ÇEVRE SORUNLARI ve BU ALANLA ÝLGÝLÝ VAKIFLARIN ÇALIÞMALARI

ÇEVRE SORUNLARI ve BU ALANLA ÝLGÝLÝ VAKIFLARIN ÇALIÞMALARI ÇALIÞMA GRUBU TOPLANTISI - I. OTURUM 09 Mayýs 2007 Çarþamba - TOBB Üniversitesi Salonu Oturum Baþkaný: Aydýn SEÇKÝN - Vakýflar Genel Müdür Yardýmcýsý Katýlýmcýlar: Buket BAHAR DIVRAK / Doðal Hayatý Koruma Vakfý Su Kaynaklarý Program Müdürü Adil GÜNER / Nezahat Gökyiðit Botanik Bahçesi Müdürü Mukadder EKREMOÐLU / Tema Vakfý Ankara Temsilcisi Osman TARALI / Tema Vakfý Büyük Kaçkarlar Proje Yürütücüsü Perihan ÖZTÜRK / Ege Orman Vakfý Tarýk PLEVNE / DOÇEV Genel Müdürü Erol GÜNGÖR / Türkiye Çevre Eðitim Vakfý Genel Müdürü Mustafa VANLI / Vakýflar Genel Müdürlüðü Emlak Dairesi Baþkanlýðý, Tekniker 84

Aydýn SEÇKÝN / Oturum Baþkaný - Vakýflar Genel Müdür Yardýmcýsý Kýymetli misafirler, hepiniz hoþ geldiniz! Çevre sorunlarý ve bu alanla ilgili vakýflarýn yapmýþ olduðu çalýþmalarý deðerlendirmeden önce çevre deyince akla ne geliyor, günümüzde çevre üzerinde insanlýðýn karþý karþýya kaldýðý problemler üzerine kýsa bir deðerlendirme yapmak istiyorum. 1988-1989 eðitim öðretim yýlýnda doða ve çevre dersi verilirdi. Doðan Canman Hoca da bu dersleri verirdi. Ben mecbur olmamakla birlikte bu derslere katýlmaya çalýþýrdým. Bu derslerin birisinde, Karadeniz de, Sinop kýyýlarýna vuran varillerle ilgili bir çalýþma toplantýsý yapýldý. O derste þöyle bir deðerlendirmede bulunmuþtum: Geliþmiþ ve medenileþmiþ olduðunu ve dünyanýn tüm nimetlerinin kendilerine ait olduðunu düþünen geliþmiþ ülkelerin, kendi medeniyetlerinin oluþturmuþ olduðu atýklarý koyacak bir mekân bile bulamaz hale geldikleri ve bunun sonucunda da bunlarý geliþmemiþ olduðunu düþündükleri ülkelerin kýyýlarýna ve topraklarýna býraktýklarýný görüyoruz. Onlar, kendileri var olduktan sonra, baþkalarýna yaþam alaný tanýmýyorlar. Ayný ülkeler, Afrika daki fillerin yaþam haklarýný korurken, oradaki insanlarýn açlýktan öldüðünü görmezden geliyorlar ve insanlarýn ektikleri arazileri, fillerin kullanýmýna sunarak, yapay bir çevre ve hayvan sevgisi dayatýyorlar. Medeni insanlarsa, ürettikleri teknolojiyi, insanlarýn ihtiyacý için kullanmalarý gerektiðini ve medeniyetin bunu getirdiðini ifade etmiþtim. Þimdi bu ifadelerimi burada tekrar ediyorum. Dünya küçüldü. Bir arada yaþýyoruz. Birimizin üretmiþ olduðu zararlý atýklar, hepimize zarar veriyor. Çevre bilinci ve küresel ýsýnma, hepimizin problemi haline gelmedikçe bu problemlerle baþa çýkýlamaz. Aksi halde dünyanýn sonunu hep birlikte hazýrlamýþ oluruz. Çanakkale den çýkýp Ege yi ve Akdeniz kýyýlarýný gezdiðinizde, oralarda yazlýklar olduðunu, insanlarýn senede on beþ gün o yazlýklara gittiklerini, geri kalan zamanlarda tamamen boþ kaldýðýný ve o güzelim yeþilliklerin beton haline geldiðini gördükten sonra oradaki insanlarýn feryadýný duymaya baþlýyorsunuz. Oralarda yapýlaþma olmamasýný istiyorlar. Böyle feryat etmenin kimseye bir faydasý yok. Ortak bir bilinç oluþturulmalý ve her yere kendi evimiz gibi sahip çýkmalýyýz. Bu konuda çok kýymetli vakýflarýmýz var. Ayný zamanda bu konuda Çevre Bakanlýðý ve sivil kuruluþlar bünyesinde de çok güzel çalýþmalar var. Dünya küçülüyor. Ýnsanlar kendi çevreleri ve beyinleriyle beraber temiz bir dünyaya adým atmanýn gerektiðine inanýyorlar. Biz bu yýlý Vakýf ve Çevre Yýlý ilan ederek sivil inisiyatif olan vakýflarýn bu alanda neler yapmalarý gerektiðini, bir sempozyumla deðerlendirdik. Sonuçlarýný da bir kitap olarak yayýnlayacaðýz. Burada bir mutfak açtýk. Çevre sorunlarý hakkýnda vakýflarýmýzýn neler yapabileceðini, diðer insanlarýn neler yapabileceðini, hep birlikte piþireceðimiz bir aþla insanlýðýn önüne sunmayý hedefliyoruz ve oturumumuzu bu duygular içinde açmayý düþünüyorum. Buket BAHAR DIVRAK / Doðal Hayatý Koruma Vakfý Su Kaynaklarý Program Müd. Su Kaynaklarý ile Ýlgili Tehditler ve Suyumuza Sahip Çýkalým Kampanyasý Herkese tekrar hoþ geldiniz diyorum. Doðal Hayatý Koruma Vakfý, çalýþmalarýna, Doðal Hayatý Koruma Derneði olarak, 1975 yýlýnda baþladý. 2001 yýlýna geldiðimizde Dünya Doðayý Koruma Vakfý nýn (WWF) Türkiye Ulusal Ofisi sýfatýný aldý. Çalýþmalarýmýz hala devam ediyor. WWF ile ilgili kýsaca bilgi vermek gerekirse, dünyanýn en büyük doða koruma kuruluþlarýndan bir tanesi. Beþ kýtada, yüzden fazla ülkede çalýþmalar yürütüyor. 4000 e yakýn çalýþaný var. 2000 den fazla kýrsal kalkýnma ve doða koruma projesi yürütüyor. Bütün dünya genelinde de beþ milyonu aþkýn des- 85

86 tekçisi ve üyesi var. Doðal koruma konusunda politikalar üretip örnek projeler geliþtiriyor. Altý temel alanda çalýþmalarýný yürütüyor: Ýklim deðiþikliði, deniz ve kýyýlar, toksin atýklar, ormanlar, su kaynaklarý ve türler üzerinde çalýþýyor. Ülkemizin biyoçeþitliliðinin korunmasý, insan ve doðanýn uyum içerisinde bir gelecekte yaþamasý için, yýllardýr çalýþmalar yapýyoruz. Otuz yýllýk bir geçmiþimiz var. Türkiye de doða koruma konusunda belki de en eski kuruluþlardan birisiyiz. Bilimsel ve teknik veri kullanarak çalýþmalarýmýzý yürütüyoruz. Ýstanbul da, Ankara da ve Trabzon da ofislerimiz var. Tam zamanlý çalýþanlarla çalýþmalarýmýzý yürütüyoruz, tabii ki, gönüllülerimiz ve destekçilerimi var. Etkin ve yaygýn kurumsal iletiþime önem veriyoruz. Her zaman yerel ve merkezi yetkililerle, sivil toplum örgütleriyle, akademisyenlerle ve medyayla iletiþim ve iþbirliði içerisindeyiz. Þeffaf, modern ve yenilikçi olmak, diðer özelliklerimiz içerisinde. Vakýf olarak ülkemizde ormanlar, su kaynaklarý, deniz ve kýyýlar ve küresel ýsýnma konularýnda çalýþýyoruz. Kastamonu Yenice Küre Daðlarý nda çalýþýyoruz. 2000 yýlýnda Küre Daðlarý milli park oldu. Bu süreçte bizim de katkýlarýmýz oldu. Türkiye nin önemli bitki alanlarý çalýþmasýný birbirinden kýymetli akademisyenlerle birlikte yaptýk. Bunu bilim dünyasýna ve kullanýcýlara sunduk. Ayný zamanda önemli kuþ alanlarý çalýþmasý da vakfýmýzýn yürüttüðü çalýþmalardan biri. Güneydoðu Anadolu Bölgesi nin biyoçeþitlilik envanterini çýkardýk. Bu çalýþmayý da GAP idaresiyle birlikte yaptýk. Çok uzun yýllar süren alan araþtýrmalarý sonucunda GAP bölgesinin vejetasyon haritasý ve biyoçeþitlilik deðerleri ve boþluk analizi yapýldý. Deniz kýyý programý altýnda, Akdeniz kýyýlarýnda çalýþýyoruz. Çýrýt ta genel kýrsal kalkýnma ve organik tarýmýn yaygýnlaþtýrýlmasý konusunda bir çalýþmamýz oldu. Bu, Birleþmiþ Milletler Habitat I, en iyi uygulama ödülünü alan bir çalýþmaydý. Küresel ýsýnma konusunda kamuoyunun bilinçlendirilmesi ve bu konuda farkýndalýk oluþturmaya çalýþýyoruz. En son, þubat ayýnda gösterime giren Uygunsuz Gerçek filminin Türkiye de tanýtýmýný, bu anlamda, toplumun bilinçlendirilmesini amaçlayan çalýþmalarýmýz var. Aslýnda su kaynaklarýyla ilgili paylaþmak istediklerimiz var. Suya doðru bakýyor muyuz, suyu nasýl algýlýyoruz, nasýl tüketiyoruz, nasýl yönetiyoruz Su, yaþamýn özü, yerine koyabileceðimiz, baþka eþ deðerde bir kaynak yok. Su, olmazsa olmaz, temel bir kaynak. Bazý rakamlar eþliðinde, su kaynaklarýyla ilgili size bilgi vermek istiyorum. Bunu, daha iyi anlaþýlmasý için, bir örnekle açýklýyorum. Bütün dünyadaki su kaynaklarýný, bir bardak su olarak düþünürseniz, biz dünyada altý milyar insanýz. Bizim kullanacaðýmýz su miktarý bir damla kadar. Yani bir bardakta, bir damla tatlý su miktarý, bizim eriþebildiðimiz su miktarýdýr. Dolayýsýyla bu kadar kýt ve deðerli bir kaynaktan bahsediyoruz. Geçtiðimiz yüzyýla göre nüfus üç katýna çýkmýþ, ama kullanýlan su miktarý altý katýna çýkmýþ. Yani tüm sektörlerde giderek artan bir su talebi var. Halihazýrda 2.3 milyar kiþi saðlýklý suya hasret. Yani yeterli miktarda ve kalitede suya eriþemiyor. Her yýl, iki yüz elli milyon kiþi, saðlýklý suya eriþemediði için hastalanýyor ve beþ milyon insan da hayatýný kaybediyor. Þu anda 1.3 milyar kiþinin su sýkýntýsý çektiðini biliyoruz. Önümüzdeki yirmi beþ yýlda bu rakamýn iki katýna çýkacaðýný görüyoruz. Bazý ülkeler suya eriþmede ve saðlýklý tüketmede diðer ülkelere göre daha avantajlý. Bütün dünyada büyük kentlerin kanalizasyonlarýndan her yýl yirmi bin ton atýk, okyanuslara boþaltýlýyor. Dünyanýn büyük nehirlerinde balýk stoklarý, kirlilik nedeniyle yüzde doksan azalmýþ durumda. Tarým sektöründe suya en fazla ihtiyaç duyan ekinler var. Biz bunlara susayan ekinler diyoruz. Pamuk, pirinç, þeker pancarý, buðday bunlarýn baþýnda geliyor ve bu susayan ekinler, dünya ekili alanlarýnýn yüzde elli sekizini kaplýyor. Bunlar temel besin kaynaklarýmýz ama bunlarý yetiþtirirken suyu nasýl kullandýðýmýz çok önemli. Tatlý su ekosistemleri yani akarsular, göller, sazlýk alanlar, dünya ekosisteminde, yüzde birden az olmasýna raðmen, dünyadaki tüm canlý türlerinin yüzde kýrkýný barýndýrýyorlar. Yani biyolojik çeþitlilik açýsýndan son derece zengin alanlar. Türkiye de, Van Gölü nün üç katý büyüklüðündeki sulak alanýn, ekonomik ve ekolojik iþlevini yitirdiðini görüyo-

ruz. Yani, bu alanlarý bir anlamda geri dönüþü olmayacak biçimde kaybetmiþ durumdayýz. Türkiye deki organize sanayi tesislerinin sadece yüzde on dördünün arýtma tesisi olduðunu görüyoruz. 2030 yýlýnda Türkiye, su sýkýntýsý çeken bir ülke konumunda olacak maalesef. Bir ülkenin su zengini olup olmadýðý neye göre belli olur, hangi rakamlar bizim için neyi ifade eder Bilimsel olarak yapýlan sýnýflandýrmaya göre, bir ülkenin su zengini sayýlabilmesi için, kiþi baþýna düþen kullanýlabilir su miktarýnýn, yýlda sekiz bin ile on bin metre küp arasýnda olmasý gerekiyor. Ýki bin metre küpten az olanlar su sýkýntýsý çeker, bin metre küpten az olanlar da su fakiri sayýlýyorlar. Türkiye ye baktýðýmýzda kiþi baþýna 1430 metre küp su düþüyor. Görüldüðü gibi orta seviyedeyiz. Avrupa nýn gerisinde, Ortadoðu nun ilerisindeyiz. Dünya da ve Türkiye de su nasýl kullanýlýyor ve hangi sektörler suyu daha fazla kullanýyor Yüzde altmýþ tarým sektörü, ondan sonra sanayi ve evsel kullaným olduðunu görüyoruz. Avrupa da fotoðraf biraz daha deðiþik. Sanayinin kullanýmý yüzde elli bir, tarým yüzde otuz üç, sonra da evsel kullanýmlar var. Biz, suyu, tarýmda daha fazla kullanýyoruz. Ama verimli kullanýyor muyuz Maalesef hayýr. Tarýmda yüzde seksen sekiz oranýnda vahþi sulama, yani yüzeysel sulama yöntemi kullanýlýyor. Maalesef bu suyun da yüzde elliden fazlasý yolda kayboluyor. DPT nin planlarýna baktýðýmýzda, genel olarak Türkiye de on altý tane metropol alanda eski þebekeler kullanýldýðý için, kaçak kullaným veya kayýp olayýnýn yüzde elli civarýnda olduðunu görüyoruz. Dolayýsýyla kentsel su sýkýntýsý konuþulurken, öncelikle alt yapýnýn yenilenmesi meselesinin ele alýnmasý gerektiðini düþünüyoruz. Bilimsel olarak ortaya konmuþtur ki, bir litre atýk su, sekiz litre tatlý suyu kirletiyor. Bu þu anlama geliyor: evlerde, tarýmda, sanayide kullandýðýmýz sularýn ne kadarýný arýtabiliyoruz. Arýtamadýðýmýz her litre atýk su, temiz suyumuzu da kirletiyor. Baktýðýmýzda, Türkiye deki belediyelerin sadece yüzde onunda iþler vaziyette arýtma tesisi olduðunu görüyoruz. Bütün bu süreçler su politikalarýmýzla suyu nasýl yönettiðimizle doðrudan alakalý. Maalesef þu anda ulusal bir su stratejimiz ve su vizyonumuz yok. Koruma ve kullanma konusunda bir dengesizlik var. Talep artýyor ama koruma saðlanamýyor. Planlama, izleme, veri toplama, alt Su, yaþamýn özü, yerine koyabileceðimiz, baþka eþ deðerde bir kaynak yok. Su, olmazsa olmaz, temel bir kaynak. yapý kurma gibi konularda Türkiye de on altý kurum yetkili. Kurumsal anlamda da birçok baþlýlýk var. Türkiye de 112 milyar metre küp kullanýlabilir suyumuz var. 2030 yýlýnda yüz milyon nüfusumuz olacaðý öngörülerine göre, kiþi baþýna 110 metre küp su düþecek. Yani giderek su fakiri oluyoruz. Eskiden haritalarýmýzda gördüðümüz nehirler, göller, sazlýklar artýk yok. Türkiye nin en önemli sulak alanlarýndan olan Beyþehir Gölü, Tuz Gölü, Akþehir, Eber Gölleri... vs. Maalesef her geçen gün kuruyor ve kirleniyor. Bireysel kullanýmlarýmýz nedeniyle bu sulak alanlarýmýz üzerinde maalesef ciddi tehditler var. Yeraltý sularýmýz gittikçe tükeniyor. Yeraltý sularý önemlidir. Çünkü kirlenmelerden ve tehditlerden uzaktýr. Ama Konya Havzasý ndaki elli bin yeraltý kuyusunun yarýsýnýn yasak olduðunu DSÝ yetkilileri söylüyorlar. Bu kontrolsüz kullaným nedeniyle her yýl bir iki metre, taban sularýnýn çekildiðini görüyoruz. Bu, iyiye gidiþ deðil. Topraklarýmýz tuzlanýyor, bu uzun vadede çölleþme demek. Küresel ýsýnma bir gerçek. Bu, özellikle Çukurova, Akdeniz ve Orta Anadolu yu etkileyecek. Yaðýþ miktarý azalacak. Bölgelerimiz arasýnda da bu konuda bir dengesizlik var. Üç ay önce, Suyumuza Sahip Çýkalým kampanyasýna baþladýk. Ýstiyoruz ki toplumumuzun tüm kesimleri suyumuza yönelen tehdidin farkýnda olsun ve çözüm için adýmlar atýlsýn. Suyu kullananlarý ve üretenleri çözüm için bir araya getiriyoruz. Yönetim planlarý yapýyoruz. Bu planlarýn bir kýsmý tamamlandý, uygulanýyor, bir kýsmý da hazýrlanma aþamasýnda. Pilot uygulamalar gerçekleþtiriyoruz. Özellikle Konya Havzasý ndaki yanlýþ sulamalara karþý, çiftçiye damla sulama modelleriyle destek veriyoruz. Þu anda Konya da dört tane çiftçiye hibe desteðimiz oldu. Önümüzdeki günlerde iki çiftçiye daha teþvik vereceðiz ve salma sulamasýndan, damla sulamasýna geçilmesini saðlayacaðýz. Þeker pancarýnda yüzde yetmiþ iki su tasarrufu saðlandýðýný gördük. Organik tarým konusunda uygulamalar yapýp, pilot uygulamalara destek veriyoruz. Türkiye de ilk defa internet ortamýnda su yönetimi eðitimi veriyoruz. Yetmiþ kiþi eðitimini tamamladý. 12 hafta süren, online bir eðitim bu. Sulak alan yönetimi eðitimleri veriyoruz. AB nin tarým politikasý, su politikasý, çevre politikasý konusunda çevre alanlarý konusunda eðitimler veriyo- 87

ruz. Ulubat Gölü nde, Susurluk Havzasý nda, Konya Havzasý nda, Tuz Gölü nde, Ereyli Sazlýklarý nda ve Beyþehir Gölü nde ve önemli su alanlarýnda eðitimler veriyoruz. Suyumuza sahip çýkalým kampanyasýyla ne hedefliyoruz Bütün sektörlerde suyu tasarruflu kullanmaya çaðýrýyoruz. Su kaynaklarýnýn yönetiminde havza ölçeðinin esas alýnmasý gerektiðini ve entegre havza yönetimi anlayýþýnýn benimsenmesini istiyoruz. Ulusal bir su politikasý yasasýnýn oluþturulmasýný istiyoruz. 2009 Dünya Su Forumu Ýstanbul da yapýlacak. Üç yýlda bir yapýlýyor ve çok büyük bir ev sahipliði fýrsatý. Yaklaþýk yirmi bin kiþinin bu forum için, dünyanýn farklý yerlerinden gelmesi planlanýyor. Biz, Doðal Hayatý Koruma Vakfý olarak, alanlarýnda iyi uygulama örnekleri yetiþtiriyoruz. Suyumuza sahip çýkalým diyor ve sabrýnýz için teþekkür ediyorum. Ýzleyici-Soru: Türler hakkýnda çalýþmalarýnýz var mý Buket BAHAR DIVRAK / Doðal Hayatý Koruma Vakfý Su Kaynaklarý Program Müd. Türlerle ilgili çalýþmak, öncelikli hedeflerimiz arasýnda. Yakýn zamanda Kafkasya Bölgesi nde türler konusunda bir çalýþma baþlatmaya bizler de niyetliyiz. Bu konuda ülkede bir eksiklik olduðunun da farkýndayýz. Bunu doldurmak adýna kapasite ve kaynak olduðu sürece her zaman çalýþmalar yapacaðýz. Adil GÜNER / Nezahat Gökyiðit Botanik Bahçesi Müdürü Türkiye nin Bitkisel Zenginliði Hakkýnda Neredeyiz ve Neler Yapýlmalý Teþekkür ederim sayýn baþkan. Nezahat Gökyiðit Botanik Bahçesi ni anlatmadan önce, biyolojik çeþitlilik hakkýnda kýsaca bilgi vermek istiyorum. Türkiye nin biyolojik zenginliði ve korunmasý küçümsenmemelidir. Piyan denilen bitki, dünyada sadece Akþehir ve Eber Gölleri nin kýyýsýnda yaþýyor. Bu göller kurudukça bu bitkinin de nesli tehdit altýna giriyor. Bu bitki baklagiller familyasýndan. Bu familyadan dünyada on sekiz bin tür var. Baklagilin diþi organlarý, bir çiçekte üç tane. On sekiz bin tür bir tarafa, bu tür bir tarafa. Baklagilin her türünde bir çiçekte bir tane yumurtalýk vardýr. Yani bir tane fasulye alýrsýnýz. Ýleride teknoloji daha da geliþtiðinde, bu bitkinin yumurtlama özelliðinin ya da fasulyenin bir yenilebilirlik özelliðinin bu bitkiye aktarýldýðýný hayal edelim. Ürünü üçe katladýk. Ýþte bu gen, Türkiye de, bir bitkide saklý olarak kullanýma hazýr bekliyor. O nedenle bilinmeyen potansiyellerimizin farkýna varmamýz ve biyolojik zenginliðimizi korumamýz gerekiyor. Ülkemizdeki bitki türleri hakkýnda bilgi vermek istiyorum. Avrupa da bilinen bitki türü sayýsý on iki binken, Türkiye de dokuz bindir. Neredeyse tüm Ýzleyici-Soru: Su ile ilgili 14 kuruluþ var diyorsunuz. Bu kuruluþlarla bir araya gelip çalýþmalar yaptýnýz mý Buket BAHAR DIVRAK / Doðal Hayatý Koruma Vakfý Su Kaynaklarý Program Müd. Bütün çalýþmalarýmýzda bunu görüyoruz ve sivil toplum kuruluþu olarak köprü vazifesi yapýyoruz. Kurumlarýmýz resmi anlamda birbirlerinden bîhaber deðiller. Bizim görüþümüz þudur. Su ile ilgili görevli tüm kuruluþlarý bir çatý altýnda toplayacak ve bu iþi tek elde yönetecek bir otoriteye ihtiyaç var. Ýngiltere den sonra su anlamýnda en çok arsaya sahip ülkeyiz. Bu konuda bir eksikliðimiz yok. Ama bu, yasalarýn uygulama, yaptýrým ve takip konusunda çok da hayata geçemediðini gösteriyor. 88

Avrupa ile yarýþmaktayýz. Bunlardan üç bin tanesi de ülkemize özgü, baþka bir yerde doðal olarak yetiþmiyor. Ýngiltere nin doðal bitki sayýsý, 1756 dýr. Türkiye de 8988 dir. Tehdit altýndaki bitki sayýsý 345, Türkiye de 3008. gurbet koleksiyonlarýna girmesi gereken bitki sayýsý 207 Ýngiltere de, Türkiye de 1805. Bu koleksiyonlarý muhafaza edebilecek kurum sayýsý Ýngiltere de 104 tane, Türkiye de 13 tane. Bir kýsmý sadece levhadan ibaret olanlarý da dâhil ediyoruz. Botanik bahçesi baþýna Türkiye de iki bitki türü düþerken, Türkiye de 139 bitki türü düþüyor. Hedef 8 için konuþacak olursak, Ýngiltere iki bitki türünü muhafaza ederek görevini yapýyor, Türkiye de ise, 139 bitki türü korunmak zorunda kalýyor. Bizim botanik bahçemiz, Anadolu otoyol kavþaðý dediðimiz, Ataþehir in hemen kuzeybatýsýna düþen bir kavþakta. Bir otoyol kavþaðýnda yer alan ilk ve tek botanik bahçesi. 1995 te kuruluþuna baþlandý, 2002 yýlýnda halkýn ziyaretine açýldý. 2003 yýlýnda da, adýný hatýra parký olmaktan botanik bahçesine çevirdik. Botanik bahçesi yaparken kendimize bir ana görev belirledik. Dünya bitkilerini araþtýrmak, açýklamak ve korumaktýr. Ýlk görevimiz, dünyadaki canlýlýðýn temeli olan bitkileri korumak ve kamuoyuna anlatmaktýr. Ayný zamanda bitkisel alanda bilimsel araþtýrmalarý teþvik etmek, bir bitki danýþma merkezi oluþturmak. Bir hedefimiz de, kuraklýða dayanýklý bitkileri bulup yetiþtirerek, susuzluða karþý ileride bir çözüm sunabilmek. Botanik bahçeleri üç sacayaðýnýn üzerine oturur. Bunlardan birincisi bilimsel araþtýrma, ikincisi bahçenin kendisi, üçüncü ayakta eðitimdir. Bahçemizin önce bilimsel boyutundan bahsetmek istiyorum. Biyolojik çeþitlilik, ekoloji, tarým, ziraat üzerine araþtýrmalar, tek baþýmýza veya ortak çalýþmalar, ayný zamanda bitki çeþitliliðinin korunmasý çalýþmalarýný teþvik ediyoruz. Mesela Mavruzo bitkisi, ilk defa bahçemizde elde edildi ve þu anda yayýn aþamasýnda. Bilimsel geçerliliðini kazanmak üzere. Bir herbaryum kurduk. Herbaryum denilince özellikle bilimsel araþtýrmalarýn yapýldýðý bir sistematik biliminin kalbi anlaþýlýr. Bizim herbaryum, mütevazýdir. Bahçe ile ilgili bir aðaç dikme atölyesi yaptýk. Dýþarýdan uzmanlar getirdik. Bu eðitim sýrasýnda þunu öðrendik, aðaçlarý yuvarlak çukur yerine kare çukura dikersek, yaþama þansýný yüzde yüz artýrýyoruz. Örnek bitki sayýsý 2134 tür. Bir meteoroloji istasyonunu da yeni faaliyete geçirebildik. Bahçe dýþýndaki meteorolojik olaylarý tespit edip, bahçe içinde bültenlerle yayýnlýyoruz. Türkiye nin soðanlý bitkileri diye bir projemiz var. Bu, dünyanýn en büyük soðanlý bitki koleksiyonudur. Kütüphanemiz var, burada 1015 kitap ve 150 süreli yayýn var. Herkese hizmet veriyor, ancak þimdilik dýþarýya ödünç vermiyoruz. Hedef 8 i anlatmak istiyorum. Biyolojik çeþitlilik sözleþmesi vardýr. Meþhur Rio Sözleþmesi. Bu sözleþmeye dünyanýn 180 ülkesiyle birlikte Türkiye de imza atmýþtýr. Bu anlaþmaya imza atan ülkelerin botanik bahçesi müdürleri bitkisel çeþitliliðin korunabilmesi için bir strateji teklif ettiler. Bu, 2002 de, kabul edildi. 2010 yýlýna kadar, yaklaþýk 16 tane ölçülebilir hedef belirledi. Bunlardan bir tanesi de Hedef 8. Tehdit altýndaki bitkilerin yüzde altmýþý, tercihen kaynak ülkedeki bir gurbet koleksiyonunda toplanmalý ve bunlarýn da yaklaþýk yüzde onu yeniden canlandýrma programlarýna tabi tutulmalýdýr. Bunu adý, hedef 8 dir. Bu hedefe yönelik olarak ülkemizde yapýlmýþ hiçbir þey yok diyebilirim. Tarým Bakanlýðý nýn enstitüleri kendi çabasýyla önemli hizmetler yapýyor. Ancak yeterli deðil. Biz de botanik bahçesi olarak biraz bilgi biriktirmemiz gerektiðini düþündük. Geçen sene, deðiþik bitkileri hedef alan dört proje baþlattýk. Örneðin, Mavi Yýldýz Bitkisi, Ýstanbul un tükenmeye yüz tutmuþ bir bitkisidir. Bunun çalýþmalarýný yapýyoruz. Bu þekilde deðiþik çalýþmalarýmýz var. Bunlar, bir çeþit pilot çalýþmadýr. Daha büyük projelere birer hazýrlýktýr. Atölye ve bahçe çalýþmalarýmýz oldu. Edinburg Kraliyet Botanik Bahçesi ile ortak çalýþmalarýmýz var. Bir botanik bahçývanýnýn nasýl olmasý gerektiðine dair eðitimlerimiz oluyor. Ýlkokul mezunu bahçývanlarýmýzý Ýngiltere ye gönderiyoruz. Böylece bahçývanlarýmýz bitkilerin bilgilerini nasýl tutacaklarýný öðreniyorlar. Mastar plan atölyesi, biyolojik çeþitlilik sözleþmesi atölyesi yaptýk. Ýki ayda bir yayýnladýðýmýz Baðbahçe dergimiz var. Tezken firmasýndan bu elde edilebilir. 89

90 Ýkinci ayak, bahçe demiþtik. Dünya bitkileri ile ilgili bilgileri açýklamak ve araþtýrmalar yapmak, hedeflerdendir. Bu açýklamak hem bilimsel makaleleri açýklamak, ama ayný zamanda halka ulaþtýrmak. Bir botanik bahçesinin en büyük görevlerinden biri, halký bahçeye çekmektir. Bunun birinci þartý da bahçenin güzel olmasýdýr. Bahçeleri güzelleþtirmek için elden gelen her þey yapýldý. Bahçe ile ilgili bir aðaç dikme atölyesi yaptýk. Dýþarýdan uzmanlar getirdik. Bu eðitim sýrasýnda þunu öðrendik, aðaçlarý yuvarlak çukur yerine kare çukura dikersek, yaþama þansýný yüzde yüz artýrýyoruz. Týbbi ve kokulu bitkilerle ilgili çalýþmalar yapýyoruz. Tehdit altýndaki bitkilerle ilgili koleksiyonumuz var, bir de koruma bölgesi oluþturduk. Örneðin Ýstanbul da bir yerin çok özel bir bitkisi var, orayý koruma altýna almaya çalýþýyoruz. Ertuðrul Gazi Firkateyni adýna bahçemize dikilmiþ bir taþ vardýr. Oradaki 587 þehidimizin ve 13 gazimizin adý vardýr. Japon larla iþbirliði halinde her Japon için bir Japon Kirazý dikilmiþtir. Üçüncü ayaðýmýz eðitim çalýþmalarýdýr. Bunun gereðine inanýyoruz. Evvela sýnýf oluþturduk. Öðrencilerle rahatça iletiþime girebileceðimiz ve faaliyetler yürütebileceðimiz sýnýflar oluþturduk. Küresel Bitki Koruma Stratejisi nin de hedefleri hedeflerimiz arasýndadýr. Botanik bahçesi eðitim çalýþmalarý yaptýk. Ýlköðretim 5. ve 6. sýnýftaki öðrencilere, bitkileri anlatmaya yönelik programlarýmýz oldu. Ayný gaye ile bitkileri tanýyalým kitabýný, ayný yaþ grubu için yayýmladýk. Bir vakfýmýzla ortak olarak, görme engelli çocuklarýmýzý bahçemize getirdik. Onlara çiçekleri gösterdik, koklattýk, tanýttýk. Bahçývan Çocuklar Alaný oluþturduk. Haftada bir gün bir saat, çocuklar bahçeye gelerek kendilerine ayrýlmýþ alanda bahçývanlýk yapýyorlar. Soðan yemeyen çocuklar bile kendi yetiþtirdikleri soðaný yemeye baþladýlar. On bir ciltlik Türkiye Florasý yazýlmýþ. Bu eserde, Türkiye Florasý ile ilgili önemli miktarda birikmiþ bilgi var. Bu eser, fiziki olarak üretilmiþ bilgidir. Ancak bundan sadece akademik çevrelerin haberi var. Halkýn maalesef haberi yok. Botanik bahçeleri, bu bilgileri halka ulaþtýrmak açýsýndan önemli görevler üstlenir. Bunun için örgütlenmemiz gerekiyor. Botanik bahçesi sayýsýnýn artýrýlmasý gerekiyor. Biz, bunun için, gerekli örgütlenme modeli de oluþturabiliriz. Ýzleyici-Soru: Bahçývanlarý Ýngiltere ye nasýl gönderiyorsunuz Adil GÜNER / Nezahat Gökyiðit Botanik Bahçesi Müdürü Edinburg Kraliyet Ailesi Botanik Bahçesi ile özel anlaþmamýz var. Bu özel anlaþma ile gönderiyoruz. Oradan da bize geliyorlar. Ýzleyici-Soru: Aðaçlarýn, kare çukurlara dikilmesi ömürlerini nasýl ve neden uzatýyor

Adil GÜNER / Nezahat Gökyiðit Botanik Bahçesi Müdürü Gayet basit. Fidanlar çoðu zaman yuvarlak saksýlar içinde yetiþtiriliyor. Fidanlýklarda beklerken kök sarmasý denilen, kökün dýþarý doðru büyüyüp, saksý duvarýna geldiði zaman, gidecek yer bulamayýp, saksý etrafýnda dönmeye baþlamasý hadisesi gerçekleþiyor. Bunu saksýdan böylece çýkarýp, yuvarlak bir çukurun içine koyduðunuz zaman, kök, hiç yönünü deðiþtirmeden dönmeye devam ediyor. Bu da bitkinin, topraðý iyi tutamamasýný getiriyor. Ama çukuru kare yaptýðýnýz zaman, bir yerden o kýsýr döngü kýrýlýyor ve kök aþaðýya doðru iniyor. Mukadder EKREMOÐLU / Tema Vakfý Ankara Temsilcisi Tema Vakfýnýn Çalýþmalarý Nelerdir Tüm katýlýmcýlara ve Vakýflar Genel Müdürlüðü ne vakfým adýna teþekkür ederek sözlerime baþlamak istiyorum. TEMA, Türkiye Erozyonla Mücadele, Aðaçlandýrma, Doðal Varlýklarý Koruma Vakfý. Genel olarak konuyu özetleyip, sözü arkadaþýma vermek istiyorum. Kaçkar la ilgili projemiz var. Arkadaþýmýz konu ile ilgili çok güzel bilgileri sizinle paylaþacak. Hedefimiz, siyasi güçleri, ülkemizin bu sorununa çare bulmadan iktidar olamayacaklarýna inandýracak kadar güçlü bir kamuoyu oluþturmaktýr. Ne kadar etkili olduðumuz her ne kadar tartýþýlsa da, pek çok yasanýn çýkmasýnda diðer sivil toplum örgütleriyle birlikte etkili olduðumuzu söyleyebilirim. Tüm il ve ilçelerimizde gönüllülerimiz arasýnda uyguladýðýmýz bir teþkilatlanma þemamýz var. Mezunlarýmýz için de uyguladýðýmýz bir teþkilatlanma var. 555 temsilcimiz, üç yüz on bin gönüllümüz var. Eðitim ve iþbirliði yaptýðýmýz kurumlar var. Bunlarýn baþýnda Milli Eðitim Bakanlýðý geliyor. Ýç Ýþleri Bakanlýðý, Adalet Bakanlýðý, YÖK, Silahlý Kuvvetler, Diyanet Ýþleri Baþkanlýðý, kamu ve özel kuruluþlar da iþbirliði yaptýðýmýz kurumlar arasýnda. Eðitim seminerlerimiz de devam ediyor. Yazýn, Bolu Aladað da kamplarýmýz var. Öðrencilere, öðretmenlere, izcilere ve gönüllülere yönelik. Yaptýðýmýz çalýþmalar genelde erozyon önleme çalýþmalarý. Yayýnlarýmýz ve kýrsal kalkýnma projelerimiz var. Þu an on köyde bu proje devam etmekte, bu sene bitirmek üzereyiz. Arýcýlýk üzerine de çalýþmalarýmýz var. Konya da çölleþmeyi önlemeye yönelik çalýþmalarýmýz var. Her þey kanunlarla olmaz, en önemli kanunlar vicdanlardýr. diyoruz. Tema Vakfý, topraklarýmýzýn korunmasý demek olan erozyonla savaþýn, bir milli mücadele olduðuna ve böyle bir davanýn devlet- millet el ele halkýmýzýn katýlýmý ve gönüllü kuruluþlarýmýzýn heyecan ve dinamizmi ile baþarýya ulaþacaðýna inanmaktadýr. Teþekkür ediyorum. Osman TARALI / Tema Vakfý Büyük Kaçkarlar Proje Yürütücüsü Sürdürülebilir Orman Kalkýnmasý Projesi Kýymetli katýlýmcýlar, herkese merhabalar! Size anlatacaðým proje, Kaçkar Daðlarý ndaki Sürdürülebilir Orman Kullanýmý ve Doðal Koruma Projesi. Bu projenin alan çalýþmasý Artvin de olacak. Küçük bir ülke içerisinde inanamayacaðýmýz kadar büyük çeþitlilikler var. Ankara dan Ýstanbul a giderken, tüm coðrafi çeþitliliði görebiliyoruz. Bir taraf karlarla kaplýyken, diðer tarafta incir ve zeytin aðaçlarý var. Ýnanýl- 91

92 maz bir biyolojik çeþitlilik var. Bu projenin fonu, 2002-2005 yýllarýnda, Avrupa Konseyi tarafýndan geliþmekte olan ülkeler ve çevre programý ve geliþmekte olan ülkelerdeki tropikal ormanlar ve diðer ormanlar programý tarafýndan karþýlanmaktadýr. Bütçemiz, iki milyon eurodur. Bunun yüzde sekseni Avrupa Komisyonu ndan, yüzde yirmisi de, TEMA nýn kendi öz kaynaklarýndan saðlanacak. Proje, dört senelik bir proje. Bunun en önemli özelliði, diðer Avrupa Birliði çalýþmalarýna eþgüdüm saðlamasý, STK larýn dâhil edilmesi, kuruluþ direktiflerinin uygulanmasýdýr. Türkiye yi onurlandýran yönü, üç yüz elli adet proje içinden seçilmiþ olmasýdýr. Bu büyüklükte bir projenin bir STK ya verilmesi de ayrý bir öneme sahiptir. Alanýmýz, Artvin ve Yusufeli ilçesidir. Artvin Yusufeli arasýnda bir çizgi çizdiðimizde, bunun kuzey batýsý, bizim çalýþma sahamýzdýr. Projenin çýkýþ noktasý þuydu: Bundan iki üç sene önce, BTC Þirketi nin (Bakü, Ceyhan, Tiflis Boru Hattý Þirketi) aþaðý Kafkas Ormanlarý boþluk analizi çýktýsýdýr. O boþluk analizi sýrasýnda Artvin, Ardahan, Kars ve Erzurum un büyük bölümünü içermekteydi. Koruma sistemine dâhil olmayan ancak büyük bir biyolojik çeþitlilik gösteren en önemli alanlardan biri tespit edildi. Ayrýca deðiþik kurumlarýn önerileri ile ortaya çýkmýþtýr. Belirlemiþ olduðumuz sorunlar vardýr. Mesela avcýlýk konusunda, ciddi bir kontrolsüzlük vardýr. Özellikle büyük memeliler üzerinde. Alan hedefimiz, Artvin de bulunan Kaçkar Daðlarý nda orman ekosisteminin bozulmasý ve biyolojik çeþitliliðin kaybý süreçlerinin yavaþlatýlmasý ve tersine döndürülmesi. Diðer hedeflerimiz, orman kaynaklarýný halkýn, sürdürülebilir bir þekilde kullanmasý, biyolojik çeþitliliðin artýrýlmasý, yaban hayatýnýn korunmasý ve geliþtirilmesi, turizmin, ormanlarýn üzerinde oluþturduðu baskýnýn azaltýlmasý. Ortaklarýmýz çok fazladýr: Orman Genel Müdürlüðü, Milli Parklar Genel Müdürlüðü, ODTÜ Biyoloji Bölümü, Doðal Koruma Merkezi, Artvin Valiliði, BTC Þirketi baþta gelenlerdir. Beklentilerimiz þunladýr: Ekosistem biyolojik çeþitlilik bazlý çok sektörlü bölgesel planýn hazýrlanmasý. Planýn uygulanabilmesi için, finansmanýn, yönetsel, fiziksel altyapýnýn oluþturulmasýna katkýda bulunmak. Mevcut gelirlerin verimli kullanýlmasý, ek gelir oluþturulmasý, yaban hayatýný koruma politikalarýnýn hayata geçirilmesi, avlanmanýn azaltýlmasý, yýllýk av kotalarýnýn azaltýlmasý, turizm sektöründe doðal dostluk politikalarýnýn uygulanmasý gibi. Doðrudan yararlanýlan, kýrsal halk olacak. Turizm çýkar gruplarý, devlet- hükümet birimleri; dolaylý olarak da eðitim kurumlarý ve bölgedeki üniversite kampuslarý olacak. Projenin iþleyiþ ve idaresinin tam olarak yerine getirilmesi de beklentilerimiz arasýndadýr. Çeþitli birimlerin projeye saðlayacaklarý destekle bunu gerçekleþtirmeyi hedefliyoruz. Burada ODTÜ ve doðal koruma merkezine çok görev düþmektedir. Ýzleyici- Soru: Bir projeye ve sivil toplum kuruluþuna destek vermek için nereye baþvurmak gerekiyor Mukadder EKREMOÐLU / Tema Vakfý Ankara Temsilcisi Her sivil toplum örgütünün belli yerlerde temsilcilikleri vardýr. Oralara baþvurularak bilgi alýnabilir, çalýþmalara katýlabilinir. Ýzleyici- Soru: TEMA Vakfý nýn bir milyon meþe palamudu dikme kampanyasý oldu. Bu kampanyanýn maliyeti ne oldu, þu anda meþe palamudu ormanýmýz var mý Ýkinci sorum, kýrsal kalkýnma projeniz olduðundan bahsettiniz. Bu proje, Tarým Bakanlýðý nýn yürüttüðü proje mi, yoksa bir isim benzerliði mi Aynýsý ise, bu proje kapsamýnda neler yaptýnýz

Mukadder EKREMOÐLU / Tema Vakfý Ankara Temsilcisi Bu proje, isim benzerliði olan bir proje. Ama bizim, tarým, orman ve çevre bakanlýklarýyla iþbirliðimiz var. Daha çok erozyonu engellemek ve su havzalarýný koruma ile ilgili çalýþmalar yapýyoruz. Meþe palamutlarýný gönüllülerimiz topladýðýndan herhangi bir maliyeti olmuyor. Dikilmesinde de gönüllüler yer alýyor. Sadece arazinin bulunmasýnda belediyeler bize yer gösteriyor. Bizim de bu konuda þöyle endiþelerimiz var. Gazetede, kargalar yedi çeklinde bir haber çýktý. Bu nedenle üç meþe palamudu bir arada dikiliyor ve ilaçlayarak dikiyoruz. Böylece birini alsa bile diðeri kalabilir. Meþe, Anadolu nun doðal aðacý. Kökü kesildiðinde kendisini yeniden çoðaltabiliyor. Bu nedenle bu kampanyamýza devam edeceðiz, maliyeti de çok fazla olmuyor. Yetiþmiþ bir meþe palamudu ormanýmýz henüz yok. Çünkü bir ormanýn yetiþmesi yüz yýl, iki yüz yýlý alýr. Ýzleyici-Soru: Vakfýnýz, çok büyük iþlere imza atýyor. Bu iþleri gerçekleþtirmek için, akarýnýz var mý Mukadder EKREMOÐLU / Tema Vakfý Ankara Temsilcisi Akarýmýz var. Gönüllülerimizden aldýðýmýz aidatlar, baðýþlar, destekçiler var. Çalýþmalarýmýzýn çoðunu da sponsorluk sistemiyle yapýyoruz. TEMA Vakfý nýn iktisadi iþletmesi var. Bunlarýn tamamý da akara dönüyor. Henüz düþündüðünüz kadar akarýmýz yok, ancak gönüllülerimiz çok fazla. ilkesiyle kuruldu. Ormanlarýn korunmasý, orman alanlarýnýn oluþturulmasý ve en önemlisi gelecek kuþaklarýn ormanýmýz yok dememesi için kurulmuþ bir vakýftýr. Bu dönemde maalesef öz kaynaklarýmýzý çok iyi kullanamadýk, geleceðe çok iyi þeyler býrakamayacaðýz. Biraz telafi edebilmek için kurulduk. Vakfýn kuruluþ amaçlarý; aðaçlandýrma yapmak, sel baskýnlarýný ve erozyonu önleyici çalýþmalar yapmak, orman bilincine yönelik eðitim çalýþmalarý yapmak. Bir aðaçlandýrma çalýþmasýný vakfýmýzýn nasýl yaptýðýndan bahsetmek istiyorum. Çünkü Ege Orman Vakfý, aðaçlandýrmada kendine özgü bir çalýþma yapýyor. Aðaçlandýrdýðýmýz alanlar, devlet alanlarýdýr. Orman alanlarý içerisindedir. Çevre ve Orman Bakanlýðý ile iþbirliði içindeyiz. Protokoller imzalandýktan sonra, alanýn, bakanlýk tarafýndan hazýrlanmýþ projeleri vardýr. Ve bu projelere uygun olarak da, iþçilerimiz tarafýndan fidanlarýn tamamý dikilir. Bu iþçiler de o alanda bulunan yöre köylüsüdür. Çünkü orman oluþturmak kadar, ormanlara sahip çýkmak da önemli. Yaþadýðý yere sahip çýkma bilinci ile o yörenin insanlarý seçiliyor. O insanlara bir istihdam alaný da saðlanmýþ oluyor. Ayný zamanda, o fidanlara beþ yýl bakmak da o iþçilerin görevlerinden. Fidanlar orman haline gelince bakýmý bitiyor. Etrafý tel örgü ile çevriliyor. Her nisan ayýnda da oluþturduðumuz ormanlarýn bakýmý ve kontrolü yapýlýyor. Selçuk Belevi nde ilk özel aðaçlandýrmamýz gerçekleþti, fýstýk çamý ormaný. Yirmi bin fidanlýk. Menderes civa- Perihan ÖZTÜRK / Ege Orman Vakfý Ormanlarýn Korunmasý, Aðaçlandýrma Çalýþmalarý ve Orman Bilincinin Oluþturulmasý Herkese merhaba. Ben Ege Vakfý nýn kuruluþundan ve yaptýðý çalýþmalardan kýsaca bahsetmek istiyorum. Ege Vakfý, 1995 yýlýnda, Cem Bakioðlu baþkanlýðýnda kuruldu. Herkes dengeli ve saðlýklý bir çevrede yaþama hakkýna sahiptir. Çevreyi korumak, geliþtirmek, çevre kirlenmesini önlemek, devletin ve vatandaþýn ödevidir. 93

94 rýnda otuz bin fidanlýk, maliye arazisinden kiraladýðýmýz bir alanda zeytin aðaçlandýrmasý yaptýk. Bu alana, damla sulama sistemi kuruldu. Ýlk ürünlerimizi de bu yýl aldýk. 13 ton civarýndaydý. Bir iktisadi iþletmemiz var. Bize baðýþta bulunan doðaseverlerle paylaþtýk. Ýzmir Büyükþehir Belediyesi ile sel sularýnýn þehir içine gelmesini engelleyecek bir çalýþma yaptýk. Poligondere Sel Havzasý üzerine 110 bin adet fidan ile 190 bin metre teras yaptýk. Ýzmir Tahtalý Barajý, Ýzmir in önemli içme suyu kaynaklarýndan birisidir. ÝZSU ile bu alana 438 bin fidan dikildi. Hem içme suyu kalitesi artýrýldý hem de hoþ bir görünüm kazandý. Farklý kuruluþlar ile çalýþmalarýmýz var. Celal Bayar Üniversitesi Eðitim Fakültesi nden bir talep geldi. Kendilerinin Orman Bakanlýðý ile bir iþbirlikleri olduðunu ve bizim de katký yapmamýzý istediler. Fidanlarýn dikimlerini ve bakýmlarýný vakýf olarak biz yapýyoruz. Bu yýlki yeni projelerimizden biri, Çeþmealtý Urla da gerçekleþti. Taraçalandýrma ve dozerle düzeltmeler yapýldý. Urla Sanayi Odasý bize bu konuda destek verdi. Tanýtým ve kaynak saðlanmasýnda gönüllülerimizin büyük desteði oluyor. Þimdiye kadar, 46 bin dekar alanda, 7 milyon adet fidan dikildi. Ýzmir, Aydýn, Manisa ve Muðla da. Bin fidanda bir koruluk oluþturuyoruz. Ýsimlerinin olmasýný isteyen gönüllülerimiz, bin tane fidan dikerek koru oluþturabiliyor ve isimlerini verebiliyorlar. Vefat edenler anýsýna da fidanlar geliyor. Yitirdiklerimizi, bir fidanda bin yýl yaþatmak düþüncesiyle. Ýlkokuldan üniversite sýralarýna kadar, deðiþik gruplar oluþturarak, eðitim seminerleri veriyoruz. Orman bilincinin ve sevgisinin verilebilmesi için. Atýk kaðýtlarýn geri dönüþüme kazandýrýlmasý için, özellikle büyük alýþ veriþ merkezlerinde kumbaralarýmýz oluþturuldu. Atýk kaðýt fabrikasýyla yaptýðýmýz protokol sonunda da, onlar tarafýndan bu kaðýtlar toplanýyor. Ege Orman Vakfý na, iki fotoðraf ve yýlda iki fidan baðýþý ile gönüllü olabilirsiniz. Teþekkür ederim. Ýzleyici- Soru: Alýþ veriþ merkezlerine koyduðunuz kaðýt kumbaralarýndan resmi iþyerlerine koyma kampanyasý yapýlamaz mý Perihan ÖZTÜRK / Ege Orman Vakfý Bir sponsorumuz bize bu konuda yardýmcý oldu. Ýzmir de resmi kurum ve kuruluþlarda, okullarda, yurtlarda bu faaliyet yaygýn olarak devam ediyor. Anlaþma yaptýðýmýz toplama þirketi haftanýn belli günlerinde bu kâðýtlarý alýyor. Hatta bazý kuruluþlar kendileri getirip, fidanlar için geri dönüþüm oluþturulmasýna katký saðlýyorlar.

Tarýk PLEVNE / DOÇEV Genel Müdürü DOÇEV ve Faaliyetlerimiz Bizler sivil toplum kuruluþlarýyýz. DOÇEV 1996 yýlýnda kuruldu. TEMA ile ayný misyonu paylaþýyoruz ve TEMA dan yola çýktýk. TEMA önemli bir vakýftýr. Hayrettin Karaca önemli bir isimdir. Çevre konularýnda evrensel düþün yerel davran. diye bir ilke vardýr. Yani biz, Denizli bölgesinde çevreye, doðaya faydalý olmak gibi bir misyon üstlendik. DOÇEV, yoðun göç alan Denizli de, doðayý güzelleþtirmek, çevreyi korumak, hava kirliliðini önlemek gibi misyonlarla yola çýktý. DOÇEV, bugün altmýþ beþ bin fidan dikti. Gelecek hedefimiz yüz bin fidandýr. Bugüne kadar kent çevresinde bir yeþil kuþak oluþturduk. On ayrý ormanda iki yüz bin fidanýmýz yeþeriyor. Onun dýþýnda da ayrýca kamusal alanlarda çalýþmalar yaptýk. DOÇEV in bir önemli misyonu da atýk yönetimidir. Kurduðumuz iktisadi iþletme ile her yýl bin tona yakýn kaðýt topluyoruz. Bunu sistemli bir hizmet aðý içerisinde gerçekleþtiriyoruz. Ekonomiye katkýsý olmayan kaðýtlarý dönüþtürüyoruz. Çok karlý deðil ama bilinç oluþturmak için bunu yapýyoruz. Bunu diðer ürünlerde de yaygýnlaþtýrmak istiyoruz. Mesela evsel atýklarda. Bulaþýk deterjan kaplarý, pet ve cam þiþeleri toplayýp ekonomiye kazandýrýyoruz. Çevre Bakanlýðý ndan ruhsatýmýzý aldýk. Bu çalýþma ile on daimi personel evlerine ekmek götürüyor. Elektronik atýklar da çaðýn bir kirlilik unsuru. Kurduðumuz sistemle kullanýma uygun olanlar firmalar tarafýndan düzenleniyor, olmayanlar ise uygun biçimde bertaraf ediliyor. Bir küçük pil, dört metre topraðý zehirliyor. Ýzmir Büyükþehir Belediyesi nin ve Yeni Asya Gazetesi nin gerçekleþtirdiði Pil Toplama Kampanyalarý nda birinciliði elden býrakmýyoruz. Her yýl iki, iki buçuk ton pil topluyoruz. Þu an beþ buçuk ton pilimizin bertarafýný ve ekonomiye kazanýmýný gerçekleþtiriyoruz. Kuþlar, saðlýklý bir ekosistemin göstergesi. Bir serçe bir yýlda yedi sekiz milyon adet sinek, bit, haþere yiyerek, ekosistemin temizlenmesine katkýda bulunuyor. Kamusal çalýþmalarýn eleþtirilecek çok yönü var. Biz orman teþkilatýnda haþere mücadele grup müdürlüðü kurmuþ idik. Ormandaki böcekleri yok etmek için kimyasal ilaçlamalar yapýlýyordu. Bu kimyasal ilaçlamalar birçok canlý türünü yok ediyordu. Þimdi ise, biyolojik mücadele yöntemi denilen kuþ ve karýnca gibi canlýlarýn doðal baský unsurlarýný doðada geliþtirmek, korumak, onlarýn çoðaltýlmasýyla bu ekosistemin korunmasý yoluna gitmeliyiz. Zararlý hayvan diye bir þey yoktur. Hepsinin ekosistem içinde görevi vardýr. Bütün canlýlarla birlikte bir çevre özlüyoruz. Çocuklarýmýzýn, birbirlerine saygýlý, doðaya sevgili, hakka hukuka riayet eden bireyler olarak yetiþmesi için bir eðitim komitemiz aracýlýðýyla eðitimler veriyoruz. Her yýl, beþ bin öðrenciye ulaþýyoruz. Ekosistemi doðal çeþitlilik, doðal kaynaklarýn doðru kullanýmý konularýný çocuklarýmýza anlatmaya çalýþýyoruz. Denizli de maalesef nehir ekosistemi yok oldu. Çocuklarýmýza bununla ilgili bilgiler vermeye çalýþýyoruz. TÜSÝAD iþbirliði ile büyük Menderes Havzasý Kirliliði, Etkileri ve Çözüm Önerileri konulu projeyi yürütüyoruz. Teþekkür ederim. Ýzleyici- Soru: Elektronik malzeme toplama çalýþmalarýnýzý yalnýzca Denizli de mi gerçekleþtiriyorsunuz, yoksa diðer þehirlerden de toplayabiliyor musunuz Tarýk PLEVNE / DOÇEV Genel Müdürü Hinterlandýmýzý geniþletmeye çalýþýyoruz. Afyon, Nazilli, Muðla nýn ilçelerine kadar yayýlabiliyoruz. 95

96 Erol GÜNGÖR / Türkiye Çevre Eðitim Vakfý Genel Müdürü Türkiye Çevre Eðitim Vakfý nýn Faaliyetleri Kýymetli katýlýmcýlar. Vakfýmýz, 1993 yýlýnda kuruldu. Kurulur kurulmaz, Uluslar Arasý Çevre Eðitim Vakfý nýn Türkiye temsilcisi olarak faaliyetlerine ayný yýl baþladý. Asýl kurulma amacý, Plaj ve marinalara verilen mavi bayrak programýnýn uygulanmasýydý. Bu uygulamalarla yola çýkmakla birlikte, Uluslar Arasý Çevre Eðitim Vakfý, ki merkezi Kopenak ta, çalýþmalarýndan olan diðer programlarý da yürütmekteyiz. Beþ projenin dördünü yürütüyoruz. Mavi bayrak programýnýn baþlamasýnýn ana esprisi, uluslar arasý turizm pazarýnda mavi bayraðýn bir rekabet unsuru olmasý nedeniyle Akdeniz çanaðýnda bulunan Türkiye ye rakip diðer ülkelerdeki mavi bayrak uygulamasýnýn, Türkiye ye taþýnmasý yoluyla ülkemizin de turizm pazarýndan geri kalmamasýný saðlamaktý. 1994 yýlýnda beþ mavi bayrakla yola çýktýk. Bugün 235 plaj ve 14 marinamýzda mavi bayrak dalgalanmakta. Mavi bayrak bir yýl için veriliyor ve her yýl yenileniyor. Plajlar için 29, marinalar için 22 kriteri mevcut. Bu kriterlerin hepsi önemli. Aðýrlýklý kriterlerden biri, belirlenen plajda, on beþ gün arayla su numunesi alýp, mikrobiyolojik analizinin yapýlmasý mecburiyetidir. Deðerleri de Avrupa Birliði Çevre Komisyonunun normlarýna göre belirlenip, eðer standartlar dâhilindeyse, diðer kriterlere bakýlýyor. Diðer kriterleri; arýtma tesisinin bulunmasý, plajda donaným olmasý gibi. Marinalarda durum biraz daha farklý. Oralardaki kriter sayýsý 22. Deniz suyu analizine bakýlmýyor. Ýþletim ve güvenliðine dönük kriterler var. Yangýn söndürme olanaklarýnýn olmasý, ilkyardýmýn olmasý, özürlülere yönelik donanýmýn olmasý gibi konularý içeriyor. Mavi bayrak, uluslararasý bir eko etiket, bir marka. Tesislere gitmeden önce nasýl ki kaç yýldýz sahibi olduðuna bakarak bir nitelik araþtýrmasý yapýlýyorsa, mavi bayrak da o plajla ilgili kriterler sunar. Bu nedenle turizmde mavi bayrak önemlidir. Bir niteliktir. Bu konuda vakfýmýzýn üstlendiði görev, bir anlamda kamu görevidir. Bu konuyu takip etmesi gereken kamu kurumlarýna yardýmcý olmak yönünde faaliyetler yürütüyoruz. Çünkü deniz suyu analizi, Saðlýk Bakanlýðý nýn görev alanýndadýr. AB uyum çalýþmalarý sýrasýnda Saðlýk Bakanlýðýna gelen yetkililerin deniz suyu analizleri konusunda 1993 ten bu yana çalýþmalar olduðunu görmeleri ve gelen Fransýz yetkililerin, bu konuda Türkiye nin Fransa dan daha titiz olduðunu söylemesi, bizi memnun etti. Sizlere de mavi bayraklý plajlarý tercih etmenizi tavsiye ederim. Çünkü gördüðünüz su, son derece berraktýr. Ancak içindeki mikroorganizmalarýn neler olduðunu ve ne gibi etkileri olduðunu ancak gittiðiniz mavi bayraklý plajlarýn panolarýnda görebilirsiniz. Günübirlik analizler yapýlmakta ve ilan edilmektedir. Dolayýsýyla tatilinizi gönül rahatlýðýyla yapabilirsiniz. Bir diðer çalýþmamýz, Eko Okullar Programý dýr. Bu, ilköðretim okullarýnda çocuklarda çevre bilincinin oluþmasýný saðlayan, 12 ilde, 160 okulda uygulanan bir program. Okulda 15-20 öðrencilik bir eko tim kuruluyor. Bunlar, önceden belirlenmiþ alanlarda, biyolojik çeþitlilik, kentsel atýklar, kirlilik, elektrik- su kullanýmý, þehirleþme gibi konulardan birini seçmek suretiyle, o konuda kendi ölçeklerinde, okullarýndaki bir öðretmenin koordinatörlüðünde çalýþmalarýný yürütüyorlar. Sonuçlarýný okulun panolarýnda ilan edip, diðer sýnýflara yaymaya çalýþýyorlar. Yayabildikleri oranda baþarýlý oluyorlar. Eðer çalýþmalarýna devam edip, iki yýl sonunda bize yerinde gösterdikleri baþarýlarýný sunabiliyorlarsa, bizden, yine uluslar arasý niteliðe sahip bir yeþil bayrak ödülü alýyorlar. Çocuklardan çok olumlu tepkiler alýyoruz. Bir okul müdürü baþýndan geçeni þöyle anlattý: Velinin biri gelerek, çocuðunun girdiði eko timlerden þikayetçi olduðunu söylemiþ. Çocuk, time girdiðinden beri, evde elektrik, su, elektrikli eþya kullanýmý gibi alanlara biraz fazla müdahale ediyormuþ. Aslýnda bizim istediðimiz de tam bu. Yani alýþkanlýklarýn bir yaþam þekli haline gelmesi. Üçünü projemiz, Çevrenin Genç Sözcüleri Projesi. Liselerle yürütüyoruz. 15 lisemiz var. Liselerde az olmasýnýn sebebi, üniversite giriþ sýnavýnýn, tüm vakitlerini

alýyor olmasý. O nedenle böyle faaliyetlere giremiyorlar. Burada ana espri, okulda bir internet aðýnýn olmasý. Önceden seçilmiþ konularý, yine ayný çalýþmayý yurt dýþýnda yapan akranlarýyla paylaþarak yýl sonunda bir makale hazýrlamalarý. Hazýrlanan makaleler, uluslararasý jürinin onayýyla dereceye giriyor ve sembolik ödüller veriliyor. Okul sayýmýz az olmakla birlikte, geçen yýl hariç her yýl, en az dört ödülü Türkiye almakta. Bu da bizim için bir övünç kaynaðý. Son programýmýz, ilköðretimlere yönelik olarak yürüyen, Okullarda Orman Programý. Bu proje ile okullarda çocuklara aðacýn deðil, çevre ekosisteminin tanýtýlmasý hedefleniyor. Topraktaki böcekten, aðaçtaki canlýya kadar, tüm orman anlatýlýyor. Henüz girmediðimiz beþinci bir program var: Yeþil Anahtar Programý. Yine otellerde enerji tasarrufunun saðlanabilmesi için bir program. Enerji deyince içine, deterjan kullanýmý, yað kullanýmý, aydýnlatmasý da giriyor. Geniþ anlamýyla düþünüyoruz. Umarým yakýn zamanda buna da baþlarýz. Beni dinlediðiniz için teþekkür ederim. Ýnternet adresimiz; www.turcev.org.tr Ýzleyici- Soru: Mavi bayrak projesini, yaylalarýmýz için de düþünüyor musunuz Erol GÜNGÖR / Türkiye Çevre Eðitim Vakfý Genel Müdürü Mavi Bayrak sadece plaj ve marinalarla ilgili. Bu, uluslararasý kriterlerin tespit ettiði alanlarda gidiyor. Biz bunu uygulamakla yükümlüyüz. Bununla ilgili kararlarýn hepsi bu organizasyonun yönetim kurulunda alýnýyor, icra kurulunda uygulanýyor. Türkiye de bu organizasyonda sadece bir oya sahip. Çalýþma alanlarý plaj ve marina olarak belirlenmiþtir. Çevre sorunlarý, Ýngiltere deki Sanayi Devrimi yle, 1800 lü yýllarýn ikinci yarýsýndan itibaren baþladý. Türkiye de de o yýllardan 30-40 yýl sonra Haliç çevresinde baþladý. Daha sonra Körfeze doðru kaydý. Marmara ve Haliç in temizlenmesi için çok masraf yaptýk, hala yapýyoruz. Þöyle bir hesabý kalkýnma ekonomistleri yaptý mý bilmiyorum. Bu sanayinin orada yerleþmesinden kaynaklanan katma deðerin miktarýyla, temizlenmesi için harcanan paranýn ne kadarý birbirini karþýlýyor Bilinmiyor. Dünyada çevre ile ilgili en önemli geliþme Müslüman Türk toplumunda oluþmuþtur. Vakýflarýn 1000 yýllýk bir tarihi var. Aðýrlýðý da çevre anlayýþýndadýr. Bunun böyle olmasýnda da dinin amir hükümlerinin etkisi vardýr. Sivil toplum kuruluþlarýnýn çevre konusuna ilgi göstermesi çok güzel bir geliþme. Her vakýf kendine bir alan belirlemiþ. Bir vakfýn, tüm çevre kirliliði ile ilgilenmesi mümkün deðil. Ben, eski çevreci olduðum için, bir- iki çevre bilgisi vereceðim. 1 cm toprak, aþaðý yukarý beþ milyar canlý mikroorganizmadan meydana geliyor. Biz bunu kirlettiðimiz zaman, geri dönüþümü beþ yüz yýl gibi bir zamanda olmaktadýr. Bir Hadis-i Þerifte; Yarýn kýyamet kopacaðýný bilseniz, elinizde bir fidan varsa dikiniz. Bunun esbabý þu olsa gerek. Bir aðacýn yetiþebilmesi için, suyun, topraðýn ve havanýn temiz olmasý gerekir. Üçünden biri kirli olursa aðaç büyümez. Bu nedenle müdürlüðümüz, Orman Bakanlýðý ndan sonra, en büyük aðaçlandýrma faaliyetini gerçekleþtiren birim olacaktýr. Bu nedenle kazanç elde edeceði topraklarýný bile orman alanlarýna açtý. Bu cumartesi, yani 12 Mayýs günü, dokuz vilayetimizde, toplam üç yüz yetmiþ dönüm arazisini aðaçlandýrmaya açmýþtýr. Altý bin aðaç dikilecektir. Yýl içinde de, on beþ milyon dönüm gibi, tarýma ve imara açýk olmayan alanlarý aðaçlandýrmaya açmayý planlamýþ ve bu konuyla ilgili teknik þartname hazýrlayýp teþkilatlarýmýza göndermiþtir. Teþekkür ediyorum. Mustafa VANLI / Vakýflar Genel Müdürlüðü 97