Bu kitapta neler var? Her bölümün başında kısa, pratik bilgilerle konuyu kavramanızı hedefleyen >> Haydi Öğrenelim Yol gösteren, öğretici >> Çözümlü Sorular Eğlenerek çözeceğiniz pekiştirici etkinlikler >> Antrenman Zamanı Kazanım odaklı >> Konu Kavrama Testleri ŞİMDİ FEN BİLİMLERİ DÜNYASINA KAPAK AÇMA ZAMANI Bilgilerinizi derinlemesine sorgulayan >> Ünite Tarama Testleri Okul sınavlarına yardımcı >> Yazılıya Hazırlık Soruları Yeni sisteme uygun yeni tarz sorular >> Artıbir Sınav Özel AD, SOYAD: OKUL: SINIF: NUMARA:
FEN BİLİMLERİ DÜNYAM - 7 Yayını Hazırlayan Baskı Karatay/KONYA Tel: 0.332 342 32 20 Ağustos 2018 10418 ISBN 978-605-79830-2-2 1ARTIBİR YAYINLARI Büsan Sanayi 10638 Sk. KTM İş Merkezi No: 14 Karatay / KONYA Tel: 0332 342 65 64 Gsm: 0532 546 12 86 Bu k yayın hakları; 1ARTIBİR YAYINLARI r. K k ö u, ya ve yazarının y r k, mek k, fot ya da başk şek çoğaltılması, yayımlanması ve dağıtılması yasaktır.
İSTİKLAL MARŞI Korkma, sönmez bu şafaklarda yüzen al sancak; Sönmeden yurdumun üstünde tüten en son ocak. O benim milletimin yıldızıdır, parlayacak; O benimdir, o benim milletimindir ancak. Bastığın yerleri toprak diyerek geçme, tanı: Düşün altındaki binlerce kefensiz yatanı. Sen şehit oğlusun, incitme, yazıktır, atanı: Verme, dünyaları alsan da bu cennet vatanı. Çatma, kurban olayım, çehreni ey nazlı hilâl! Kahraman ırkıma bir gül! Ne bu şiddet, bu celâl? Sana olmaz dökülen kanlarımız sonra helâl. Hakkıdır Hakk a tapan milletimin istiklâl. Kim bu cennet vatanın uğruna olmaz ki feda? Şüheda fışkıracak toprağı sıksan, şüheda! Cânı, cânânı, bütün varımı alsın da Huda, Etmesin tek vatanımdan beni dünyada cüda. Ben ezelden beridir hür yaşadım, hür yaşarım. Hangi çılgın bana zincir vuracakmış? Şaşarım! Kükremiş sel gibiyim, bendimi çiğner, aşarım. Yırtarım dağları, enginlere sığmam, taşarım. Ruhumun senden İlâhî, şudur ancak emeli: Değmesin mabedimin göğsüne nâmahrem eli. Bu ezanlar -ki şehadetleri dinin temeli- Ebedî yurdumun üstünde benim inlemeli. Garbın âfâkını sarmışsa çelik zırhlı duvar, Benim iman dolu göğsüm gibi serhaddim var. Ulusun, korkma! Nasıl böyle bir imanı boğar, Medeniyyet dediğin tek dişi kalmış canavar? O zaman vecd ile bin secde eder -varsa- taşım, Her cerîhamdan İlâhî, boşanıp kanlı yaşım, Fışkırır ruh-ı mücerret gibi yerden na şım; O zaman yükselerek arşa değer belki başım. Arkadaş, yurduma alçakları uğratma sakın; Siper et gövdeni, dursun bu hayâsızca akın. Doğacaktır sana va dettiği günler Hakk ın; Kim bilir, belki yarın, belki yarından da yakın Dalgalan sen de şafaklar gibi ey şanlı hilâl! Olsun artık dökülen kanlarımın hepsi helâl. Ebediyyen sana yok, ırkıma yok izmihlâl; Hakkıdır hür yaşamış bayrağımın hürriyyet; Hakkıdır Hakk a tapan milletimin istiklâl! Mehmet Âkif ERSOY
ÖNSÖZ Sevgili Öğrenciler, Bu kitap, tecrübeli yazarlarımız tarafından özverili bir şekilde yazılmış, özgün bir dizgi/tasarım ile yayına hazırlanmıştır. Kitap hazırlanırken Milli Eğitim Bakanlığı tarafından en son belirlenen Fen Bilimleri müfredat kazanımları dikkate alınmıştır. Kitapta, konuya ait önemli noktaların vurgulandığı kısa bir konu anlatımının yanı sıra, her biri kazanım odaklı pek çok etkinlikle karşılaşacaksınız. Ayrıca zengin test soruları ile test yeteneğinizi geliştirebileceksiniz. Özellikle bursluluk ve özel okul sınavlarına yönelik hazırladığımız artıbir özel testleriyle, sınavlara daha iyi hazırlanabileceksiniz. Elbette ki okul başarınızda önemli bir pay sahibi olan yazılılarınızı da unutmadık. Yıl içinde gireceğiniz her bir yazılı için birer adet yazılı örneğini sizler için kitabımızın içine yerleştirdik. Elinizdeki kitapta yer alan her bir ünitede aşağıdaki bölümler bulunmaktadır. Hadi Öğrenelim: Konunun ana hatlarının kısaca anlatıldığı, konu ile ilgili bir sorunun çözümü ile birlikte verildiği bölümdür. Antrenman Zamanı: Kazanımların kavranması ve konunun daha iyi anlaşılması için farklı etkinlik örneklerinin bulunduğu bölümlerdir. Konu Kavrama Testi: Her bölümden sonra, konuyu kavratmayı ve pekiştirmeyi hedefleyen, kazanım odaklı, çoktan seçmeli soruların olduğu bölümdür. Ünite Tarama Testi: Her ünitenin sonunda, konuları bir bütün olarak ele alan, konu kavrama testlerinden daha kapsamlı, çoktan seçmeli soruların olduğu bölümdür. Artıbir Özel: Milli Eğitim Bakanlığı nın son dönemde yayınladığı örnek sorulardan faydalanılarak hazırlanan; yorumlama, karşılaştırma, sonuca varma, tablo ve grafik okuma gibi becerileri ölçmeyi ön plana çıkartan yayınımıza özel bölümdür. Yazılıya Hazırlık Soruları: Okuldaki yazılı sınavlarında başarınızı artırmayı hedefleyen, bu sınavlarda çıkabilecek sorulara benzer soruların olduğu bölümdür. Her bir aşaması ile sizlere artı bir değer katmayı hedefleyen kitabımızı tamamladığınızda başarılı olacağınızı umuyoruz. Öğrenim için ayırdığınız zamanların kalıcı ve eğlenceli olması temennisiyle... Fen Bilimleri Yayın Kurulu
İÇİNDEKİLER 1. ÜNİTE: GÜNEŞ SİSTEMİ ve ÖTESİ... 9 1. BÖLÜM: UZAY ARAŞTIRMALARI... 10 ANTRENMAN ZAMANI... 11 KONU KAVRAMA TESTİ... 14 2. BÖLÜM: GÜNEŞ SİSTEMİ ÖTESİ: GÖK CİSİMLERİ... 18 ANTRENMAN ZAMANI... 19 KONU KAVRAMA TESTİ... 22 ÜNİTE TARAMA TESTİ... 24 ARTIBİR sınav ÖZEL... 28 2. ÜNİTE: HÜCRE VE BÖLÜNMELER... 33 1. BÖLÜM: hücre... 34 ANTRENMAN ZAMANI... 35 KONU KAVRAMA TESTİ... 38 2. BÖLÜM: mitoz... 42 ANTRENMAN ZAMANI... 43 KONU KAVRAMA TESTİ... 46 3. BÖLÜM: mayoz... 50 ANTRENMAN ZAMANI... 51 KONU KAVRAMA TESTİ... 54 YAZILIYA HAZIRLIK SORULARI... 58 ÜNİTE TARAMA TESTİ... 60 ARTIBİR sınav ÖZEL... 64
İçindekiler 3. ÜNİTE: KUVVET VE ENERJİ... 69 1. BÖLÜM: KÜTLE VE AĞIRLIK İLİŞKİSİ... 70 ANTRENMAN ZAMANI... 71 KONU KAVRAMA TESTİ... 74 2. BÖLÜM: KUVVET VE İŞ İLİŞKİSİ... 76 ANTRENMAN ZAMANI... 77 KONU KAVRAMA TESTİ... 80 3. BÖLÜM: ENERJİ VE TÜRLERİ... 82 ANTRENMAN ZAMANI... 83 KONU KAVRAMA TESTİ... 86 4. BÖLÜM: ENERJİ DÖNÜŞÜMLERİ... 88 ANTRENMAN ZAMANI... 89 KONU KAVRAMA TESTİ... 92 ÜNİTE TARAMA TESTİ... 94 ARTIBİR sınav ÖZEL... 98 4. ÜNİTE: SAF MADDE VE KARIŞIMLAR... 103 1. BÖLÜM: MADDENİN TANECİKLİ YAPISI... 104 ANTRENMAN ZAMANI... 105 KONU KAVRAMA TESTİ... 108 2. BÖLÜM: SAF MADDELER... 110 ANTRENMAN ZAMANI... 111 KONU KAVRAMA TESTİ... 114 3. BÖLÜM: KARIŞIMLAR... 116 ANTRENMAN ZAMANI... 117 KONU KAVRAMA TESTİ... 120
4. BÖLÜM: KARIŞIMLARIN AYRILMASI... 122 ANTRENMAN ZAMANI... 123 KONU KAVRAMA TESTİ... 126 5. BÖLÜM: EVSEL ATIKLAR VE GERİ DÖNÜŞÜM... 128 ANTRENMAN ZAMANI... 129 KONU KAVRAMA TESTİ... 132 YAZILIYA HAZIRLIK SORULARI... 134 ÜNİTE TARAMA TESTİ... 136 ARTIBİR sınav ÖZEL... 140 İçindekiler 5. ÜNİTE: IŞIĞIN MADDE İLE ETKİLEŞİMİ... 145 1. BÖLÜM: IŞIĞIN SOĞuRULMASI... 146 ANTRENMAN ZAMANI... 147 KONU KAVRAMA TESTİ... 150 2. BÖLÜM: AYNALAR... 152 ANTRENMAN ZAMANI... 153 KONU KAVRAMA TESTİ... 156 3. BÖLÜM: IŞIĞIN KIRILMASI... 158 ANTRENMAN ZAMANI... 159 KONU KAVRAMA TESTİ... 162 4. BÖLÜM: MERCEKLER... 164 ANTRENMAN ZAMANI... 165 KONU KAVRAMA TESTİ... 168 ÜNİTE TARAMA TESTİ... 170 ARTIBİR sınav ÖZEL... 174
İçindekiler 6. ÜNİTE: CANLILARDA ÜREME, BÜYÜME VE GELİŞME... 179 1. BÖLÜM: insanda üreme, büyüme ve gelişme... 180 ANTRENMAN ZAMANI... 181 KONU KAVRAMA TESTİ... 184 2. BÖLÜM: eşeyli üreme ve eşeysiz üreme... 188 ANTRENMAN ZAMANI... 189 KONU KAVRAMA TESTİ... 192 YAZILIYA HAZIRLIK SORULARI... 194 3. BÖLÜM: çiçekli bitkilerde üreme, büyüme ve gelişme... 196 ANTRENMAN ZAMANI... 197 KONU KAVRAMA TESTİ... 200 4. BÖLÜM: hayvanlarda üreme, büyüme ve gelişme... 202 ANTRENMAN ZAMANI... 203 KONU KAVRAMA TESTİ... 206 ÜNİTE TARAMA TESTİ... 208 ARTIBİR sınav ÖZEL... 212 7. ÜNİTE: ELEKTRİK DEVRELERİ... 217 1. BÖLÜM: ampullerin BAĞLANMA ŞEKİLLERİ... 218 ANTRENMAN ZAMANI... 219 KONU KAVRAMA TESTİ... 222 2. BÖLÜM: ELEKTRİK AKIMI VE OHM KANUNU... 224 ANTRENMAN ZAMANI... 225 KONU KAVRAMA TESTİ... 228 YAZILIYA HAZIRLIK SORULARI... 230 ÜNİTE TARAMA TESTİ... 232 ARTIBİR sınav ÖZEL... 236 CEVAP ANAHTARI... 242
1. ÜNİTE Güneş Sistemi ve Ötesi
1. BÖLÜM Uzay Araştırmaları HADİ Ö ĞRENELİM UZAY ARAŞTIRMALARI Uzayda araştırmalar yapmayı ve bu araştırmalardan elde edilen verileri Dünya ya ulaştırmayı hedefleyen teknolojilere uzay teknolojisi denir. Teknolojideki gelişmeler, uzay araştırmalarının gelişmesine katkı sağlamıştır. Yapay Uydular Haberleşme, gözlem vb. amaçlar için Dünya nın yörüngesine yerleştirilen araçlara yapay uydu denir. İlk yapay uydu olan Sputnik 1, 1957 yılında SSCB tarafından uzaya fırlatılmıştır. Türkiye nin uzay gönderdiği bazı uydular aşağıda verilmiştir. Haberleşme amaçlı: TÜRKSAT 3A, TÜRKSAT 4A, TÜRKSAT 4B Gözlem amaçlı: GÖKTÜRK-2 ve RASAT Daha önce uzaya Türkiye tarafından gönderilen TÜRKSAT 1B, TÜRKSAT 1C, TÜRKSAT 2A ve BİLSAT isimli uydular ise ömrünü tamamlamış durumdadır. Uzay Kirliliği Ömrü tükenmiş olan uzay araçları, roket parçaları, kullanılmayan yapay uydular, yakıt tankları gibi maddeler uzay kirliliğine neden olur. Bilim insanları, uzay kirliliğinin günümüzde bir sorun oluşturmadığını ancak sonraki yıllar için uzay araştırmalarını zorlaştırabileceğini öngörmektedir. Teleskop ve Uzay Gözlemi Uzaydaki gök cisimlerini incelemeye yarayan araçlara teleskop denir. Teleskop, astronominin gelişmesine büyük katkı sağlamıştır. Mercekli ve aynalı teleskopların yanısıra; radyo teleskop ve uzay teleskobu gibi gelişmiş çeşitleri de vardır. Aydınlatılmış cisimlerden yansıyan ışıkların neden olduğu ışık kirliliği, yeryüzünden yapılan uzay gözlemlerini zorlaştırır. Galileo Galilei, Johannes Kepler, Giordano Bruno gibi batılı bilginlerin yanında; Uluğ Bey, Ali Kuşçu gibi pek çok Türk - İslam bilgini asronomi çalışmalarına katkı sağlamıştır. Uzayı gözlemlemek amacıyla kurulan ve içinde gözlem aletleri bulunan binalara rasathane (gözlem evi) denir. Gözlem evleri, atmosferin olumsuz etkilerinden korunmak için yüksek yerlere inşa edilir. Çözümlü Soru.. Yapay uydulardan; TV ve telefon sinyallerinin iletilmesi, konum belirleme, meteoroloji gibi alanlarda faydalanılır. Yalnızca bu bilgiden yola çıkarak yapay uydularla ilgili aşağıdakilerden hangisi söylenemez? A) Farklı amaçlar için kullanıldığı B) Hava durumu tahminlerinde kullanıldığı C) Haberleşme alanında kullanıldığı D) Her ülkenin uzaya yapay uydu fırlattığı Çözüm.. Yapay uydular soru metninde de belirtildiği gibi; TV ve telefon sinyallerinin iletilmesinde, yani haberleşmede; meteorolojide, yani hava durumu tahmininde vb. farklı amaçlarla kullanılmaktadır. Fakat soru metninde, her ülkenin uzaya yapay uydu fırlatıp fırlatmadığı konusunda bilgi verilmemiştir. Cevap D 10
ANTRENMAN ZAMANI 1. BÖLÜM Uzay Araştırmaları 1 ANTRENMAN // İşaretleme Aşağıda verilen teknolojik araçlardan uzay araştırmalarında kullanılanları ile işaretleyiniz. 1 2 3 4 Uzay sondası Balistik füze Radyo teleskobu Uzay istasyonu 2 ANTRENMAN // İşaretleme Aşağıdaki bilim adamlarından astronom olanları ile işaretleyiniz. Ali Kuşçu Aziz Sancar Galileo Galilei Uluğ Bey 1 2 3 4 3 ANTRENMAN // İşaretleme Aşağıda verilen teknolojik araçlardan işlevini yitirdiğinde uzay kirliliğine neden olanları ile işaretleyiniz. 1 2 3 4 Yapay uydu Uçak Uzay istasyonu Rasathane 11
1. BÖLÜM Uzay Araştırmaları ANTRENMAN ZAMANI 4 ANTRENMAN // Doğru - Yanlış Aşağıda verilen bilgileri doğru (D) ya da yanlış (Y) olarak cevaplayınız. a. Yapay uyduların görevleri belli bir süre sonra sona erer. b. Rasathaneler; şehir ışıklarından uzak ve yüksek yerlerde kurulmalıdır. c. Ayna ya da mercek kullanılarak basit bir teleskop yapılabilir. d. Yapay uydular; haberleşme, gözlem ve askeri amaçlı kullanılabilir. e. Uzay araştırmaları, teleskobun icadıyla başlamıştır. f. Uzay araştırmaları sırasında yapılan çalışmalar, pek çok teknolojik ürünün gelişimine katkı sağlamıştır. 5 ANTRENMAN // Boşluk Doldurma Aşağıda verilen metinlerdeki boşlukları uygun sözcüklerle doldurunuz. mekiği sondası haberleşme rasathane istasyonu meteoroloji a. Uzayda insanların içinde yaşayıp araştırma yapabildiği yapay uydulara uzay denir. b. İletişim araçlarını kullanabilmek için uzaya gönderilmiş uydulara uyduları denir. c. Uzayı gözlemek için kurulan, içinde teleskop gibi gözlem araçları bulunan yapılara denir. d. Hava olaylarını gözlemlemek için kullanılan yapay uydulara uyduları denir. e. Yer ile uzay arasında gidip gelmeyi sağlayan uzay aracına uzay denir. f. Diğer gezegenleri incelemek için gezegenlere gönderilen araçlara uzay denir. 12
ANTRENMAN ZAMANI 1. BÖLÜM Uzay Araştırmaları 6 ANTRENMAN // Eşleştirme Aşağıda verilen ve uzay araştırmalarında kullanılan araçları, isimleriyle eşleştiriniz. 1 2 3 4 Yapay uydu Teleskop Uzay mekiği Rasathane a b c d 7 ANTRENMAN // Eşleştirme Aşağıda verilen eksik cümleleri, uygun şekilde tamamlayan ifadelerle eşleştiriniz. 1 a 2 b 3 c 4 d 13
Uzay Araştırmaları KONU KAVRAMA TESTİ - 1 1. Aşağıdakilerden hangisi, uzay araştırmalarında kullanılan teknolojik araçlardan biri değildir? 3. Ayşe nin sorduğu soruya öğretmeni aşağıdaki cevabı vermiştir. A) B) İşlevi olmayan; uzay araçları, roket parçaları, yapay uydular ve ya- Öğretmen kıt tankları gibi araçların uzayda bırakılmasıdır. C) Uzay istasyonu D) Teleskop Buna göre Ayşe, öğretmenine aşağıdaki sorulardan hangisini sormuş olabilir? A) Uzay teknolojisinin iletişimdeki rolü nelerdir? B) Uzay kirliliğinin sebepleri nelerdir? Rasathane Drone C) Uzay teknolojisi günlük hayatımıza neler katmaktadır? D) Uzay çalışmalarından yola çıkarak gelecek hakkında neler söyleyebiliriz? 2. Aracın adı Aracın özellikleri K Uzay seyahatleri yapılabilen, uzay istasyonlarına malzeme taşıyabilen uzay araçlarıdır. L M Belli bir amaç için tasarlanan ve bir gezegenin yörüngesine yerleştirilen araçlardır. İçinde insanların kalıp araştırma yapabildiği yapay uydulardır. 4. Yeryüzünden yansıyan ışıklar, atmosfer içindeki molekül ve tozlara çarparak uzaydaki gök cisimlerinin sönük görünmesine neden olur. Yukarıda özellikleri verilen K, L ve M araçlarının isimleri aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir? A) Rasathane B) C) D) K L M Uzay istasyonu Uzay mekiği Yapay uydu Uzay istasyonu Uzay mekiği Yapay uydu Uzay mekiği Uzay mekiği Asteroit Uzay istasyonu Rasathane Uzay gözlemlerini zorlaştıran ve görselde de verilen bu durum aşağıdakilerden hangisi ile ifade edilir? A) Işık kirliliği B) Yıldız kayması C) Alev topu D) Gök parıltısı 14
Uzay Araştırmaları KONU KAVRAMA TESTİ - 1 5. Gök cisimlerinin hareketlerini ve yapısını inceler. Gözlem yapmak için genellikle teleskop kullanır. 7. Çalışmaları bilimseldir. Yukarıdaki cümlelerde hakkında bilgi verilen kişiye ne ad verilir? A) Astronom B) Madenci C) Mühendis D) Müteahhit Yukarıda görseli verilen, uzayı gözlemlemek için içinde gözlem aletleri bulunan ve diğer bir adı da gözlem evi olan yapılara verilen isim aşağıdakilerden hangisidir? A) Rasathane B) Uzay istasyonu C) Uzay mekiği D) Radyo teleskobu 6. Öğretmenin sorusuna öğrencilerin verdiği cevaplar aşağıdaki gibidir. Oya Alüminyum folyo Taner Pelin Teflon tava ve tencereler Diş telleri 8. I. Radyo teleskobu II. Uzay teleskobu III. Mercekli teleskop Yukarıdakilerden hangileri günümüzde kullanılan teleskop çeşitlerinden biridir? Buna göre, öğretmenin sorusu aşağıdakilerden hangisi olabilir? A) Uzaya gitmek için geliştirilen araçlar hangileridir? B) Uzay araştırmalarının katkısıyla üretilmiş ve günlük hayatımızda kullandığımız araçlara örnek verebilir misiniz? C) Uzayda yaşamın sürdürülmesi için neler gereklidir? D) Yalnızca uzayda kullanılabilen teknolojik araçlara örnek verebilir misiniz? A) I ve II B) I ve III C) II ve III D) I, II ve III Nasıl Hissediyorsun? Mükemmel Daha iyi olmalıyım İyiyim İyi olacağım 15
Uzay Araştırmaları KONU KAVRAMA TESTİ - 2 1. Teleskopla ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? A) 1608 yılında Hans Lippershey tarafından icat edilmiştir. B) Astronomi çalışmalarında ilk olarak Galileo Galilei tarafından kullanılmıştır. C) Yeryüzünde ve uzayda kullanılan farklı çeşitleri vardır. D) Günümüzde, uzay gözlemleri için kullanılmamaktadır. 3. Aşağıdaki tabloda uzaya gönderilen bazı yapay uydular hakkında bilgiler verilmiştir. Uydunun adı Sputnik 1 Apollo 11 Türksat 2A Gönderen ülke SSCB ABD Türkiye Gönderiliş amacı Bilgi toplamak Bilgi toplamak Gözlem yapmak Gönderiliş tarihi 1957 1969 2001 Buna göre, yalnızca bu tablodaki bilgilerden yararlanarak aşağıdakilerden hangisi söylenebilir? A) Uzaya ilk uyduyu ABD göndermiştir. B) Uzaya gönderilen uyduların gönderiliş amaçları farklı olabilir. C) Her yıl, uzaya uydu gönderilmektedir. 2. Şehir ışıklarının parlaklığı, gökcisimlerinin parlaklığını sönük bırakabilir. Teleskopların, soluk ve zayıf görüntüleri algılayabilmesi için havanın açık olması gerekir. Oysa, hava kirliliği uzay gözlemlerini engellemektedir. Bu nedenle; gözlem evleri, şehir ışıklarından uzak ve yüksek yerlerde kurulmalıdır. D) Uzaya en çok uyduyu Türkiye göndermiştir. 4. Uluğ Bey, yaptığı gökyüzü gözlemleri sonucunda elde ettiği verileri kullanarak, oldukça doğru bir saptamayla bir yılın uzunluğunu 365 gün 5 saat 49 dakika 15 saniye olarak hesaplamıştır. Yalnızca yukarıda verilen bilgilerden yola çıkarak, Uluğ Bey le ilgili; Buna göre, gözlemevinin aşağıda belirtilen yerlerden hangisinde kurulması uygun değildir? A) Şehirden uzak yerlerde B) Havanın genelde açık olduğu yerlerde C) Dağ tepelerinde D) Deniz kıyılarında I. Astronomdur. II. Erken yaşlarda büyük işler başarmıştır. III. Bir yılın uzunluğunu hesaplamıştır. ifadelerinden hangileri söylenebilir? A) I ve II B) I ve III C) II ve III D) I, II ve III 16