www.pwc.com.tr Ekonomik Göstergeler 2013 Mali Yükümlülüklerinde Neyi İşaret Ediyor?
İçerik 1. Ekonomik Göstergelere Bakış 2. Merkezi Yönetim Bütçesi: Hedef ve Gerçekleşmeler 3. Vergi Gelirleri: 2013 Falı 2
Ekonomik Göstergelere Bakış 3
Ekonomik Büyüme Yıllık Ekonomik Büyüme Oranları (%) GSYİH: $764 milyar Kişi Başına GSYİH: $10,300 Potansiyel Büyüme: %4.5-%5.5 Mevsimsellikten arındırılmış verilere göre, Türkiye ekonomisi son 13 çeyreğin 12 sinde büyüme kaydetti 2011 in son çeyreğinden bu yana ekonomik büyüme kompozisyonunda dengeler ihracat yönünde değişti Yılın üçüncü çeyreğindeki göreli düşük büyüme oranının ardından, Satınalma Yöneticileri Endeksi (PMI) ve Yeni Sanayi Siparişleri ekonominin yılın son çeyreğinde toparlanacağına dair işaretler taşıyor... 9.2% 8.4% 8.5% 6.9% 4.7% 0.7% 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011-4.8% Kaynak: TUİK, Orta Vadeli Program, Türkiye 20.0% 15.0% Özel Tüketim Net İhracat 10.0% 5.0% 0.0% -5.0% -10.0% -15.0% -20.0% Kaynak: TUİK, Türkiye 3.2% 4.0% 5.0% 5.0% 2012F 2013F 2014F 4 2015F
Ekonomik Büyüme-Tahminler Önümüzdeki yıllarda ekonomik büyüme hızında yukarı yönlü bir trend bekleniyor Beklentinin arkasındaki motivasyon: -Özellikle az gelişmiş bölgeler için uygulanan yatırım teşvikleri -Doğrudan yabancı yatırımlarda artış beklentisi -Yeni ihracat partnerleri ve ürünleri -Özel tüketimde artış Resmi Tahminler, Türkiye ekonomisinin potansiyel büyüme hızına 2014 itibarıyla ulaşacağı yönünde 2013 yılında TCMB nin genişleyici politikaları ve Yerel Seçimler ekonomik büyüme hızını artırıcı etkide bulunabilir 1200.0 1150.0 1100.0 1050.0 1000.0 950.0 900.0 850.0 800.0 750.0 700.0 GSYİH Tahminleri (milyar $) Orta Vadeli Program (2013-2015) IMF 2012 2013 2014 2015 2016 2017 Kaynak: Kalkınma Bakanlığı, IMF, Türkiye 2023 Hedefi: 2 trilyon $ Ekonomik Büyüme (Yıllık, %) 2012 2013 2014 2015 2016 2017 Orta Vadeli Program (2013-2015) 3.2 4.0 5.0 5.0 Dünya Bankası 2.9 4.0 5.0 5.0 5.0 IMF 3.0 3.5 4.0 4.3 4.4 4.4 Kay nak: Kalkınma Bakanlığı, Dünya Bankası, IMF, Türkiye 5
Güçlü Büyüme Beklentisi 10 9 OECD Ülkelerinde 2012-2017 Yılları Arası Ortalama Büyüme Beklentisi (%) 8 7 6 5 5.2 4 3 2 1 0 Çin Hindistan Endonezya Türkiye Şili Arjantin Brezilya Güney Afrika Rusya Polonya Slovakya Kore Avustralya İsrail Meksika Norveç Estonya İsveç Çek Cum. Lüksemburg Yeni Zelanda Kanada İsviçre Finlandiya ABD Belçika Macaristan Avusturya Fransa Hollanda Almanya Slovenya İngiltere İspanya İzlanda İrlanda Danimarka Japonya Portekiz Yunanistan İtalya Kaynak: OECD 6
Enflasyon Geçmiş 10 yıla bakıldığında enflasyonda önemli bir aşama kaydedilmiş olsa da hala resmi enflasyon hedefinin üzerinde bir seyir gözleniyor (2006-2011 yılları arasında enflasyon hedefi yalnızca 2 kez tuttu) İşlenmemiş gıda fiyatlarındaki seyre bağlı olarak, 2012 yıl sonu TÜFE nin TCMB tahmininin altında (%6 nın hafif üzerinde) gerçekleşmesi bekleniyor %5 lik hedefin 2014 yılında yakalanması tahmin edilse de, bir takım riskler enflasyonun hedefe ulaşması önünde engel oluşturuyor Enflasyon Üzerindeki Potansiyel Riskler Dolaylı Vergi Artışları (Özellikle ÖTV) Fiyat Ayarlamaları (Elektrik, Doğalgaz, Ulaşım) Enerji Fiyatları Genişleyici Para Politikası & Artan Krediler & Güçlü Y.içi Talep 13.00% 11.00% 9.00% 7.00% 5.00% 3.00% 1.00% 8 6 4 2 0 10 O 5 10 N Çekirdek Enflasyon (I Endeksi) TÜFE (Yıllık % Değişim) 10 T 10 E 4 4 11 O Kaynak: TUİK, Türkiye 12 10.1 9.7 10 8.4 11 N 7.5 Enf lasyon Hedefi 11 T 6.5 6.4 6.5 11 12 10.4 5.5 Gerçekleşme 12 7.4 12 5.3 12 5 5 5 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012F 2013F 2014F E O N T E TCMB 2012 TÜFE Tahmini 5 Kaynak: TUİK, TCMB Enflasyon Raporu, Türkiye 7
Dış Ticaret Bu yıl cari açığın azalmasını sağlayan dış ticaret dengesi, ekonomik büyümeye olan katkısı ile 2012 yılının önemli makroekonomik göstergesi Bölgelere göre ihracat kompozisyonunun özellikle 2012 yılında Yakın ve Orta Doğu lehine değiştiği gözleniyor Bunun önemli bir kısmını altın ihracatı oluşturuyor Bu kapsamda ABD nin İran üzerindeki yaptırımlarına yönelik görüşmeler dikkatle takip edilmeli 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 2000 1500 1000 500 Avrupa Birliği Bölgelere Göre İhracat Yakın ve Orta Doğu 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 Eyl.12 Kaynak: TUİK, Türkiye Değerli Metal Ticareti (Altın) Net İhracat, milyon TL 0-500 Jan-10 Mar-10 May-10 Jul-10 Sep-10 Nov-10 Jan-11 Mar-11 May-11 Jul-11 Sep-11 Nov-11 Jan-12 Mar-12 May-12 Jul-12 Sep-12-1000 -1500 Kaynak: TUİK, Türkiye 8
Cari Açık Güçlü ekonomik büyümenin bir bedeli olarak cari açığın milli gelire oranı, 2011 yılında 10% a ulaştı Ekonomideki yeniden dengelenme (ihracatın artarken tüketim talebinin düşmesi) mevcut durumda cari açığın GSYİH in %7.6 lara kadar gerilemesini beraberinde getirdi Enerji dışı cari açık da ödemeler dengesindeki pozitif seyri destekliyor Cari açığın en önemli finansman kaynağı son 3 yıldır önemli artış gösteren Portföy Yatırımları Genişleyici para politikalarının sürmesi ve/veya yatırım yapılabilir seviyeye yükselmenin etkileri, cari dengede bozulmaya neden olabilir. Ancak, güçlü sermaye girişinin sürmesi, cari açığı sürdürülebilir boyutta tutabilir -90-80 -70-60 -50-40 -30-20 -10 40.00 30.00 20.00 10.00 - -10.00-12% Cari Denge (Milyar $) -10.0% Cari Denge/GSYİH -10% -6.9% -7.1% -7.3% -8% -6.4% -6.1% -5.9% -5.7% -6.5% -6% -4% -2.3% -2% 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012F 2013F 2014F 2015F 0 0% Kaynak: TCMB, TUİK, Orta Vadeli Program, Türkiye Enerji Dışı Cari Açık (Yıllıklandırılmış, milyar $) Krediler (Yıllık % Değişim) Oca.08 May.08 Eyl.08 Oca.09 May.09 Eyl.09 Oca.10 May.10 Eyl.10 Oca.11 May.11 Eyl.11 Oca.12 May.12 Eyl.12-20.00 0 Kaynak: TCMB, BDDK, Türkiye 9 0.45 0.4 0.35 0.3 0.25 0.2 0.15 0.1 0.05
Cari Açığın Yapısal Sorunu: Düşük Tasarruf 28 26 24 22 20 18 16 14 12 10 Tasarruf/GSYİH (%) Kaynak: IMF 10
18.0 16.0 14.0 İstihdam İşsizlik oranında son yıllarda kayda değer bir düşüş izleniyor Mevsimsellikten arındırılmış rakamlar işgücü piyasasında istikrarlı bir seyre işaret ediyor Sanayi üretim büyüme hızında gözlenen düşüş istihdam edilen kişi sayısının artış hızını da düşürüyor İşsizlik Oranı Tarımdışı İşsizlik Mevsimsellikten Arındırılmış İşsizlik 22.0 20.0 18.0 16.0 10.0% 8.0% 6.0% İstihdam Edilen Kişi (Yıllık % Değişim) Sanayi Üretimi (Yıllık % Değişim) 25.0% 20.0% 15.0% 10.0% 12.0 10.0 8.0 6.0 Ocak 05 Nisan 05 Temmuz 05 Ekim 05 Ocak 06 Nisan 06 Temmuz 06 Ekim 06 Ocak 07 Nisan 07 Temmuz 07 Ekim 07 Ocak 08 Nisan 08 Temmuz 08 Ekim 08 Ocak 09 Nisan 09 Temmuz 09 Ekim 09 Ocak 10 Nisan 10 Temmuz 10 Ekim 10 Ocak 11 Nisan 11 Temmuz 11 Ekim 11 Ocak 12 Nisan 12 Temmuz 12 14.0 12.0 10.0 8.0 6.0 4.0% 2.0% 0.0% -2.0% -4.0% 5.0% 0.0% -5.0% -10.0% -15.0% -20.0% -25.0% Kaynak: TUİK, Türkiye Az gelişmiş bölgeler için sağlanan yatırım teşviklerinin işgücü piyasasına olumlu yansıması bekleniyor 11
Borç Dinamikleri AB tanımlı kamu borcunun milli gelir içerisindeki payı 2004 yılından bu yana Maastricht Kriteri olan %60 ın altında. 2011 yılı sonu itibariyla 39% olan rakam bir çok Avrupa ülkesinin ciddi düzeyde altında (Almanya: %80.5, Fransa: %86, İtalya: %120.7, Macaristan: %81.4, Hollanda: %65.5 ) Orta Vadeli Program doğrultusunda ilgili oranın 2015 itibarıyla %31 e gerilemesi bekleniyor 65% 60% 55% 50% 45% 40% 35% 30% Kamu Borcu (AB Tanımlı) /GSYİH Maastricht Kriteri (60%) 37% 35% 47% 46% 42% 40% 40% 39% 33% 31% 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012F 2013F 2014F 2015F 350,000 300,000 Brüt Dış Borç Stoku (milyon $) Brüt Dış Borç Stoku/GSYİH 46.0% 44.0% 80% 70% Kamu Sektörü Payı Özel Sektör Payı 250,000 42.0% 60% 200,000 150,000 40.0% 38.0% 36.0% 50% 40% 30% 100,000 34.0% 20% 50,000 32.0% 10% 0 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 Kaynak: Hazine Müsteşarlığı 30.0% 0% 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Ç1 2012 Ç2 12
Bütçe Bütçe Açığı/GSYİH hala Maastricht Kriteri olan %3 ü karşılamaya devam ediyor Ancak, 2012 de ekonomik büyüme hızındaki azalmaya bağlı gerileyen tüketim harcamaları vergi gelirlerini azaltırken kamu personeline öngörülenin üzerinde yapılan zam bütçe dengesinin bozulmasına (geçtiğimiz yıl tahminlerinin altında kalınmasına) yol açtı Dolaylı vergilere (özellikle ÖTV) yapılan zamlar, bütçeye katkı sağlarken enflasyon üzerinde risk oluşturuyor Yerel Seçim Riskler Asgari ücretten Gelir Vergisi nin Kaldırılması 0.0% -1.0% -2.0% -3.0% -4.0% -5.0% -6.0% Merkezi Yönetim Bütçesi/GSYİH 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012F 2013F 2014F 2015F Kaynak: Maliye Bakanlığı Potansiyel Finansman Kaynakları Özelleştirme Gelirleri Vergi Oranı Artışları Maastricht Kriteri, -3% Azalan faizlere bağlı artan kredi ve tüketim harcamalarına bağlı dolaylı vergi gelirlerinde artış Kayıt dışı ile mücadele 13
Cari Açık X Bütçe Açığı 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 Bütçe Açığı Cari Açık Oca.07 Nis.07 Tem.07 Eki.07 Oca.08 Nis.08 Tem.08 Eki.08 Oca.09 Nis.09 Tem.09 Eki.09 Oca.10 Nis.10 Tem.10 Eki.10 Oca.11 Nis.11 Tem.11 Eki.11 Oca.12 Nis.12 Tem.12 Kaynak: Maliye Bakanlığı, TCMB, Türkiye 10 aylık bütçe açığı geçtiğimiz yılın aynı döneminde gözlenen açığın 10 katı 14
Yatırım Yapılabilir Ülkeler Seviyesine Geçiş Portföy Yatırımları Krediler Kredi Notunun Yatırım Yapılabilir Seviyeye Yükselmesi Potansiyel Yatırımcı Kitlesindeki Artış ile Yabancı Sermayeye Ulaşım Doğrudan Yabancı Yatırımlar Dış Borç Cari Açık Büyüme Finansal Piyasalar Döviz Kuru Gelişm ekte Olan Ülke Kredi Notları Not Görünüm Not Görünüm Not Görünüm Arjantin B3 Negatif B Negatif CC Negatif Brezily a Baa2 Pozitif BBB Durağan BBB Durağan Çek Cumhuriyeti A1 Durağan AA- Durağan A+ Durağan Çin Aa3 Pozitif AA- Durağan A+ Durağan Güney Afrika Baa1 Negatif BBB Negatif BBB+ Negatif Güney Kore Aa3 Durağan A+ Durağan AA- Durağan Macaristan Ba1 Negatif BB+ Negatif BB+ Negatif Meksika Baa1 Durağan BBB Durağan BBB Durağan Polony a A2 Durağan A- Durağan A- Durağan Romany a Baa3 Negatif BB+ Durağan BBB- Durağan Rusy a Baa1 Durağan BBB Durağan BBB Durağan T ürkiye Ba1 Pozitif BB Durağan BBB- Durağan Ukray na B2 Negatif B+ Negatif B Durağan Yatırım artışının hızlanabilmesi adına en az bir derecelendirme kuruluşunun daha Türkiye yi yatırım yapılabilir seviyeye yükseltmesi gerekmektedir. Kay nak: Fitch Ratings, Moody 's, Standard&Poor 's, Pw C 15
Merkezi Yönetim Bütçesi: Hedef ve Gerçekleşmeler 16
Hedef ve Gerçekleşmeler-1 Bütçe Açığı/Milli Gelir 14% Hedef Gerçekleşme 12% 10% 8% 6% 4% Küresel Kriz + Yerel Seçimler Ekonomik Büyüme Hızında Yavaşlama + Öngörülenin üzerinde memur zammı 2% 0% 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Kaynak: Maliye Bakanlığı, TUİK Genel Mahalli İdareler Seçimleri: 2004, 2009, 2013? 17
Hedef ve Gerçekleşmeler-2 Faiz dışı Fazla/Milli Gelir 7% 6% 5% 4% 3% 2% 1% Hedef Gerçekleşme 0% 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Kaynak: Maliye Bakanlığı, TUİK 18
Hedef ve Gerçekleşmeler-3 350 Hedef Gerçekleşme Vergi Gelirleri 2013 Artış Beklentisi %14 300 250 200 150 Son 3 yıldır vergi gelir gerçekleşmeleri hedeflenen tutarın üzerinde 100 50-2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Kaynak: Maliye Bakanlığı, TUİK Genellikle hedeflenen vergi gelirleri ile gerçekleşmeler paralellik gösteriyor 19
Vergi Gelirleri: 2013 Falı 20
Vergi Gelirleri Hala Önemli Bir Finansman Kaynağı 100% Vergi Gelirlerinin Bütçe Gelirleri İçerisindeki Payı 95% 90% 85% 86% 86% 85% 80% 75% 70% Hedef Gerçekleşme 65% 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Kaynak: Maliye Bakanlığı 21
2011 ve 2012 Vergi Gelirleri 70 60 50 40 30 20 10 0 2011 Tahmin Gerçekleşme 2011 de genel itibarıyla vergi geliri gerçekleşmeleri tahminlerin hafif üzerinde gerçekleşmiş En büyük farklar İthalde Alınan KDV ve Kurumlar Vergisinde 2012 2012 de ise yurtiçi talebin düşük olması yılsonu, KDV gelir gerçekleşmelerinin tahminlerin altında kalacağını gösteriyor 80 70 60 50 40 30 20 10 0 Tahmin Gerçekleşme Tahmini Kaynak: Maliye Bakanlığı 22
Yıllık Vergi Gelirleri Gerçekleşmeleri ve Tahminler Vergi Gelirleri 2011 de Ne kadar artış tahmin edilmiş? Son veriler ışığında tahmini ne kadar artış bekleniyor? Bütçe içerisindeki Payı (Ekim 2012 verileri ile) Gelir Vergisi 10% 17% 20% Kurumlar Vergisi 1% 6% 9% ÖTV 10% 11% 26% Dahilde Alınan KDV 12% 7% 12% İthalde Alınan KDV 11% 3% 18% Motorlu Taşıt Vergisi 12% 17% 3% BSMV 5% 40% 2% Damga Vergisi 13% 8% 3% Harçlar 12% 8% 3% Kaynak: Maliye Bakanlığı 23
2013 Tasarısı 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 11% 17% 13% 22% 14% 22% 2012 Gerçekleşme Tahmini 2013 Bütçe Tasarısı Kaynak: Maliye Bakanlığı 24
ÖTV Artışı Geleneksel Hale Geldi Akaryakıt Motorlu Taşıtlar Artış çok yeni ve bundan önceki artış tarihi 2009 du Enflasyon için Tehdit Dünya ortalamasının üzerinde Sektör için Tehdit Tütün Mamülleri* Sigaradaki ÖTV %65 ten %69 a çıkacak Alkollü İçkiler Yeni yasal düzenleme** ile artış muhtemel *Maliye Bakanlığı, 13 Ekim 2011'de yayımlanan bir kararname ile sigara ve tütün ürünlerinde ÖTV'yi %63'ten %69'a çıkarmış ancak gelen tepkiler üzerine sigaradaki ÖTV oranını 31 Aralık 2012'ye kadar geçerli olmak üzere %65'e düşürmüştü. **Yasa alkollü içecekler ve sigaradaki maktu verginin, Ocak ve Temmuz aylarında ÜFE'ye bağlı olarak otomatik olarak güncellenmesini düzenliyor. Yeniden değerleme oranı bu yıl için 7.8% olarak açıklandı. 25
KDV Artışı Olacak Mı? İthalattan Alınan KDV 50% 40% 30% 20% 10% 0% -10% -20% 22% İthalat İthalattan Alınan KDV 4% 19% 13% Yıllık Değişim (%) 39% 34% 32% 30% 25000 20000 15000 10000 2007 2008 2009 2010 2011-1% 2012 Tahmini -13% 5000 0 Oca.08 Eki.08 Tem.09 Nis.10 Oca.11 Eki.11 Tem.12 3% Aylık İthalat (milyon $) İthalattan Alınan KDV (milyon TL) 6% 22% 2013 Bütçe? İthalat? Kur? 5000 4500 4000 3500 3000 2500 2000 1500 1000 500 KDV Artışı? 0-30% -40% -30% Kaynak: TUİK, Maliye Bakanlığı, Orta Vadeli Program, Türkiye 26
KDV Artışı Olacak Mı? Dahilde Alınan KDV Yıllık Değişim (%) 8.00% Özel Tüketim Büyüme (Sol Eksen) 30% Dahilde Alınan KDV 6.00% 25% 4.00% 20% 2.00% 15% 0.00% -2.00% 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Tahmini 2013 Bütçe 10% 5% -4.00% Kaynak: Maliye Bakanlığı, TUİK, Orta Vadeli Program 0% 27
Gelir Vergisi Asgari Ücretten Alınan Vergi Kalkar Mı? Milyon TL 70 65 60 55 50 45 40 35 30 25 20 Gelir Vergisi İstihdam Edilen Kişi (Sağ Eksen) 26 25 24 23 22 21 20 19 Milyon Kişi Kaynak: Maliye Bakanlığı, TUİK 2011 sonu itibarıyla asgari ücretli çalışan 46.5% oranı 28
Maliye Bakanlığı Açıklamaları 2013'te yeni bir KDV veya ÖTV artırımı gündemde değil Mehmet Şimşek, 19 Ekim 2012, CNBC-e Maliye Bakanlığı'nın önünde KDV genel oranının artırılmasına ilişkin bir çalışma yok Mehmet Şimşek, 9 Kasım 2012, Reuters Konut teslimlerinde uygulanan KDV oranlarını vergi adaletini güçlendirecek şekilde gözden geçiriyoruz Bu sene içerisinde Bakanlar Kurulu karanının çıkmasını hedefliyoruz Mehmet Şimşek, 26 Kasım 2012, Milliyet 29
Kayıtdışı Ekonomiyle Mücadele Kayıt Dışı Ekonomiyle Mücadele Stratejisi Eylem Planı (2011-2013) çerçevesinde çalışmalar sürüyor. Bu kapsamda vergi gelirlerinde belirli artışlar görülebilir. 35 34 33 32 31 30 29 28 27 26 25 Kayıt dışı Ekonomi / GSYİH (%) 32.4 32.2 31.5 30.7 30.4 29.1 28.9 28.4 28.3 27.7 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 Kaynak: GİB, Kayıt Dışı Ekonomiyle Mücadele Müdürlüğü 30
Vergi Dışı Gelirler Özelleştirme Gelirleri Toplam gelirler içerisindeki payı çok yüksek olmasa da 2013-2015 yılları arasında yıllık ortalama 4.1 milyar $ tutarında özelleştirme geliri öngörülüyor. İhaleye katılan firmaların finansman zorlukları nedeniyle 2012 özelleştirme gelirlerinin, 10.4 milyar TL lik tahminin altında 1.7 milyar TL seviyesinde gerçekleşmesi bekleniyor. 9,000 8,000 Özelleştirme Gelirleri (milyon $) 8,222 8,096 7,000 6,000 6,259 5,000 4,000 3,000 2,717 4,259 2,275 3,085 4,188 4,334 3,750 2,000 1,000-120 536 187 1,283 1,358 780 Kaynak: ÖİB 31
Sorularınız? İletişim bilgilerimiz: Başar Yıldırım Finansal Sektör Araştırma ve Analiz Müdürü Tel: +90 212 326 6716 e-posta: basar.yildirim@tr.pwc.com [2011] Türkiye. Tüm hakları saklıdır. Bu belgede ibaresi, her bir üye şirketinin ayrı birer tüzel kişilik olduğu PricewaterhouseCoopers International Limited in bir üye şirketi olan Türkiye yi ifade etmektedir. Türkiye, Başaran Nas Bağımsız Denetim ve Serbest Muhasebeci Mali Müşavirlik A.Ş., Başaran Nas Yeminli Mali Müşavirlik A.Ş. ve PricewaterhouseCoopers Danışmanlık Hizmetleri Ltd. Şti. ticari unvanları ile Türkiye'de kurulmuş tüzel kişiliklerden oluşan Türkiye organizasyonunu ifade ve temsil etmektedir.