KAN FİZYOLOJİSİ. Prof. Dr. Taner Dağcı Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi Fizyoloji Ab. D.

Transkript

1 KAN FİZYOLOJİSİ Prof. Dr. Taner Dağcı Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi Fizyoloji Ab. D. 1

2 Kanın bileşimi Kanın bileşimi iki kısımdan oluşur: A- Kanın hücresel elementleri - Eritrositler - Lökositler -Trombositler B- Sıvı kısmı ise, plazma veya serum adını alır. 2

3 Kanın, % 45 hücresel yapılar, % 55 plazma/serum 3

4 Kan hücreleri 4

5 Kanın görevleri 1. Hemoglobinin taşınması 2. Beslenme 3. Boşaltım; 4. Vücut ısısının düzenlenmesi 5. Tuz ve su dengesinin korunması 6. Asid- baz dengesini 7. Pıhtılaşma faktörlerini 8. İmmun savunma 9. Hormonların hedef organlara taşınması 5

6 KANIN FİZİKSEL ÖZELLİKLERİ Kanın kırmızı rengi eritrositler içinde bulunan ve Fe içeren hemoglobinden (Hb) kaynaklanmaktadır. Hb nin oksijenle birleşme derecesi kanın rengini etkiler 1 gr Hb : 1,34-1,39 ml O 2 içerir Arter kanı O 2 den zengin olduğu için açık kırmızı renkte; venöz kanda ise daha az O 2 olduğu için koyu kırmızı renktedir. Kanın reaksiyonu hafif alkalidir. Organlar arasındaki dengeyi koruyabilmek için ph 37 C de arasında sabit tutulur

7 Kanın Özellikleri VİZKOZİTE: akışkanlığa karşı gösterilen direnç Eritrosit sayısı ve büyüklüklerinin artması ile kanın vizkozitesi artar. SEDİMANTASYON HIZI: Sodyum sitrat ile pıhtılaşması önlenmiş kan, dikey durumda bir tüp içinde bekletilirse, eritrositler ile plazma arasındaki özgül ağırlık farkından dolayı eritrositlerin çökmeye başladığı gözlenir Sitrat Ca u bağlayarak antikoagulasyon yapar Sitrat kan ürünleri depolanırken kullanılır.

8 Normal sedimantasyon değerleri Erkek Kadın 1/2 Saat 1-3 mm 3-5 mm 1 Saat 3-5 mm 5-10 mm 2 Saat mm mm 24 Saat 90 mm 110 mm

9 ERİTROSİTLER Kan hücrelerinin büyük bölümünü oluştururlar (erkekte % 44-48; kadında % 38-42) (Hematokrit) Eritrositlerin esas fonksiyonu akciğerlerden dokulara oksijen ileten hemoglobini taşımaktır Yaşam süreleri olan ~ 120 günün sonunda yıkılarak dolaşımdan uzaklaştırılırlar

10 Eritrositlerin temel görevi akciğerlerden dokulara oksijen taşımaktır 10

11 ERİTROSİTLERİN İÇERİĞİ % su % organik ve inorganik madde Hb, glikoz, enzimler, vitaminler, Fe, Cu, Zn, CO - 3 Olgun eritrositler nükleus, ribozom ve mitokondri gibi sitoplazmik organelleri içermezler. Bu nedenle protein sentezi ve mitotik hücre bölünmesi gözlenmez. 11

12 Eritrositlerin çapı; Ø 7-8 µm arasında ise normosit, Ø < 6µm ise mikrosit, Ø > 8 µm ise makrosit Eritrositlerde renk; Ø Normokrom (Hb miktarı normal) Ø Hiperkrom (Hb miktarı artmış, koyu) Ø Hipokrom (Hb miktarı azalmış, açık) 12

13 Ø Normal koşullarda eritrositlein çapı yaklaşık 7-8 µm, Øen kalın yerinde ise kalınlığı 2,5 µm Ø1 µm ye kadar iner. Ø Eritrositlerin ortalama hacimleri µm 3 13

14 Kapiller damarlarda eritrositler 14

15 Eritrositlerin sayısı Erkekte milyon /mm 3 Kadında milyon /mm 3 Normositemi (Sayının normal olması) Polisitemi (Sayı artması) Oligositemi (Sayı azalması) 15

16 Hemoglobin (Hb) zomurgalılarda O 2 taşıyan kırmızı renkte bir pigmenttir z4 üniteden oluşur zher bir ünitede Fe +2 taşıyan 1 Hem ve 1 polipeptid zinciri ( globin ) vardır. zhb, 4 Hem + 4 globin zincirinden oluşur. zerişinde globin zincirleri 2a + 2b (HbA) 16

17 17

18 Hemoglobin (Hb) sentezi İnsandaki Hb ler; HbA1 (2 a + 2b) HbA2 (2 a + 2d) HbF (2 a + 2g) 1 adet Hemoglobinde; 4 adet hem 4 adet demir 4 molekül oksijen bulunur 18

19 Hemoglobin (Hb) Oksijen ile bağlanma gevşek olup geri dönüşümlü Hb nin oksijene olan ilgisi PO 2 na bağlı Akciğerlerde PO 2 yüksek olduğu için bağlanma kolay ve hızlı. Arteriyel kanda Hb nin % 97 si oksijenle doymuştur Dokuda PO 2 düşük olduğu için O 2 hemoglobinden ayrılır. 19

20 Hb-O 2 satürasyon eğrisi Hb % doygunluğu ile parsiyel O 2 basıncı arasında çizilen bir eğridir. Hemoglobin için eğri sigmoidaldir.

21

22 PO 2 Hb nin oksijenle bağlanmasını etkileyen faktörler ph veya PCO 2 Isı 2,3 Difosfo gliserat (2,3 DPG)

23 Hb-O 2 satürasyon eğrisi ph nın düşmesi CO 2 artması Sıcaklık artması DPG nin artması durumunda sağa kayar.

24 Hb-O 2 satürasyon eğrisi ph nın artması CO 2 nin düşmesi Isının düşmesi DPG nin azalması durumunda sola kayar.

25 Hb-O 2 satürasyon eğrisi Sağa kayması durumunda Hb nin oksijenden ayrılması kolaylaşır (Dokulara oksijen geçişi é) Sola kayması durumunda Hb nin oksijeni bağlaması kolaylaşır (Akciğerlerden eritrositlere oksijen geçişi é) BOHR etkisi

26

27 Transfüzyon kanlarında 2,3 DPG ve ATP azalır Hb nin oksijene afinitesi artar, dokulara oksijenin bırakılması azalır Hb değeri normal olmakla birlikte doku hipoksisi olabilir

28 28

29 Hematopoetik büyüme faktörleri Granülosit koloni stimüle edici faktör (G-CSF) Granülosit-monosit stimüle edici faktör (GM-CSF) Monosit koloni stimüle edici faktör (M-CSF) T lenfositlerinden salınan sitokinler: IL-3, IL-4, IL-5, IL-6 ve IL-7 29

30 Retikülositler, Golgi apereyi, mitokondri ve diğer sitoplazmik organel kalıntılarından oluşan bazofilik materyal içeren eritrositten önceki son hücrelerdir. Bazofilik materyal 1-2 günde kaybolur ve hücre olgun bir eritrosit haline dönüşür Retikülositlerin yaşam süreleri kısa olduğu için normal kanda tüm alyuvarların % 1 den az bulunurlar. Özel boyamalarla periferik kandan yapılan retikülosit sayımı kemik iliği aktivitesi (hematopoez) hakkında bilgi verir.

31 HEMATOPOEZ ØKan hücreleri fetüste, çocukta ve erişkinde farklı yerlerde üretilmektedir. Fertilizasyondan yaklaşık 18 gün sonra kan hücreleri görülmeye başlar. ØEmbriyonik yaşamın ilk haftalarında primitif, çekirdekli alyuvarlar vitellus kesesinde üretilirler. 3 ay kadar süren bu döneme mezoplastik dönem denir. 31

32 HEMATOPOEZ vdamar sisteminin gelişimi ile kök hücreleri, karaciğere, dalağa, timusa, lenf bezlerine ve kemik iliğine göç ederek kan odaklarını yaparlar. vbu organlarda kök hücreleri, eritrositik, granülositik ve megakaryositik ana hücrelere dönüşerek yaygın hematopoezi başlatır. 32

33 HEMATOPOEZ v Hamileliğin 6. Haftasından sonra vitellus kesesinde hematopoez geriler ve karaciğer hematopoez görevini üstlenir (hepatik dönem) Bu dönemde Fötal Hb (HbF) sentezi başlar. HbF süt çocuğunda en fazla 6. aya kadar bulunur. Daha sonra ise total Hb nin % 2 sini yapar. v İntrauterin yaşamın 20.haftasından itibaren, kemik iliğine önceden göç etmiş olan kök hücreler kan yapımına başlar. Bu nedenle bu döneme miyeloid dönem denir. 33

34 HEMATOPOEZ v Miyeloid dönemde kan hücreleri ile birlikte, Hb sentezinde de değişiklik olur. v HbF gittikçe azalır, yerini erişkin hemoglobini (HbA) alır. HbA nın globin bölümü a 2 b 2 zincirinden oluşur. v 5 yaşına kadar tüm kemikler hematopoez bakımından aktif olup, çocuğun büyümesi oranında aktif ilik yani kırmızı kemik iliği uzun kemiklerde azalmaya başlar, yağ hücrelerinin infiltrasyonu ile sarı iliğe dönüşür. 34

35 HEMATOPOEZ v 5 yaşına kadar tüm kemikler hematopoez bakımından aktif olup, çocuğun büyümesi oranında aktif ilik yani kırmızı kemik iliği uzun kemiklerde azalmaya başlar, yağ hücrelerinin infiltrasyonu ile sarı iliğe dönüşür. v 20 yaşından sonra ise hematopoez; v vertebralar, v sternum, v kaburgalar, v kafa ve kalça kemiklerinde yaşam boyu devam eder. 35

36 Fetusta ve erişkinde hematopoez 36

37 ERİTROPOEZİN DÜZENLENMESİ veritropoezin normal olabilmesi için; v Kemik iliğinin anatomik yapısı, lokal doku ısısı, hücre beslenmesi ve endokrin aktivitenin normal olması gerekir. veritropoez başlıca Eritropoetin hormonu (EPO) ile düzenlenir. vepo depolanmaz, gerektiği zaman böbrek hücrelerinde sentezlenir ve salınıma uğrar. 37

38 Eritropoetin sentezi Fetüs ve yenidoğanda % 85 karaciğer % 15 böbreklerde Erişkinde % 85 böbreklerde % 15 böbrek dışı dokularda 38

39 Eritrosit yapımının hormonal kontrolu Doku oksijenlenmesinin azalması (hipoksi) KC ve böbrekten EPO salınımı artar eritropoez hızlanır 39

40 Eritrosit yapımının hormonal kontrolu Doku oksijenlenmesinin artması (hiperoksi) KC ve böbrekten EPO salınımı azalır eritropoez yavaşlar 40

41 41

42 ERİTROSİTLERİN GELİŞMESİ İÇİN GEREKLİ MADDELER vb 12 vitamini vfolik asid vb6 vitamini vaskorbik asid ve vitamini vmineraller 42

43 43

44 KAN GRUPLARI Eritrosit membranının dışına doğru uzanan glikoprotein yapılar bireyler arasında farklılık göstermektedir. Bu yapılar antijenik özellik gösterdikleri için kan transfüzyonları sırasında immun yanıta neden olurlar. Moleküler araştırmalar en az 21 tane farklı kan grubu sistemi olduğunu ortaya koymuştur. Bunların arasında en çok bilineneleri ABO, Rh ve MN sistemleridir. Kan transfüzyonu için bu sistemlerden ABO ve Rh tipinin bilinmesi gerekmektedir.

45 ABO sistemi Eritrositlerin membranında aglütinojen adı verilen ve antijenik özelik gösteren moleküller bulunur. Bunlardan A ve B antijeni genel populasyonun büyük bölümünde bulunur. Bu antijenler tek tek veya birlikte bulunurlar veya hiç bulunmayabilirler. Bir kişinin kan grubu aglütinojenin tipine göre belirlenir Plazmada ise diğer aglütinojene karşı antikor (aglütinin) bulunur.

46 ABO sistemi Kan grubu Membranda bulunan antijen Plazmada bulunan antikor A grubu A antijeni Anti-B B grubu B antijeni Anti-A AB grubu A ve B antijeni Antikor yok O grubu Antijen yok Anti-A ve Anti-B

47 Transfüzyon reaksiyonlarında aglütinasyon Plazmasında anti-a veya anti-b içeren kişilere A veya B aglütinojenini içeren kan transfüze edilirse antikorlar eritrositlere bağlanırlar. Antikorlar birden fazla bağlanma bölgesi içerdiklerinden aynı anda birçok eritrositi bağlayarak aglütinasyona yol açarlar. Aglütinasyona uğrayan eritrositler kılcal damarları tıkarlar, birkaç gün içinde beyaz kan hücreleri aglütine olmuş hücreleri yıkarlar (hemoliz) ve hemoglobini açığa çıkarırlar

48 Rh sistemi ABO sistemi dışında klinik önemi olan bir başka sistem Rh sistemidir. Rh antijenine karşı antikor gelişebilmesi için bireyin Rh antijeni ile kuvvetli bir biçimde karşılaşması gerekir. Klinikte Rh uyumsuzluğu ile ilgili en çok görülen durum eritroblastosiz fetalis hastalığıdır.

49 Eritroblastosis fetalis (Yeni doğanın hemolitik hastalığı) Rh (-) bir anne Rh (+) bir bebeğe hamile ise bebeğin Rh antijenleri plasenta yoluyla anneye geçer. Annede geçen Rh antijenine karşı anti- Rh yapılır. İlk hamilelikte yapılan antikor miktarı bebeğe zarar verecek düzeyde değildir Sonraki hamileliklerde hastalığın görülme olasılığı giderek artar.

50 Plasenta yoluyla geçen antikorlar fetusun eritositlerini aglütine ederler. Eritrositler hemolize uğrarlar, hemoglobin açığa çıkar. Hemoglobinin yıkımı sonucu bilirubin artar. Kanda artan bilirubin sinir hücrelerine zarar verir (Kernikterus).

51

52 LÖKOSİTLER Savunma sisteminin hareketli hücreleridir Kemik iliğinde oluştuktan sonra kullanılacakları bölgelere gönderilirler Morfoloji ve fonksiyonları yönünden farklı hücreler Lökositlerin sayısı / mm 3 Kan yayma preparatları boyanarak (Gimsa, Wrigt, May Grünwald) lökosit formül hazırlanır 52

53 LÖKOSİTLER Hücre Normal sınırlar % Toplam Nötrofiller Eozinofiller Bazofiller Lenfositler Monositler

54 Lökositlerin oluşumu Pluripotent kök hücreler 2 yönde farklılaşarak miyelositik ve lenfositik seri hücrelerini yapar. Miyelositik seriden granülositler ve lenfositik seriden lenfositler gelişir. Granülositler ve monositler yalnız kemik iliğinde gelişirken, lenfositler lenfoid dokularda (lenf bezleri, timus, dalak) üretilirler. 54

55 55

56 2-5 (ort. 3) segment içerir. NÖTROFİL Çekirdek kaba dens kromatin içerir, koyu mor renklidir. Sitoplazma açık pembemavi granüller içerir. Granüllü görünümün nedeni içerdiği veziküllerdir. Toplam lökositlerin % ini yapar. Yaşam süresi 1-2 gün. 56

57 57

58 Nötrofil fonksiyonları Kemotaksis Adezyon Diapedez Fagositoz Solunumsal patlama 58

59 Kemotaksis: Mikroorganizma veya organizmada yanıt gelişen bölgeden kaynaklanan aracı moleküller savunma yanıtını uyarırlar (Kemoatraktan). Kemotaksi ile hasar bölgesine çağrılan periferik kandaki aktifleşmiş lökositler dokuya geçerler 59

60 Diapedez: Nötrofilin endotel hücrelerinin birleşme yerlerinden geçerek bazal membranı delip damar dışına çıkmalarıdır. 60

61 Diyapedez Kemotaktik kaynak Artmış permeabilite Marjinasyon 61

62 Diapedez 62

63 FAGOSİTOZ * Bakterilerin hücre içine alınması ve sindirilmesidir Fagosite edilen partiküller lizozomlardaki sindirim enzimleri (hidrolitik) ile parçalanırlar Zararsız hale getirilen ürünler ekzositoz ile hücrenin dışına atılır. 63

64 FAGOSİTOZ Fagositoz Lizozom Fagolizozom Fagozom Pinositoz 64

65 Genellikle 2 segmentlidir. Büyük ve koyu pembe granüller içerir. Tüm lökositlerin % 2-6 sıdır. Paraziter enfeksiyonlarında kanda artarlar. Allerjik reaksiyonlar sırasında dokularda ve deride toplanırlar. EOZİNOFİL 65

66 Genellikle 2 segment içerirler. Granülleri iri, koyu mavi -siyah renkte olup tüm sitoplazmayı doldurur. Tüm lökositlerin % 0.5 idir. Heparin, histamin, bradikinin, serotonin salgılarlar. Bazı allerjik reaksiyonlarda rol oynarlar. BAZOFİL 66

67 LÖKOSİTOZ Lökosit sayısının artması doku yıkımına veya bakteri saldırısına karşı bir yanıttır. Nötrofil lökositoz: Apandisit, pnömoni gibi akut enfeksiyonlarda ve miyokard infarktüsü gibi doku hasarı olduğu durumlarda. Lenfositoz: Kızamık, su çiçeği, boğmaca, enfeksiyöz hepatit gibi kronik enfeksiyonlarda Monositoz: Sıtma gibi protozoal hastalıklarda Eozinofili: Allerjik reaksiyonlarda ve parazit enfeksiyonlarında 67

68 16-20 µm çapında büyük ve yuvarlak hücrelerdir. MONOSİT Çekirdek yuvarlak, oval hatta böbrek görünümlü olabilir. Kemik iliğinde gelişen fagositik hücrelerdir. Doku makrofajlarının öncüleridir. 68

69 69

70 İMMUN SİSTEM FİZYOLOJİSİ 70

71 İMMUN SİSTEM Doğal bağışıklık * Nötrofil, NK hücreleri, doku makrofaj sistemi (fagositoz) * Mide asit salgısı ve sindirim enzimleri * Deri direnci * Kanda bulunan lizozim, kompleman sistemi proteinleri gibi koruyucu proteinler Edinsel bağışıklık Özgüllük; Yanıt uyaranın tipine ve özgül yapısal özelliklerine göre gelişir Öğrenme ve Bellek; Aynı antjenle ikinci kez karşılaşıldığında ortaya çıkan yanıt ilkinden farklıdır. Öz ayrımı; Oluşan yanıt normal koşullarda organizmayı tanıyıp kendine yönelmez. Çeşitlilik; Özgüllüğü sağlayan moleküler etkileşimler reseptörler aracılığı ile belirlenmektedir. Reseptör çeşidi kadar farklı yanıt gelişir. 71

72 Temel tipleri; Edinsel Bağışıklık 1) Humoral bağışıklık (B hücre bağışıklığı, Sıvısal bağışıklık) 2) Hücresel bağışıklık (T hücre bağışıklığı) 72

73 Humoral bağışıklık Hücresel bağışıklık B hücrelerinin aktivasyonu Antikor üretimi var Dolaşımdaki bakteri, virus ve toksinlere karşı savunma yapar T hücrelerinin aktivasyonu Yabancı hücreye bağlanır ve lizis yapar Bakteri, virus, mantar, parazit İle enfekte olmuş hücreye karşı savunma yapar İmmun toleranstan sorumlu 73

74 10 µm çapında, tipik olarak yuvarlak veya oval olup, çekirdek de benzer özellik gösterir. LENFOSİT Sitoplazma dar olup çekirdek küçük bir çentik içerir. Fagositik değildirler. Lenf düğümlerinden ve diğer lenf dokularından kana, kandan diapedez ile tekrar dokulara geçerler. 74

75 Lenfositlerin gelişimi Kemik iliğinde lenfoblastlardan gelişir. Kemik iliğinde gelişen öncü hücreler primer lenfoid organlara göç ederek farklılaşırlar. Primer lenfoid organlar; timus bezi, karaciğer ve kemik iliğidir. 75

76 Lenfositlerin gelişimi T hücreleri timus bezinde, B hücreleri yine kemik iliği ve karaciğerde farklılaşır (kuşlarda B. fabricius). Farklılaşan T ve B lenfositleri primer lenfoid organları terk edip sekonder (periferik) lenfoid dokulara dağılırlar. Sekonder lenfoid dokular lenf düğümleri, dalak, deri ve mukozalarla ilişkili lenf dokularıdır. Bu dokular lenfositlerin uyaranla (antijenle) karşılaşıp aktiflendikleri yerlerdir. 76

77 77

78 Timus Mediastinumda yer alan 2 loblu bir organdır. Lobüllerin korteksi yoğun olarak lenfosit içerir. Doğumdan önce çıkarılması hücresel bağışıklığı ortadan kaldırır 78

79 Lenf düğümlerinin yerleşimi 79

80 T hücreleri Sitotoksik T hücresi Yardımcı T hücresi Baskılayıcı T hücresi 80

81 Yardımcı T hücreleri Tüm T hücrelerinin ~3/ 4 üdürler. B hücrelerinin antikor salgılayan plazma hücrelerine dönüşmelerini sağlarlar. Bu işlevi salgıladıkları lenfokin (sitokin) adı verilen aracı moleküllerle yaparlar. 81

82 Yardımcı T (CD4) hücresi 82

83 Sitotoksik T (CD8) hücreleri Mikroorganizmaları hatta bazen vücudun kendi hücrelerini öldürebilen direkt saldırı hücreleridir (Katil hücre). Bu hücreler perforin, granzim gibi saldırılan hücrelerin membranında delik açan enzimler salgılarlar. 83

84 Sitotoksik T (CD8) hücresi 84

85 Baskılayıcı T hücreleri İmmun yanıtın vücudun kendi hücrelerine zarar vermelerini engeller. Bu nedenle yardımcı T hücreleri ile birlikte düzenleyici T hücreleri olarak sınıflandırılırlar. 85

86 Natural killer (Doğal öldürücü) hücreler Periferik kandaki lenfositlerin % 10 dur İşlevleri tam bilinmemekle birlikte sitotoksik. Kanser hücresine ve virüs ile enfekte hücreleri yok eder. Hedef hücreyi antijen sunumu olmadan öldürürler. 86

87 İmmun tolerans Lenfositler organizmanın kendi hücrelerini bakteri ve virus hücrelerinden farklı olarak tanır. Normal koşullarda kendi antijenlerine karşı pek az antikor gelişir. İmmun tolerans adı verilen bu olayın lenfositlerin timus ve kemik iliğinde ön işlenmeleri sırasında oluştuğu tahmin edilmektedir. 87

88 Plazma hücreleri Antijenle karşılaşan B hücreleri büyüyerek lenfoblastik görünüm kazanır, hızla bölünerek plazma hücrelerine dönüşür. Olgunlaşan plazma hücreleri g globulin sentezlemeye başlar. Sentezlenen g globulinler lenf sıvısına salgılanır ve kan dolaşımına katılır. 88

89 Bellek hücreleri Uyarılan B hücrelerinin bir kısmı plazma hücrelerine dönüşmeyip yeni B lenfosit klonu üretmeye devam ederler. Antijenle uyarılmış B lenfosit klonları ana lenfosit klonlarına eklenir ve tekrar aynı antijenle karşılaşıncaya dek lenfoid dokuda sessiz kalır. Yeni oluşan bu hücreler Bellek hücreleri denir. 89

90 Bellek hücreleri Bellek hücreleri tekrar aynı antijenle karşılaşılırsa çok daha güçlü antikor yanıtı oluşur. İkincil yanıtta antikor oluşma süresi daha hızlıdır ve antikor miktarı daha fazladır. İkincil yanıtta antikor düzeyleri haftalarca hatta aylarca yüksek kalır. 90

91 91

92 İmmunojen (antijen) İmmun yanıtı stimüle eden maddelerdir. İmmun yanıt duyarlı T lenfositlerin veya antikor yapımının artması şeklinde ortaya çıkabilir. Bu maddeler genellikle protein veya polisakkarid yapıdadır. 92

93 İmmunglobulinler Molekül kütleleri arasındadır. Plazma proteinlerinin ~ % 20 sini yaparlar. 5 farklı immunglobulin vardır 93

94 IgM: 5 adet Y şeklindeki monomerin pentagonal yapı oluşturmasıyla ortaya çıkar. Çok sayıdaki antijen bağlama bölgesi nedeniyle aglütinasyon ve kompleman proteinleri ile reaksiyona girme gücü yüksektir. Antijenle temas sonrasında kanda ilk görülen Ig dir. Plasentadan geçmez. IgG: Monomer yapıdadır. Dolaşımda en çok bulunan Ig dir. Plasentadan geçer. Kompleman sistemi ile reaksiyona girer. 94

95 IgA: Mukozalardaki hücrelerce yapılır. Virus ve bakterilerin epiteliyal yüzeylere yapışmasını engeller. Vücut salgılarında bulunur. Anne sütüne geçer. GİS enfeksiyonları açısından önemli. IgD: Daha çok B hücrelerinin membranında bulunur. Plasentayı geçmez. IgE: Mast hücrelerine ve eosinofillere tutunmuştur. Antijenle bağlanması halinde bu hücrelerden histamin ve diğer vazoaktif maddelerin salımına ve allerjik reaksiyonlara yol açar. 95

96 Edinsel bağışıklık geliştirmek amacıyla kullanılır. Aşılama Hastalık oluşturması mümkün olmayan ancak kimyasal olarak antijenleri taşıyan ölü mikroorganizmalarla aşılama yapılabilir (Boğmaca, tifo, difteri). İşlem görmüş ve toksik özelliğini kaybetmiş ancak antijenik özelliğini koruyan toksinlere karşı da bağışıklık sağlanabilir (Tetanus). Zayıflatılmış viruslar da aşı olarak kullanılabilir (Polio, kızamık, su çiçeği) 96

97 Trombositler

98 Trombositler Yuvarlak ya da oval, 1-4 µm çapında küçük hücrelerdir. Kemik iliğinde megakaryositlerden oluşur. Nükleusları yoktur Normal sayı: / mm 3 98

99 Trombopoez Kemik iliğinde megakaryositlerin oluşumu ~ 5 günü alır. Megakaryosit, geniş sitoplazmalı, loblu çekirdek taşıyan, µm çapında büyük bir hücredir. 99

100 Trombopoez Sitoplazmik fragmantasyon sonucu oluşan trombositler (platelet) periferik kanda 8-10 gün yaşarlar. Yaşam süresini dolduran trombositler dalakta yıkıma uğrarlar Trombositopeni: Sayı < / mm 3 Trombositoz Sayı > / mm 3 100

101 Hemostaz Hemostaz trombosit, endotel ve pıhtılaşma sistemleri ile bunları düzenleyen mekanizmaların düzenli çalışması sonucu ortaya çıkan bir dizi fizyolojik reaksiyondur. Kanamanın durdurulması olarak ifade edilebilir. 101

102 Hemostaz Yaralanan bir dokuda kan kaybını önlemeye yönelik mekanizmalar; 1) Zedelenen damarda daralma (konstriksiyon) 2) Lezyon bölgesinde trombosit birikimi 3) Pıhtılaşmanın aktivasyonu 4) Fibrinolizisin aktivasyonu 102

103 Trombosit tıkacının oluşumu Damar yüzeyinde bir yırtık olması halinde trombositlerde yapısal değişiklik başlar. Şişerler, düzensiz bir görüntü alırlar, psödopodlar uzatarak kasılırlar ve granüllerini dışarıya boşaltırlar. Damar hasarı sonrasında trombositlerin yapışkanlığı artar. Yapışma sonrasında trombositlerin aktivasyonunda artış gözlenir (ADP ve Tromboksan A2 salınımı artar). 103

104 104

105 PIHTILAŞMA VE FİBRİNOLİZİS MEKANİZMALARI 105

106 Hasarlanan damar duvarı ve trombositlerden kaynaklanan aktivatör maddeler ve bazı proteinler pıhtılaşma sürecini başlatırlar. Damarın yırtılmasından 3-6 dakika sonra damarın yırtılan ucu pıhtı ile dolar. 20 dakika- 1 saat sonra ise pıhtı retrakte olur (büzülür). 106

107 Kan ve dokularda pıhtılaşmayı etkileyen 50 den fazla madde bulunmaktadır. Bu maddelerden bazıları pıhtılaşmayı sağlarken (prokoagulan), bazıları ise pıhtılaşmayı engeller (antikoagulan) İki grup madde arasında denge bulunmakla birlikte normal koşullarda antikoagulanlar baskındır ve kan pıhtılaşmaz. Ancak damar zedelendiğinde hasarlanan dolaşımdaki prokoagulanlar aktive olarak pıhtılaşma başlatılır. 107

108 Pıhtılaşma faktörleri Faktör Diğer adı Yol Prekallikrein Fletcher faktörü İntrensek High molecular weight kininogen (HMWK) Fitzgerald faktörü İntrensek I Fibrinojen Her iki yol II Protrombin Her iki yol III Doku faktörü Ekstrensek IV Kalsiyum Her iki yol V Proakselerin Her iki yol VI (Va) Akselerin - 108

109 VII Prokonvertin Ekstrensek VIII Antihemofilik faktör A İntrensek IX Antihemofilik faktör B, Christmas Fak. İntrensek X Stuart-Prower Fak. Her iki yol XI Plazma tromboplastin antesedan (PTA) İntrensek XII Hageman faktörü İntrensek XIII Fibrin stabilize edici faktör (FSF) Her iki yol 109

110 Pıhtılaşma faktörlerinden arındırılmış olan plazma serum adını alır. Serumda Faktör I (fibrinojen), Faktör II (protrombin), Faktör V (proakselerin) ve Faktör VII (prokonvertin) bulunmaz

111 Pıhtılaşmanın temel mekanizması; 1) Kanda inaktif halde bulunan pıhtılaşma faktörlerinin aktive olması ve protrombin aktivatörü kompleksini oluşturmaları 2) Protrombin aktivatörünün protrombinin trombine dönüşümünü katalizlemesi 3)Trombinin fibrinojeni fibrin ipliklerine dönüştürmesi 111

112 Pıhtılaşmanın başlaması Dokularda oluşan hasar sonucu kanın hasarlanmış endotel hücreleri ve damar duvarındaki kollajen ile teması protrombin aktivatörünün oluşumuna yol açar. Protrombin aktivatörü birbirleri ile sürekli etkileşimde bulunan 2 yolla oluşturulur: 1-) Ekstrensek yol 2-) İntrensek yol 112

113 113

114 Ekstrensek yol Doku faktörünün salınımı ile başlar. Doku faktörü endotel hücrelerinde bulunur. Bir kofaktör gibi çalışır. Faktör VII nin aktive olmasını sağlar. Doku hasarının fazla olması doku faktörünün daha çok salınımına yol açar. Hasarlanmış Endotel Hücreleri Doku faktörü (Fak III) Ca 2+ Doku tromboplastini Faktör VII Doku faktörü, Faktör VII, Ca 2+ birlikte doku tromboplastinini yapar. Doku tromboplastini Faktör X u aktifler, Faktör Xa oluşur. Fak Xa oluşumu 114

115 İntrensek yol Damar duvarındaki hasar sonucu açığa çıkan kollajen intrensek yolu aktive eder. Sırasıyla Faktör XII, XI, IX, X aktive olur. Tüm reaksiyonlarda kalsiyum ve trombosit membran fosfolipidleri kofaktör gibi çalışır. Kollajen ile temas Kallikrein HMWK Faktör XIIa Ca 2+ Faktör XIa Faktör IXa PL Fak Xa oluşumu 115

116 Ortak yol İntrensek yol ve ekstrensek yolun aktivasyonu ile oluşan Faktör Xa, Ca 2+, PL ve Faktör Va birlikte Protrombin aktivatörünü (PA) yapar PA, Protrombinden trombin oluşumunu sağlar. Trombin, fibrinojenden fibrin monomerlerinin oluşumunu sağlar. Fibrin monomerleri, polimerize olurlar. Trombin ile aktive olan Fak XIIIa, fibrin polimerlerini stabilize eder. Protrombin Fibrinogen Fibrin polimeri Ca 2+ Factor Xa Protrombin aktivatörü Çapraz köprü oluşumu PL Fak Va Trombin Fibrin Fibrin monomeri Fak XIIIa 116

117 Pıhtı retraksiyonu Pıhtı birkaç dakika içinde büzüşmeye başlar. Retraksiyon adı verilen bu olaydan trombositler sorumludur. Pıhtının retrakte olamaması trombosit azlığının bir göstergesidir. Retraksiyonu sağlayan maddeler trombositlerin yapısındaki trombastenin, aktin ve miyozin gibi kontraktil ptoteinlerdir. Pıhtı küçülürken yırtılan kan damarlarının uçları birbirine yaklaşır. 117

118 Pıhtı oluşumunun (+) feed-back düzenlenmesi Oluşan Protrombin aktivatörünün miktarı doku hasarı ile doğru orantılıdır. Ancak bir kez oluştuğu anda pıhtılaşma mekanizmasının tetiği çekilir ve pıhtılaşma dakikalar içinde çevredeki kana yayılır. Yani pıhtının kendisi (+) feed- back yolu ile daha çok pıhtının oluşumuna neden olur. 118

119 Fizyolojik koşullarda pıhtılaşmanın önlenmesi Endotelin düzgün bir yüzeye sahip olması nedeniyle normal koşullarda intrensek pıhtılaşma sistemi inaktiftir. Endotelin iç yüzeyini örten glikokaliks tabakası trombositleri iterek pıhtılaşmayı engeller. Plazmada bulunan Antitrombin III, trombin ve Faktör IXa, Xa, XIa ve XIIa yı bağlayarak inaktive eder. Plazmada bulunan bir antikoagulan olan heparin de Antitrombin III ün etkinliğini arttırır. 119

120 Fibrinolizis Pıhtının eritilerek ortadan kaldırılmasını sağlayan sisteme Fibrinolitik Sistem denir Bu sistemin en önemli enzimi Plazmin olup pıhtılaşma sonucu oluşan fibrini yıkıma uğratarak Fibrin Yıkılım Ürünlerinin oluşumuna yol açar. 120

121 Fibrinolizis Plazminojeni aktifleyen en önemli madde Doku Plazminojen Aktivatörü (t-pa) olup yaralanan dokulardan pıhtının oluşumunu takiben 1-2 gün içinde salınıma uğrar. t-pa klinikte trombolitik ajan olarak da kullanılmaktadır. 121

122 KANAMA BOZUKLUKLARI Trombositlerden kaynaklanan kanama bozuklukları (sayı ve fonksiyon bozukluğu) K vitamini eksikliğine bağlı hastalıklar Pıhtılaşma faktörlerinin eksikliğine bağlı hastalıklar 122

123 K vitamini eksikliğine bağlı kanama bozuklukları K vit; karaciğerde trombin, Faktör X, IX, VII nin yapımında gereklidir. K vit kalın barsaktaki bakteriler tarafından sentezlendiği için normal koşullarda eksikliği gözlenmez. Ancak yeni doğanda henüz bakteri florası tam oluşmadığı için K vit eksikliğine bağlı kanamalar ortaya çıkabilir. (Yeni doğanın hemorajik hast.) 123

124 K vitamini eksikliğine bağlı kanama bozuklukları K vit yağda eriyen bir vit olduğu için özellikle yağ emiliminin bozulduğu hastalıklarda eksikliği ortaya çıkabilir. Karaciğerin yeterli miktarda safra yapamadığı durumlarda yağ emilimi bozulacağı için K vit emilemez. Karaciğer hastalıklarında hem pıhtılaşma faktörlerinin yapım bozukluğu hem de K vit yetersiz emilimi nedeniyle spontan kanamalar ortaya çıkar. 124

125 Pıhtılaşma faktörlerinin eksikliğine bağlı hastalıklar Hemofili A: Hemofili A en çok (%85) rastlanılan pıhtılaşma bozukluğu olup erkeklerde görülme sıklığı 1/5000-1/10000 arasındadır. Fak VIII genine ait 150 farklı nokta mutasyonu gösterilmiştir. Faktör VIII eksikliği ile ortaya çıkan hastalık X kromozomuna bağlı olarak geçer. Kadınlar taşıyıcı olabilir, ancak çoğunlukla kanama bozukluğu göstermeden normal bir yaşam sürerler. Hastalık Faktör VIII in kandaki düzeyine göre hafif, orta ve ağır seyredebilir. Hastalarda küçük travmalar sonucunda ciddi eklem ve kas içi kanamalar oluşabilir. Fak VIII enjeksiyonları ile kanamaların sıklığı ve miktarı azaltılabilmektedir. 125