EGZERSİZ VE BAĞIŞIKLIK SİSTEMİ Prof. Dr. Fadıl ÖZYENER UÜTF Fizyoloji AD
Egzersiz ve bağışıklık arasındaki ilişkinin önemi Fiziksel etkinlikte bulunanların, sporcularının sağlıklı olma hallerinin korunması ve devam ettirilmesi Genel olarak toplumun sağlıklı gelişimini sağlamak ve sürdürmek
Egzersiz ve Üst Solunum Yolu Enfeksiyonu (ÜSYE) Hafif-orta egzersizde; solunum yolu enfeksiyonu sıklığının azaldığı gösterilmiştir. 15 haftalık bir yürüyüş grubunda anlamlı ÜSYE azalması saptanmıştır.
Hafif orta şiddette egzersizin immün bileşenler üzerine etkisi
Kısa /Akut dönemde NK (natural killer) hücreleri etkinliği artar. Nötrofil işlevleri uyarılır. Makrofaj fonksiyonları artar. T ve B lenfositlerin sayı ve etkinlikleri artar. Shephard RJ & Shek PN., 1999. Sports Med 28: 177 195 Costa Rosa LF., 2004. Evid Based Compl. Alternat Med 1:63 70 Nieman DC., 2007. J Appl Physiol 82:1385 1394
T helper (Th) hücrelerinden salgılanan sitokinler hücresel bağışıklığın etkinleşmesinde önemlidir. Tip 1 Th hücreler: TNF-a, IFN-g vb salgılar makrofaj ve NK aktivite artışı Tip 2 Th hücreler: IL-4, IL-5, IL-10, ve IL-13 antikor üretimi ve eozinofili Egzersiz Tip 1 / Tip 2 dengesini etkiler. Gleeson M., 2007. J Appl Physiol 103:693-699
Uzun dönemde (Kronik egzersizde) ÜSYE azalır. Strese bağlı immün baskılanma. Yaşlılığa bağlı immün gerileme. Kanser insidansı azalır.
Yoğun/ağır egzersizin immün bileşenler üzerine etkisi
Akut dönemde NK (natural killer) hücreleri etkinliği azalır. Nötrofil işlevleri geriler. Makrofaj işlevleri duraklar. T ve B lenfositlerin sayı ve etkinlikleri azalır. Ortega E., 2003. Exerc Immunol Rev 9:70 93; Nieman DC., 2007. Sports Med 37:412 415
Atletlerde de yarış dönemi öncesi ve sonrasında de antrenmanın ağırlaşması ile NK hücreleri, nötrofil, monosit, T ve B lenfosit işlevlerinde saptanan baskılanma sonucu ÜSYE, vb artar.
Sitokin/miyokin profillerinde geniş değişiklikler -100 kata varabilen interleukin-6 üretim artışı Plazma ve tükrük IgA konsantrasyonunda azalma Bu değişiklikler genellikle egzersiz bittikten 3-24 saat sonra basal seviyelerine döner. Woods et al., 2006. Neurol Clin 24:585 599 Nieman DC., 2007. J Appl Physiol 82:1385 1394
İskelet kası bir salgı organıdır(!) İskelet kasında üretilen, ekprese edilen ve salınan sitokin ve diğer peptidler miyokinleri oluşturur. Miyokinler adipokinlerin etkisini dengeler ve geriletir. Fiziksel hareketliliğin sedanter yaşam tarzı dolayısıyla oluşan hastalıkları önleyici etkisine aracılık ederler. Pedersen BK et al., 2003. Muscle Res Cell Motil. 24, 113 119
İskelet kas lifleri kasılırken pek çok metabolik etkiye yol açan IL-6 üretir ve salgılarlar. Steensberg A et al., J Physiol 529: 237 242, 2000 Petersen AMW & Pedersen, BK., 2005. J Appl Physiol: 98: 1154-1162
Egzersiz ve İnflamasyon Bir çok KVS, tümorogenez, immunosüpresyon hastalıkların temelinde inflamasyon yapan-direnen unusruların dengesinin bozulması yatar.
Egzersiz ile salgılanan proinflamasyon/ antiinflamasyon unsurları oranı yarar/zarar dengesini de belirler. pro-inflammatuvar sitokinler: TNF-a, IL-1 anti-inflamatuvar sitokinler: IL -6, Il-8, IL-10, Il -15, IL -1ra Lira et al., 2009 Cell Biochem Funct 27:71 75 Niemann DC., 2012. Sport Health Science 1: 12-17
IL - 6 TNF-a üretimini baskılar. Dolaşıma IL-1ra ve IL-10 gibi diğer anti-inflammatuvar sitokinlerin verilmesini çoğaltır. Lipolizi ve yağ oksidasyonunu uyarır. IL-6 nın yeterince salgılanmasında egzersiz şiddeti önemli Petersen AMW & Pedersen, BK., 2005. J Appl Physiol: 98: 1154-1162
Yüksek şiddette egzersizin başta monositler olmak üzere immün sistem hücrelerinde pro-inflamatuvar reseptör sayısında azalmaya yol açtığı bildirilmektedir. Bu olayın fizyolojik mekanizması açıklanmayı beklemektedir. Lancaster GI et al., 2005. J Physiol 563: 945 955 Stewart LK et al., 2005. Brain Behav Immun 19: 389 397
Kanser ve Egzersize ilişkin örnekler Akciğer, tiroid, sindirim sistemi ve hematopoetik sistem kanserlerinin azaldığını bildiren çalışmalar vardır. Düzenli olarak 1-3 saat/hafta egzersiz yapan kadınlarda göğüs kanseri riskinin % 30, dört saatten fazla egzersiz yapanlarda % 55 oranında azaldığı bildirilmektedir.
35-60 yaş arası 116 erkek 119 kadın, 2 yıl boyunca izleniyor (6 ay yoğun 18 ay idame egzersizleri) Grup I: 20-60 dak/5gün/h yoğun egzersiz Grup II: Haftanın çoğu günü en az 30 dak hareketli bir yaşam tarzı (tempolu yürüme, bahçe işleri, otobüs vs beklerken oturmak yerine yürüme gibi) KDS, fiziksel (yağ oranı gibi) parametrelerde benzer iyileşmeler gözleniyor. Dunn AL et al., 1999; JAMA 281 (4): 327-334
Egzersiz şiddetin orta-üst bölgede ayarlanması immunosupresyonun baskın olmaması ve kronik inflamasyonun engellenmesi için daha doğru gibi gözükmektedir.
İmmün sistemi desteklemek için; Psikolojik bunalım, kötü beslenme, kilo kaybı ve yetersiz hijyene fırsat verilmemelidir. Sağlıklı kişide vitamin, mineral, vb yüksek dozda alınmasının immün sistem üzerinde uyarıcı/koruyucu etkiye sahip olduğu tartışmalıdır. Ancak, ağır antrenman veya soğuk algınlığı esnasında vitamin C ve/veya E alımının yararı olabilir. Haskell et al., 2007. American College of Sports Medicine and the American Heart Association. Circulation 116:1081 1093
EGZERSİZ VE ANİ ÖLÜM Travmatik Atravmatik ölüm (24 saat içersinde)
İlk kayıtlı ani ölüm vakası; Maraton savaşı sonrası Atina dan Maraton bölgesine kadar koşan ve hemen sonra ölen Pheidippides Tüm sporcularda ani ölüm oranı 100 000 de 1-2,3 (Corrado et al., 2005) Ani ölüm riski sporcularda daha fazla mı?
Renato Curi (24 yaşında) Perulu futbolcu 1977 Omar Sahnun (24 yaşında) Fransız futbolcu 1980 Samuel Okwaraji Nijeryalı futbolcu 1989 John İkoroma (17 yaşında) Nijeryalı futbolcu 2000 Amir Angwe (29 yaşında) Nijeryalı futbolcu 1995 Sergei Grinkov (28 yaşında) Rus patenci 1995 Catalin Haldan D.Bükreşli futbolcu 2000 Stefan Toleski Makedon futbolcu 2002 Özgür Özdemir (16 yaşında) - Beşikdüzüspor 2002 Hüseyin Dinçsoy (23 yaşında) Beyşehirspor 2002 Vivien Foe Kamerunlu futbolcu 2003 Miclos Feher Macar futbolcu 2004 Serginho Brezilyalı futbolcu 2004 Gökmen Yıldıran Elazığsporlu futbolcu 2006 Emre Aydın (15 yaşında) Selimiyespor 2006
Atravmatik ölüm etyolojisi Kardiyak ve vasküler sebepler Çevresel unsurlar (ısı çarpması belirtileri özellikle çocuk ve yaşlılarda dikkatle gözlenmelidir)
Ani ölüm riskini artıran unsurlar Genetik yatkınlık (ailede ani ölüm) Bayılma, egzersizde göğüs ağrısı Aniden aşırı egzersiz Aşırı sıcak veya soğuk ortam Viral enfeksiyon sırasında aşırı efor Statik kasılmanın baskın olduğu eforda aşırı zorlama
Kardiovasküler patolojiler Koroner arteriyoskleroz Hipertrofik kardiomiyopati Yüksek hipertansiyon Serebral, koroner, aort anevrizma ve anomalileri (nadir) Özellikle çocuklarda kardiyak aritmiler
Sporda ani ölümlerden kaçınma Önceden tıbbi kontrolden geçmeli Aniden ve yüksek şiddette efordan kaçınmalı Çevre sıcaklığını kesinlikle dikkate almalı Sigara içmekten sakınmalı Prodromal belirtileri dikkate almalı