ZENGİBAR KALESİ (İSAURA) YÜZEY ARAŞTIRMALARININ (2010-2015) GELDİĞİ AŞAMA, KAZI VE RESTORASYON PROJE ÖNERİSİ THE STAGE ACHIEVED IN THE SURVEYS (2010-2015) OF ZENGIBAR CASTLE (ISAURA), PROJECT PROPOSAL FOR EXCAVATION AND RESTORATION Osman DOĞANAY * Öz Kültür ve Turizm Bakanlığı nın izniyle 2010 yılında başlanan ve 2015 yılı çalışmalarıyla önemli oranda mesafeler kaydedilen Zengibar Kalesi (İsaura) Yüzey Araştırmaları nın ilerleyen yıllarda Kazı ve Restorasyon Projesi olarak devam etmesi yönünde çalışmalar yürütülmektedir. 6 yıl devam eden yüzey araştırmalarının 2013-2014 yılı çalışmaları esnasında antik kentte Konya Müzeler Müdürlüğü başkanlığında temizlik çalışmaları da yapılmıştır. Yüzey araştırmaları ve temizlik çalışmaları yaklaşık 265 hektarlık bir alanda yoğunlaşmış, kimi durumlarda ise antik kentin kalıntılarının büyük oranda dağıldığı bu sahanın dışında kalan alanlarda da çalışmalar sürdürülmüştür. Çalışmalarda özellikle antik kentteki mimari yapıların niteliği büyük oranda tespit edilmiştir. Ayrıca haritalama ve görüntüleme çalışmaları da yapılarak ilerideki kapsamlı çalışmalara altlıklar oluşturulmuştur. Araştırmaların fiziki altyapısına yönelik olarak da özellikle Hacılar Mahallesi nde kamuya ait birçok mekân iyileştirilerek kullanılmıştır. 2016 yılı itibariyle de hazırlanan bir program dâhilinde sahada daha kapsamlı tespit, haritalama, görüntüleme, kazı ve restorasyona yönelik çalışmaların yapılması düşünülmektedir. Bu kapsamdaki çalışmaların konaklama, depolama, ofis çalışmaları ve laboratuvar gibi fiziki altyapısına yönelik olarak da proje kapsamında planlamalar yapılmıştır. Anahtar Kelimeler Zengibar Kalesi, yüzey araştırmaları, kazı, restorasyon, planlama * Doç. Dr., Aksaray Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi Arkeoloji Bölümü, AKSARAY.
148 THE STAGE ACHIEVED IN THE SURVEYS (2010-2015) OF ZENGIBAR CASTLE (ISAURA), PROJECT PROPOSAL FOR EXCAVATION AND RESTORATION Abstract Studies are carried out for the Surveys of Zengibar Castle (Isaura), which were started by the courtesy of Ministry of Culture and Tourism in 2010 and which significantly progressed with the works of 2015, to continue as an Excavation and Restoration Project in the forthcoming years. Under the presidency of the Konya Directorate of Museums, cleaning operations were also carried out in the ancient city during the 2013-2014 studies of the surface analyses which continued for 6 years. Surface analyses and cleaning operations were concentrated on approximately 265 hectares of land, and in some cases, the works were also conducted in the areas out of this field where the ruins of the ancient city were scattered at a large scale. In the studies, particularly the quality of the architectural structures in the ancient city was determined to a large extent. Furthermore, a basis for the further extensive studies was created by conducting mapping and imaging studies. Many public places, especially in Hacılar District, were used for the physical infrastructure of the studies by being improved. Within the scope of this programme prepared by the year 2016, it is considered to conduct studies on a more extensive determination, mapping, imaging, excavation and restoration in the field. Also, plans regarding the physical infrastructure of the studies in this context, such as accommodation, storing, office works and laboratory, were also made within the scope of the project. Keywords Zengibar Castle, surface analyses, excavation, restoration, planning
ZENGİBAR KALESİ (İSAURA) YÜZEY ARAŞTIRMALARININ (2010-2015) GELDİĞİ AŞAMA, KAZI VE RESTORASYON PROJE ÖNERİSİ 149 Arkeoloji ve Eski Çağ bilimlerine olan ilgim Arkeoloji eğitimine başladığım 1995 yılından çok öncesine dayanmaktadır. Doğup büyüdüğüm topraklardaki kadim uygarlıklara ait izler (Res. 1) çocukluğumdan beri hep ilgimi çekmiştir. Arkeolojik kalıntılarla dolu bir bölgede dilden dile anlatılagelen hikâyelerle büyüdüm. Torosların çetin coğrafyası içinde yetişmiş olmak çalışmalarım için büyük avantajlar sağlamıştır. Arkeoloji bilimi ile tanışmam Torosların dip köşelerinde saklı duran kalıntılar sahasına sık sık yaptığım meraklı gezilerle (Res. 2) başladı ve 1995 yılında ise bu sahada eğitim hayatına atıldım. 20 yılı aşkın bir süredir de aynı topraklarda ilk günkü heyecanımla arkeolojik çalışmalarımı sürdürmekteyim. Uzun yıllar Taşkent, Başyayla, Ermenek ve Sarıveliler çevresinde yürüttüğüm arkeolojik çalışmalarımı 1 (Res. 3) daha sonraları bölgenin merkezi konumundaki Bozkır çevresinde yoğunlaştırdım. Çünkü Bozkır şimdilerde olduğu gibi Orta ve Batı Toroslar ın merkezi konumunda (Res. 4) ve buralardaki irili ufaklı birçok medeniyetin yeşermesinde Bozkır merkezli kültürlerin çok büyük katkısı olmuştur. Anadolu arkeolojisi çalışmalarında arazi şartları sebebiyle pek tercih edilmeyen bir coğrafyada yer aldığından, Bozkır çevresindeki yeni yeni artan çalışmalar dikkatleri bu bölgeye çekebilmiştir. 19. yüzyılda başlayan 2 (Res. 5-6) ve 20. yüzyıl itibariyle de artarak devam eden bölgedeki arkeolojik çalışmalar 3 (7-8) son yıllarda ivme kazanmıştır. Kültür ve Turizm Bakanlığının izniyle tarafımdan başlatılan çalışmalardan çok önceleri de burada yürütülen kimi araştırmalar 4 (Res. 9-11) bizim bölge çalışmalarımız için önemli bir adım olmuştur. Biz ise bu çalışmaları artırarak ve çok daha dar bir alan üzerinde yoğunlaşarak bölge arkeolojine katkılar sunmaya çalışıyoruz. Bu düşüncelerle antik dönemde İsauria diye bilinen bölgenin başkenti konumundaki İsaura (yani Zengibar Kalesi) antik kenti merkezli olarak 2010 yılında 1 Bu çevredeki çalışmalarımızdan bazıları için bkz. Doğanay 2003: 19-27;Doğanay 2005;Doğanay 2008: 70-96;Doğanay 2009: 90-97;Doğanay 2009a;Doğanay 2010: 39-57;Doğanay 2013: 199-218;Doğanay- Duman 2013: 83-94;Doğanay-Köker 2011: 39-56;Doğanay-Karauğuz 2004: 1-44;Doğanay-Karauğuz- Kunt 2005;Doğanay-Karauğuz 2008: 45-69;Doğanay-İnce-Hüseyinca-Bilim-Özşen 2010: 295-302. 2 Bu çalışmaların en önemlilerinden ikisi için bkz. Hamilton 1842: 330-338;Sterret 1888: 106-121. 3 Bkz. Jüthner-Knoll-Patsc-Swoboda 1903: 42-49;Swoboda-Keil-Knoll 1935: 70-142;Verzone 1959: 3-15;Temizsoy-Uysal-Mertek 1984: 5-31. 4 Bahar 1991;Scarborough 1995;Yılmaz 2005.
150 THE STAGE ACHIEVED IN THE SURVEYS (2010-2015) OF ZENGIBAR CASTLE (ISAURA), PROJECT PROPOSAL FOR EXCAVATION AND RESTORATION ilk yüzey araştırmalarına başladık (Res. 12). Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü nün izniyle antik kentte başlayan yüzey araştırmalarında 2015 yılında 6 yılı geride bıraktık 5 (Res. 13 ). Bu süreler içerisinde yüzey araştırmaları ile eş zamanlı olarak Konya Müzeler Müdürlüğü başkanlığında 2 yıl süreyle de Zengibar Kalesi nde aynı zamanda temizlik çalışmaları yürüttük (Res. 14). Yüzey araştırmalarımızda öncelikle kentteki yapıların niteliğini kesin olarak saptamaya yönelik olarak çalışmalar yaptık (Harita 1, Res. 15-16). Bu kapsamda birçok yapının büyük oranda kullanım amaçlarını tespit ettik. İlk sezon çalışmalarında araziden toplanan seramik örnekleri üzerinde bir Doktora çalışması 6 başladı ve bugünlerde söz konusu çalışma tamamlanmak üzeredir. 2 yıl kadar önce de Zengibar Kalesi nde mezarlık alanları ve mezar kalıntılarına yönelik başlanan Doktora çalışması da 7 kısa bir süre sonra tamamlanacaktır. Dolayısıyla çalışmalarımız ilk yıldan itibaren antik kenti her yönüyle detaylı olarak tanımaya yönelik çalışmalar şeklinde programlanmış ve bunların her biri Doktora düzeyinde tez çalışmaları olarak değerlendirilmesi için ekip üyelerine dağıtılmıştır. Önümüzdeki yıllarda da benzer şekilde Zengibar Kalesi ndeki diğer arkeolojik kalıntılara yönelik Doktora çalışmaları başlayacaktır 8. Böylelikle hem Zengibar Kalesi ndeki kalıntılar grubunun detaylı olarak uzmanı tarafından derinlemesine incelenmesi sağlanmış hem de genç bilim insanlarına bu bölgede çalışma yapmalarının önü açılmıştır. Bu tür akademik çalışmalara ek olarak ayrıca ekip üyelerinin de dâhil edildiği araştırma sonuçlarına dair çalışmalar da Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından her yıl düzenlenen sempozyumlarda sunulmuş ve yayınlanmıştır 9. Ayrıca Zengibar Kalesi ile 5 Doğanay 2011a: 403-422;Doğanay 2012a: 97-104;Doğanay-Köker 2013: 207-2013. 6 Köker, E., Yüzey Araştırmaları Işığında İsaura (Zengibar Kalesi) Seramikleri, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi (Devam ediyor). 7 Altun, S., İsaura (Zengibar Kalesi) Nekropolleri ve Mezar Tipleri, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi (Devam ediyor). 8 Savunma yapıları, zafer anıtları, Bizans Dönemi kalıntıları, nümizmatik çalışmalar, kil ve metal analiz çalışmaları, sahanın fauna ve florası gibi çalışmaların yanı sıra, kazı ve restorasyon çalışmalarına altlık oluşturacak jeofizik tarama raporları, statik raporlar, arazi yönetim raporları, yakın yerleşimlerin buradaki arkeolojik çalışmalara bakışı ve bunların yerel katma değerini saptamaya yönelik raporlar, bölgenin turizm potansiyeline yönelik raporlarla restorasyon çalışma planlarına yönelik raporlar şeklinde bir çok çalışmanın da yürütülmesi planlanmaktadır. 9 Doğanay 2011: 403vd.;Doğanay 2012: 97-2014;Doğanay-Köker 2013: 207-2013.
ZENGİBAR KALESİ (İSAURA) YÜZEY ARAŞTIRMALARININ (2010-2015) GELDİĞİ AŞAMA, KAZI VE RESTORASYON PROJE ÖNERİSİ 151 ilgili müstakil çalışmalar şeklinde yayınlar da yapılmıştır 10. Söz konusu yayın çalışmaları halen devam etmektedir 11. Yüzey araştırmalarımız sırasında eş zamanlı olarak çevre mahallelerde yöre halkını bilinçlendirmeye yönelik çalışmalar da yürütülmüştür (Res. 17). Bu kapsamdaki gayretlerle eski eser bilinci oluşturulmaya çalışılmış ve bunun meyveleri şimdilerde alınmaktadır. Öyle ki ekip olarak yürüttüğümüz çalışmalar gerek ilçe ve gerekse de il bazındaki halkla ve bürokrasi çevresiyle de paylaşılarak dikkatlerin Zengibar Kalesi ne çekilmesi sağlanmıştır. Böylelikle 2015 ve 2016 yıllarında kalıntılar sahasının hâlihazırının çıkarılması ve rölöve çalışmalarına yönelik olarak digital hava fotoğrafı çekilmesi şeklinde Konya Büyükşehir Belediyesi nin çok önemli katkıları olmuştur. Söz konusu desteklerin artırımı ve sürekliliği için de her türlü girişimlerde bulunulmaktadır. Zengibar Kalesi ndeki yüzey araştırmalarımız sırasında aynı zamanda konaklama alt yapısına yönelik çalışmalar da yapılmıştır. Verimli bir ekip çalışma için zaruri olan konaklama imkânları her yıl daha da iyileşmekte ve bu yönüyle de bölgesel anlamda önemli katkılar sağlanması yönünde adımlar atılmıştır. İlk yıllardan itibaren Hacılar Mahallesi nde kamuya ait mekânların iyileştirilmesi konusunda ilerlemeler sağlanmış ve 2015 yılı itibariyle de 20 kişilik bir ekibin konaklaması için mevcut kamu mekânları iyileştirme çalışmaları tamamlanmak üzeredir (Res. 18-21). Konaklama altyapısına yönelik olarak Vehbi Koç Vakfı tarafından cüz-i bir yardım da sağlanmıştır (Res. 22-24). Böylelikle ekip üyeleri arasında koordinasyon sorunu yaşanmamış, çalışılan bir günün etraflıca değerlendirilmesi adına son derece kayda değer ilerlemeler sağlanmıştır. Zengibar Kalesi ndeki araştırmalarımızın gerek daha ileri bilimsel çalışmalar ve gerekse de bölge turizmi ve ekonomisi için sürekliliği olan daha verimli sonuçlar doğurması adına çalışmalarımızı bir ileri aşamaya götürmek için 2016 yılından itibaren antik kentte kazı ve restorasyon çalışmalarının başlatılması yönünde hazırlıklar yapılmış ve ilgili makamlar nezdinde çalışmalar sürdürülmektedir. Kazı ve restorasyon çalışmaları bilimsel manada bir çok soruna ışık tutacağı gibi ülkemizin önemli bir değerini turizme 10 Doğanay 2010a: 40-41;Doğanay 2010b: 56-58;Doğanay 2011: 28-29;Doğanay 2011b: 50-51;Doğanay 2012: 56-58;Doğanay 2013a: 46-48;Doğanay 2014: 49-68. 11 Antik kente ulaşımı sağlayan yollarla ilgili Ancient Road Networks that Reach Central Anatolia and Mediterranean Coasts from Isaura (Zengibar Castle): First Determinations adını taşıyan bir başka çalışmamız yayın aşamasındadır.
152 THE STAGE ACHIEVED IN THE SURVEYS (2010-2015) OF ZENGIBAR CASTLE (ISAURA), PROJECT PROPOSAL FOR EXCAVATION AND RESTORATION ve ekonomiye kazandıracak, bölgede Bozkır merkezli nüfus hareketlerine sebep olacak, ekonomik canlanmaya katkı sağlayacak, aynı zamanda Zengibar Kalesi ndeki çalışmalara yerel ve ulusal katkıların artarak devam etmesini sağlayacaktır. Orta Torosların İç Anadolu ya bakan bir zirvesinde konumlanan Zengibar Kalesi gerek arkeoloji bilimi ve gerekse de bölge turizmi ve ekonomisi için kayda değer öneme sahiptir. Çünkü; 1-Zengibar Kalesi, Orta Anadolu nun Efes i sayılabilecek nitelikte özgün antik değerlere sahip ve Orta Anadolu ve Konya nın en büyük antik kentidir (Res. 25). 2-Zengibar Kalesi, yapımına başlanan Konya-Alanya yoluna oldukça yakındır. 3-Zengibar Kalesi, Konya nın tanıtımında önemli bir yere sahip olan Çatalhöyük e de oldukça yakın ve Çatalhöyük ten daha fazla görsel eserler barındırmaktadır. 4-Yeni açılan Bozkır-Antalya yolu, Zengibar Kalesi ne güney kıyılardan ulaşım açısından da büyük avantajlar sağlamaktadır. 5-Arkeoloji camiası tarafından Zengibar Kalesi ve yakın çevresi bilimsel açıdan son derece önemlidir. Ancak, Torosların bu kesimindeki arkeolojik çalışmaların zorluğu bilim insanları açısından bir dezavantaj olarak görülmektedir. Devam eden çalışmalarımızla bu ön yargı kırılmakta ve bölgeye ilginin her geçen gün giderek arttığını görmekteyiz. 6-Zengibar Kalesi, Konya nın güney doğusunda, Toros Dağlarının engebeli coğrafyasında yer almakta ve bölgenin bu kesimleri büyük veya küçük ölçekli sanayi tesislerinden ve iş olanaklarından yoksundur. Dolayısıyla, köyden kente en fazla göçün yaşandığı bu yörelerdeki her çeşit aktivitenin yöresel katma değerler sağlayacağı kuşkusuzdur. 7-Yaklaşık 40 yılı aşkın bir süredir Konya daki bir Üniversitemizde arkeoloji bölümü olmasına rağmen, Orta Anadolu nun en büyük antik kenti, turizm potansiyeli Çatalhöyük ten bile kat kat fazla olan Zengibar Kalesi ne ilgi gösterilmeyişin tek sebebi, yukarıda da ifade edildiği gibi, Torosların bu kesimindeki engebeli ve zor arazi şartlarıdır. Ayrıca, Zengibar Kalesi nin yer aldığı saha bir deniz kıyısı değildir. Böylelikle, hem bilimsel manada, hem de turizm açısından şimdiye kadar ihmal edilmiştir. 6 yıldır Kültür ve Turizm Bakanlığı izniyle zor şartlar altında, kıt imkânlarla burada yürüttüğümüz
ZENGİBAR KALESİ (İSAURA) YÜZEY ARAŞTIRMALARININ (2010-2015) GELDİĞİ AŞAMA, KAZI VE RESTORASYON PROJE ÖNERİSİ 153 başarılı çalışmalar, Zengibar Kalesi nin Konya turizmine ve ekonomisine kazandırılması yönündeki çabamızın bir göstergesi niteliğindedir. 8-Zengibar Kalesi nde devam eden kaçak kazılar buradaki arkeolojik çalışmalar sayesinde büyük oranda azalmış, bu yönde çevre yerleşmelerde yapılan seminer çalışmaları sayesinde yöre halkında eski eser koruma bilinci de oluşturulmuştur. 9-Zengibar Kalesi yüzey araştırmalarımız sırasında konaklama ve çalışma fiziki altyapısına yönelik de önemli mesafeler kaydedilmiştir. Bunun yanı sıra çalışmaların her aşamasına yönelik olarak Konya Büyükşehir Belediyesi, Bozkır Belediyesi, Bozkır Kaymakamlığı ve bazı özel kurum ve kuruluşların önemli katkıları sağlanmış ve bu katkılar her geçen yıl artarak devam etmektedir. Böylelikle sağlanan fiziki alt yapı faaliyetleri Zengibar Kalesi nde çalışmaları daha ileri aşamalara taşımak için önemli bir adım olmuştur. 10-Başkanlığımda yürütülen Zengibar Kalesi yüzey araştırmaları arkeoloji bilimi açısından da bazı yararlar sağlamıştır. Öyle ki master ve doktora çalışmalarımız başta olmak üzere akademik kariyerimizdeki bütün yayın çalışmaları Bozkır ve Zengibar Kalesi başta olmak üzere İsauria Bölgesi nin geneliyle ilgilidir. Bir bölümü de Hacılar Mahallesi ne getirilen kütüphanemizdeki kitapların da önemli bir miktarı sözü edilen bu bölgenin arkeolojisi ile ilgilidir. Dolayısıyla Zengibar Kalesi ndeki bilimsel arkeolojik çalışmalar için de 20 yılı aşkın bir tecrübeye ve bilimsel altyapıya sahibiz. Ayrıca yüzey araştırmalarında belirlenen çalışma konuları derinlemesine incelenebilsin diye arkeolojik malzemeler özellikle doktora çalışması düzeyinde değerlendirilmektedir. Ekibimizde yer alan doktora öğrencilerinin Zengibar Kalesi ndeki arkeolojik kalıntılarla ilgili bitirmek üzere oldukları Doktora tez çalışmaları bilimsel açıdan araştırmalarımızın geleceği için büyük önem arz etmektedir. Yukarıda kısaca sözü edilen özelliklerin ve kazanımların Zengibar Kalesi ndeki daha ileri arkeolojik çalışmalar için makul ve yeterli düzeyde olduğunu düşünüyoruz. Anadolu üzerindeki birçok antik kent Zengibar Kalesi kadar öneme haiz değil ve daha ileri arkeolojik çalışmalara böylesine hazır değildir. Dolayısıyla 2016 yılı itibariyle planlanan çalışmaların arkeoloji bilimine, Bozkır turizmi ve ekonomisine önemli kazanımlar sağlayacağı şüphesizdir. Bu düşüncelerle 2016 yılında ve devam eden 2-3 yıl
154 THE STAGE ACHIEVED IN THE SURVEYS (2010-2015) OF ZENGIBAR CASTLE (ISAURA), PROJECT PROPOSAL FOR EXCAVATION AND RESTORATION içerisinde muhtemel kazı ve restorasyon çalışmaları kapsamında aşağıdaki iş ve işlemlerin Zengibar Kalesi nde sürdürülmesi planlanmaktadır. Bunlar; 1-Mevcut konaklama mekânlarının iyileştirilmesi: Yüzey araştırmaları sırasında Hacılar Mahallesi nde geçici olarak kullanılan atıl durumdaki mekânların ileride ihtiyaç olabileceği düşüncesiyle onarılması planlanmıştır. Söz konusu 7 mekânın 3 ü Bozkır Belediyesi mülkiyetindedir. Hem Bozkır Belediyesi ne hem de diğer kurumlara ait mekânların tamamının iyileştirilmesi hususunda Bozkır Belediyesi nin çalışmaları uzun süredir devam etmektedir Kolay ulaşım olanakları, yakınlığı ve fiziki altyapı imkânları sebebiyle Zengibar Kalesi çalışmaları için Hacılar Mahallesi çalışmaların istasyonu olarak seçilmiştir. Bu avantajlı durum 6 yıldır sürdürülen yüzey araştırmaları için de büyük yararlar sağlamıştır. 2-Kazı evi, depo ve karşılama birimlerinin yapılması işi: Kazı evi için öncelikle antik kentin yakınında, sit alanı dışındaki 258-1 ve 258-2 parseller (258-1: 101.681 metrekare, 258-2: 114.672 metrekare) ile bu parsellerin güneyinde kalan tescil harici bölgedeki kamu arazisini (yaklaşık 15 hektar) ya da Hacılar mezarlığı bitişiğinde 387 ada 2 parselde Konya Büyükşehir Belediyesi ne ait 60806 metrekarelik büyük bir alanı öneriyoruz (Res. 26). Bu konuda özellikle sahanın, kazı evi, depo ve diğer birimlerin koruma tedbirleri en ince detayına kadar düşünülecektir. 3-Kazı evi, depo ve diğer birimlerin tefrişatı: Sözü edilen mekânların kullanılabilir hale gelmesi için asgari düzeyde kullanım malzemelerinin temini sağlanacaktır. 4-Ulaşım imkânlarının iyileştirilmesi: Bu kapsamdaki çalışmalarla, Hacılar Mahallesi üzerinden antik kente ulaşan stabilize yolun (Res. 27) genişletilmesi ve iyileştirilmesi, antik kente kazı, araştırma ve restorasyon işlemleri ve her türlü lojistik çalışmalar esnasında ulaşım hizmetlerinde kullanılmak üzere arazi şartlarına uygun araçların temini sağlanacaktır. 5-Arazide kullanılacak alet, teçhizat ve cihazların temini: Her türlü arazi çalışmalarında kullanılmak üzere modern ve teknolojik cihazların temini sağlanacaktır. 6-Temizlik çalışmalarının yapılması: 3. derece arkeolojik sit sınırlarının biraz dışına çıkan hâlihazır alanının (Harita 1) tamamında (toplam 265 hektar) sürdürülecek rölöve çalışmaları için öncelikle temizlik çalışmaları yapılması planlanmaktadır. Rölöve
ZENGİBAR KALESİ (İSAURA) YÜZEY ARAŞTIRMALARININ (2010-2015) GELDİĞİ AŞAMA, KAZI VE RESTORASYON PROJE ÖNERİSİ 155 işinin tek seferde ve hatasız olarak yapılabilmesi için alanın temizliği gerekmektedir. Hata payı düşük bir rölöve antik kentin kazı öncesi durumunu belgelemenin sağlıklı bir yolu olacaktır. Alan temizliği yapılacak sahalar olarak Konya Büyükşehir Belediyesi tarafından yaptırılan hâlihazırın kapsadığı alan öngörülmektedir. 265 hektarlık bir alanın çalı ve odunsu bitkilerden arındırılması için gerekli çalışmaların yapılması planlanmaktadır. 7-Rölöve çalışmalarının yapılması: Rölöve çalışmalarının temizlik çalışmalarından hemen sonra yapılması düşünülmektedir. Bu işlemler için drone uçuşları yapılması ve drone verileriyle antik kentin planlarının ve yapıların rölövelerinin çıkarılması planlanmaktadır. Temizlik sonrası bu işlemlerin önemli bir kısmını ofis çalışmaları oluşturmaktadır. Ofis çalışmalarıyla rölöve verileri hâlihazıra işlenecek, böylece antik kentin topoğrafyası ile birlikte bugünkü durumuna tek bir pafta üzerinde bütüncül olarak bakabileğiz. Kazı öncesi önemli bir belgeleme çalışması da böylelikle tamamlanmış olacaktır. 8-Restorasyon çalışmaları için gerekli makine ve teçhizatların sağlanması: Antik kentte ayağa kaldırılabilecek yapıların kazısı tamamlandıktan sonra yapıların projeleri hazırlanacak ve bu yapılar restore edilerek ayağa kaldırılacaktır. Bütün bu işlemler için gerekli olan makine ve teçhizatlar sağlanacaktır. 9-Jeofizik çalışmaların yapılması: Jeofizik çalışmalar kazı öncesi toprakaltı veriler konusunda ipuçları sağladığından işgücü ve zaman yönünden büyük tasarruf olacaktır. Jeofizik çalışmalar ayrıca hedef odaklı çalışmaların da önünü açmaktadır. Dolayısıyla gereken noktalarda kazı öncesi toprakaltı duruma ilişkin alanın özelliğine göre kullanılacak tekniklerle saha taraması yapılması planlanmıştır. Antik kentin büyük bir kısmı kayalık alanlardan oluştuğu için jeofizik çalışma yapılabilecek alan da sınırlıdır. 265 hektarlık alanın tahminen 30 hektarlık bölümünde (Res. 28) bu çalışmaların yapılması öngörülmektedir. Çalışma verilerinin, rölöve verilerinin de işli olduğu bir pafta üzerine yerleştirilmesi ofis çalışmalarıyla yapılacaktır. Böylelikle üretilen temel bir pafta üzerinde antik kentin topoğrafyasına ilişkin arazi verileri, kentin kazı öncesi kalıntıları ve toprakaltı verileri hep birlikte görülebilecektir. 10-Karolajlı yoğun (intensive) yüzey araştırmaları yapılması: Rölöve ve jeofizik çalışmaları verilerinin de işli olduğu hâlihazırın 5.00x5.00 m ölçülerinde küçük
156 THE STAGE ACHIEVED IN THE SURVEYS (2010-2015) OF ZENGIBAR CASTLE (ISAURA), PROJECT PROPOSAL FOR EXCAVATION AND RESTORATION karolajlara ve 50.00x50.00 m ölçülerinde büyük karolajlara bölünmesi ve numaralandırılan bu karolajlarda tek tek detaylı yüzey araştırması yapılması planlanmaktadır. Her karolajın verisi uzman bir ofis çalışanı tarafından hâlihazır paftası üzerine sürekli olarak işlenecektir. 11-Sayısal verilerin hâlihazıra işlenmesi ve çeşitli paftaların üretilmesi: Alanda yapılacak her türlü alımların uzman ekiplerle yürütülecek ofis çalışmalarıyla somut hale gelmesi sağlanacaktır. Drone çekimleriyle sağlanan rölövede kullanılabilecek verilerin, gereken noktalarda GPS ile yapılan alımların ve jeofizik tarama verileri gibi araziden her çalışma sezonunda modern yöntemlerle sağlanan her çeşit sayısal verilerin farklı ölçekteki paftalara işlenmesi bu konularda yetkin kişiler tarafından yapılacak ofis çalışmalarıyla mümkün olabilecektir. Böylelikle istenen alanın verilerini ya da tüm alana ilişkin farklı farklı verilerin izlenebileceği paftalar üretilmesi planlanmaktadır. Üretilen paftalar her çalışma sezonu verilerinin işlenmesiyle giderek zenginleşecektir. 12-Çevre düzenleme projesinin hazırlanması: Bu çalışmalar kapsamında antik kentin belli bir güzergâh dâhilinde gezilebilmesi ve kalıntıların ziyaretçiler tarafından kolaylıkla algılanabilmesi için çalışmalar yapılacaktır. Ayrıca ziyaretçilerin her türlü ihtiyacına yönelik düzenlemelerin yapılması planlanmaktadır. Bu kapsamdaki çalışmaların yaklaşık 200 hektarlık bir alanda yapılması öngörülmektedir. 13-Antik kent tanıtım rehberi hazırlanması: Zengibar Kalesi nde büyük oranda korunan yapılar ile temel seviyesinde korunan yapılar ve alanın tamamına yönelik olarak bir kent rehberi hazırlanacaktır. Çok sayıda renkli görsel malzeme, plan ve çizimlerle de desteklenecek olan rehber kitapçık ziyaretçiler için büyük kolaylıklar sağlayacaktır. Bu kent rehberlerinin ve her türlü tanıtım materyallarinin turizm acentelerine, eğitim kurumlarına ve resmi kurumlara da dağıtımı yapılması düşünülmektedir. 14-Web sayfası tasarımı yapılması: Tanıtım amaçlı olarak her zaman güncellenen ve yapılmakta olan çalışmaları içeren ayrıntılı bir web sayfası alımıyla sosyal medyada antik kentin tanıtımına katkı sağlanması planlanmaktadır. Söz konusu web sayfasının görsel malzeme ve video yayınlarına uygun hacimde olmasına dikkat edilecektir. Bu web sayfası üzerinden araştırma, kazı ve restorasyon ekibinin de organizasyonu yapılabilecektir. Dolayısıyla tek bir sosyal iletişim ağı üzerinden her türlü yayım ve organizasyon işlerinin yürütülmesi planlanmaktadır.
ZENGİBAR KALESİ (İSAURA) YÜZEY ARAŞTIRMALARININ (2010-2015) GELDİĞİ AŞAMA, KAZI VE RESTORASYON PROJE ÖNERİSİ 157 15-Çalışmalar için uzman ekip yetiştirilmesi: Taşıt kullanımı için şoför, vinç kullanımı için operatör yetiştirilmesine kadar arazi ve ofis çalışmalarında uzman personel yetiştirilmesi yoluna gidilecektir. Bu konuda özellikle yerel iş gücünün kullanımı sağlanacaktır. Arazide kullanılacak dronelerin, GPS, Total Station, Laser Scanner ve jeoradar gibi teknolojik cihazların yanında bu cihazlar yoluyla sağlanan arazi verilerinin bilgisayar ortamında işlenmesine yönelik olarak ofis programları, AutoCAD, NetCAD, Photoshop gibi programları etkin kullanabilecek personel yetiştirilmesi planlanmaktadır. Ayrıca restorasyon çalışmalarında değerlendirmek üzere bölgesel ustaların yetiştirilmesi düşünülmektedir. 16-Hadrianus Zafer Anıtı nın kazısının yapılması, rölövesinin, restitüsyon ve restorasyon projesinin hazırlanması: Zengibar Kalesi nde üç örneğini gördüğümüz zafer anıtları Roma mimarisine özgü bir yapı tipidir. Anadolu daki sayıları oldukça azdır. Nadir bulunan bu yapı tipinin üç tanesi Zengibar Kalesi antik kentindedir. Kentte, Roma ya en görkemli çağını yaşatan meşhur imparator Hadrianus (M.S. 117-138) anısına yapılan Zafer Takı ise bugün herkes tarafından bilinen, kentin en gözde yapısıdır (Res. 29-31). Söz konusu yapı büyük oranda korunmuş, yıkılan üst bölümlerine ait yapı taşları ise hemen yapının altında kısmen hasar görmüş olarak durmaktadır. Dolayısıyla Zengibar Kalesi nde ayağa kaldırılması ve görsel olarak sunumu en uygun yapı Hadrianus Zafer Anıtı dır. Yapı çevresinde 25x25 m ölçülerindeki bir alanda kazı ve temizlik çalışmalarıyla ortaya çıkacak yapı taşlarının numaralandırılması düşünülmekte, sonrasında ise ortaya çıkan kalıntıların rölövesinin alınması, buna göre restitüsyon ve restorasyon projelerinin hazırlanması sağlanacaktır. Proje onaylarından sonra ise uygulama aşamasına geçilmesi planlanmaktadır. 17-Güvenlik tedbirlerinin alınması: Özellikle kaçak kazılarla ortaya çıkan tahribatların önüne geçmek için 265 hektarlık bir alanı 24 saat esasına göre korumak için en az 2 bekçinin görevlendirilmesi yoluna gidilecektir. Bunun için ilk olarak bekçi öncesi tahribat durumunu belgelemek ve bekçi sonrası durumu da net olarak görebilmek için detaylı bir tahribat ön tespiti çalışmaları yapılması düşünülmektedir. Güvenlik tedbirlerine yönelik teknolojik sistemlerin de kurulması yönünde çalışmalar yapılacaktır. Sahada alınacak her türlü güvenlik tedbirleri kazı sonrası alanın korunması ve yapılan çalışmaların amacına ulaşması hususunda hayati önem taşımaktadır.
158 THE STAGE ACHIEVED IN THE SURVEYS (2010-2015) OF ZENGIBAR CASTLE (ISAURA), PROJECT PROPOSAL FOR EXCAVATION AND RESTORATION Zengibar Kalesi nde 2016 yılı ve sonrasındaki 2-3 yıl içinde düşünülen çalışmalar antik kentte daha sonraki yıllarda sürdürülecek her çeşit araştırmaların temel alt yapısını oluşturması üzerine planlanmıştır. Söz konusu çalışmalardan sonra ise artık yeni bir plan kapsamında kısa ve uzun vadeli arkeolojik çalışmaların planlaması yapılacak, bütün bu iş ve işlemler ilgili kurumlarla koordineli olarak yürütülecektir. Çalışmaların her aşamasının kontrollü olarak sürdürülmesi, olası aksaklıkların ilgili mercilerle kısa sürede çözümü noktasında A ve B planlarının da her zaman göz önünde bulundurulması planlanmıştır. Böylelikle Zengibar Kalesi arkeolojik çalışmalarının, ülkemizde uzun süredir devam eden ve bölgesel katma değere sahip arkeoloji projeleri arasında yer alabileceğini düşünüyoruz.
ZENGİBAR KALESİ (İSAURA) YÜZEY ARAŞTIRMALARININ (2010-2015) GELDİĞİ AŞAMA, KAZI VE RESTORASYON PROJE ÖNERİSİ 159 KAYNAKÇA Bahar 1991: Bahar, H., İsauria Bölgesi Tarihi (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Konya, 1991. Doğanay 2003: Doğanay, O.-Korkmaz, Z., Antik Dönem Germanikopolis (Ermenek) Araştırmaları ve Ermenek Adının Kökeni, İpek Yolu Konya Kitabı VI, Özel Sayı, 19-27, Konya, 2003. Doğanay 2005: Doğanay, O., Ermenek ve Yakın Çevresindeki Antik Yerleşim Birimleri, Konya, 2005. Doğanay 2008: Doğanay, O., Antik ve Modern Kaynaklara Göre Toroslar ın Savaşçı Kavmi Homonadların Yaşadığı Coğrafya, Arkeoloji ve Sanat Dergisi, Sayı: 128, 70-96, İstanbul, 2008. Doğanay 2009: 2009. Doğanay 2009a: 2009. Doğanay, O., Craftsmen Who Worked in Isauria Region, XI/2007, 90-97, London, Doğanay, O., Isauria Bölgesi Kaya Mezarları ve Ölü Gömme Gelenekleri, Konya, Doğanay 2010: Doğanay, O., Isauria Bölgesi Ölü Gömme Adetlerine Genel Bir Bakış, Arkeoloji ve Sanat Dergisi, Sayı: 133, 39-57, İstanbul, 2010. Doğanay 2010a: Doğanay, O., Bozkır Zengibar Kalesi Arkeolojik Yüzey Araştırması, Elit Bozkır, Sayı: 1, 40-41, Konya, 2010. Doğanay 2010b: Doğanay, O., Bozkır Zengibar Kalesi İlk Yıl (2010) Çalışmaları ve Ulaşılan Sonuçlar, Elit Bozkır, Sayı: 2, 56-58, Konya, 2010. Doğanay 2011: Doğanay, O., Zengibar Kalesi nin Keşif Öyküsü ve İngiliz Jeolog William J. Hamilton un Anılarında Bozkır-I, Elit Bozkır, Sayı: 3, 28-29, Konya, 2011. Doğanay 2011a: Doğanay, O., Zengibar Kalesi (Bozkır/Konya) 2010 Yılı Yüzey Araştırması, AST 29-3, 403-422, Ankara, 2011. Doğanay 2011b: Doğanay, O., Zengibar Kalesi 2011 Yılı Çalışmaları, Elit Bozkır, Sayı: 4, 50-51, Konya, 2011. Doğanay 2012: Doğanay, O., Zengibar Kalesi nin Keşif Öyküsü ve İngiliz Jeolog William J. Hamilton un Anılarında Bozkır, Elit Bozkır-II, Sayı: 5, 56-58, Konya, 2012. Doğanay 2012a: Doğanay, O., Zengibar Kalesi (Bozkır/Konya) 2011 Yılı Yüzey Araştırmaları, AST 30, 97-104, Ankara, 2012. Doğanay 2013: Doğanay, O., Isauria Bölgesi nde Tanrılar ve Kültler, Prof. Dr. Ahmet A. Tırpan Armağanı, s. 199-218, İstanbul, 2013. Doğanay 2013a: Doğanay, O., Zengibar Kalesi nin Keşif Öyküsü ve İngiliz Jeolog William J. Hamilton un Anılarında Bozkır-III, Elit Bozkır-III, Sayı: 6, 46-48, Konya, 2013. Doğanay 2014: Doğanay, O., War Instruments in Fortification Structures of Zengibar Castle (Isaura), Anados Studies of The Ancient World 11/2011, 49-68, Trnava, 2014.
160 THE STAGE ACHIEVED IN THE SURVEYS (2010-2015) OF ZENGIBAR CASTLE (ISAURA), PROJECT PROPOSAL FOR EXCAVATION AND RESTORATION Doğanay-Duman 2013:Doğanay, O.-Duman, B., Isauria Bölgesi nden Bir Grup Seramik: Adiller Dipsizin Mağarası, Sümer Atasoy Armağanı, (Ed. Ş. Dönmez), 83-94, 2013. Doğanay-Köker 2011 :Doğanay, O.-Köker, E., Germanikopolis (Ermenek) Nekropolü ve Distyl in Antis Cephe Planlı Bir Kaya Mezarı, Sosyal Bilimler Araştırma Dergisi, Sayı: 17, 39-56, Diyarbakır, 2011. Doğanay-Köker 2013: Doğanay, O.,-Köker, E., Zengibar Kalesi (Bozkır/Konya) 2012 Yılı Yüzey Araştırmaları, AST 31, 207-213, Ankara, 2013. Doğanay-Karauğuz 2004: Karauğuz G.,-Doğanay, O., İ.Ö. II. Binden Bizans Dönemine Kadar Orta Anadolu nun Güneyinden Akdeniz Kıyılarına Uzanan Yolağı Üzerine Düşünceler, Olba X, 1-44, Mersin, 2004. Doğanay-Karauğuz-Kunt 2005 : Doğanay, O.-Karauğuz, G.-Kunt, H.İ., Isauria Bölgesi nde Bir Kale Kent: Pharax (Fariske), Konya, 2005. Doğanay- Karauğuz 2008: Doğanay, O.-Karauğuz, G., Stepped Rock Monuments of Isauria Region, Arkeoloji ve Sanat Dergisi, Sayı: 127, 45-69, İstanbul, 2008. Doğanay-İnce-Hüseyinca- Bilim-Özşen 2010: Doğanay, O-İnce, İ.-Hüseyinca, M.Y.-Bilim, N.-Özşen, H., A Geological View of the Isauria Rock Tombs, Journal of Applied Science Vol. 3, Issue 2, 295-302, USA, 2010. Hamilton 1842: Hamilton, W.J., Researches in Asia Minor, Pontus and Armenia; with some Account of their Antiquities and Geology, Vol. II, London 1842. Jüthner-Knoll-Patsch- Swoboda 1903: Jüthner, J.-Knoll, F.-Patsch, K.-Swoboda, H., Vorläufiger Bericht über eine Archäologische Expedition nach Kleinasien, Prag, 1903, s. 42-49. Scarborough 1995: Scarborough, Y.E., 1994 İsauria Yüzey Araştırması, AST XIII-1, 339-355, 1995. Sterret 1888: Sterret, J.R.S., The Wolfe Expedition to Asia Minor III, Boston, 1888. Swoboda-Keil- Knoll 1935: Swoboda, H.-Keil, J.-Knoll, F., Denkmäler aus Lykaonien, Pamphylien und Isaurien, Wien, 1935, s. 70-142. Temizsoy-Uysal- Mertek 1984: Temizsoy, İ.- Uysal, M.V.-Mertek, K., Zengibar Kalesi-Isaura, Karaman Müzesi Yıllığı, Sayı: 2, 1984, s. 5-31. Verzone 1959: Verzone, P., Citta Ellenistiche e Romane Dell Asia Minore Isaura Vetus (Palaea Isaura), Palladio Rivista di Storia Dell Architettura I-II, Nuova Serie-Anno IX, Gennaio Giugno, 1959, 1-18. Yılmaz 2005 :Yılmaz, M., Bozkır Çevresinin (Hadim-Ahırlı-Yalıhüyük) Antik Tarihi ve Eserleri, ISAURIA, Konya, 2005.
ZENGİBAR KALESİ (İSAURA) YÜZEY ARAŞTIRMALARININ (2010-2015) GELDİĞİ AŞAMA, KAZI VE RESTORASYON PROJE ÖNERİSİ 161 Res. 1-Pharax (Fariske-Göktepe) Nekropolü, Sarıveliler İlçesi Göktepe Kasabası yakınları Res. 2-Zenonopolis (İnzabol-B. Karapınar) Aziz Sokrates Kilisesi, Başyayla civarı
162 THE STAGE ACHIEVED IN THE SURVEYS (2010-2015) OF ZENGIBAR CASTLE (ISAURA), PROJECT PROPOSAL FOR EXCAVATION AND RESTORATION Res. 3-Olosada (Avşar), Taşkent civarı Res. 4-Bozkır İlçesi, genel görünüm
ZENGİBAR KALESİ (İSAURA) YÜZEY ARAŞTIRMALARININ (2010-2015) GELDİĞİ AŞAMA, KAZI VE RESTORASYON PROJE ÖNERİSİ 163 Res. 5-W.J. Hamilton un Anadolu seyahatine dair kitabı, 1842 yılı basımlı Res. 6- E.J. Davis in Anadolu seyahatine dair kitabı, 1879 yılı basımlı
164 THE STAGE ACHIEVED IN THE SURVEYS (2010-2015) OF ZENGIBAR CASTLE (ISAURA), PROJECT PROPOSAL FOR EXCAVATION AND RESTORATION Res. 7- J. Jüthner ve ekibinin çalışmaları, ön rapor Res. 8- J. Jüthner in ekibinin çalışmaları, sonuç raporu
ZENGİBAR KALESİ (İSAURA) YÜZEY ARAŞTIRMALARININ (2010-2015) GELDİĞİ AŞAMA, KAZI VE RESTORASYON PROJE ÖNERİSİ 165 Res. 9-Prof. Dr. Hasan Bahar ın İsauria Bölgesi Tarihi konulu Doktora Tezi Res. 10-Yrd. Doç. Dr. Mustafa Yılmaz ın Lisan üstü tezlerini birleştirdiği İsauria arkeolojisi kitabı
166 THE STAGE ACHIEVED IN THE SURVEYS (2010-2015) OF ZENGIBAR CASTLE (ISAURA), PROJECT PROPOSAL FOR EXCAVATION AND RESTORATION Res. 11-İsauria Bölgesi kaya mezarları ve ölü gömme geleneklerini konu alan Doktora çalışmamız
ZENGİBAR KALESİ (İSAURA) YÜZEY ARAŞTIRMALARININ (2010-2015) GELDİĞİ AŞAMA, KAZI VE RESTORASYON PROJE ÖNERİSİ 167 Res. 12-Zengibar Kalesi ilk yıl (2010) çalışmalarından bir görünüm Res. 13-Zengibar Kalesi 2015 yılı çalışmaları
168 THE STAGE ACHIEVED IN THE SURVEYS (2010-2015) OF ZENGIBAR CASTLE (ISAURA), PROJECT PROPOSAL FOR EXCAVATION AND RESTORATION Res. 14-2014 yılı temizlik çalışmaları Harita 1-Zengibar Kalesi hâlihazır plan
ZENGİBAR KALESİ (İSAURA) YÜZEY ARAŞTIRMALARININ (2010-2015) GELDİĞİ AŞAMA, KAZI VE RESTORASYON PROJE ÖNERİSİ 169 Res. 15-Zengibar Kalesi sayısal drone görüntüsü ve sit sınırları
170 THE STAGE ACHIEVED IN THE SURVEYS (2010-2015) OF ZENGIBAR CASTLE (ISAURA), PROJECT PROPOSAL FOR EXCAVATION AND RESTORATION Res. 16-Zengibar Kalesi, kalıntılar sahası Res. 17-Hacılar Mahallesi İlkokulu öğrencileriyle Zengibar Kalesi bilgilendirme semineri sonrası
ZENGİBAR KALESİ (İSAURA) YÜZEY ARAŞTIRMALARININ (2010-2015) GELDİĞİ AŞAMA, KAZI VE RESTORASYON PROJE ÖNERİSİ 171 Res. 18-Hacılar Mahallesi konaklama mekânı 1 Res. 19-Hacılar Mahallesi konaklama mekânı 2
172 THE STAGE ACHIEVED IN THE SURVEYS (2010-2015) OF ZENGIBAR CASTLE (ISAURA), PROJECT PROPOSAL FOR EXCAVATION AND RESTORATION Res. 20-Hacılar Mahallesi konaklama mekânı -3 Res. 21-Hacılar Mahallesi konaklama mekânı 4
ZENGİBAR KALESİ (İSAURA) YÜZEY ARAŞTIRMALARININ (2010-2015) GELDİĞİ AŞAMA, KAZI VE RESTORASYON PROJE ÖNERİSİ 173 Res. 22-Vehbi Koç Vakfı tarafından sağlanan konaklama mekânı 3 konteyner Res. 23-Çalışma Ofisi ve kütüphane
174 THE STAGE ACHIEVED IN THE SURVEYS (2010-2015) OF ZENGIBAR CASTLE (ISAURA), PROJECT PROPOSAL FOR EXCAVATION AND RESTORATION Res. 24-Mutfak olarak kullanılan mekân Res. 25-Zengibar Kalesi, Googleearth görüntüsü
ZENGİBAR KALESİ (İSAURA) YÜZEY ARAŞTIRMALARININ (2010-2015) GELDİĞİ AŞAMA, KAZI VE RESTORASYON PROJE ÖNERİSİ 175 Res. 26-Hacılar Mahallesi ndeki kamu arazilerinin bir bölümü Res. 27-Zengibar Kalesi yakınlarındaki tescil dışı kamu arazilerinin bir kısmı
176 THE STAGE ACHIEVED IN THE SURVEYS (2010-2015) OF ZENGIBAR CASTLE (ISAURA), PROJECT PROPOSAL FOR EXCAVATION AND RESTORATION Res. 28-Jeofizik tarama için düşünülen alanlar
ZENGİBAR KALESİ (İSAURA) YÜZEY ARAŞTIRMALARININ (2010-2015) GELDİĞİ AŞAMA, KAZI VE RESTORASYON PROJE ÖNERİSİ 177 Res. 29-Hadrianus Zafer Anıtı, ön Res. 30-Hadrianus Zafer Anıtı, arka
178 THE STAGE ACHIEVED IN THE SURVEYS (2010-2015) OF ZENGIBAR CASTLE (ISAURA), PROJECT PROPOSAL FOR EXCAVATION AND RESTORATION Res. 31-Hadrianus Zafer Anıtı, restitüsyon önerisi (Swoboda 1935 ten)