SEMT PAZARCILARI VE PAZARLAMA YAPILARI: KOCAELİ İLİ MERKEZ İLÇE ÖRNEĞİ

SEMT PAZARCILARI VE PAZARLAMA YAPILARI: KOCAELİ İLİ MERKEZ İLÇE ÖRNEĞİ Bahar AYDIN CAN 1 Mesude ÜNAL 2 baharcan@kocaeli.edu.tr mesudeun@kocaeli.edu.tr 1 Kocaeli Üniversitesi Arslanbey MYO, Pazarlama Programı Kartepe/Kocaeli 2 Kocaeli Üniversitesi Arslanbey MYO, Organik Tarım Programı Kartepe/Kocaeli ÖZET Tüm dünyada semt pazarları, gelişen teknolojiye rağmen geçmişten günümüze önemini koruyarak gelebilmiş geleneksel alışveriş mekanlarıdır. Ülkemizde de her ilde semt pazarları bulunmaktadır. Bu pazarlarda kendi yetiştirdiği veya toptan satın aldığı ürünleri tezgah açarak satan pazarcılar yer almaktadır. Bu çalışmada; sadece tarım ürünleri satan pazarcılar ile görüşülmüş ve uygulama alanı olarak Kocaeli ili merkezinde faaliyette olan semt pazarları arasında en büyük pazar yerine sahip olan Perşembe Pazarı seçilmiştir. Çalışmanın ana materyalini oransal örnekleme ile seçilen 42 si erkek ve 28 si kadın pazarcı olmak üzere toplam 70 adet anketten elde edilen veriler oluşturmaktadır Anket verileri, temel istatistiksel yöntemler ve analizler kullanılarak SP22 22.0 paket programında analiz edilmiştir. Bu çalışmada tarım sektöründe önemli bir yeri olan pazarcıların sosyo-ekonomik durumları ile ürünlerini pazarlarken uyguladıkları yöntemler belirlenerek, karşılaştıkları sorunlar tespit edilmiş ve çözüm önerileri getirilmiştir. Çalışmanın ayrıca; semt pazarları ve alternatif pazarların (organik pazarlar ve üretici pazarlar gibi) kuruluş ve devamlılığı için yol gösterici olabileceği düşünülmektedir. Anahtar Kelimeler: Semt pazarları, pazarcılar, tarım ürünleri, Kocaeli PERIODIC MARKET SELLERS AND MARKETING STRUCTURES: AN EXAMPLE FROM THE CENTRAL DISTRICT OF KOCAELI PROVINCE ABSTRACT All over the world, periodic markets are traditional shopping places, which have, in spite of advancing technology, succeeded to retain their importance and reach our times. Every province in our country has periodic markets, where sellers open a stall to sell the products they produce or buy wholesale. In this study, only agricultural product sellers have been interviewed. Thursday periodic market, which has the largest marketplace among all periodic markets in operation in the central district of Kocaeli province, has been chosen as the area of application. Main material of the study is the data acquired by means of the questionnaires filled out by a total of 70 sellers (42 male and 28 female sellers) selected by proportional 553

sampling. Questionnaire data has been analyzed by SP22 22.0 software package, using basic statistical methods and analyses. In this study, as key actors of the agricultural sector, sellers socio-economic status and marketing methods have been determined. Furthermore, problems they encounter have been identified and solutions have been offered. This study is thought to be a guide for the establishment and continuity of periodic markets and alternative markets (such as organic product markets and producers markets). Keywords: Periodic markets, sellers, agricultural products, Kocaeli. 1. GİRİŞ Taşıdıkları özellikler açısından toplumun farklı bir yansıması olan pazar yerlerinde, köylüsünden küçük esnafa kadar toplumun her tabakasından çalışanlar görmek mümkündür. Esnafın kendi ürettiği ya da aracı olarak satın aldığı ürünleri, haftanın belirli günlerinde açık veya kapalı alanlarda doğrudan tüketicilere sattığı pazar yerleri, toplum hayatında önemli bir ihtiyaca cevap vermektedir. Semt pazarları hemen tüm dünyada, tarih boyunca çeşitli alışveriş süreçlerinin değişim ve dönüşüm mekânizması içinde önemlerini hep koruyarak günümüze dek gelebilmiş mekânlardır. Günlük yaşamda ekonomik, sosyal ve kültürel açıdan yadsınamaz bir yeri olan semt pazarı (periyodik pazar, haftalık pazar) denildiğinde, genellikle ailelerin sebze, meyve, giyim-kuşam, ayakkabı, zücaciye gibi çeşitli ihtiyaçlarını uygun fiyatlarla alabildikleri; belirli günlerde ve belirli yerlerde kurulan alışveriş organizasyonu akla gelmektedir.(tuncel, 2013) Pazarlar, bir ülke ya da toplumun kültürünün bir parçasıdır. Herhangi bir ülke ya da bölgedeki yerleşik ya da geçici olsun, pazar yerlerinin kendilerine özgü ürünleri, pazarlama şekilleri, mimarisi, giyim-kuşamı, kokusu, hepsi birlikte bir bölgesel kimlik oluşturarak açıkça bir kültür bölgesini yansıtırlar (Tümertekin ve Özgüç, 1998). Pazarlar, bir ülke yada toplumun kültürünün bir parçasıdır. Herhangi bir ülke yada bölgedeki yerleşik y ada geçici olsun, pazar yerlerinin kendilerine özgü ürünleri, pazarlama şekilleri, mimarisi, giyim-kuşamı, kokusu, hepsi birlikte bir bölgesel kimlik oluşturarak açıkça bir kültür bölgesini yansıtmaktadır. Pazarların, gelişmiş ülkelerde bile azımsanmayacak bir yere sahip oldukları görülmektedir. Örneğin Fransa da haftada 4000 dolayında pazarın kurulduğu, pazarın kurulduğu gün, haftanın en canlı günü olduğu, kasaba yada şehrin içinde en zor geçilen ve kafelerin en iyi iş yaptıkları gün olarak görülmektedir. Fransa gibi, başka Avrupa ülkelerinde, İngiltere ve Hollanda da da pazarlar kurulmaktadır( Beajeu-Garnier ve Delobez,1983). T.C. Gümrük ve Ticaret Bakanlığı Esnaf ve Sanatkârlar Genel Müdürlüğü Eylül- 2014 Esnaf ve Sanatkâr İstatistikleri Bültenindeki verilere göre Türkiye de 211,311 kadın; 1,358,305 erkek esnaf ve sanatkâr bulunmaktadır Esnaf ve sanatkârların 13,46 lik kısmını kadınlar, 86,54 lik kısmını ise erkekler den oluşturmaktadır. Türkiye de Esnaf ve Sanatkârlar Genel Müdürlüğü ne kayıtlı olan toplam 57,655 adet pazarcılık yapan esnaf bulunmaktadır. Bu sayı aktif olarak çalışan pazarcı sayısının 80 nini gösterir niteliktedir. Pazarcılık yapan esnaflar, Türkiye de en fazla icra edilen 60 meslek kolu içerisinde yedinci sırada yer almaktadır. Türkiye de pazarcılık yapan esnaf sayısı da 2013 Eylül ayından 2014 Eylül ayına kadar 193 kişi artış göstererek, en fazla artış gösteren meslek grupları arasında yer almaktır. Günümüz koşullarında kısıtlı sermayesi ve kendi emeği ile olumsuz ekonomik koşullarında bile ayakta kalabilmek için, çalışan pazar esnafının tüketiciler için önemi çok büyüktür. Ülke nüfusumuzun gelir düzeyi ve alım gücü dikkate alındığında, semt pazarların alışveriş yapmayı tercih eden tüketicilerin sayısının da oldukça fazla olması, semt pazarlarının tüketici açısından önemini ortaya koymaktadır. Ayrıca şehirlerde kurulan semt pazarları, 554

çevresindeki işyerleri, yakın çevresinde yaşayan halk ve yerel yönetimler açısından da büyük önem taşımaktadır. Ülkemizde semt pazarları ve pazarcılar ile ilgili şimdiye kadar yapılan çalışmaların sayısının çok az olması, bu araştırmanın yapılmasında itici güç oluşturmuştur. Bu açıdan araştırmanın yapılacağı yer olarak seçilen Kocaeli İli Merkez ilçesindeki en büyük pazar yerine sahip olan Perşembe Pazarı, şehir merkezindeki en yoğun bölgelerden biri olması ve tüketiciler tarafından en çok tercih edilen semt pazarı olması nedeniyle tercih edilmiştir. Bu nedenle, pazarcıların sosyo-ekonomik durumları ile ürünlerini pazarlarken uyguladıkları yöntemlerin belirlenmesinde ve ayrıca tarım ürünleri satan pazarcılar ile birebir görüşme imkanı sağlaması açısından da araştırmayı önemli kılmaktadır. Çalışmanın ayrıca; semt pazarları ve alternatif pazarların (organik pazarlar ve üretici pazarlar gibi) kuruluş ve devamlılığı için yol gösterici olabileceği düşünülmektedir. Araştırmadaki temel amaç, Kocaeli İli Merkez ilçesindeki en büyük Pazar yerine sahip Perşembe Pazarındaki pazarcıların demografik unsurları, sosyo-ekonomik durumları dikkate alınarak genel yapılarını ortaya çıkarmak, ürün tedarik ve pazarlama yapıları ile ilgili sorunlarını belirleyip çözüm önerileri getirmektir. 2. MATERYAL VE YÖNTEM Araştırmanın ana materyalini Kocaeli ili Merkez ilçesinde Perşembe günü kurulan ve en büyük pazarcı sayısına sahip Perşembe Pazarı olarak adlandırılan semt pazarında tarım ürünleri satan pazarcılar araştırma alanı olarak seçilmiştir. Araştırma kapsamına alınacak yerin belirlenmesinde gerekli sayısal verilerin elde edilmesinde Kocaeli Büyükşehir Belediyesi Zabıta Dairesi Başkanlığı ve Kocaeli Seyyar Esnaf Pazarcılar Odası istatistik kayıtlarından yararlanılmıştır. Bununla birlikte ulaşılabildiği ölçüde tez, seminer, yayınlar, makaleler ve internet kayıtlarından yararlanılmıştır. Araştırma alanı olarak belirlenen İzmit Perşembe Pazarına her hafta 450 pazarcı esnafının tarım ürünü satmak üzere geldiği belirlenmiştir. Bu araştırmada pazarcıların sosyoekonomik durumları, pazarlama yapıları ve karşılaştıkları sorunları belirlemek amacıyla oransal örnekleme yöntemiyle 95 güven aralığı ve 10 hata payına göre belirlenen 70 pazarcıya anket uygulanmıştır. Anket verileri 2015 yılına aittir. Anket yoluyla elde edilen veriler kodlanarak SPSS 22.0 programında yorumlanmıştır. Veriler analiz edilirken, frekans dağılımları ki-kare testi, varyans analizi ve t testi yöntemlerinden yararlanılmıştır. 555

3. ARAŞTIRMA BULGULAR I Bu bölümde araştırma bulguları istatistiksel olarak değerlendirilmiştir. Çizelge 3.1. Pazarcıların demografik özellikleri Yaş () 15-25 2 2.9 26-35 11 15.7 36-45 28 40.0 46-55 21 30.0 56ve Üzeri 8 11.4 Toplam 70 100.0 Cinsiyet () Erkek 42 60.00 Kadın 28 40.00 Toplam 70 100.00 Eğitim Durumu () Okur-Yazar 14 20.0 Değil Okur-Yazar 22 31.5 İlkokul 25 35.7 Ortaokul 5 7.1 Lise 1 1.4 Üniversite 3 4.3 Toplam 70 100.0 Medeni Hali () Evli 51 72.9 Bekar 19 27.1 Toplam 70 100.0 Ailedeki Birey Sayısı Birey Sayısı () 1 4 5.7 2 5 7.1 3 27 38.6 4 17 24.3 5 14 20.0 6 3 4.3 Toplam 70 100.0 Pazarcıların demografik özellikleri Çizelge3.1 e göre incelendiğinde, anket yapılan 70 pazarcının 42 sinin erkek ve 28 nin kadın olduğu görülmektedir. Genellikle pazarcılık yapanların çoğunun erkek olması ve çalışma şartlarının da erkekler için daha uygun olması nedeniyle, erkek pazarcı sayısı daha fazla olmaktadır. Yaş dağılımları bakımından 36-45 yaş arasında olan pazarcılar 40 ile en büyük payı oluşturmuştur. Pazarcıların 46-55 yaş arasında olan grubu 30 pay ile ikinci sırada, 26-35 yaş arasında olan grup ise 15.7 pay ile üçüncü sırada yer almaktadır. Pazarcılık yapanların orta yaş ve üzeri kesim olduğu, genç nüfusun bu meslekle çok fazla ilgilenmediği görülmektedir. Pazarcıların 35.7 sinin ilkokul mezunu, 31.5 nin okur-yazar, 20 sinin okur-yazar olmadığı görülmektedir. Ayrıca 3 kişinin de üniversite mezunu olduğu, bu kişilerden 2 si emeklilik sonrası ek iş olarak yapmayı tercih ettiği, 1 nin de iş bulamadığı için bu işi yaptığı tespit edilmiştir. Medeni hal bakımından pazarcıların 27.1 nin bekar, 72.9 nun evli olduğu saptanmıştır. Pazarcılar arasında en büyük payı 38.6 ile ailedeki birey sayısı 3 olanlar oluşturmuştur. Ortalama ailedeki birey sayısı 3.59 olarak hesaplanmıştır. Pazarcıların 44.3 lük kısmı içerisinde büyük bir kısmının 2 yada 3 çocuklu olduğu, bazı ailelerinde aile büyükleri ile birlikte yaşadığı görülmektedir. 556

KİRA 19 MÜLK 81 Şekil 3.1.Pazarcıların konut ikamet durumu Şekil 3.1 incelendiğinde pazarcıların 81 inin kendi mülkünde oturduğu, 19 nun ise kira da oturduğu görülmektedir. Kocaeli ili çok göç alan bir il olması nedeniyle, pazarcıların da çoğunun farklı illerden göç ettiği, fakat çoğunlukla Karadeniz Bölgesinden gelip burada yerleştikleri anlaşılmaktadır. Çizelge 3.2. Pazarcıların cinsiyete göre haftada çıktıkları pazar sayısı Cinsiyet Haftada Çıkılan Pazar Sayısı 1 Kez 2 Kez 3 Kez 4 Kez Erkek 5 7.1 6 8.6 8 11.4 16 22.9 Kadın 6 8.6 3 4.3 6 8.6 9 12.9 Toplam 11 15.7 9 12.9 14 20.0 25 35.7 Cinsiyet 5 Kez 6 Kez 7 Kez Erkek 7 10.0 - - - - Kadın 3 4.3 - - 1 1.4 Toplam 10 14.3 - - 1 1.4 Pazarcıların cinsiyetine göre haftada çıktıkları pazar sayısı dikkate alındığında, haftada 4 kez pazara çıkan pazarcılar 25 kişi sayısı 35.7 payla ilk sırada yer almıştır. Haftada 3 kez pazara çıkanlar 20 payla ikinci sırada, haftada bir kez pazara çıkanlar 15.7 payla üçüncü sırada takip etmektedir (Çizelge 3.2). Pazarcıların haftanın farklı günlerinde farklı semtlerde pazarda tezgah açarak, gelir düzeylerini arttırabilmek için çabaladıkları gözlemlenmiştir. Pazarcılara bir pazar için ayırdıkları bütçe miktarı sorulduğunda ortalama 182.79 olarak hesaplanmıştır. Çizelge 3.3.Pazarcıların cinsiyete göre sosyal güvence durumu Cinsiyet Sosyal Güvence Durumu SSK BAĞKUR Emekli Sandığı Yok Erkek 8 11.4 31 44.3 1 1.4 2 2.9 Kadın 4 5.7 20 28.6 2 2.9 2 2.9 Toplam 12 17.1 51 72.9 3 4.3 4 5.7 Ankete göre pazarcıların 5.7 si herhangi bir sosyal güvenceye sahip değildir. Diğerleri ise, 17.1 İ SSK, 72.9 BAĞKUR ve 4.3 ü Emekli Sandığı olmak üzere 557

94.3 nün bir Sosyal Güvenlik Kuruma kayıtlı olduğu görülmektedir. Pazarcıların 70 i asıl mesleğinin pazarcılık olduğunu beyan etmişlerdir. Pazarcılığı asıl meslek olarak yapanların çoğunun kayıtlı olduğu sosyal güvenlik kurumu BAĞKUR olmaktadır. Pazarcılardan maaşları yetmediği için, ek gelir sağlamak amacıyla bu işi yaptıklarını belirtenlerde bulunmaktadır (Çizelge 3.3). Çizelge 3.4. Pazarcıların cinsiyete göre mesleki deneyimleri Cinsiyet Mesleki Deneyim 1-4 Yıl 5-9 Yıl 10-14 Yıl 15 Yıl ve Üzeri Erkek 4 5.7 13 18.6 11 15.7 14 20.0 Kadın 8 11.4 6 8.6 7 10.0 7 10.0 Toplam 12 17.1 19 27.1 18 25.7 21 30.0 Kocaeli Merkez ilçesinde Perşembe Pazarındaki pazarcılar arasında 15 yıldan uzun süredir pazarcılık yapanlar 30 payla en büyük payı oluşturmaktadır. Bunu 5-9 yıl arasında yapanlar 27.1 payla ikinci sırada, 10-14 yıl arasında yapanlar 25.7 payla üçüncü sırada takip etmektedir(çizelge 3.4). Çizelge 3.5. Ki-Kare analizi sonuçları Faktörler Arası İlişkiler 2 Serbestlik Derecesi Anlam Değeri Sağlanan Gelirden Memnuniyet-Yaş 2.377 4 0.667 Pazar Yerinden Memnun Olma -Yaş 4.632 4 0.327 Pazarcılık İşinden Memnun Olma-Yaş 28.671 30 0.535 Düzenli Maaşın Olması-Yaş 9.421 4 0.049 * Satıştan Sağlanan Kar Oranı-Cinsiyet 12.839 3 0.005 * Ürünlerin Temin Edildiği Yer-Cinsiyet 1.392 2 0.499 Kapalı Pazar Yeri İsteme -Cinsiyet 6.486 1 0.011 Haftada Çıkılan Pazar Sayısı-Cinsiyet 79.433 25 0.000 Mesleki Deneyim-Eğitim 26.424 15 0.034 * Pazar Yerinden Memnun Olma -Eğitim 7.534 5 0.184 *<0.05 ise anlamlı Çizelge 3.5 de pazarcıların yaş, cinsiyet ve eğitim gibi demografik özellikleriyle bazı değişkenler arasında ilişki bulunup-bulunmadığına bakılmak amacıyla hata payı 5 kabul edilerek, ki-kare analizi yapılmıştır. Yapılan karşılaştırmalarda anlam değeri 0.05 in altında olan test sonuçları anlamlı olarak değerlendirilmiştir. Çizelgeye göre düzenli maaşın olması yaşa bağlı olarak değişmektedir (p=0.049<0.05). Pazarcıların 46-55 yaş arasında olanların en fazla düzenli maaşa sahip olan yaş grubu olduğu tespit edilmiştir. Satılan ürünler için sağladıkları kâr oranı cinsiyete bağlı olarak değişim göstermektedir (p=0.005<0.05). Erkek pazarcılar ürünlerini satarken daha yüksek kâr payı ile sattıkları belirtmişlerdir. Pazarcıların mesleki deneyimi ile eğitimi arasındaki fark da istatistiki açıdan anlamlı bulunmuştur (p=0.034<0.05). Eğitim düzeyi arttıkça, pazarcılık deneyiminin azaldığı gözlemlenmiştir. 558

40 30 20 10 0 36 33 9 Sebze Meyve Bakliyat Şekil 3.2. Pazarcıların en fazla sattıkları ürün grupları Pazarcılara en fazla sattıkları ürün grubunun ne olduğu sorulduğunda, 36 pazarcı sayısı ile sebze satanlar ilk sırada, 33 pazarcı sayısı ile meyve satanlar ikinci sırada, 9 pazarcı sayısı ile bakliyat satanlar üçüncü sırada yer almıştır(şekil 3.2). Çizelge 3.6. T-Testi analiz sonuçları Sorular t testi Serbestlik Derecesi Anlam Düzeyi Haftalık Sağlanan Ortalama Gelir 0.724 68 0.472 Pazarcılık Deneyimi 0.966 68 0.337 Ürünlerin Temin Edildiği Yer -1.165 68 0.248 Satış Fiyatında Uygulandıkları Kâr Payı 3.758 68 0.000 * Yaptığı İşten Memnuniyet 0.496 68 0.622 Kapalı Pazar Yeri İsteme Durumu -2.635 68 0.010* Pazarcılar Odasına Kayıtlı Olma Durumu 3.135 68 0.003* *<0.05 ise anlamlı Pazarcıların cinsiyetine bağlı bazı değişkenler arasında anlamlı bir fark olup-olmadığını tespit etmek için, 5 hata payı ile t-testi uygulanmış, anlam değeri 0.05 in altında değerler için sonuçlar anlamlı bir fark olduğu şeklinde yorumlanmıştır. Buna göre, satış fiyatında uyguladıklarım kâr payı, kapalı pazar yeri isteme ve pazarcılar odasına kayıtlı olma durumları ile kadın ve erkekler arasında anlamlı bir fark görülmüştür (Çizelge 3.6). Çizelge 3.7. Pazarcıların haftalık sağladıkları gelir miktarı ile sattıkları ürünleri temin etme şekli arasındaki ilişki Ürünlerini Temin Etme Şekli F Anlam Halden Köylülerden Kendi Yetiştiriyor Değeri Düzeyi* N 1 X S d N 2 X S d N 3 X S d Sağladığı Gelir 22 646.8 2 195.385 21 592.86 238.372 27 435.56 208.148 6.541 0.003 *<0.05 ise anlamlı Pazarcıların haftalık sağladıkları gelir miktarı ile ürünlerini tenim etme şekli arasında yapılan normal dağılım testinde değişkenlerin normal dağılım gösterdiği belirlenmiştir. Yapılan varyans analizinde üreticilerin sağladıkları haftalık gelir ile ürünlerini temin etme şekli arasındaki fark anlamlı bulunmuştur (p=0.003<0.05). Ürünlerini halden alan pazarcıların, haftalık sağladıkları ortalama gelir miktarının daha yüksek olduğu tespit edilmiştir (Çizelge 3.7). 559

Çizelge 3.8. Pazarcıların müşteri ilişkilerine verdiği önem ile sattıkları ürün çeşidini belirleme şekli Sattıkları Ürünlerde Ürün Müşteri İlişkilerine Önem Verme Durumu Çeşidini Belirleme Evet Hayır Toplam Şekli Mevsimsel 43 61.4 27 38.6 70 100.0 Tüketici Talebi 32 45.7 38 54.3 70 100.0 Fiyatın Uygunluğu 5 7.1 65 92.9 70 100.0 Pazarcılara sattıkları ürün çeşidini neye göre belirledikleri sorulduğunda, 61.4 ü mevsime göre, 45.7 si tüketici talebine göre ve 7.1 i fiyatının uygunluğuna belirlediklerini belirtmişlerdir( soruda birden fazla seçenek işaretlenmiştir). Çizelge 3.8 de müşteri ilişkilerine önem veren pazarcılar arasında sattıkları ürün çeşidini mevsimsel olarak belirleyenler 43 kişi ile ilk sırada yer almıştır. Müşteri ilişkilerine en az önem veren pazarcılar 6 kişi sayısı ile fiyatının uygunluğuna göre satacağı ürünü belirleyenler olmaktadır. 4. TARTIŞMA VE SONUÇ Semt pazarları şehir insanın vazgeçilmez alışveriş mekanlarıdır. Haftalık pazarlar, tarımsal ürünlerin ucuz ve taze olarak temin edildiği yerlerdir. Özellikle alt ve orta gelir grubu ihtiyaçlarını bu mekanlardan karşılamaktadır. İstihdamın artışı, kırsal alanlarda tarımsal faaliyetlerin ayakta kalması kısmen de olsa yine pazarlar sayesinde olmaktadır (Aliağaoğlu,2012). Koçak ve Uygun( 2014), Yalova İlindeki pazarlarda tarım ürünleri satan pazarcıların sosyo-ekonomik durumlarını belirlemek, Öztürk (2006), İstanbul a göç etmiş semt pazarcılarının durumunu belirlemek için yapmış olduğu çalışmalarda, pazarcılık mesleğini 10 yıl ve üzerinde yapan pazarcıların oranını sırasıyla 76,7 ve 50.7olarak bulmuşlardır. Araştırma bulgularına göre pazarcılık mesleğini 10 yıl ve üzerinde yapan pazarcıların oranı benzer şekilde 55.7 olarak hesaplanarak, örneğe giren pazarcıların yarısından fazlasını oluşturmuştur. Şehirlerin her geçen gün büyümesi ve nüfusun artmasına paralel olarak, bugünkü var olan pazarlara yenileri eklenecektir. Sadece Kocaeli ili merkezinde kurulan haftalık pazar sayısı 20 olmasıyla, şehirde yaşayan insanlar için pazarların büyük önem taşıdığını göstermektedir. Kocaeli ili merkezinde kurulan Perşembe Pazarında tarım ürünleri satan 70 pazarcıya anket uygulanmıştır. Bu çalışmada pazarcıların demografik özellikleriyle, pazarlama yapıları, semt pazarları hakkındaki düşünceleri ve ürünlerini seçerken ve pazarlarken uyguladıkları yöntemler belirlenmeye çalışılmıştır. Elde edilen sonuçlar pazarcı esnafının beklentilerini karşılanması ve semtlere kurulan ve kurulacak olan pazaryerlerinde dikkate alınacak hususların belirlemesi açısından önem taşıyacaktır. Kocaeli İli Merkezindeki Perşembe Pazarı, ilin en eski pazar yerlerindendir. Perşembe Pazarının yeri trafik açısından şehrin tam merkezinde olduğu ve büyüklük bakımından Kocaeli ilinin en büyük pazar yerine sahip olması sebebiyle, tüketiciler tarafından en çok tercih edilen pazar yeri özelliğine sahiptir. Perşembe Pazarında 450 si kıyafet-giyim ve 450 si tarım ürünleri satan toplam 900 pazarcı esnafı bulunmaktadır. Tüketiciler ürün çeşitliğinin çok ve özellikle diğer pazaryerlerine göre fiyatlarının ucuz olması nedeniyle bu pazaryerini daha çok tercih etmektedirler. Pazar yeri aynı zamanda pazarın kurulmadığı günlerde, belediyeye ait otopark hizmeti vererek, vatandaşlara önemli hizmet gerçekleştirmektedir. 560

Pazarcıların 60 ının erkek ve 40 ının kadın olduğu tespit edilmiştir. Erkeklerin bu işe daha yatkın olduğu görülmüştür. Yaş dağılımları bakımından 36-45 yaş arasında olan pazarcılar 40 ile en büyük payı oluşturmuştur. Eğitim düzeyi bakımından İlkokul mezunu olan pazarcılar 35.7 ile ilk sırada yer almıştır. Pazarcıların 72.9 nun evli olduğu saptanmıştır. Mülkiyet bakımından 81 nin kendi evinde ikamet ettiği tespit edilmiştir. Pazarcılar arasından Karadeniz Bölgesinden göç eden birçok pazarcı esnafının olduğu görülmüştür. Pazarcıların81.4 ü bu mesleği yapmaktan memnun olduğu belirtmişlerdir. Çocukları arasında bu mesleği yapan pazarcıların kendilerinin iş bulamadıkları yada eğitimine devam etmedikleri için bu işi yapmak zorunda olduklarını ifade etmişlerdir. Pazarcıların sattıkları ürünleri 38.57 sinin kendisi yetiştirdiği, 31.43 nün halden o- aldığı ve 30 nun köylüden alarak temin ettikleri belirlenmiştir. Satış fiyatını belirlerken, kâr payını 0-20 arasında koyanlar 47.1, kâr payını 21-40 arasında koyanlar 45.7 ve kâr payını 41-60 arasında koyanlar 7.1 olarak hesaplanmıştır. Pazarcıların çok yüksek kâr marjıyla çalışmadıkları, ürünlerini halden alanların daha yüksek kâr payıyla çalıştıkları belirlenmiştir. Pazarcıların sattıkları ürün çeşidini daha çok mevsime ve tüketici talebine göre belirledikleri görülmüştür. Kocaeli ili merkezindeki Perşembe Pazarının konumundan pazarcıların 60 ı memnun olduklarını ifade etmişlerdir. Ayrıca pazar yerinin kapalı pazar yerine dönüştürülmesi hususunda 28 pazarcı olumsuz düşünürken, 42 pazarcı olumlu düşündüğünü ifade etmişlerdir. Pazarcılar belediyenin zabıta görevlilerinin kendilerine karşı tutumları sorulduğunda,74,3 nün memnun olduğunu belirtmiştir. Pazar yerinde gerçekleşen kapkaç ve hırsızlık olaylarının sık yaşanması konusunda daha fazla önlem alınması yönünde şikayette bulunmuşlardır. Pazarcıların 54.3 ü ürünlerini satarken slogan kullandıklarını ve bağırdıklarını belirtmişlerdir. Müşterilerin slogan kullandıklarında daha çok dikkatini çektiğini ve ilgi gösterdiklerini, böylece daha fazla satış yapmakta etkili olduğunu söylemişlerdir. Ayrıca pazarcıların 58.6 sı ürünlerinin satış fiyatı üzerinden akşamüstü belirli bir saatten sonra indirim yaptıklarını belirtmişlerdir. Özellikle hava koşulları nedeniyle belirli bir süre beklediği için, özelliğini kaybeden ürünleri satarken mutlaka ellerinden çıkarmak için, indirim yapmak zorunda kaldıklarını ifade etmişlerdir. Sattıkları ürünleri muhafaza etme şekli sorulduğunda taze tüketilen ürünleri günlük aldıklarını, bekletilebilen ürünleri de çoğu pazarcının ev koşullarında, imkanı olanların da soğuk hava deposunda depoladıklarını belirtmişlerdir. Perşembe Pazarındaki pazarcılar, kurmuş oldukları tezgahlar için para öderken, bazı kişilerin pazarın kurulduğu gün, pazarın etrafında tezgah açmadan kaçak iş yaptıkları haksız kazanç sağladıklarından şikayet ettikleri belirtmişlerdir. Bu konu üzerinde daha sıkı denetimlerin yapılması gerektiğini savunmuşlardır. Perşembe Pazarı Kocaeli nin en eski pazarlarından biri olması sebebiyle pazarcılar ve tüketiciler için yeri bakımından gelenekselleşmiş bir mekandır. Kocaeli halkı için önemli olan bu pazaryerinin daha modern ve temiz bir mekana dönüştürülmesi şehir için önemli katkı sağlayabilecektir. Kocaeli Sebze-Meyve Hali 2015 yılında şehir merkezinden, daha uzak bir semte taşınmıştır. Pazarcılar ürünlerini getirirken, trafik sebebiyle sorun yaşadıklarını eski yerinin bu konuda daha rahat olduğunu ifade etmişlerdir. Pazarlarla ilişkili başlıca sıkıntılar pazarlara ayrılmış özel bir alan olmaması sebebiyle üzerlerinin de açık olması, zeminin çoğu zaman çamurlu ve kirli oluşu, su, tuvalet ve temizlik ihtiyaçlarının rahatlıkla karşılanamaması ve son olarak da şehir trafiğini kısmen aksatmalarıdır. Bu problemlerin ortadan kaldırılabilmesi için pazarlar için özel olarak ayrılmış ve su, tuvalet vb. gibi bazı temel ihtiyaçların da karşılanabileceği imkanların hazırlanmış 561

olduğu yerlere ihtiyaç vardır. İmar planında yer alan hiçbir pazar yerinde şimdilik ne bu tür bir gelişme söz konusudur ne de pazarlar buralarda kurulmaktadır (Tunçel, 2003). Semt pazarları geçmişten günümüze kadar gelmiş, sosyalleşmeyi ve kültürümüzün devamlılığını sağlayan en eski alışveriş mekanlarıdır. Bu nedenle pazarcıların ve tüketicilerin bu mekanlardan en iyi koşullarda yararlanması en doğal hakkıdır. Bunun için semt pazarlarının, su, tuvalet ve yemek gibi temel ihtiyaçların karşılanabileceği temiz ve modern yerler haline dönüştürülmelidir. Tüketicilerin pazarcılara karşı güvenini arttırmak için yaka kartı uygulaması yapılarak, daha modern bir satıcı kimliği yaratılmalıdır. Pazarcılara sosyal güvence imkanı sağlanmalı, pazarlama konusunda daha bilinçli olmaları için ilgili kurumlar tarafından satış ve pazarlama eğitimleri verilerek, müşterilere karşı davranış şekilleri iyileştirilebilecektir. Ayrıca Perşembe Pazarına hafta içi olması sebebiyle şehirdeki çalışan insanların aha fazla gelmesini sağlamak amacıyla, kapanış saati daha geç olacak şekilde düzenlenerek, daha çok kişinin gelmesi sağlanabilecektir. KAYNAKLAR Aliağaoğlu, A.,2012, "Balıkesir Şehrinde Haftalık Pazarlar: Çekicilikler ve Sorunlar", Doğu Coğrafya Dergisi, V. 17, No. 27, s. 43-72. Benujeu-Garneier, J., Delobez, A., 1983, Pazarlama Coğrafyası, İşletme Fakültesi, Yayın No:3111, İstanbul. Gavcar, E., Uçma, T., Köroğlu, Ç., 2006, Seyyar Pazar Esnafının Sorunları ve Çözüm Önerileri(Muğla İli Örneği), İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Yıl:5, Sayı:9, İstanbul. Koçak, O., Uygun, E.,2014, Göçün Tarım Sektöründe Faliyet Gösteren Pazar çalışanlarına Etkisi ve Yalova Örneği, Emek ve Toplum Dergisi, Cilt:3, Yıl:3, Sayı:5, s.192-213. Koday, S., Çelikoğlu, Ş., 2011, Geleneksel Alışveriş Mekanlarına Bir Örnek: Bartın Kadınlar Pazarı( Galla Bazarı), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı:15(2), s.243-262, Ankara. Öztürk, M., 2006, Türkiye deki İç Göçlerin Sosyal Politika Açısından İncelenmesi: İstanbul Semt Pazarcıları Örneği, Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, T.C. Gümrük ve Ticaret Bakanlığı Esnaf ve Sanatkârlar Genel Müdürlüğü, 2014, Esnaf ve Sanatkâr İstatistikleri Bülteni. esnaf.gtb.gov.t, Erişim:03.02.2016 Tunçel, H., 2003, Anadolu Şehirlerinde Semt Pazarları: Elazığ Örneği, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt:13, Sayı:1, s.49-70, Elazığ. Tümertekin, E., Özgüç, N., 1998, Beşeri Coğrafya, İnsan-Kültür-Mekan, Çantay Kitabevi, İstanbul. 562