RÖPORTAJ GÜRMAN TEVFİK

RÖPORTAJ GÜRMAN TEVFİK VADELİ PİYASA ANTİBİYOTİK GİBİDİR DOZUNDA OLURSA HAYAT KURTARIR Vadeli piyasaların kuruluşundan yıllar önce bu konudaki çalışmasıyla ödül almış bir isim İş Portföy Genel Müdürü Gürman Tevfik. Yatırımcılara gerek spot gerek vadeli piyasalara, gerekse opsiyonlara yönelik çok çarpıcı önerileri var. G AÇIL SEZEN ürman Tevfik, Türkiye de piyasanın en deneyimli isimlerinden biri. Sadece portföy yönetiminde değil, aynı zamanda Vadeli İşlemler piyasasının henüz kurulmadığı dönemde de bu konuya kafa yormuş bir isim. 1980 li yıllarda hazırladığı bir çalışmayla Türkiye de vadeli piyasaların nasıl kurulması gerektiğini, altyapısının nasıl olması gerektiğini yazmış, bu çalışmayla ödül almış. VOBJEKTİF okurları için yaptığı yorumlarda, yatırımcılar ve piyasa oyuncuları için son derece önemli ipuçları aktarıyor... VOB kurulduğundan bu yana 7 yıl geçti. Bu süreci ve gelişimi nasıl değerlendiriyorsunuz? Aslında 7 sene geçti. Evet ama kurulma çalışmaları eskiye dayanıyor. İzmir de Vadeli İşlem Borsası kurulmadan önce aslında emtia borsası, vadeli işlem borsası kurulacaktı. Sonra eğitim amaçlı bir anonim şirket kuruldu. O Eğitim AŞ de ben de yönetim kurulunda bulundum; İş Bankası nı temsilen o dönemde. Epeyce bir süre yasanın çalışması, yasanın çıkartılması ve VOB un kurulması üzerine epey bir çalışma yaptı eğitim şirketi. Bir nevi VOB girişim sermayesini yaptık. Yani onun alt yapısını hazırladı. Yeni bir enstrümana Türkiye nin ihtiyacı var. Eğer spot piyasanız varsa vadeli piyasanız da olacak demektir. İngilizce bir deyim var. No hedge, no trade. Eğer hedge edemeyeceğiniz bir değer varsa işlem yapamazsınız. Yani bu bir ayağın eksikliği vardı, o da VOB la tamamlandı. Şu anda ağırlıklı olarak dolar ve endeks sözleşmeleri işlem görüyor. İki önemli sözleşme var diğerleri. Çok da şu aşamada o kadar önemli değil. Ama insanlar da bunu yavaş yavaş öğreniyorlar. Spekülatif amaçlı yapılan işlemler yoğunlukta. Hedge amaçlı yapılan işlemlerin daha sınırlı olduğunu tahmin ediyorum. Elimde bir istatistik yok ama tahminim öyle. Çünkü reel ekonomide bütün finansal sistemin aksine reel ekonominin entegre olması gerekiyor. Entegre olmadığı zaman birtakım sorunları çıkıyor. Reel ekonomide VOB un kullanımı konusunda ne düşünüyorsunuz? Dövizle yapılan işlemleri, açık pozisyonları ve kapalı pozisyonları olanlar kullanabilir. Yani sadece açık pozisyonu olan için değil kapalı pozisyonu olan için de söz konusu. Bilançosunu dengelemek ondan 16 VOBJEKTİF NİSAN 2011

NİSAN 2011 VOBJEKTİF 17

RÖPORTAJ GÜRMAN TEVFİK etkilenmemek amacında olanlar. Mesela kurdan etkilenmek istemiyor. Bilançosunu kura karşı korumak istiyor ya da bir başkası bilançosunu kura karşı risksiz yönetmek istiyor. Korumak istiyorsa bunu bir şekilde hedge eder. VOB da kontrat alarak ya da bankalarda forward kur alıp satarak hedge edebilir. Siz Türkiye deki kurumlarda bu riskten korunma bilincinin yeterince oluştuğunu düşünüyor musunuz? Olması lazım. Eskiden biliyorsunuz finansal kurumlarda risk yönetimi yoktu. Mevzuat gereği şartlar artık risk yönetimini zorunlu kıldı. En küçük şirketin bile bakması lazım, biz neyiz, mesela kur riskine bilançomuz açık mı? Ne kadar açık? Bunu açık mı tutalım, kapalı mı tutalım? Yani bizim işimiz sadece aldığımız belli, verdiğimiz belli bir iş olmayabilir. Belli giderlerimizin bir kısmı döviz cinsi olabilir, belki hedge etmemiz lazım. Ama bizim asıl işimiz kendi faaliyet alanımızdan para kazanmak, yoksa kurdan para kazanmak değil. Bu mantık ihracatçı için de ithalatçı içinde geçerli. Üretim yapan herkes için geçerli. Sadece üretici değil, aynı zamanda finansal kesimin tüm aktörleri için de geçerli aslında değil mi? Bu bankalar için de geçerli bizim kurumlar için de geçerli. Bütün kurumlar için geçerli. Ben bilançomun kur dalgalanmalarına karşı korunmasını istiyorum. Çünkü benim işim portföy yönetimi, benim sadece portföy yönetimi geliri ile büyümem lazım. İşimi büyütmem lazım. Yoksa kur işine girmemem lazım. Bu bir yaklaşım. Yani koruma amaçlı yaklaşım. Diğer bir yaklaşım da yatırım amaçlı yaklaşım. Yatırımcı diyor ki benim beklentilerim kurların yukarı gideceği yönünde, dövizde bekliyorum. O zaman ben burada ilave pozisyon alayım. Para kazanayım. KALDIRAÇ KULLANIMINDA PROFESYONELLİK GEREKİR Bu alanda kaldıraç kullanma şansı da olduğu için elinde daha fazla imkan oluyor... Doğru. Spotta almaktan daha fazla kaldıraç imkanı var tabii. Yani yatıracağı para netice itibariyle teminat. Teminat miktarı kaldırıyorsa leverage işlemini yapabildiği kadar yapma imkanı olacak. Tabii bu kendi içerisinde riskleri de beraberinde getiriyor. Yani doğrudan spottan döviz almak ya da vadeli işlem borsasından alım yapmak aynı şey değil. Yani vade geldiğinde elinizde hiçbir şey kalmayabilir ya da çok şey kalabilir vadelide. Ama spotta aldığınız yine spottur. Diyelim ki 100 dolarınız varsa, 100 dolardır, düşmüştür, yükselmiştir. Ama vadeli piyasada ve kaldıraç kullanımında bakarsınız ki sizin sürdürme teminatları dahil hepsi bitmiştir. Dolayısıyla vadeli işlemi yatırım olarak yapmak ayrı bir beceri ve nitelik gerektirir. Ve çok fazla profesyonellik gerektirir. Spekülatif işlem yapan yatırımcı ile riskten korunmak için vadeli piyasayı kullanan yatırımcı arasındaki farkı nasıl değerlendirirsiniz? O taraf ile hedge yapmak amacıyla kullanım arasında büyük farklar var. Onların önemli bir kısmı, özellikle çıplak dediğimiz şekilde yapılan işlemler oldukça büyük risk taşıyor. Kendi içerisinde birtakım modellerle riskleri azaltacak şekilde yatırım amaçlı yapanların durumu çok daha farklı. Dolayısıyla yatırımın ne şekilde yapıldığı da önemlidir. Yatırım arbitraj amacıyla da yapılır, yatırım çıplak olabilir. Covered (kapalı) olabilir. Yatırım istenecek duruma göre şartlara göre çeşitli modelleri olabilir. Elinizde o vadeli işlem sözleşmesine dayanak olan varlığı bulunduruyorsanız kapalı, eğer elinizde varlık olmadan düşüş ya da çıkışına yönelik pozisyon alıyorsanız çıplak pozisyon olur ki bu risklidir. VOB U PROFESYONELLERDEN ÇOK PATRONLAR KULLANMALI Türkiye de yapısı gereği vadeli çalışmak zorunda olan çok fazla sektör var değil mi? Çok var. Örneğin, dayanıklı tüketim malı vadeli bir piyasadır. Gidin bakın, Arçelik, Vestel beyaz eşya ya da elektronik 12 ay vadeli, taksitle çalışan piyasalardır. Fiyatlar vadeli piyasaya göre oluşur. Spotçular vardır, spotçular çarşısı da oradan doğmuştur. Nakit ihtiyacı olan da gidiyor vadeliyi short ediyor, orada parasını alıyor. Sermaye olarak kullanıyor. Bu da tersinden çalışıyor. Vadeli piyasa işleyişini kur cephesinde nasıl değerlendiriyorsunuz? Spotu vadelisi birbirini bütünler. TL/dolar çok yaygın artık herkes için. Türkiye için çok normal artık. Spotu da forwardı da normal. Çünkü halk Yıl sonunda dolar kuru ne olur? diyor. Vadeli bir şey sorusu bu. Onu çok yakından ilgilendiren borç alacak ilişkisi yapıyor. Hem endeks hem de vadeli dolar kontratı ölümsüzdür. Ne dolar yok olacak ne 30 endeks yok olacak. Adam döviz kredisi almış, ama ihracat yapmıyor mesela diyelim. Gerçi ihracata dayalı olması lazım ama ucuz diye almıştır. Veya dövize endeksli almıştır. Faiz yerine onu endekslemiştir. Fiyatları tutmamıştır. İhracat yaparım diye almıştır, ancak iç pazar daha güçlüdür, iç pazara mal verecektir. Bu durumda olanların ne yapması lazım? İçerde iki liraya satarken niye 1 liraya satsın? Aldığı bu şeyi koruması, kredi riskini hedge etmesi lazım. O zaman nasıl hedge edecek? Bir pasif yaratmışsın, o zaman karşılığında bir aktif yaratacaksın. Gayet basit, yani kredi olarak bir pasif yaratmışsın, o zaman bir long kontrat alarak bunu dengeleyeceksin. Bunu yapıyorsan kurlar istediği kadar artsın. 1.60 dan almışsın 2-3 e çıkmış, hiç önemli değil. Sen de bu arada sigortanın maliyetine katlanıyorsun. Bu çok normal kullanılabilir. Ama şirketler cephesinde bu mantığın çok da işlemediğini görüyoruz değil mi? İş dünyasında insanlar buna çok alışlık değiller. Neden değiller, çünkü profesyonellerde şöyle bir şey var. Kur bugün bu. Ya bu kurdan alacağız ya da satacağız. O biraz sorumluluk gerektiren bir şey. Eğer bir pozisyon alırsanız, bu aynı zamanda onun üzerinden getiriyi de hedge etmek demektir. Kurların yüzde 20 düştüğünü düşünün, şirketin elde edebileceği kazancın büyüklüğünü düşünebiliyor musunuz? Neden kaybettirdin sorusuna cevap verebilecek profesyonel bulabilmek biraz zor. Patronun karar vermesi lazım. Nitekim olmadı mı? Bir sürü finans direktörü işinden oldu bu süreçte. Dolar 1.60 dan 1.18 e düştü, ne yüzde 20 si. Şimdi burada hedge ederseniz böyle bir ortamda bir krediyi hedge etmeye kalkarsanız... Hiç zarar yazmazsınız ama fırsat maliyeti var... Onu patron zarar diye görüyor. O yüzden kimse dokunmak istemez buna. En önemli konu o. Ama tabii o konjonktür her zaman olmayabilir. O çok özel bir konjonktürdü. Kriz sonrası şuydu buydu. Kurlarda volatilite söz konusu. 3 ay önce 1.40 tı, 1.62 leri gördük. 3 ay sonra 1.50 leri de geçebiliriz, 1.48 lere de düşebilir. Parite de 1.48 ile 1.70 arasında dalgalanabilir. Kimse bantı daraltamaz bundan sonra. İleriye yönelik hep bandı açmak zorundasınız. O zaman ister istemez bunu bir şekilde kullanacak. Zaten reel sektör yoğun kullanırsa vadeli piyasa da sağlıklı olur. Kullanmazsa sağlıksız olur. 18 VOBJEKTİF NİSAN 2011

Hisse senedi yatırımcıları açısından riskten korunmada VOB kullanımı nasıl olabilir? Hisse senedi endekslerini hedge amaçlı olarak portföy yöneticileri kullanabilir. Ya da bireysel yatırımcı çok büyük çapta bireysel yatırımcı ise profesyonel olarak kullanabilir. Yani bireysel çok ciddi bir yatırımı vardır, işi gücü yoktur sırf bu işle ilgilenir. O zaman bireysel yatırımcı tanımına girer. Ama küçük yatırımcının çok küçük bir yatırımı vardır. VOB da işlem yapması zaman gerektiren, dikkat gerektiren işlerdir. Takip etmek gerekir. Ama büyük bireysel yatırımcı kendi profesyonelce yapabilir. Yani spotta aldıkları pozisyonlarını kaldıraç kullanarak genişletebilir ya da riskleri gördükleri anda daraltabilirler. Dünyada 20 yıl geriye baktığımızda bugün volatilitenin çok hızlı arttığını görüyoruz. Bu artış ve azalış yani dalgalanmanın olması bu piyasaların gelişmesinde de önemli etken. Çünkü siz birtakım risklerinizi sınırlamak istiyorsanız pozisyonunuzu satıp çıkacaksınız. Çıkmak istemiyorsanız riski de üsteleneceksiniz. BASİT AMA FAYDALI BİR BÜYÜME HESAPLAMASI Genel bir portföy stratejisi üzerinden konuşursak nasıl bir hesaplamayla yola çıkmak gerekir? Örneğin İMKB 30 un riskini almak istiyorum. Onun için gidiyorum İMKB İş Bankası Fonu nu alıyorum. Karışmıyorum sizin pozitif portföyünüze. Dedim ki bu hiç çıkmıyor dursun bu. 2 gün sonra inecek çıkacak, ben bununla uğraşmıyorum. Genel stratejimiz Türkiye büyüyecek. Ortalama yüzde 5 büyür diyelim. Enflasyon yüzde 6. Çok büyük matematikçi olmaya gerek yok. Üst üste koyun, yüzde 11 e çıkıyor. 5 yıllık yatırım diyelim, demek ki kümülatif yüzde 70. Endeks bugün 70 binde ise İMKB 30 endeks 79-80 binde gidiyor. Demek ki 2016 yılında endeksin 135 bine gitmesini bekliyorsunuz. Arada bir düşer 60 bin 55 bine düşer ama kendi düzeltmesini yaptıktan sonra büyüme noktasına gelir. Bu projeksiyondaki sapma payını nasıl hesaplayabiliriz? 135 olmaz 140 ya da 130 bin olur. Ama siz trendi görüyorsunuz. Ne yapıyorsunuz bireysel yatırımcı olarak? Diyorsunuz ki, portföyümün yüzde 50 sini hisse senedinde, yüzde 25 ini bonoda, yüzde 25 ini nakit tutmak istiyorum. Bu bir portföy. Bu böyle dümdüz gitmeyecek, endeks sürekli yükselmeyecek, o zaman ne yapacağız? İnecek, çıkacak nelere dikkat edeceğiz? O senenin olaylarına göre savaştı, seçimdi yurtdışı konjonktür ile hiç ilgilenmiyorsunuz. Yani tutuyorsunuz ne olursa olsun. Zaten ilave risk de almıyorsunuz, yüzde 50 longsunuz. O zaman ne diyorsunuz? Ben bunu short edeyim. Ne kadara kadar? Yüzde 50 sine veya 40 ına kadar short edebilirim. Yüzde 40 ını short ettiğinizde, tersine bir gelişme olduğunda zaten bir şey kaybetmiyorsunuz. Hiç yatırmamış gibi yüzde 10 kadarını kaybediyorsunuz, bir şey kaybetmiyorsunuz. Peki bu arada yükseliş hareketlerindeki fırsatları kaçırmış olmuyor musunuz? Bu 5 yıllık süre içerisinde birkaç hareket olabilir. Maksimum 10 hareket olabilir. Bu 10 hareketin önemli bir kısmını yakalayabilirsiniz. Bir ikisini kaçırabilirsiniz, kaçırdığınızda kaybetmiyorsunuz. Ama diğerini yakaladığınızda o size kazandığınızın ilave daha bir getirisi olur. Böyle kullandığınızda bu sağlıklı bir kullanma aracı. Yatırımınızı yapıyorsunuz, alım satım komisyonu şunla bunla uğraşmıyorsunuz. İyi hisse senedi seçtiyseniz, biliyorsunuz ki bu şirketler iyi İYİ PORTFÖY İÇİN 10 YIL SONRA İYİ OLACAK ŞİRKETİ BULMAK LAZIM. ALIP SATAN DEĞİL BUNU BULAN ÇOK KAZANIR. 5 sene sonra iyi olacak. Bakın THY ye 10 sene önce yatırım yapmış olanların durumu farklı. Mesela Petkim e bakıyoruz. 10 sene sonra nasıl olur. Tüpraş nasıl olur. Türk Telekom 10 sene sonra nasıl olur. Sabit hattı kaldırır, ama başka bir şey yapar. Onu kestirenler zaten yatırım yapıyor. Ama oluşacak riskler, bu şekilde minimize edilebilir. Bu söylediğiniz denge İMKB ve VOB özelinde işliyor gibi görünüyor. Yatırımcılar bu anlamda da kullanıyor vadeli piyasaları... Bir spot hisse senedi piyasası varsa bir de onun vadeli piyasası olur. Aslında İMKB iyi bir endeks, yerinde oturmuş bir endeks. VOB-30 da iyi bir endeks. İnsanlar örneğin İMKB 30 pozisyonlarını azaltmak istediklerinde endeks kontratı satarak VOB pozisyonlarını azaltabilirler. Bu şekilde yapılan kullanımda riskten korunmuş olursunuz. Spotu güçlü olan piyasanın vadeli piyasasının da güçlü olduğu görüşünüz, sanırım tarım ürünleri için de konuşulacak bir nokta... Aslında vadeli işlemlerin tarihine gidecek olursak tarım ürünleri üzerine çıkmıştır. NİSAN 2011 VOBJEKTİF 19

RÖPORTAJ GÜRMAN TEVFİK Üretim tüketim dengesinin korunması amaçlı yapılmıştır. Neden yapılmıştır, siz bir buğday üreteceksiniz, önümüzdeki yıl buğdayı hangi fiyattan satacağınızı bilmeden üretemezsiniz. Un satan un fabrikası da ürününü eğer önündeki 3 aylık, 5 aylık dönemde vadeli olarak satıyorsa buğdayın fiyatına kendisini fikse etmesi lazım. Yani bir yanda alacağı ile vereceğinin maliyetlerini fikse edecek ki gelirin ne olabileceğini bilsin. Ona göre buğdayını kontratla alacak unu vadeli satacak. Buğday fiyatının yükselip düşmesinden kaybetmemesi etkilenmemesi lazım. Dolayısıyla kendini böyle koruyacaktır. Onun için vadeli piyasalar finansal piyasalardan çok önce gelişmiştir. PETROL GİBİ HAREKETLERE DÜZENLEME GELMELİ Üretime bağlı yatırımcılar ile spekülatif yatırımcılar arasındaki ayrımın yasal olarak da yapılması gerektiğini düşünüyor musunuz? Un fabrikası, rafineri ya da buğday üreticisi. Bunların hepsi reel ekonomi ile bağlantılı. Yaptığın işle bu bağlantılı. Birbirlerini, ekonomiyi dengede tutuyor. Ekonomiyi dengede tutuyor. Ona göre üretim yapıyor. Fiyatları biliyor. Hepsi dikkat ederseniz hepsi ekonomiyi bir düzene oturtuyor. Zincirin halkalarını oluşturuyor. Vadeli zincirin halkaları onu oturtmak. Yatırımcı ya da spekülatör hangi saikle olursa olsun bunun içine girdiği zaman model bozuluyor. Aynen şimdi olduğu gibi. Bu model bozuluyor. En kritik durum bu. Önümüzdeki yüzyılın finans piyasasının en önemli tartışma konularından biri olması gereken konu bu. Burada spekülatif yatırımcı oranlarının sıfırlanması ya da belirli bir oranla sınırlanması mümkün mü? Buradaki reel ekonominin parçaları içerisinde bulunma oranı yüzde 10 olursa çok etkilemez. Ama tersi olursa; reel ekonomi 10, yatırım amaçlı 100 olursa (petrolde olduğu gibi), talepte ciddi bir artış olmadan fiyat da spekülatif olarak anormal noktalara çıkar. O zaman reel sektörle vadeli sektörün bağlantısı kaybolmuş olur. O zaman felsefesi ile gerçekleştirdiği nokta arasında ciddi fark olur. 2007 krizini incelediğimizde de bununla ilgili sayısız örneği görüyoruz. Uzun dönemde düzenleyici otoriteler bununla ilgili düzenleme yapabilir. Bunu ABD başlatacak, Avrupa başlatacak. Uluslararası finansal düzende belki denecek ki ilintisizsen bu vadeli kontratları yapamazsın. Yani petrolle ilgili işlem için rafineri olacaksın denilecek. Bugün için konuşulması için çok erken ama. Eğer bugün petrol 115 dolarken bu nedenle 300 dolara çıkarsa kimse bunu kaldıramaz. İster istemez düzenleme gelecek. HİSSE SENEDİNDE SPEKÜLATİF POZİSYON Spekülatif pozisyonu aynı şekilde hisse senedi tarafında da görmüyor muyuz? Hisse senedi ve endeks kontratı dediğimizde vadeli piyasa çok önemli bir fonksiyonu yerine getiriyor. Siz günlük işlem yapıp akşam pozisyonlarınızı limitte tutmak istiyorsunuz. Örneğin eğer portföy yönetiyorsanız, sizin için vadeli işlem endeks sözleşmesi ile işlem yapmak kadar doğal bir VADELİ İLE PARAMI KATLAYAYIM DİYEN PATRON İŞİNİ KAYBEDER Vadeli piyasalarda dış ticaret ile uğraşan şirketlerin bakışını nasıl buluyorsunuz? İhracatçının da ithalatçının da kullanması lazım. İthalatçı malı ithal ediyor, 6 ay sonra vadeli akreditiftir; 6 ay sonra krediyi ödeyecektir. İç pazara TL veriyor, toplayacağı parayla belki ödemeyi zar zor yapacak. Diyelim 1 milyon dolarlık parça getirdi. Vadeli sattı. 6 ay sonra paraları toplayacak. 6 ay sonra vadeli kuru bilmiyor. Getirmiş malı çekmiş. 6 ay sonra paraları topladığında 1.60 olan kuru ve yüzde 10 kar marjıyla iş yapıyorsa, kur 1.72 yi aşmadığı sürece yüzde 10 para kazandırır. Ama kurun 1.80 e gittiğini düşünün. Bunlarla uğraşacağına kontrat alarak kendini o 6 aylık riske karşı korumuş olur. Bu sigorta için ödeyeceği maliyeti de fiyat oluştururken dikkate alması gerekecek. İşlem bu kadar basit. Karmaşık bir şey değil. Ama her zaman böyle işlemiyor pratikte durum... İthalatçı şunu diyebilir, Kurlar yükselebilir, şahsi paramı da burada değerlendireyim. Veya short yapayım kuru. Kurlar yükseldiği sürece hem kendi şahsi parasının hem de şirketin parasını kaybeder. Sonunda işini de kaybeder. O zaman bu oyun koruma amaçlı oyun spekülasyon döner. Bunları duydukça insanlar piyasadan uzaklaşıyor. Dolayısıyla ilaç kullanmaya benzer bu. Bu dozajında yerinde kullanmak lazım. Nasıl antibiyotiği doğru kullanırsan sağlığına kavuşursun; ama yanlış kullanırsan sağlığına zarar verir. Bu araç da doğru kullanıldığı zaman sana düzen huzur getirir, işini düzenli yapmanı sağlar. şey olamaz. Ama hisse senedi spot pozisyonu tutmayıp sadece vadelide işlem yapıyorsanız o biraz da riske giriyor artık. Acaba Türk yatırımcıları sermayenin kıt olması nedeniyle mi risk konusunda bu kadar iştahlı oluyor? Kaldıraç kullanımındaki ilgi bunu gösteriyor gibi... Eğer doğru bir hisse senedi seçtiyseniz o hisse senedini satmanıza veya pozisyon kapatmanıza da gerek yok. Yani geleceği parlak bir şirketse alıp beklemek gerek. O zaman değeri olur. 90 lı yılların başında Türkiye de borsadaki şirketlerde o zaman koyduğunuz 50 bin dolar bugün 1 milyon dolar ediyor. Yatırım deyince anlaşılanın bu olması lazım. BÜYÜK PARAYI YENİ ŞİRKET İLE KAZANABİLİRSİNİZ Yatırımcının hem portföy hem de VOB tarafında strateji kurarken neleri dikkate alması gerekir? Sen portföyünü iyi şirketlerden oluşturursun. Diyelim ki bir portföyün var 10 milyon TL lik, 5-10 tane güzel şirket koymuşsun. Temettünü de alıyorsun, hiç merak etmiyorsun. Zaman zaman diyorsun, görüyorsun, piyasalar aşağı doğru gidecek olağanüstü bir sorun var. Ne kadar gidecek? 1-3-6 ay ya da bu yıl kötü gidecek. Bunu pozisyona taşımak istemiyorsun. Elinde tutuyorsun, satmıyorsun. Çünkü sattığında tekrar aynı portföyü geri almanın maliyeti yüksek olabilir. Aynı fiyata alamayabilirsin. Portföyün getirisi, betası İMKB 30 endeksinin ya yüzde 20 üstünde olur ya da yüzde 20 altında. Daha fazla oynamaz. Sen de diyorsun ki ben de bunun yüzde 75 ini short edeyim. Böylece kendinizi koruyorsunuz... Short maliyetine katlanıyorsun. Olabilecek olağanüstü bir durumda kaybetmiyorsun, yani kaybedeceğin olası şeylere karşı kendini koruyorsun. Bu çok sade, düz, yapılması sağlıklı olan ve hatta yapılması gereken sigorta işlemi. Böyle bir enstrümana ihtiyaç var zaten. Herkes böyle yaparsa spot piyasa da sağlıklı çalışır. Olağanüstü dalgalanmalar olmaz. Bu sefer de vadeli piyasa onu tutuyor olur. Neden dalga olmaz? Bu sefer birbirlerini dengeliyor olur. Piyasalar birbirlerini iten uzaklaştıran değil, dengeleyen noktaya gelir. Dolayısıyla sağlıklı piyasalar olur. Vadeli piyasalar spot piyasalar birbirini tamamlayan piyasalardır. 20 VOBJEKTİF NİSAN 2011

OPSİYONLAR ÇIPLAK DEĞİLSE AVANTAJ SAĞLAR Opsiyonlar bu piyasaya ne kazandıracak? Piyasanın derinleşmesine hangi ölçüde katkıda bulunacak? Neden bu piyasaya ihtiyaç duyuluyor. Zaten opsiyon yapılıyor. Kim yapıyor bunu; yurtdışında bankalarla yapılıyor. Hisse senedi üzerinden opsiyon yapılıyor. Özellikle ilk 10 daki şirketler yapıyor. Şimdi bunu içeride yapmak istiyoruz. Orada yapacağımıza kendi piyasamızda yapalım. Derin kağıtlarda, piyasa değeri yüksek kağıtlarda opsiyon olabilir. Opsiyon tarafıyla ilgili düzenleme yapılırken risk anlamında nelere dikkat etmek gerekir? Orada da dikkat edilmesi gereken şey çıplak opsiyon. En önemli şey o. Elinizde iki hisse senedi vardır siz onu short edersiniz. O hiç önemli değil. Mesela bir kısmının riskini taşımak istemezsiniz hisse senedinin, ben bunun riskini satma hakkını alayım dersiniz. Onu satma hakkınız olduğunda fiyatlar belli düzeyin altına inerse siz daha yüksek fiyattan satma hakkını bulabilirsiniz. Kendinizi belli bir fiyattan korumuş olursunuz. Diğer yandan bir hisseyi ölçersiniz, bu hisseyi 8 liradan satın alırım dersiniz. Hisse fiyatı yükselmeye başladığında 8 liranın üzerine çıkarsa bu hakkınızı kullanmış olursunuz. Türkiye piyasasında opsiyonların kaç hissede söz konusu olmasını bekliyorsunuz? İlk 10 senette, ilk 10 işlem yapan senette olabilir. Maksimum 30 senede kadar çıkılabilir. Tüm hisse senetlerinin bir opsiyonu olacağını sanmıyorum. Bu da böyle karmaşık bir enstrüman değil aslında. Rasyonel. Yani her zaman opsiyon da yaşamın bir parçası. Sana opsiyon vereyim, istersen alma. Aslına bakarsan, kaparo da bir opsiyondur. Ev alacaksın bir kaparo bırak diyor. Almazsan yanıyor. Bir hakkı satın almanın bedeli. Aslında finansal sektörün sigortası. Çıplak opsiyon alımının risk olduğunu hatırlattınız, düzenlemesi nasıl olmalı? Tehlikeli olan bu işte. Elinizde yok. Bana var diyorsunuz. Prim alıyorsunuz; satın alma hakkını karşı tarafa veriyorsunuz. Örneğin Arçelik hissesi yok elinizde, ama siz belli bir tarihte karşı tarafa 100 bin liralık Arçelik hisse senedi vereceğiniz konusunda güvence vermiş, prim almışsınız. Tarih geldiğinde Ben prim ödeyeyim, piyasadan toplar, teslim bunları satma hakkım ÇIPLAK ALIŞ ederim diyorsunuz. Ama olsun. Zaten o günkü VEYA ÇIPLAK bu arada fiyatı yükselirse ne fiyatlarla satabilirsin yaparsınız? O tarihte 100 onları ama satmıyorsun. SATIŞ SON bin lira olan hissenin teslim İlave prim alıyorsun. DERECE RİSKLİ. tarihindeki değeri 150 bin Bu tip covered işlemle TÜRKİYE DE liraya çıktıysa piyasadan yapılan opsiyonlarla vadeli PİYASA BUNU alıp aradaki farkı nakit kontratın hiç bir farkı ENGELLEYECEK olarak ödemek zorunda yok. Kendi işinle ilgili ŞEKİLDE OLMALI. yatırım opsiyonu yapmış kalırsınız. Karşı taraf geliyor, sizden hisseleri oluyorsun. Adam petrol istiyor. Veya tersinden alıyor petrol satıyor. İşi için bakalım; Arçelik fiyatı 10 kullanıyor. Ama işi değilse, lira iken düşmüş 5 liraya ama sen 10 liradan fiyatla özel sektör dengesi bozuluyor. put opsiyon satmışsın. Al bakalım 10 liradan sana Arçelik. 5 liralık malı 10 liraya Bu kriz finansal piyasaları nasıl alıyorsunuz. Bu yapılır mı, yapılmaz. değiştirecek? 2007 krizi bunu getirdi ama bundan Ama elinizde dayanak varlık varsa sonra hiç eskisi gibi olmayacak finansal opsiyonlar son derece etkin olarak piyasalar. Hani her şey düzelse yeni baştan kullanılabilir değil mi? yeni düzenlemeler gerekecek. Yani hiçbir Elinizde hisse varsa diyorsunuz ki, şey eskisi gibi olamayacak. NİSAN 2011 VOBJEKTİF 21