Mali İzleme Raporu İstikrar Enstitüsü OCAK-HAZİRAN 2012 I. ALTI AY BÜTÇE UYGULAMA SONUÇLARI RAPORU
2012 TEPAV ISE Bu rapordaki tüm bilgiler kaynak gösterilmesi kaydı ile kullanılabilir.
İÇİNDEKİLER I. BÜTÇE DENGESİ... 1 II. BÜTÇE GİDERLERİ... 5 III. BÜTÇE GELİRLERİ... 14 IV. BÜTÇE FİNANSMANI ve BORÇ STOKUNDAKİ GELİŞMELER... 27 EKLER... 30 TABLOLAR Tablo1 Merkezi Yönetim Bütçesi 2012 Haziran Sonu Gerçekleşmesi (Kümülatif, 2011 Yılı ile Karşılaştırmalı)... 2 Tablo 2 Merkezi Yönetim Bütçesi 2012 Yılı Ocak-Haziran Dönemi Gerçekleşmeleri 3 Tablo 3 Merkezi Yönetim Bütçesi 2012 Haziran Sonu Giderleri (Kümülatif, 2011 Yılı ile Karşılaştırmalı)... 5 Tablo 4 Merkezi Yönetim Bütçesi Faiz Dışı Harcama Kalemlerinin 2011 2012 Haziran Sonu Faiz Dışı Harcamalardaki Artışa Katkısı... 9 Tablo 5 Merkezi Yönetim Bütçesi 2006-2012 Haziran Sonu Bütçe Giderlerinin Fonksiyonel Dağılımı (Kümülatif, %)... 10 Tablo 6 2011-2012 Haziran Döneminde SGK ya Kayıtlı İstihdam Düzeyindeki Değişme... 11 Tablo 7 2012 Haziran Ayı Sonu Sosyal Güvenlik Kurumu Dengesi (2011 Yılı ile Karşılaştırmalı)... 12 Tablo 8 Merkezi Yönetim Bütçesi 2012 Haziran Sonu Gelirleri ve Reel Artış Oranları (Kümülatif, 2011 Yılı ile Karşılaştırmalı)... 15 Tablo 9 2012 Haziran Sonu Genel Bütçe Vergi Gelirleri Gerçekleşmesi ve Artış Oranına Katkısı (Kümülatif, 2011 Yılı ile Karşılaştırmalı)... 19 Tablo 10 2012 Ocak-Haziran Dönemi Hazine Nakit Dengesi... 27 Tablo 11 2012 Haziran Sonu Karşılaştırmalı Genel Bütçe Dengesi ve Merkezi Yönetim Bütçe Dengesi (Kümülatif)... 28 GRAFİKLER Grafik 1 Merkezi Yönetim Bütçesi Program Tanımlı Faiz Dışı Fazla Gerçekleşmeleri (2004 2012 Haziran Sonu Karşılaştırmaları, Kümülatif, Milyon TL)... 4
Grafik 2 Merkezi Yönetim Bütçesi 2006-2012 Haziran Sonu Bütçe Giderlerinin Seçilmiş Fonksiyonel Dağılımı (Kümülatif, %)... 11 Grafik 3 Merkezi Yönetim Bütçesi 2012 Haziran Ayı Esnek Olan ve Olmayan Harcamalarının Bütçe Giderleri İçindeki % Paylarının Gelişimi (2011 Yılı ile Karşılaştırmalı)... 13 Grafik 4 6111 Sayılı Kanuna Bağlı Gelirlerin Miktarı ve Toplam Merkezi Yönetim Gelirleri İçindeki Payı (2011 Mayıs -2012 Haziran, Aylık Tahsilâtlar)... 16 Grafik 5 2007-2012 Haziran Sonu Genel Bütçe Gelirleri Tahsilâtı İçinde Vergi ve Vergi Dışı Gelir Paylarındaki Gelişme (Kümülatif, %)... 17 Grafik 6 2007-2012 Haziran Sonu Genel Bütçe Vergi Gelirleri İçinde Dolaylı ve Dolaysız Vergi Paylarındaki Gelişme (Kümülatif, %)... 18 Grafik 7 2007-2012 Ocak-Haziran Dönemi Dahilde Alınan KDV Tahsilâtında Reel Artış (%)... 20 Grafik 8 2007-2012 Ocak-Haziran Dönemi Özel Tüketim Vergisi Tahsilâtında Reel Artış (%)... 21 Grafik 9 2007-2012 Ocak-Haziran Dönemi Özel Tüketim Vergisi Tahakkukunda Reel Artış (%)... 21 Grafik 10 2007-2012 Ocak-Haziran Dönemi Dayanıklı Tüketim Malları Üzerinden Tahsil Edilen Özel Tüketim Vergisi Tahsilâtında Reel Artış (%)... 22 Grafik 11 2007-2012 Ocak-Haziran Dönemi Dayanıklı Tüketim Malları Üzerinden Tahsil Edilen Özel Tüketim Vergisi Tahakkukunda Reel Artış (%)... 22 Grafik 12 2007-2012 Ocak-Haziran Dönemi İthalde Alınan KDV Tahsilâtında Reel Artış (%)... 23 Grafik 13 Ocak 2008- Mayıs 2012 Dönemi İthalde Alınan KDV Tahsilatı ve İthalat İlişkisi... 24 Grafik 14 2006-2012 Dönemi Dahilde Alınan KDV Tahsilatı ve Sanayi Ciro Endeksi İlişkisi... 25 Grafik 15 Merkezi Yönetim İç Borç Stoku Faiz Yapısı... 28 Grafik 16 İç Borçlanmanın Ortalama Vadesi ve Faiz Oranı... 29 Grafik 17 Hazine İç Borç Çevrim Oranları (Nakit Bazda)... 29
EK TABLOLAR Ek Tablo 1 2012 Ocak-Haziran Dönemi Merkezi Yönetim Bütçe Ödenek ve Giderleri... 30 Ek Tablo 2 2012 Haziran Sonu Merkezi Yönetim Bütçe Giderleri (Kümülatif,2011 Yılı ile Karşılaştırmalı)... 31 Ek Tablo 3 2012 Haziran Sonu Merkezi Yönetim Bütçe Gelirleri (Kümülatif,2011 Yılı ile Karşılaştırmalı)... 32 Ek Tablo 4 2012 Haziran Sonu Merkezi Yönetim Bütçe Giderlerinin Fonksiyonel ve Ekonomik Sınıflandırmaya Göre % Dağılımı (Kümülatif)... 33 Ek Tablo 5 2012 Haziran Sonu Genel Bütçe Finansmanı... 34 Ek Tablo 6 2012 Haziran Sonu Merkezi Yönetim Borç Stokunun Kompozisyonu... 35
I. BÜTÇE DENGESİ I.1. Genel Görünüm Yılın ilk altı aylık bütçe uygulama sonuçlarına göre merkezi yönetim bütçe açığı, bir önceki yılın aynı dönemine göre önemli ölçüde bir bozulma göstererek 6,7 milyar TL ye ulaşmıştır. Bu bozulma, daha önceki raporlarımızda da dikkat çektiğimiz gibi bütçe gelirlerinde gözlemlenen ciddi yavaşlamanın yanı sıra, harcamalarda da ortaya çıkan artış eğiliminin bir sonucudur. Yılın başlarından itibaren reel büyüme sürecinde gözlemlenen yavaşlama vergi gelirlerinin de azalmasına yol açmıştır. Vergi gelirlerinin artışı geçen yıla göre baz etkisi nedeni ile sadece % 7 civarında olmuştur. Bunun sonucunda toplam bütçe gelirlerindeki artış da % 11 seviyelerine gerilemiştir. Haziran ayında, başta personel giderleri ile cari transferlerden kaynaklanmak üzere, bütçe giderlerinde gözlemlenen artışla birlikte, harcamalar yılın ilk altı ayında 2011 in aynı dönemine göre % 17,9 a çıkmıştır. Bu gelişmenin sonucunda da; önceki yılın aynı döneminin sonunda fazla veren bütçe dengesi, bu yılın ilk altı ayında 6,7 milyar TL seviyesinde açık vermiştir. 1
Tablo1 Merkezi Yönetim Bütçesi 2012 Haziran Sonu Gerçekleşmesi (Kümülatif, 2011 Yılı ile Karşılaştırmalı) milyon TL İlk altı ay sonuçlarına daha yakından bakacak olursak; toplam bütçe giderlerinin ve faiz dışı giderlerin yıl sonu ödeneğine göre gerçekleşme oranlarının geçen yılın yaklaşık 3 puan üzerine çıktığına dikkat çekmek gerekmektedir. 2011 yılının ilk altı ayına göre bu yılın ilk altı aylık döneminde faiz dışı giderlerdeki artış oranının % 18 seviyelerine çıkması, önceki ay raporlarında altını çizdiğimiz harcama yönlü politika uygulamalarının beklenen bir sonucu olarak görülmelidir. Nitekim faiz dışı giderlerdeki artış oranına toplam vergi tahsilatındaki artış oranının eşlik etmemesi sonucu faiz dışı giderlerin toplam vergi tahsilatına olan oranı % 110 lara yaklaşmıştır. Haziran Sonu 2011 Haziran Sonu 2012 Harcamalar 143.215 168.881 17,92 45,71 48,12 1-Faiz Hariç Harcama 120.781 142.621 18,08 44,55 47,43 Personel Giderleri 36.837 43.824 18,97 50,53 53,65 Sosyal Güv.Kur. Devlet Primi 6.348 7.322 15,34 49,41 51,28 Mal ve Hizmet Alımları 12.392 12.347-0,37 38,19 42,78 Cari Transferler 54.961 66.655 21,28 49,93 51,19 Sermaye Giderleri 6.804 7.220 6,12 22,16 25,87 Sermaye Transferleri 1.735 1.105-36,32 25,75 26,04 Borç Verme 1.704 4.149 143,51 31,66 48,10 Yedek Ödenekler 0 0 Değişim (%) 2011 Yıl Son. Göre Gerç. Oranı 2012 Öde. Göre Gerç. Oranı 2-Faiz Harcamaları 22.435 26.260 17,05 53,15 52,26 Gelirler 146.071 162.178 11,03 49,37 49,17 1-Genel Bütçe Gelirleri 141.187 156.127 10,58 49,30 48,53 Vergi Gelirleri 122.729 131.183 6,89 48,36 47,24 Teşebbüs ve Mülkiyet Gelirleri 5.973 10.884 82,20 65,97 117,85 Faizler, Paylar ve Cezalar 9.870 10.236 3,71 50,63 46,73 Sermaye Gelirleri 1.850 1.392-24,74 75,40 12,15 Alınan Bağış ve Yardımlar 648 1.180 82,13 50,75 99,68 Alacaklardan Tahsilat 117 1.253 969,99 34,92 465,06 2-Özel Bütçe Gelirleri 3.427 4.354 27,03 46,38 71,48 3-Düzen. ve Denet. Kurul.Gel. 1.457 1.697 16,48 69,54 83,69 Bütçe Dengesi 2.856-6.702 334,69-16,38 31,76 Faiz Dışı Denge 25.291 19.557-22,67 102,09 67,10 Program Tanımlı Faiz Dışı Denge 19.555 10.439-46,62 117,34 70,37 Yılın ilk altı ayındaki büyümenin beklentilerin altında kalması ve yıl sonu reel büyüme oranının % 4 lük tahminin gerisinde kalacağına yönelik resmi beyanların ve beklentilerin dile getirilmesi durumu karşısında, yılın geri kalan döneminde 2
bütçe performansının Hükümetçe en başta öngörülen sınırlar içinde kalmasının mümkün olmayacağı konusundaki öngörülerimizin gerçekleşme olasılığı daha da artmış bulunmaktadır. Tablo 2 Merkezi Yönetim Bütçesi 2012 Yılı Ocak-Haziran Dönemi Gerçekleşmeleri 2012 Bütçe Ocak 2012 Şubat 2012 Mart 2012 Nisan 2012 Mayıs 2012 Haziran 2012 bin TL Tahmini Harcamalar 26.347.013 30.158.857 27.343.976 27.718.746 26.238.543 31.073.840 350.948.318 1-Faiz Hariç Harcama 20.956.303 21.545.349 24.024.410 23.073.998 23.828.968 29.192.437 300.698.318 Personel Giderleri 8.412.725 6.625.173 6.610.183 6.944.346 6.902.610 8.329.376 81.692.195 Sosyal Güv.Kur. Devlet Primi 1.494.639 1.130.596 1.112.844 1.111.737 1.112.231 1.359.691 14.278.805 Mal ve Hizmet Alımları 862.991 1.987.152 1.867.593 2.935.127 2.303.715 2.390.128 28.858.929 Cari Transferler 9.176.516 10.423.453 12.693.596 9.801.426 10.247.627 14.312.451 130.220.180 Sermaye Giderleri 522.025 432.379 751.308 1.533.626 2.099.041 1.881.494 27.913.538 Sermaye Transferleri 10.773 93.592 98.606 109.734 462.191 329.985 4.242.856 Borç Verme 476.634 853.004 890.280 638.002 701.553 589.312 8.624.895 Yedek Ödenekler 0 0 0 0 0 0 4.866.920 2-Faiz Harcamaları 5.390.710 8.613.508 3.319.566 4.644.748 2.409.575 1.881.403 50.250.000 Gelirler 28.087.455 27.518.174 21.812.743 29.130.848 30.825.722 24.803.503 329.844.817 1-Genel Bütçe Gelirleri 27.422.555 25.822.195 20.797.909 28.231.663 29.977.674 23.875.322 321.725.928 Vergi Gelirleri 23.459.958 22.738.404 18.274.874 19.957.093 26.476.124 20.276.385 277.676.933 Teşebbüs ve Mülkiyet Gelirleri 1.215.499 1.187.011 465.316 6.138.086 994.670 883.115 9.234.993 Faizler, Paylar ve Cezalar 1.487.693 1.577.854 1.718.988 1.867.449 1.762.180 1.821.907 21.903.204 Sermaye Gelirleri 466.115 19.521 142.557 96.702 279.312 388.076 11.458.046 Alınan Bağış ve Yardımlar 152.723 166.680 187.274 94.620 132.504 445.775 1.183.357 Alacaklardan Tahsilat 640.567 132.725 8.900 77.713 332.884 60.064 269.395 2-Özel Bütçe Gelirleri 527.169 871.678 767.658 670.407 718.716 798.257 6.090.992 3-Düzen. ve Denet. Kurul.Gel. 137.731 824.301 247.176 228.778 129.332 129.924 2.027.897 Bütçe Dengesi 1.740.442-2.640.683-5.531.233 1.412.102 4.587.179-6.270.337-21.103.501 Faiz Dışı Denge 7.131.152 5.972.825-2.211.667 6.056.850 6.996.754-4.388.934 29.146.499 Program Tanımlı Faiz Dışı Denge 6.462.190 5.612.474-2.656.896-452.715 6.676.179-5.285.969 14.834.000 İlk altı ay içinde faiz dışı giderlerin aylık ortalama düzeyi 22,5 milyar TL olmuştur. Son üç aylık dönemde ortalama artış 25,3 milyar TL düzeyine çıkmıştır. Bütçe gelirlerinde ise ilk altı ayda ortalama gelir tahsilâtı 25,5 milyar TL olurken, bu seviye ikinci üç aylık dönemde özellikle teşebbüs ve mülkiyet üzerinden elde edilen gelirlerin etkisiyle 28,2 milyar TL seviyesine çıkmıştır. İzleyen aylarda, önceki aylara ilişkin mali izleme raporlarında çok net bir şekilde ifade ettiğimiz üzere, özellikle iç talepteki yavaşlama ile 6111 sayılı Yasa ile yeniden yapılandırılan kamu alacaklarının gelir etkisinin azalmasıyla birlikte personel ve sosyal güvenlik ile henüz tam anlamı ile hız kazanmamış olan yatırım harcamalarında yaşanacak ilave artışlarla bütçe açığının programlananın üzerine çıkacağını beklemekteyiz. I.2. Program Tanımlı Faiz Dışı Denge 3
Haziran ayı sonunda faiz dışı denge % 22,7 oranında kötüleşerek 19,6 milyar TL ye gerilemiştir. Program tanımlı dengede ise bu bozulma % 46 ile çok daha çarpıcı seviyede gerçekleşmiştir. Sabit fiyatlarla baktığımızda ise, program tanımlı dengedeki bozulma daha belirgin bir şekilde görülmektedir. Grafik 1 Merkezi Yönetim Bütçesi Program Tanımlı Faiz Dışı Fazla Gerçekleşmeleri (2004 2012 Haziran Sonu Karşılaştırmaları, Kümülatif, Milyon TL) 24.000 16.000 15.840 21.000 20.375 19.555 14.000 12.409 12.250 18.000 15.000 14.309 14.077 12.000 10.000 9.111 10.397 12.000 9.000 6.000 3.000 13.304 9.532 5.134 10.439 8.000 6.000 4.000 2.000 6.823 2.900 5.098 0-3.000-6.000 2004 2005 2006 2007 2008 (D) 2009 2010 2011 2012-4.258 0-2.000-4.000 2004 2005 2006 2007 2008 (D) 2009 2010 2011 2012-2.606 Cari fiyatlarla 2003=100 fiyatlarıyla Sonuç olarak, yılın ilk altı ayı için önceki raporlarda da yaptığımız tespitlerin büyük ölçüde gerçekleştiği noktasından hareketle, yılın kalan yarısında Hükümetçe özellikle harcama kanadında ek bir tedbir alınmaması durumunda; Harcama kanadında artış hızının gelirlerdeki artış hızının üzerine çıktığı ve yılın ikinci altı aylık döneminde bu farkın artmasının beklendiği, Faiz dışı giderlerdeki reel artışın bütçenin başlangıç ödeneklerinin düşük belirlenmesi ile birlikte Hükümet in aldığı politika kararları ve sosyal güvenlik sistemindeki sorunların etkileri ile devam edeceği ve bütçe başlangıç ödeneklerinden önemli ölçüde sapma gösterebileceği, Gelir kanadındaki görece düşük performansın yılın ikinci altı aylık döneminde de beklenen büyüme oranına ulaşılamaması nedeni ile devam edeceği, Ekonomide özellikle iç talepteki düşme ile vergi gelirleri tahsilâtındaki azalmanın alınan tedbirlere rağmen hızlanacağını, Bütçe açığının programlanan açığın üstüne çıkacağını söyleyebiliriz. 4
II. BÜTÇE GİDERLERİ Geçen yılın aynı dönemine göre yılın ilk yarısında bütçe harcamaları % 17,9 oranında artarak 168,9 milyar TL, faiz dışı giderler ise % 18,1 oranında artarak 142,6 milyar TL seviyesine çıkmıştır. Bütçe giderleri yılın ikinci yarısında esnek harcamalardaki genişleme ile reel olarak bir artış eğilimi içine girmiştir. Toplam bütçe ödeneklerinin ilk altı ay sonunda % 48,1 i, faiz dışı giderlerin ise % 47,4 ü kullanılmıştır. Ödeneklerin kullanım oranları geçen yılın aynı döneminin yaklaşık 3 puan üzerindedir. Özellikle personel giderleri, cari transferler, borç verme, mal ve hizmet alımı gibi kalemlerde bu farklılık hem düzey hem de dönemsel kullanım olarak dikkati çekmektedir. Tablo 3 Merkezi Yönetim Bütçesi 2012 Haziran Sonu Giderleri (Kümülatif, 2011 Yılı ile Karşılaştırmalı) Haziran Sonu 2011 Haziran Sonu 2012 Artış Oranı (%) Artış Oranına Katkı (%) 2011 Gerç. Oranı (%) 2012 Gerç. Oranı (%) milyon TL Merkezi Yönetim Bütçe Harc. Top. 143.215 168.881 17,9 45,7 48,1 Faiz Dışı Giderler 120.781 142.621 18,1 100,0 44,6 47,4 I. Per. Giderleri 36.837 43.824 19,0 32,0 50,5 53,6 II.Sos. Güv. Kur. Devlet Primi Giderleri 6.348 7.322 15,3 4,5 49,4 51,3 III. Mal ve Hizmet Alım Giderleri 12.392 12.347-0,4-0,2 38,2 42,8 Sağlık Harcamaları 2.568 384-85,0-10,0 47,2 42,4 İlaç Harcamaları 41 36-13,0 0,0 40,5 29,4 Tedavi ve Sağlık Malzemesi Harc. 72 126 75,1 0,2 36,0 52,7 Yeşil Kart 2.455 222-90,9-10,2 47,8 40,9 Savunma ve Güvenlik (Sağlık Hariç) 3.471 3.763 8,4 1,3 34,7 35,9 Diğer Mal ve Hizmet Harcamaları 6.353 8.199 29,1 8,5 37,4 49,6 IV. Cari Transferler 54.961 66.655 21,3 53,5 49,9 51,2 Görev Zararları 856 864 1,0 0,0 18,1 19,9 Hazine Yardımları 30.191 37.215 23,3 32,2 50,9 48,9 Sosyal Güv. Kuruluş. Hazine Yard. 844 809-4,1-0,2 50,9 39,8 Sağlık, Emeklilik ve Sosyal Yardım Gid. 27.175 34.387 26,5 33,0 51,4 49,7 Sosyal Güvenlik Açık Finansmanı 8.801 13.017 47,9 19,3 53,2 51,1 Kar Amacı Güt. Kur. Yap. Trans. 709 483-32,0-1,0 51,0 78,6 Hane Halkına Yapılan Transferler 1.111 1.302 17,2 0,9 52,3 51,8 Tarımsal Amaçlı Transferler 5.529 6.256 13,1 3,3 79,4 87,1 Hane Halkına Yapılan Diğ. Trans. 377 1.833 386,8 6,7 26,0 166,1 Sosyal Amaçlı Transferler 1.025 1.371 33,8 1,6 45,5 44,7 Yurtdışına Yapılan Transferler 557 637 14,3 0,4 48,9 44,8 Gelirden Ayrılan Paylar 14.606 16.694 14,3 9,6 47,6 49,3 V. Sermaye Giderleri 6.804 7.220 6,1 1,9 22,2 25,9 VI. Sermaye Transferleri 1.735 1.105-36,3-2,9 25,8 26,0 Yurtiçi Sermaye Transferi 1.720 1.012-41,2-3,2 25,9 26,6 Yurtdışı Sermaye Transferi 15 93 520,8 0,4 15,8 21,1 VII. Borç Verme 1.704 4.149 143,5 11,2 31,7 48,1 Yurtiçi Borç Verme 1.437 3.802 164,5 10,8 31,0 46,3 Yurtdışı Borç Verme 266 346 30,1 0,4 35,9 82,3 VIII. Yedek Ödenekler 0 0 0,0 0,0 0,0 0,0 Faiz Giderleri 22.435 26.260 17,0 53,1 52,3 5
2012 yılında yeşil kart ve memurlara yönelik sağlık harcamalarının bütçe dışına alınması bütçe harcamaları açısından geçmiş yıllarla karşılaştırıldığında bir mali alan yaratırken; bu alan Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) açığındaki artış ve memur maaşlarına yönelik yapılan düzenlemeler sonucu personel giderlerindeki artış ile doldurulmuş ve hatta aşılmıştır. Bu da bütçe açığı üzerinde baskı oluşturmaktadır. Bu kapsamda faiz dışı bütçe harcama kalemlerinde yılın ilk yarısında yaşanan gelişmelere bakılacak olursa; Önceki raporlarımızda belirttiğimiz gibi, personel sayısındaki artış ve maaş artışlarının yukarı yönlü etkilediği personel giderleri, Haziran ayında bütçeye yansıyan maaş farkı ödemelerinin de etkisi ile geçen yılın aynı dönemine göre % 19 oranında artmıştır. Yılın ilk yarısında personel giderleri için ayrılan ödeneğin % 53,6 sının kullanıldığı görülmektedir. Bu durum personel giderleri açısından bütçe hedeflerinin, Maliye Bakanlığı açıklamasına göre ve daha önce yapmış olduğumuz tahminlerle uyumlu olarak yaklaşık 4,5 milyar TL civarında aşılacağına işaret etmektedir. Mal ve hizmet alımları harcama kalemindeki gelişmelere göz atıldığında; yeşil kart ve memurlar için yapılan sağlık harcamalarının bütçe dışına çıkarılması nedeni ile geçen yılın aynı dönemine göre harcama düzeyinde nominal bir azalma gözlemlenmekle beraber, bu harcamalar hariç tutularak aynı ödenek kalemine bakıldığında % 21,8 oranında bir artış dikkati çekmektedir. 2012 yılı bütçe hedeflerini ele aldığımız önceki raporlarımızda da belirttiğimiz gibi, kamu kuruluşlarına mal ve hizmet alımları için ayrılan ödeneğin yetersiz kalma riski bulunmaktadır. Zira Diğer Mal ve Hizmet Alımları kaleminin ödeneğine göre gerçekleşmesinin geçen yılın yaklaşık 12 puan üzerinde, % 49,6 seviyesinde çıkması bu riskin gerçekleşme olasılığını arttırmış bulunmaktadır. Bir başka deyişle, sağlık harcamalarının SGK üzerinden yapılması nedeni ile merkezi yönetim bütçesinin mal ve hizmet alımlarında bir azalma beklenirken, sağlık harcamaları dışındaki mal ve hizmet alımlarında bu düşmeyi etkisiz hala getiren ve geçen yıllar ile karşılaştırılamayacak boyutta bir harcama artışı dikkati çekmektedir. Aslında burada önemli bir ayrıntıya daha dikkat 6
çekmek gerekmektedir. Yeşil kart harcamaları SGK ya yüklenirken, ondan arta kalan mali alandan tasarruf edilmek yerine diğer mal ve hizmet alımları arttırılmakta, bu arada SGK nın artan yükü için bütçeden yapılan transferler de arttığı için bir bütün olarak harcama kanadında ciddi artışlarla sonuçlanan bir politika uygulandığı görülmektedir. Yılın ilk üç ayında bütçede öngörülen % 18 oranının oldukça altında ve % 9 düzeyinde gerçekleşen cari transferlerdeki artış, yılın ikinci çeyreğinde önemli bir sıçrama ile % 21,3 seviyesine yükselmiştir. Önceki raporlarımızda öngördüğümüz gibi, SGK gelir tahsilâtındaki azalma ve giderlerde ise özellikle sağlık harcamaları kaynaklı olarak ortaya çıkan artışlar sonucu SGK açığı yükselmiş ve açık için bütçeden yapılan transferin miktarı geçen yıl Haziran ayı sonuna göre % 47,9 oranında artmıştır. Bütçede finansman açığı için ayrılan ödeneğin kullanımı geçen yıl gerçekleşmesine göre daha düşük olmakla beraber ödeneğin % 51,1 i kullanılmış gözükmektedir. Gelirden ayrılan paylar, gelir performansındaki bozulmaya paralel olarak ilk yarıda, ilk çeyreğin altında, % 14,3 oranında artış göstermiştir. Diğer taraftan tarımsal transferlerde görülen artış % 13,1 oranında olmakla beraber, gerçekleşmenin geçen yılın yaklaşık 7 puan üzerine, % 87 seviyesinde olması dikkat çekmektedir. Hane halkına yapılan diğer transferlerde ise mevcut bütçe ödeneği yılın ilk yarısında aşılmıştır. Sermaye giderleri kalemi bir önceki yılın aynı dönemine göre % 6,1 oranında artmakla birlikte, gerçekleşme oranı geçen yılın yaklaşık dört puan üzerinde % 26 seviyesinde gerçekleşmiştir. Buna rağmen bu ödeneğin kullanılmasının diğer harcama kalemleri ile karşılaştırıldığında tam olarak hız kazanmadığı görülmektedir. Ancak, bazı ulaştırma yatırımlarının yerel yönetimlerden merkezi yönetim bütçesine aktarılması, kamu kuruluşlarının yatırım harcamalarındaki artış ve sermaye giderlerinin son dört yıldır başlangıç ödeneklerine göre yüksek oranda sapma göstermesi ile birlikte bu ödenek kaleminin yılın geri kalan kısmında kullanım hızının artacağı tahmin 7
edilmekte olup, ödeneğin yetersiz kalma riski bu yıl içinde oldukça yüksek gözükmektedir. Sermaye transferleri ise geçen yılın aynı dönemine göre yurt içi transferlerdeki düşmenin etkisiyle % 36,3 oranında azalmıştır. Borç Verme kalemi, Yurt İçi Borç Verme kaleminde yaşanan dönemsel sıçramanın etkisini koruyarak % 144 oranında artmıştır. Daha önceki raporlarımızda belirttiğimiz gibi, bu artış TC Devlet Demiryolları İşletmesine yapılan aktarmadan kaynaklanmaktadır. Faiz harcamaları, yılın ilk altı ayında bütçede programlanan tutarın yaklaşık % 52 si oranında gerçekleşerek, % 17 oranında artmıştır. Yılın ilk çeyreğinde harcamalardaki artışa en büyük katkı cari harcamalardan gelirken, ikinci çeyreğindeki gelişmeler sonucu [% 53,5 oranı ile katkı özellikle Haziran ayındaki harcama artışlarının da etkisiyle cari transferlere kaymıştır. Burada da bütçede de öngörüldüğü gibi SGK açığındaki dönemsel artış etkili olmuştur. Cari harcamalarda görülen % 36,2 oranındaki katkı ise personel giderleri kaynaklıdır. 8
Tablo 4 Merkezi Yönetim Bütçesi Faiz Dışı Harcama Kalemlerinin 2011 2012 Haziran Sonu Faiz Dışı Harcamalardaki Artışa Katkısı Artış Oranı Merkezi yönetim bütçe harcamalarının fonksiyonel dağılımına baktığımızda; 2012 yılının ilk yarısı sonunda, önceki yılların üzerinde olmakla beraber, 2011 yılına göre eğitim hizmetlerinin payının azaldığı görülmektedir. Ekonomik işler ve hizmetlerin payı ise bu dönemde ulaştırmaya yönelik yapılan harcamalar nedeni ile artmış gözükmektedir. Yeşil kart ve memurların sağlık harcamalarının bütçe dışına çıkarılmasıyla birlikte sağlık harcamalarının payının düştüğü, SGK ya yapılan transferler kaynaklı olarak sosyal güvenlik ve yardım için yapılan harcamaların payının arttığı görülmektedir. Artış Oranına Katkı (%) Faiz Dışı Harcamalar 18,08 100,00 Cari Harcamalar 6,55 36,24 Personel 5,79 31,99 Sos. Güv. Kur. Devlet Primi Giderleri 0,81 4,46 Mal ve Hizmet Alımları -0,04-0,21 Sağlık -1,81-10,00 Savunma ve Güvenlik 0,24 1,34 Cari Transferler 9,68 53,54 Sosyal Güvenlik Kuruluş.Hazine Yard. -0,03-0,16 Sağlık, Emeklilik ve Sosyal Yardım Giderleri 5,97 33,02 Tarımsal Amaçlı Transferler 0,60 3,33 Gelirden Ayrılan Paylar 1,73 9,56 Sermaye Giderleri 0,34 1,91 Sermaye Transferleri -0,52-2,88 Diğer 2,02 11,19 9
Tablo 5 Merkezi Yönetim Bütçesi 2006-2012 Haziran Sonu Bütçe Giderlerinin Fonksiyonel Dağılımı (Kümülatif, %) 2006-2012 döneminde toplam bütçe harcamaları içindeki paylarının bu yıllar arasındaki değişimi açısından güvenlik hizmetleri (% 24) ile din hizmetleri (% 32) oranları ile belirgin bir artış içinde olurken, askeri hizmetlerde ise % 2 oranında hafif bir düşme görülmektedir. Bu dönemde sosyal güvenlik ve sosyal yardım hizmetleri kalemi ise % 34 oranında artmıştır. 10
Grafik 2 Merkezi Yönetim Bütçesi 2006-2012 Haziran Sonu Bütçe Giderlerinin Seçilmiş Fonksiyonel Dağılımı (Kümülatif, %) 30,0,0 25,0 20,0 15,0 10,0 5,0 0,0 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Borç Yönetimi Hizmetleri Sağlık Hizmetleri Eğitim Hizmetleri Sosyal Güvenlik ve Sosyal Yardım Hizmetleri,0,0,0,0,0,0 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Askeri Savunma Hizmetleri Güvenlik Hizmetleri Din Hizmetleri SGK ya kayıtlı aktif sigortalı sayısında 2012 yılının ilk yarısı sonunda bir önceki yılın aynı dönemine göre % 7,5 oranında bir artışla toplam çalışan sayısı 17,7 milyon kişiye çıkmıştır. Bağımsız çalışanlarda azalma olurken, hizmet akdi ile çalışanlar ve kamu çalışanlarında ise artış yaşanmıştır. Tablo 6 2011-2012 Haziran Döneminde SGK ya Kayıtlı İstihdam Düzeyindeki Değişme Kaynak: SGK Mali İstatistikler Bülteni (Erişim Tarihi Eylül 2012) Sosyal Güvenlik Kurumu gelirlerinin Haziran ayı sonundaki artış oranı, yeniden yapılandırma gelir tahsilâtının azalması ile birlikte % 10,1 seviyesinde kalmıştır. Önceki raporlarımızda da öngördüğümüz gibi; sağlık harcamalarında Haziran ayı sonunda artış oranı, yeşil kart harcamalarının SGK bütçesine alınması ve ilaç fiyatlarında geçen yıl sonunda yapılan ayarlamanın etkisiyle, % 22,9 olmuştur. Bu oran 2010-2011 yıllarında aynı dönemde yaşanan artış oranının yaklaşık on puan üzerindedir. 11
Emekli aylıklarında yapılan düzenlemeler ise, Haziran ayı sonunda geçen yılın aynı dönemine göre emekli aylıkları için yapılan harcamanın % 16,9 oranında artmasında etkili olmuştur. Bu gelişmeler sonucunda Haziran ayı sonunda toplam SGK giderlerindeki artışın % 15,7 oranında olması ve gelirlerdeki artışın daha sınırlı kalmasıyla birlikte SGK dengesi % 55 oranında bozulmuştur. Bu bozulma da, daha önce de değindiğimiz gibi, kendisini SGK açıklarını finanse eden merkezi yönetim bütçe dengesi üzerinde göstermiştir. Tablo 7 2012 Haziran Ayı Sonu Sosyal Güvenlik Kurumu Dengesi (2011 Yılı ile Karşılaştırmalı) Kaynak: SGK Mali İstatistikler Bülteni, 2012 Bütçe harcamalarının çok önemli bir bölümü esnek olmayan harcamalardan oluşmaktadır. Bu harcamaların 2011 yılının ilk altı ayı sonunda toplam harcamalar 12
içindeki payı % 78 iken, bu yılın ilk altı ayı sonunda % 80 e çıkmıştır. SGK açıkları, personel maaşları gibi Hükümetçe kontrol edilemeyen harcamaların ağırlığı arttıkça Hükümetin elinde kontrol edebileceği harcamalar üzerinde göreli bir kısıtlama oluşturmasının dışında fazla bir alternatif kalmamaktadır. Hükümet bu nedenle bir ölçüde kontrol edebileceği esnek harcamalar üzerinden gider artış baskısını sınırlamaya çalışmaktadır. Bu kapsamda yılın ilk yarısında uygulanmaya çalışılan kontrollü artışın devam ettiği ve bunun sonucunda esnek harcamaların payının % 19,8 e indiği görülmektedir. Ancak gelecek aylarda, önceki bölümlerde yapmış olduğumuz açıklamaların çerçevesinde özellikle cari transfer kalemleri ile sermaye giderlerinden dolayı, harcamalarda (esnek veya katı) öngörülenin üzerinde bir artış beklenmektedir. Yetkililerin yaptıkları açıklamalar çerçevesinde alınması olası bütçe tedbirlerinin sıkılaştırılma düzeyi bu oranının seviyesini de belirleyecektir. Ancak gidişat, bu nedenlerle birlikte harcama artış baskısının ileride daha da hissedileceği yönündedir. Grafik 3 Merkezi Yönetim Bütçesi 2012 Haziran Ayı Esnek Olan ve Olmayan Harcamalarının Bütçe Giderleri İçindeki % Paylarının Gelişimi (2011 Yılı ile Karşılaştırmalı) 78,6 80,2 21,4 19,8 2011 Haziran 2012 Haziran Esnek Olmayan Harc. Esnek Harc. 13
III. BÜTÇE GELİRLERİ Yılın ilk çeyreğinde bütçe gelirleri toplamı, bir önceki yılın aynı dönemine göre % 12,6 oranında artarken, yılın ikinci çeyreğinde yaşanan gelişmelerle birlikte vergi tahsilâtındaki yavaşlamanın etkisiyle artış oranı Haziran sonu itibarı ile % 11 e düşmüştür. Toplam gelir tahsilâtı Haziran sonu itibarı ile 162,2 milyar TL olurken, vergi tahsilâtı toplamı ise % 6,9 oranındaki artışla 131,2 milyar TL seviyesinde gerçekleşmiştir. Buna göre, toplam gelir tahsilâtında bir önceki yılın aynı dönemine göre reel artış sınırlı kalırken; toplam vergi tahsilâtında ise, hem kurumlar vergisi hem de dolaylı vergi tahsilâtından kaynaklı olarak reel bir düşme yaşanmıştır. 2011 yılında vergi gelirlerinde yaşanan yaklaşık 21 milyar TL düzeyindeki ilave tahsilâtın % 43 ü 6111 sayılı Yasa kapsamında elde edilen gelirlerden, % 46 sı ise dış ticaret üzerinden elde edilen vergi tahsilâtından kaynaklanmıştır (Ocak-Mart 2012 MİR). 2012 yılında yeniden yapılandırmadan kaynaklı tahsilât düşüşü ile birlikte iç talepteki yavaşlamanın yılın ikinci yarısında vergi tahsilâtını daha da azaltması beklenmektedir. Nitekim Haziran ayında toplam vergi gelirleri tahsilatı bir önceki yılın aynı ayına göre nominal olarak % 10,7 oranında azalmıştır. Haziran sonu itibarı ile bütçe tahmininde öngörülen toplam gelir tahsilâtının % 49,1 ine, vergi gelirlerinin % 47,2 sine, teşebbüs ve mülkiyet gelirlerinin % 117,9 una, alınan bağış ve yardımlar ile özel gelirlerin % 100 üne, sermaye gelirlerinin % 12,1 ine, düzenleyici ve denetleyici kurumlar ile özel bütçe gelirlerinin ise % 7,5 ine ulaşılmıştır. Buna göre yılın ilk altı ayı sonunda toplam gelir tahsilâtının % 80,9 u vergi gelirlerinden, kalan % 19,1 si ise vergi dışı gelirlerden elde edilmiştir. Vergi dışı gelirler açısından dikkat çeken bir husus da özelleştirme gelirlerinin de izlendiği Sermaye Gelirleri kalemidir. Bu kalemden yılbaşında yaklaşık 11 milyar TL gelir beklenmekte iken, gerçekleşme ancak % 11 seviyesinde olmuştur. Özelleştirme programının aksaması bütçe açığını bundan sonra da arttıracak bir diğer gelir kalemi olmaya aday gözükmektedir. 14
Tablo 8 Merkezi Yönetim Bütçesi 2012 Haziran Sonu Gelirleri ve Reel Artış Oranları (Kümülatif, 2011 Yılı ile Karşılaştırmalı) Haziran Sonu 2011 Haziran Sonu 2012 Değişim (%) Reel Değişim (%) bin TL Merkezi Yönetim Gelirleri 146.071.240 162.178.487 11,03 1,98 Genel Bütçe Gelirleri 141.186.606 156.127.360 10,58 1,57 I-Vergi Gelirleri 122.728.839 131.182.880 6,89-1,82 Gelir, Kar ve Sermaye Kazanç. Üz. Al. Ver. 37.040.765 41.203.192 11,24 2,17 Gelir Vergisi 23.172.989 26.811.176 15,70 6,27 Beyana Dayanan Gelir Vergisi 1.501.763 1.663.265 10,75 1,73 Gelir Vergisi Tevkifatı 20.765.780 24.241.664 16,74 7,23 Kurumlar Vergisi 13.867.776 14.392.016 3,78-4,68 Beyana Dayanan Kurumlar Vergisi 2.773.520 1.096.390-60,47-63,69 Kurumlar Geçici Vergisi 10.901.923 13.172.490 20,83 10,98 Mülkiyet Üzerinden Alınan Vergiler 3.154.926 3.553.675 12,64 3,46 Veraset ve İntikal Vergisi 139.212 135.327-2,79-10,71 Motorlu Taşıtlar Vergisi 3.015.714 3.418.348 13,35 4,12 Dahilde Alınan Mal ve Hizmet Vergileri 49.337.230 51.861.182 5,12-3,45 Dahilde Alınan Katma Değer Vergisi 15.122.330 15.375.019 1,67-6,61 Özel Tüketim Vergisi 29.751.805 31.347.657 5,36-3,22 Petrol ve Doğalgaz Ürünlerine İlişkin ÖTV 15.489.361 15.530.825 0,27-7,90 Motorlu Taşıt Araçlarına İlişkin ÖTV 3.973.323 3.725.593-6,23-13,87 Kolalı Gazoz, Alkollü İç. Ve Tüt Mam. 9.316.509 11.039.311 18,49 8,84 Dayanıklı Tüketim ve Diğer Mallara İlişkin ÖTV 971.687 1.051.928 8,26-0,56 Banka ve Sigorta Muameleleri Vergisi 2.005.950 2.619.987 30,61 19,97 Mal ve Hizmetlerden Alınan Diğer V. 2.457.145 2.518.519 2,50-5,85 Uluslararası Ticaret ve Muame. Al. Ver. 25.474.727 26.054.365 2,28-6,06 Gümrük Vergileri 2.139.137 2.646.205 23,70 13,63 İthalde Alınan Katma Değer Vergisi 23.279.137 23.349.660 0,30-7,87 Damga Vergisi 3.225.473 3.626.104 12,42 3,26 Harçlar 4.437.609 4.838.850 9,04 0,16 Başka Yerde Sınıflandırılmayan Diğer Ver. 58.109 45.512-21,68-28,06 II-Teşebbüs ve Mülkiyet Gelirleri 5.973.441 10.883.697 82,20 67,36 KİT ve Kamu Bankaları Gelirleri 3.533.122 7.864.131 122,58 104,45 Diğer Teşebbüs ve Mülkiyet Gelirleri 273.421 734.068 168,48 146,60 III-Alınan Bağışlar ve Yardımlar ile Özel Gel. 647.669 1.179.576 82,13 67,29 IV-Faizler, Paylar ve Cezalar 9.869.675 10.236.071 3,71-4,74 Faiz Gelirleri 1.435.635 1.076.967-24,98-31,10 Kişi ve Kurumlardan Alınan Paylar 3.982.641 4.641.394 16,54 7,05 Para Cezaları 2.869.402 2.774.024-3,32-11,20 V-Sermaye Gelirleri 1.849.892 1.392.283-24,74-30,87 Diğer Sermaye Satış Gelirleri 1.680.776 1.205.112-28,30-34,14 VI-Alacaklardan Tahsilat 117.090 1.252.853 969,99 882,82 Özel Bütçeli İdarelerin Gelirleri 3.427.484 4.353.885 27,03 16,68 Düzenleyici ve Denetleyici Kurumların Gelirleri 1.457.150 1.697.242 16,48 6,99 6111 sayılı Yasa nın uygulanmasıyla elde edilen bir defalık ilave gelirlerin baz etkisinin en yoğun yaşandığı dönem 2001 Haziran ayıdır. Haziran ayından söz konusu Yasa kapsamında elde edilen gelirler ayıklanıp bakıldığında, toplam 15
Aylık Tahsilat Toplam Bütçe Gelirleri İçindeki Pay % gelirlerdeki artış % 16,5 seviyesinde çıkmaktadır. 6111 sayılı Yasa kapsamındaki gelirlerden dolayı yaşanan düşmenin toplam gelirler üzerinde yaklaşık 10 puanlık bir baz etkisi söz konusu olmuştur. Grafik 4 6111 Sayılı Kanuna Bağlı Gelirlerin Miktarı ve Toplam Merkezi Yönetim Gelirleri İçindeki Payı (2011 Mayıs -2012 Haziran, Aylık Tahsilâtlar) 6.000.000 25,0 5.000.000 20,66 20,0 4.000.000 3.000.000 15,0 2.000.000 1.000.000 0 9,54 5,92 6,81 1,23 4,72 0,92 4,32 0,82 3,95 1,61 2,93 10,0 5,0 0,53 0,0 Aylık % Genel bütçe toplam gelirleri tahsilâtı içinde vergi gelirleri tahsilâtının payı önceki iki yıl sonuçlarına göre düşerek % 82,9 oranında çıkmıştır. Özelleştirme nitelikli gelirlerin azalmasına rağmen vergi gelirleri tahsilâtındaki yavaşlamanın etkisiyle vergilerin payı toplam genel bütçe gelirleri içinde bir düşme eğilimine girmiştir. 16
Grafik 5 2007-2012 Haziran Sonu Genel Bütçe Gelirleri Tahsilâtı İçinde Vergi ve Vergi Dışı Gelir Paylarındaki Gelişme (Kümülatif, %) 2012 2011 2010 2009 2008 2007 17,1 13,8 16,0 20,1 17,5 24,0 82,9 86,2 84,0 79,9 82,5 76,0 Vergi Dışı Gelirler Vergi Gelirleri Vergi gelirlerinde önceki yıllara göre yapılan tahsilât içinde gelir üzerinden alınan vergilerin payının 6111 sayılı Yasa nın uygulaması ve gelir vergisi tevkifatındaki artıştan dolayı artması ile birlikte, iç talepteki düşmenin etkisiyle dolaylı vergilerdeki yavaşlama dolaysız vergilerin toplam vergi gelirleri tahsilâtı içindeki payının göreceli olarak yükselmesine yol açmıştır. 17
Grafik 6 2007-2012 Haziran Sonu Genel Bütçe Vergi Gelirleri İçinde Dolaylı ve Dolaysız Vergi Paylarındaki Gelişme (Kümülatif, %) 2012 2011 2010 2009 2008 2007 34,1 32,8 32,5 35,8 34,7 33,4 65,9 67,2 67,5 64,2 65,3 66,6 0,0 10,0 20,0 30,0 40,0 50,0 60,0 70,0 80,0 Dolaylı Vergiler Dolaysız Vergiler Yılın ilk altı ayı sonunda, geçen yılın aynı dönemine göre en büyük katkı % 49,2 oranı ile gelir üzerinden alınan vergilerden gelmiştir. Bu ana kalemde ise belirleyici olan özellikle ücret üzerinden alınan kesintilerden kaynaklı gelir vergisi tevkifatı olmuştur. Bu çerçevede, gelir üzerinden tahsil edilen vergilerin toplam vergiler içindeki payı % 31,4 oranında gerçekleşmiştir. Bu katkıyı % 18,9 oranı ile geçmiş dönemlerden farklı olarak ÖTV tahsilâtları izlemiştir. Özellikle kolalı gazoz ve alkollü içecekleri ile tütün ve tütün mamulleri üzerinden alınan ÖTV gelirleri bu oranın artmasına yol açmıştır. Toplam vergi gelirlerinin % 30 u civarında olan yurt içi ve ithalde alınan KDV tahsilâtlarındaki artışın dönemsel olarak diğer kalemlerdeki artışa göre sınırlı kalması nedeniyle, bu vergi kalemlerinin toplam artışa katkısı % 4 civarında kalmıştır. Alkollü içkiler ile tütün mamulleri üzerinden yapılan vergi tahsilâtları bu durumda kamunun önemli gelir kaynağı haline gelmiştir. Diğer vergi kalemleri içinde yer alan banka ve sigorta muameleleri vergisinin dönemsel olarak katkısı % 7 ler düzeyine çıkmıştır. 18
Tablo 9 2012 Haziran Sonu Genel Bütçe Vergi Gelirleri Gerçekleşmesi ve Artış Oranına Katkısı (Kümülatif, 2011 Yılı ile Karşılaştırmalı) Ekonomide iç talep kaynaklı büyümedeki yavaşlama nedeniyle izleyen dönemde dolaylı vergilerdeki düşmenin hızlanması beklenmektedir. Bu çerçevede vergi gelirleri tahsilâtındaki gelişmeleri bazı dolaylı vergi kalemleri detayında ele alırsak: Haziran Sonu 2011 Haziran Sonu 2012 Artış Oranı (%) Artış Oranına Katkı (%) milyon TL Vergi Gelirleri 122.729 131.183 6,89 100,00 Gelir, Kar ve Serm. Kaz. Üz. Elde Edilen Ver. 37.041 41.203 11,24 49,24 Gelir Vergisi Tevkifatı 20.766 24.242 16,74 41,12 Kurumlar Geçici Vergisi 10.902 13.172 20,83 26,86 Özel Tüketim Vergisi 29.752 31.348 5,36 18,88 Petrol ve Doğalgaz Ür. İlişkin ÖTV 15.489 15.531 0,27 0,49 Kolalı Gazoz, Alkollü İç. Ve Tüt Mam. 9.317 11.039 18,49 20,38 KDV Tahsilatı 38.401 38.725 0,84 3,82 İthalde Alınan Katma Değer Vergisi 23.279 23.350 0,30 0,83 Dahilde Alınan Katma Değer Vergisi 15.122 15.375 1,67 2,99 Diğer Vergiler 17.535 19.907 13,53 28,06 Damga Vergisi 3.225 3.626 12,42 4,74 Harçlar 4.438 4.839 9,04 4,75 Banka ve Sigorta Muameleleri Vergisi 2.006 2.620 30,61 7,26 Toplam vergi tahsilatı içindeki payı dönem boyunca düşen ve Haziran sonu itibarı ile % 11,7 oranında olan dahilde alınan KDV tahsilatı, 2011 sonunda alınan tedbirlere rağmen talep daralması yanında petrol ve doğal gaz ürünleri üzerindeki ÖTV düşüşünün de etkisiyle reel olarak azalma eğilimi içinde olmuştur. İlk altı ay sonunda dahilde alınan KDV tahsilatındaki reel azalma % 6,6 seviyesine çıkmıştır. 19
Grafik 7 2007-2012 Ocak-Haziran Dönemi Dahilde Alınan KDV Tahsilâtında Reel Artış (%) 27,74 19,05 21,42 15,93 6,63 0,47-1,13-5,36-6,61-8,44-8,70-10,29 2007 2008 2009 2010 2011 2012 İlk 3 Ay İlk 6 Ay Yılın ikinci çeyreğinde alınan tedbirlerinde etkisiyle (tedbirlerin ayrıntılı açıklaması için Mart 2012 Mali izleme Raporuna bakılabilir) ÖTV tahsilâtındaki düşüş hızı yavaşlamıştır. Alkollü içkiler ile tütün ve tütün mamulleri üzerinde tahsil edilen ÖTV tutarlarının artırılmasına yönelik tedbirler 2012 yılı içinde belirgin bir şekilde etkili olurken, petrol ve doğal gaz üzerinden alınan ÖTV tahsilâtının düşmesi üzerine yıl içinde bu başlık altında yer alan bazı kalemlere yönelik olarak ÖTV artışlarının fiyat artışlarıyla birlikte yapılmış olması gelir tahsilâtındaki düşmenin daha fazla olmasının önüne geçmiştir. 20
Grafik 8 2007-2012 Ocak-Haziran Dönemi Özel Tüketim Vergisi Tahsilâtında Reel Artış (%) 22,05 22,54 9,58 9,23 0,53 1,10-3,11-5,37-3,22-7,94-7,67-14,37 2007 2008 2009 2010 2011 2012 İlk 3 Ay İlk 6 Ay Son dönemde gözlemlendiği şekilde ÖTV tahakkukundaki artış ÖTV tahsilâtının üzerinde gerçekleşmiştir. Bununla birlikte son çeyrekte tahakkuktaki reel artış yerini reel azalışa bırakmıştır. Grafik 9 2007-2012 Ocak-Haziran Dönemi Özel Tüketim Vergisi Tahakkukunda Reel Artış (%) 18,99 22,39 13,24 11,16 2,73 0,18 2,28 2,33-0,86-5,88-8,20-6,45 2007 2008 2009 2010 2011 2012 İlk 3 Ay İlk 6 Ay Dayanıklı tüketim malları üzerinden alınan ÖTV tahakkuku reel olarak artarken tahsilâtı ise son çeyrekteki düşmeyle azalışa dönmüştür. 21
Grafik 10 2007-2012 Ocak-Haziran Dönemi Dayanıklı Tüketim Malları Üzerinden Tahsil Edilen Özel Tüketim Vergisi Tahsilâtında Reel Artış (%) 97,7 106,0 8,2 10,9 19,4 30,64 5,41-0,5-12,1-0,56-37,1-39,0 2007 2008 2009 2010 2011 2012 İlk 3 Ay İlk 6 Ay Grafik 11 2007-2012 Ocak-Haziran Dönemi Dayanıklı Tüketim Malları Üzerinden Tahsil Edilen Özel Tüketim Vergisi Tahakkukunda Reel Artış (%) 103,45 62,31 31,25 30,59 12,52 8,24 18,53 14,14-12,00-11,14-31,08-39,99 2007 2008 2009 2010 2011 2012 İlk 3 Ay İlk 6 Ay İthalde alınan KDV tahsilâtında reel düşme yılın ikinci yarısında ithalat düzeyindeki yavaşlama ile hızlanmıştır. İlk altı ay sonunda geçen yılki düzeyinin çok az üzerine çıkan ithalde KDV tahsilâtının toplam vergi tahsilâtı içindeki payı da bir puanın üzerinde düşerek % 17,7 ye gerilemiştir. 22
Grafik 12 2007-2012 Ocak-Haziran Dönemi İthalde Alınan KDV Tahsilâtında Reel Artış (%) 43,83 30,47 28,95 32,90 13,29 14,96-0,77-5,09-4,14-7,87-29,26-35,73 2007 2008 2009 2010 2011 2012 İlk 3 Ay İlk 6 Ay Bu değerlendirmelerin ışığında özellikle tahakkuk rakamlarındaki reel artışa rağmen tahsilâtların reel olarak azalması dikkati çekmektedir. Dolayısı ile geçen yıl sonunda vergi gelirlerine ilişkin olarak alınan tedbirlere rağmen vergi gelirlerinde hedeflenen düzeyde bir artış sağlanamaması bu yönü ile de önemli bir gelişme olarak öne çıkmaktadır. Özellikle faiz dışı harcamalarda gözlemlenen artış ile birlikte düşünüldüğünde, gelirlerde yaşanan düşme mali denge açısından daha hassas bir hale gelmektedir. Dış ticaret hacminde dünyada büyüme oranlarında yaşanan yavaşlama ile birlikte yaşanan düşme, izleyen aylarda dış ticaret üzerinden alınan vergilerdeki düşmenin devam etmesine neden olacaktır. Özellikle ithalde alınan KDV deki düşüş bu dönemde mali etki açısından daha önemli hale gelecektir. 23
Ocak 08 Mart 08 Mayıs 08 Temmuz 08 Eylül 08 Kasım 08 Ocak 09 Mart 09 Mayıs 09 Temmuz 09 Eylül 09 Kasım 09 Ocak 10 Mart 10 Mayıs 10 Temmuz 10 Eylül 10 Kasım 10 Ocak 11 Mart 11 Mayıs 11 Temmuz 11 Eylül 11 Kasım 11 Ocak 12 Mart 12 Mayıs 12 Grafik 13 Ocak 2008- Mayıs 2012 Dönemi İthalde Alınan KDV Tahsilatı ve İthalat İlişkisi 45.000 40.000 35.000 30.000 25.000 20.000 15.000 10.000 5.000 0 5.000 4.500 4.000 3.500 3.000 2.500 2.000 1.500 1.000 500 0 İthalat (milyon TL)- sol eksen İthalde Alınan KDV (milyon TL)-sağ eksen 2012 yılında sanayi üretim endeksi ile sanayi ciro endeksinin paralel bir şekilde yavaşlama eğilimi göstermesi ve tüketici güveni ile toplam iç talep düzeyinde gözlemlenen yavaşlama, dahilde alınan dolaylı vergi gelirlerinin tahsilatını doğrudan etkilemeye başlamıştır. Bu anlamda aylık bazda dahilde alınan KDV tahsilatı ile TÜİK tarafından yayınlanan sanayi ciro endeksi arasındaki ilişki için verilere 2006 Ocak-2012 Haziran tarihleri arasında bir aylık gecikme ve üçer aylık hareketli ortalama yöntemi ile bakıldığında, bu iki değişken arasındaki beraber hareket etme yönündeki korelasyonun yüksek çıktığı (R= 0,80) görülmektedir. Sanayi ciro endeksinde görülen yavaşlama beklendiği şekilde KDV tahsilâtında bir düşmeye yol açmaktadır. 24
Grafik 14 2006-2012 Dönemi Dahilde Alınan KDV Tahsilatı ve Sanayi Ciro Endeksi İlişkisi 6.000.000 250 5.000.000 200 4.000.000 150 3.000.000 100 2.000.000 1.000.000 50 0 0 Dahilde Alınan KDV (Sol Eksen) Sanayi Ciro Endeksi (Sağ Eksen) 3 Hareketli Ortalama başına (Dahilde Alınan KDV (Sol Eksen)) 3 Hareketli Ortalama başına (Sanayi Ciro Endeksi (Sağ Eksen)) 25
Sonuç olarak; Mart 2012 Mali İzleme Raporu nda aşağıda yer aldığı şekilde ifade ettiğimiz bütçe açığının artma riski gerçekleşmiştir. Vergi tahsilatımızın iki önemli unsurunu oluşturan ithalde alınan vergiler ile dahilde alınan dolaylı vergilerin ekonomideki daralma ile beraber azalması sözkonusudur. Burada önem arz eden husus, bu daralmanın beklendiği üzere reel büyümenin % 4 civarında gerçekleşeceği noktaya kadar mı devam edeceği yoksa dünyadaki gelişmelere paralel olarak bu büyümenin daha da altına mı inileceği hususudur. Bu sorunun net yanıtını bugünden vermek çok mümkün olmasa da, yılın ilk üç aylık vergi tahsilâtları bu konuda bir risk oluştuğu hususunda bazı sinyaller vermektedir. Bunun daha fazla daralan bir ekonomide harcama baskısı altında kalınması durumunda bütçe açığını beklendiğinden daha fazla arttırma potansiyeli bulunmaktadır. Bundan sonra bütçe açığını azaltmaya yönelik gelir ve harcama tedbirlerinin mali açıdan etkisi gelir artışları açısından sınırlı kalacaktır. Harcama kontrolünün nasıl yapılacağına ve/veya erkene alınması düşünülen erken seçim ortamında bu tür bir kontrolün yapılıp yapılamayacağına ve bu alanlardaki politik tercihlere de bağlı olarak, yılın geri kalan kısmında mali disiplin açısından çok fazla iyimser olmak için nedenler azalmaya başlamıştır. 26
IV. BÜTÇE FİNANSMANI ve BORÇ STOKUNDAKİ GELİŞMELER Tablo 10 2012 Ocak-Haziran Dönemi Hazine Nakit Dengesi milyon TL Ocak* Şubat* Mart* Nisan* Mayıs* Haziran* Toplam* GELİRLER 26.321 23.527 26.144 23.086 36.695 23.782 159.555 ÖZELLEŞTİRME ve FON GELİRLERİ 474 230 343 122 353 403 1.926 GİDERLER 26.449 31.891 26.914 27.776 26.290 31.396 170.716 Faiz Dışı Giderler 21.333 23.281 23.559 23.375 24.005 29.510 145.063 Faiz Ödemeleri 5.116 8.610 3.355 4.402 2.285 1.886 25.654 FAİZ DIŞI DENGE 4.989 245 2.585-288 12.690-5.728 14.492 NAKİT DENGESİ 347-8.134-427 -4.568 10.759-7.212-9.236 FİNANSMAN -347 8.134 427 4.568-10.759 7.212 9.236 BORÇLANMA (NET) 3.992 5.464-607 -1.244-175 4.293 11.723 DIŞ BORÇLANMA NET 575 691 1.357-692 -1.332 2.466 3.067 Kullanım 2.746 1.756 1.679 0 8 2.917 9.108 Ödeme 2.171 1.065 322 692 1.340 451 6.041 İÇ BORÇLANMA NET 3.417 4.772-1.965-552 1.157 1.827 8.656 Kulllanım 17.032 13.693 9.787 12.353 1.157 1.828 55.850 Ödeme 13.615 8.921 11.752 12.906 1 1 47.194 ÖZELLEŞTİRME GELİRİ 0 0 0 0 0 0 0 TMSF'DEN AKTARIMLAR DEVİRLİ-GARANTİLİ BORÇ GERİ 99 2 161 1-293 54 24 DÖNÜŞÜMLERİ 100 9 87 142 42 445 826 BANKA KULLANIMI -4.538 2.660 786 5.669-10.333 2.419-3.336 KUR FARKLARI -466-92 93-63 208-67 -386 BANKA KULLANIMI NET -4.072 2.752 693 5.732-10.541 2.486-2.950 * Geçici Yılın ilk altı ayında Hazine nakit dengesi 9,3 milyar TL açık vermiştir. Açığın finansmanı ağırlıklı olarak net iç borçlanma ile karşılanmıştır. Ancak Haziran ayı içinde de önceki aylara oranla net dış borç kullanımı da yapıldığı da dikkati çekmektedir. Hazine nakit dengesi Temmuz ayı içinde daha büyük bir açık vermiştir. Bunun nedeni ise Temmuz ayının vergi tatiline denk gelmesidir. Bu ay ödenmesi gereken vergiler ertelenerek Ağustos ayı içinde ödenmektedir. Dolayısı ile bu durumun Ağustos içinde telafi edilmesi beklenmektedir. Nitekim yayına hazırlanırken ilan edilen Ağustos nakit dengesinin görünümü daha pozitif bir hal almıştır. 27
Tablo 11 2012 Haziran Sonu Karşılaştırmalı Genel Bütçe Dengesi ve Merkezi Yönetim Bütçe Dengesi (Kümülatif) Genel Bütçe Dengesi Merkezi Yönetim Bütçe Dengesi milyon TL Haziran Sonu milyon TL Haziran Sonu Bütçe Dengesi -7.397 Bütçe Dengesi -6.703 Emanetler 2.221 Emanetler -593 Avanslar 1.845 Avanslar 1.688 Nakit Dengesi -3.331 Nakit Dengesi -5.607 Finansman 3.331 Finansman 5.607 Toplam Net Borçlanma 10.892 Toplam Net Borçlanma 10.892 Net Borç Verme (-) -386 Net Borç Verme (-) -389 Özelleştirme Geliri 0 Özelleştirme Geliri 0 Kasa ve Diğer Kalemler Değişimi (-) Giriş (+) Çıkış -8.241 Merkezi yönetim nakit dengesi, genel bütçeli kuruluşlar dışındaki özel bütçeli kurumların (üniversiteler ve diğer özel bütçeli kurumlar ile düzenleyici ve denetleyici kurumlar) katkısı ile daha fazla açık vermiştir. Grafik 15 Merkezi Yönetim İç Borç Stoku Faiz Yapısı Kasa ve Diğer Kalemler Değişimi (-) Giriş (+) Çıkış -5.967 52,2 51,7 47,8 48,3 53,6 52,8 51,9 52,0 52,3 46,4 47,2 48,1 48,0 47,7 2011 Yıl Sonu 2012 Ocak 2012 Şubat 2012 Mart 2012 Nisan 2012 Mayıs 2012 Haziran Sabit Faizliler Değişken Faizliler İç borç stokunun faiz yapısı yıl sonuna oranla önemli bir eğilim göstermemektedir. 28
Grafik 16 İç Borçlanmanın Ortalama Vadesi ve Faiz Oranı (%) 75 11 65 11 10 55 10 45 9 35 9 8 25 8 15 2011 Yıl Sonu 2012 Ocak 2012 Şubat 2012 Mart 2012 Nisan 2012 Mayıs 2012 Haziran 7 İç Borçlanmanın Ortalama Vadesi (Ay) (sol eksen) İç Borç İhaleleri Ortalama Faiz Oranı % (sağ eksen) İç borçlanma ihalelerinde ortalama vadede yükseliş devam etmektedir. Buna karşılık iç borç ihaleleri ortalama faizinin % 9 seviyesinde gerçekleştiği dikkati çekmektedir. Grafik 17 Hazine İç Borç Çevrim Oranları (Nakit Bazda) İç borç stokunun program hedefinde çevrim oranı (İç borçlanma/iç borç servisi) % 83,5 olarak belirlenmiştir. Ocak-Haziran döneminde genel olarak aylık borçlanma ve ödemeler açısından bu oran, Ocak ve Haziran ayrı tutulursa hedefin altında gerçekleşmiş, toplamda ise hedefin bir miktar altında kalmıştır. Bir başka deyişle Hazine nakit borçlanması iç borç ödemelerinin % 80 ine yakın bir bölümünü karşılamıştır. 29
EKLER Ek Tablo 1 2012 Ocak-Haziran Dönemi Merkezi Yönetim Bütçe Ödenek ve Giderleri Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Toplam 2012 Bütçe (%) Gerçekleşme Harcamaların (%) Dağılımı bin TL Giderler 26.347.013 30.158.857 27.343.976 27.718.746 26.238.543 31.073.840 168.880.975 350.948.318 48,1 100 Faiz Hariç Giderler 20.956.303 21.545.349 24.024.410 23.073.998 23.828.968 29.192.437 142.621.465 300.698.318 47,4 84,5 I. Personel Giderleri 8.412.725 6.625.173 6.610.183 6.944.346 6.902.610 8.329.376 43.824.413 81.692.195 53,6 25,9 Memur 7.674.368 5.869.307 5.808.812 6.020.374 5.992.386 7.303.380 38.668.627 71.124.217 54,4 22,9 İşçi 280.291 362.533 364.561 376.173 437.938 467.024 2.288.520 4.468.396 51,2 1,4 Diğer 458.066 393.333 436.810 547.799 472.286 558.972 2.867.266 6.099.582 47,0 1,7 II. Sosyal Güvenlik Kurum. Devlet Primi 1.494.639 1.130.596 1.112.844 1.111.737 1.112.231 1.359.691 7.321.738 14.278.805 51,3 4,3 Memur 1.394.598 1.004.120 983.230 970.627 966.229 1.193.748 6.512.552 12.555.798 51,9 3,9 İşçi 43.722 70.191 67.150 72.648 82.596 92.286 428.593 861.580 49,7 0,3 Diğer 56.319 56.285 62.464 68.462 63.406 73.657 380.593 861.427 44,2 0,2 III. Mal ve Hizmet Alımları 862.991 1.987.152 1.867.593 2.935.127 2.303.715 2.390.128 12.346.706 28.858.929 42,8 7,3 Savunma-Güvenlik 166.218 539.057 476.496 1.007.791 791.368 782.493 3.763.423 10.486.560 35,9 2,2 M.S.B 133.303 397.214 320.865 775.841 607.201 567.526 2.801.950 8.025.867 34,9 1,7 Jandarma Genel Komutanlığı 7.192 74.246 75.864 114.632 79.642 119.962 471.538 1.512.754 31,2 0,3 Emniyet Genel Müdürlüğü 25.723 67.597 79.767 117.318 104.525 95.005 489.935 947.939 51,7 0,3 Sağlık Harcamaları 21.381 201.081 74.568 40.311 29.668 17.404 384.413 905.794 42,4 0,2 Yeşil Kart Uygulamasına İlişkin Sağlık Hizmetleri 0 156.704 36.025 19.746 6.309 3.567 222.351 544.000 40,9 0,1 İlaç 4.400 5.806 6.696 6.844 6.559 5.634 35.939 122.446 29,4 0,0 Tedavi ve Sağlık Malzemesi 16.981 38.571 31.847 13.721 16.800 8.203 126.123 239.348 52,7 0,1 Devlet Boçları Genel Giderleri 956 2.524 1.938 322.239 11.476 15.989 355.122 550.000 64,6 0,2 Diğer Mal ve Hizmet Giderleri 674.436 1.244.490 1.314.591 1.564.786 1.471.203 1.574.242 7.843.748 16.916.575 46,4 4,6 IV. Cari Transferler 9.176.516 10.423.453 12.693.596 9.801.426 10.247.627 14.312.451 66.655.069 130.220.180 51,2 39,5 Görev Zararları 189.374 124.955 96.923 139.279 141.820 171.634 863.985 4.349.914 19,9 0,5 KİT Görev Zararları 7.029 15.568 0 0 0 0 22.597 2.476.062 0,9 0,0 Mali Kurumlar 172.574 66.457 76.677 96.549 121.533 131.084 664.874 1.491.339 44,6 0,4 Diğer Görev Zararları 9.771 42.930 20.246 42.730 20.287 40.550 176.514 382.513 46,1 0,1 Hazine Yardımları 5.752.804 6.606.843 5.219.502 6.447.753 5.422.200 7.766.097 37.215.199 76.090.146 48,9 22,0 Sosyal Güvenlik Kurumlarına Hazine Yardımları 118.166 125.202 100.909 157.606 174.219 133.003 809.105 2.031.954 39,8 0,5 İşsizlik Sigortası Fonu 118.166 125.202 100.909 122.871 138.398 133.003 738.549 1.828.000 40,4 0,4 Sandıklara 5 Puan Prim Desteği 0 0 0 34.735 35.821 0 70.556 203.954 34,6 0,0 Mahalli İdareler 175.872 220.173 228.184 185.867 113.536 189.377 1.113.009 2.663.089 41,8 0,7 Belediyelere Yardım 150 1.400 74.396 0 1.870 3.000 80.816 175.151 46,1 0,0 Diğer (İl özel İd. ve köyler) 175.722 218.773 153.788 185.867 111.666 186.377 1.032.193 2.487.938 41,5 0,6 Diğer Hazine Yardımları 89.625 182.982 127.180 168.906 199.138 138.352 906.183 2.272.131 39,9 0,5 DFİF 28.229 81.655 49.357 60.505 67.572 59.324 346.642 683.730 50,7 0,2 Diğer 61.396 101.327 77.823 108.401 131.566 79.028 559.541 1.588.401 35,2 0,3 Kar Amacı Gütmeyen Kuruluşlara Yapılan Transferler 138.403 109.586 34.132 101.106 46.539 53.026 482.792 614.485 78,6 0,3 Hane Halkına Yapılan Transferler 133.036 228.469 197.494 325.130 199.639 218.142 1.301.910 2.514.753 51,8 0,8 Burslar ve Harçlıklar 107.781 125.052 119.477 202.960 120.209 174.093 849.572 1.536.406 55,3 0,5 Eğitim Amaçlı Diğer Tarnsferler 159 68.578 40.872 71.462 36.104 4.085 221.260 648.467 34,1 0,1 Sağlık Amaçlı Transfer 4.175 6.253 5.197 3.050 5.020 6.687 30.382 79.160 38,4 0,0 Yiyecek Amaçlı Transfer 19.351 26.098 29.841 45.464 36.322 31.561 188.637 239.618 78,7 0,1 Barınma Amaçlı Transfer 1.570 2.488 2.107 2.194 1.984 1.716 12.059 11.102 108,6 0,0 Tarımsal Destekleme Ödemeleri 500.000 0 2.105.819 916.017 1.444.978 1.289.566 6.256.380 7.180.393 87,1 3,7 Doğrudan Gelir Desteği 0 0 1.400.000 710.000 0 0 2.110.000 2.198.000 96,0 1,2 Ürün Destekleme Ödemeleri 200.000 0 360.000 161.000 690.000 760.000 2.171.000 2.236.000 97,1 1,3 Hayvancılık Destekleme Ödemeleri 300.000 0 304.000 8.500 646.000 460.000 1.718.500 1.883.240 91,3 1,0 Diğer 0 0 41.819 36.517 108.978 69.566 256.880 863.153 29,8 0,2 Hane Halkına Yapılan Diğer Transferler 35.943 106.467 766.816 67.976 111.454 744.246 1.832.902 1.103.324 166,1 1,1 Sosyal Amaçlı Transferler 204.529 227.897 229.967 231.410 239.707 237.885 1.371.395 3.071.000 44,7 0,8 Yurtdışına Yapılan Transferler 42.476 103.593 133.242 178.462 113.034 66.017 636.824 1.420.275 44,8 0,4 Gelirden Ayrılan Paylar 2.179.951 2.915.643 3.909.701 1.394.293 2.528.256 3.765.838 16.693.682 33.875.890 49,3 9,9 V. Sermaye Giderleri 522.025 432.379 751.308 1.533.626 2.099.041 1.881.494 7.219.873 27.913.538 25,9 4,3 VI. Sermaye Transferleri 10.773 93.592 98.606 109.734 462.191 329.985 1.104.881 4.242.856 26,0 0,7 VII. Borç Verme 476.634 853.004 890.280 638.002 701.553 589.312 4.148.785 8.624.895 48,1 2,5 Yurtiçi Borç Verme 376.634 748.040 843.949 611.688 669.102 552.950 3.802.363 8.203.895 46,3 2,3 KİT 207.493 563.500 596.300 426.561 414.500 270.901 2.479.255 5.311.822 46,7 1,5 Risk Hesabı 0 0 0 0 0 0 0 40.000 0,0 0,0 Diğer 169.141 184.540 247.649 185.127 254.602 282.049 1.323.108 2.852.073 46,4 0,8 Yurtdışı Borç Verme 100.000 104.964 46.331 26.314 32.451 36.362 346.422 421.000 82,3 0,2 Kıbrıs 100.000 104.964 46.331 26.314 32.451 36.362 346.422 421.000 82,3 0,2 VIII. Yedek Ödenekler 0 0 0 0 0 0 0 4.866.920 0,0 0,0 Faiz Giderleri 5.390.710 8.613.508 3.319.566 4.644.748 2.409.575 1.881.403 26.259.510 50.250.000 52,3 15,5 I. İç Borç Faizi 4.254.682 7.737.518 2.040.617 4.296.029 1.724.382 1.649.089 21.702.317 40.495.000 53,6 12,9 II. Dış Borç Faizi 1.100.212 721.589 1.269.257 209.335 587.435 232.314 4.120.142 7.780.000 53,0 2,4 III. İskonto ve Kısa Vadeli İşlemlere Ait Faiz 35.816 154.401 9.692 139.384 97.758 0 437.051 1.675.000 26,1 0,3 30