örnek: Görüşme Formu Görüşülenin Adı Soyadı:... Görüşme Tarihi:... Görüşme Saati:... Görüşülenin Doğum Yeri ve Yılı:... Öğrenim Durumu:... Adresi :... Geliş Nedeni :... Kim ya da Hangi Kurumca Gönderildiği :... Baba Adı, Yaşı, Öz mü, Üvey mi? :... Babasının Öğrenim Durumu :... Babasının İşi ve Adresi :... Anne Babanın Akrabalık Derecesi :... Kardeş Sayısı, Kardeşlerinin Yaşı :... Ailede Bulunan Başka Kişiler :... Görüşmenin Özeti : Görüşmenin Çözümlenmesi (Analizi) : Bulgular : Karar :

18 Gelecek Görüşme İçin Geçici Plan ve Görüşme Tarihi : Görüşenin Adı, Soyadı Ünvanı ve İmzası... Veli Görüşmesi: Veli görüşmelerin temel amacı velinin eğitime katılımını sağlamak bir başka deyişle işbirliğini tesis etmektir. Veli görüşmeleri, hem öğrencinin ailevi özelliklerini saptamak hem de aile ile iyi ilişkiler geliştirmek ve onların desteğini almak adına önemli işlevlere sahiptir. Veli görüşmesi sırasında; Veli ile aynı dili konuşmaya, Akademik bir dil kullanmamaya, Veliye ya da öğrenciye ilişkin suçlamalarda bulunmamaya, Velinin savunmaya geçmesine neden olacak durumlardan kaçınmaya, Öğrenci hakkında bilgi toplamaya çalışmaya, Veli ile işbirliğini sağlamak için ortam hazırlamaya dikkat etmek gereklidir. Ev Ziyaretleri: Ev ziyaretleri, öğrencinin aile ortamı hakkında bilgi toplamak, böylece onu daha iyi tanıyarak onun kendi kendini tanımasına yardımcı olmak amacıyla yapılır. Bu amacın yanı sıra okul-aile işbirliğini de kolaylaştırır (Kepçeoğlu, 1994). Ev ziyaretlerinde; o Evin fiziksel durumu, o Çocuğun çalışma koşulları, o Ebeveynlerin çocuğun çalışmasına ne ölçüde yardımda bulunabilecekleri, o Ailenin okula ve okulda verilen eğitim karşı tutumları, o Çocukla ilgili olarak ailenin genel tutumu gibi konularda bilgi toplanır (Yeşilyaprak, 2003). Drama ve Oyun Etkinlikleri: Drama teknikleri içinde, psikodrama, sosyodrama, rol oynama teknikleri ve oyun terapi yer alır. Psikodrama, bireyin kendisi için kaygı ve üzüntü kaynağı olan bir psikolojik problemini bir rol olarak alıp bir grup karşısında gerçek yaşamında olduğu gibi oynayarak ortaya koymasıdır. Buna göre psikodrama tekniğinin uygulanabilmesi için belirli bir ortamda bazı koşulların sağlanması gerekir. Psikodramada bir yönetici danışman veya terapist ile grubu oluşturan 18

19 danışanlar ya da izleyiciler vardır. Danışanlardan biri kendi isteği ile grup karşısında kendi problemi ile ilgili rolünü oynar. Rol oynanırken ortamda gerekli düzenlemeler yapılır ve grubun bazı üyeleri oynanmakta olan rolün gerektirdiği diğer rolleri alır;ancak,baş oyuncu problemini oynamak üzere ortaya çıkan oyuncudur. Ortam tamamen özel olarak seçilmiş bir oda içinde duygusal ve psikolojik ilişkilerin kurulmasına uygun bir terapi ortamıdır. Bu özelliklerden dolayı, psikodrama devam eden bir grup terapisi veya bir grupla psikolojik danışma süreci içinde, yerine göre zaman zaman başvurulacak bir tekniktir. Psikodrama bireyin grup içinde problemlerini yaşantısal olarak oyunla sergileme fırsatı vererek onun tüm duygularını ortaya koyması ve problemi hakkında daha çok bilinçlenmesi sağlaması bakımından etkili bir terapi tekniğidir (Kepçeoğlu,1996). Sosyodrama; bir grubun yaşadığı ortak durum veya sorunla ilgili rollerin grup üyeleri tarafından uzman bir kişinin yönetiminde oynanmasıdır. Bireyin problemlerinden çok toplumun ortak sorunları odağa alınır. Toplumsal çatışmaların çözümlenmesinde kullanılmaktadır. Örneğin trafik karmaşası, bir kuyrukta bekleyen insanlar, bir kurumda işe girmek isteyen adaylar vb. gibi konulara ilişkin oyun oynatılarak grup üyelerinin bu ortak toplumsal soruna ilişkin anlayış geliştirmesi sağlanabilir. Rol Oynama Tekniğinde ise bir olay veya bir durum çeşitli yönleri ile canlandırılır. Bu tekniklerin dışında çocuğun resimleri de onu tanımada ve anlamada bir araç olarak kullanılabilir. Bu teknik ve araçlardan yararlanma, büyük ölçüde öğretmenin bilgi ve becerisine bağlıdır. Oyun, çocukların kendilerini ifade etme aracıdır. Çocuğun oyuncakları ile etkileşim gözlenerek, oyunlarda aldığı roller, benimsediği davranış kalıpları incelenerek çocuk ile ilgili, onu tanımada ve anlamada önemli ipuçları elde edilebilir (Yeşilyaprak, 2003). Oyun Terapisi, önceden hazırlanmış bir oyun ortamında serbestçe oynarken çocukların duygu ve davranışlarının gözlem yolu ile incelenmesine yarayan bir terapi tekniğidir. Çocuklar çeşitli araç, gereç ve oyuncaklarla oynarken onların kendi kendilerine kurdukları oyun düzeninden, oyuncakları kullanma biçiminden ve oyuncaklarla kendi aralarında kurdukları ilişkilerden onların duyguları, temel ihtiyaçları, tepkileri, sevgi ve nefretleri, saldırganlıkları ve benzeri davranışları hakkında bir fikir edinilebilir. Tekniğin özelliği bakımından sadece çocuklar için etkili ve kullanışlı olan bir terapi tekniğidir. 19

20 Drama teknikleri, öğrenci hakkında bilgi almak için önemli tekniklerdir. Öğrencilere aile ilişkileri, aile yapısı, sınıf içi etkileşim, meslekler vb. konularında drama çalışmaları yaptırılabilir, masallar oynatılabilir. Bu tür etkinliklerde çocuklar genelde kendi sınıflarını, ailelerin ya da kendilerini oynarlar ve öğrenciden kendine ilişkin önemli bilgi alma imkanı sağlar. 5- Diğer Teknikler: Bibliyoterapi :Bireyin sorunları ile ilgili konularda okuyarak kendisine psikolojik yardım sağlama tekniğidir. Bibliyoterapi amacı ile başvurulacak kaynaklar psikolojik sağlıkla ilgili konularda doğrudan doğruya bilgi veren kitaplar olduğu gibi; çeşitli konularda yazılmış roman, hikaye, masal türünden kitaplar da olabilir. Mutlaka gönüllülüğe dayanmalı; kendi isteği olmadan kimse bibliyoterapi için okumaya zorlanmamalıdır. Bibliyoterapi başlı başına bir yardım tekniği olarak ele alındığı gibi, devam etmekte olan psikolojik danışma oturumlarında danışanın problemleri hakkında okuyarak daha çok bilinçlenmesini sağlamak amacı ile de alınabilir. Birinci durumda, sürekli bir psikolojik danışma yardımı olmaksızın, birey ilgili kaynakları okuyarak doğrudan doğruya problemleri hakkında daha çok bilgi edinip kendine yardım sağlamış olur. İkinci durumda ise, bireyin problemleri hakkında bazı kaynakları okuması, zaten sürdürülmekte olan psikolojik danışma oturumlarını daha da zenginleştirmek ve bireyin problemi hakkında yapacağı konuşmaları daha da artırmak amacına hizmet edebilir. Okunacak kaynak bulunduğu takdirde, birey için sorun ya da problem olan her konuda bibliyoterapi uygulamasına başvurulabilir. Ancak, bibliyoterapi amacı ile hangi durumlarda hangi kaynakların okunması gerektiği danışmanlarca önerilmelidir. Böyle bir önerinin yapılabilmesi ise, danışmanların ilgili literatürü iyi tanımalarına bağlıdır. Bibliyoterapi tekniğinden yararlanmakta olan bireylerin izlenmesi; bunun için zaman zaman bir araya gelerek okuma sonuçlarının paylaşılması ve gelişmelerin neler olduğunun ortaya konulması gerekir. TOPLU DOSYA Öğrenciye ilişkin çeşitli yollarla elde edilen bilgilerin sınıflandırılarak ve özetlenerek kaydedildiği dosyalara toplu dosya, gelişim dosyası, öğrenci tanıma ve izleme dosyası vb. isimler verilmektedir. Bilgiler, toplu dosyaya öğrencinin gelişimini yansıtacak şekilde kronolojik, inceleyene kısa zamanda bilgi verecek şekilde şematize edilmiş, test sonuçları ile yorumları ayıracak şekilde düzenlenmiş olarak kaydedilir. Psikolojik danışma ve rehberlikte değişik yollardan toplanan bilgiler sistemli bir biçimde özetlenip bir yere kaydedilmezse 20

21 gelişimsel olarak elde edilen bilgilerden yararlanma olanağı ortadan kalkar. Toplu dosya bu bilgileri devamlı el altında bulundurma ve yıllarca kullanabilme fırsatı verir. Toplu dosyalarda kişiye özgü özel bilgilerin (psikolojik, tıbbi ve yasal inceleme sonuçları vb. gibi) gizliliğinin korunması güç olduğu için yer almaması daha uygundur çünkü toplu dosyalar okul yöneticilerine, öğretmenlere danışmanlara, öğrencilerin kendilerine ve hatta velilere de açık olabilecek dosyalardır ve onların yararlanmasına sunulan dokümanlardan oluşur. Halbuki bu tarz özel ve gizli bilgilerin diğer insanlar tarafından öğrenilmesi bireyin gelişimini mutluluğunu olumsuz yönde etkileyebilir. Bu yüzden gizlilik içeren dokümanlar toplu dosyada yer almaz. (Özgüven, 1999). ÖZET Bireyi tanıma hizmetinin ilk amacı bireyi kendisine tanıtmaktır. Bireyleri tüm yönleriyle tanımak gereklidir. Bireyi tanıma hizmetleri sürekli olarak verilmeli, hizmetlerde kullanılan ölçme araçları geçerli ve güvenilir olmalıdır. Bireyi tanıma hizmetlerinde kullanılan tüm teknik ve araçlar birlikte değerlendirilmelidir. Tek bir ölçme aracının sonucuna göre birey tanınmaz ve birey hakkında karar verilmez! Ölçtüğü nitelik ve amacına göre Test Teknikleri, 1- Başarı testleri (Standart Başarı Testleri, Öğretmen Yapımı Başarı Testleri) 2- Yetenek Testleri (Genel Yetenek Testleri, Özel Yetenek Testleri) 3- Kişilik Testleri (Kağıt Kalem Testleri, Projektif Testler) 4-Tutum Ölçekleri ve 5-İlgi Envanterlerinden oluşmaktadır. Kişilik testlerin uygulanması ve puanlanması uzmanlık gerektirir. Bu yüzden sadece psikolojik danışmanlar uygulayabilirler. Kişilik testlerinin dışındaki teknikleri genellikle sınıf rehber öğretmenleri ve psikolojik danışmanlar birlikte uygularlar. Test Dışı Teknikler ise 1-Gözleme Dayalı Teknikler (Gözlem, Gözlem Listeleri, Vak a Kaydı, Özellik Kayıt Çizelgeleri, Derecelendirme Ölçekleri) 2-Kendini Anlatma Teknikleri (Otobiyografi, Arzu Listesi, Zaman Cetveli, Problem Tarama Listesi, Soru Listesi ve Anket) 3- Başkalarının Görüşlerine Dayalı Teknikler (Sosyometri, Kimdir Bu?, Rol Dağıtım Tekniği, Sosyal Uzaklık Ölçeği) 4-Etkileşime Dayalı Teknikler (Görüşme, Veli Görüşmesi, Ev Ziyaretleri, Drama ve Oyun Etkinlikleri) 5- Diğer Teknikler (Bibliyoterapi) olarak sınıflandırılabilir. 21

22 Öğrenciye ilişkin çeşitli yollarla elde edilen bilgilerin sınıflandırılarak ve özetlenerek kaydedildiği dosyalara toplu dosya denmektedir. BİREYİ TANIMA TEKNİKLERİ KONU SONU SORULARI 1. Okul rehberlik programı hazırlanırken rehber öğretmen öğrenci ihtiyaçlarını belirlemek amacıyla aşağıdakilerden hangisini uygulamalıdır? a) Projektif kişilik testi b) İlgi envanteri c) Problem tarama listesi* d) Benlik tasarımı ölçeği e) Kendini değerlendirme envanteri 2. Aşağıdaki bireyi tanıma tekniklerinden hangisi okul öncesi dönemde ve ilköğretim birinci kademede kullanılabilir? a) Kişilik Testi b) İlgi Envanteri c) Psikolojik Danışma d) Bibliyoterapi e) Rol Oynama Tekniği* 3. Aşağıdakilerden hangisi bir gözlem tekniği değildir? a) Derecelendirme ölçeği b) Özellik kayıt çizelgesi c) Anekdot d) Olay kaydı e) Görüşme* 4. Öğrenci Tanıma Fişi de denilen, öğrenci hakkında öğrenilmek istenen bazı genel bilgileri elde etmek üzere düzenlenen bireyi tanıma tekniği aşağıdakilerden hangisidir? a) Otobiyografi b) Soru Listesi* c) Kimdir Bu? d) Kişilik Testi e) Sosyometri 5. Aşağıdaki bireyi tanıma tekniklerinden hangisi gözleme dayalı bir teknik değildir? a) Özellik kayıt çizelgesi b) Kimdir bu?* c) Gözlem listesi d) Vak a kaydı e) Derecelendirme ölçekleri 22