OBEZİTE (ŞİŞMANLIK) Diyetisyen Emel DEMİRCİ Tokat Halk Sağlığı Müdürlüğü
Son yıllarda tüm dünyada obezitenin görülme sıklığı giderek artmaktadır
Dünyada Durum 2000 Obezite : 300 Milyon Fazla Kilolu : 1,1 milyar 2008 Obezite : 400 Milyon Fazla Kilolu : 1,4 milyar 2015 Obezite : 700 Milyon Fazla Kilolu : 2,3 milyar
Türkiye de Durum Türkiye de Erişkinlerde Kalp Hastalığı ve Risk Faktörleri (TEKHARF) çalışmasında (1990) (n=3681) Kadın %44,2 Erkek..%25,2
"Türkiye Diyabet, Obezite ve Hipertansiyon Epidomiyolojisi" (TURDEP) çalışmasında (2000) (n=24.788) (20 yaş üzeri) Erkek %12.8 Kadın %29.9 Genel..%22.3 Sağlıklı Beslenelim Kalbimizi Koruyalım (SBKK) Projesi (2004) (n=15.468) (30 yaş üzeri) Erkek..%21.2 Kadın %41.5
Dünyadaki 5-17 yaş grubundaki her 10 çocuktan biri yani 155 milyon çocuk kilolu, Bunların % 2-3 ü yani yaklaşık 30-45 milyonunda ciddi şişmanlık oluştuğu bildirilmiştir. H.Ü Çocuk Sağlığı Enstitüsü Sosyal Pediatri Ana Bilim Dalı Obezite Raporu
TOÇBİ-2011
Obezite Nedir? Sağlığı bozacak şekilde vücutta yağ miktarının artmasıdır. Mutlaka tedavi edilmesi gereken bir hastalıktır.
Obezitenin Nedenleri Nelerdir? Normal koşullarda enerji alımının, enerji tüketiminden daha fazla olduğu durumlarda ortaya çıkar. ENERJİ ALIMI ENERJİ HARCAMASI
Enerji Alımındaki Artışın Nedenleri Aşırı yeme Daha çok yağ ve şeker içeren besinleri yeme Öğün atlama Hızlı yeme gibi yanlış beslenme alışkanlıkları
Enerji Harcamasında Azalmanın Nedenleri Hareketsiz bir yaşam tarzının benimsenmesi Televizyon, bilgisayar başında uzun vakit geçirme
OBEZİTE Yaş Hormonal ve metabolik etmenler
Obezite Nasıl Saptanır?
1. Beden Kitle İndeksi Boy uzunluğuna göre vücut ağırlığını değerlendiren bir göstergedir. BKI=Ağırlık (kg)/ Boy uzunluğu (m²)
ÖRNEK 1.70 metre boyunda ve 75 kg ağırlığında olan bir kişi obez midir? BKİ= 75 (1.70x1.70) BKİ=26 kg/m 2
BKİ (kg/m 2 ) 18.5 den az DURUM Zayıf 18.5 19.9 Normal Kabul Edilebilir (İnce) 20 24.9 Normal 25-29.9 Toplu (Hafif Şişman) 30 34.9 1. Derece Şişman 35-39.9 2. Derece Şişman 40 ve üzeri 3. Derece Şişman
2. Bel Çevresi/Kalça Çevresi Erkeklerde 1.0 Kadınlarda 0.85 den fazla O B E Z İ T E
3. Bel Çevresi
Çocuk ve Adolesan Çağlarında Obezite
Çocukluk çağındaki vücut ağırlığı, yetişkin dönemdeki ağırlığın göstergesi olup, obez çocukların %20-50 sinin yetişkin dönemde de obez olduğu bildirilmiştir (WHO, 2000; Must, 2003).
Obezite esas olarak erişkin yaş grubunu ilgilendiren bir sorun gibi görünse de, başlangıcı çoğu kez bebeklik ve adolesan dönemlere uzanmaktadır. Çocukluk dönemi; yetişkinlik için temel beslenme alışkanlığının geliştirildiği bir dönemdir.
Çocukluk Döneminde Obezitenin Nedenleri Genetik Etmenler Çevresel Etmenler Anne karnındaki ortam (Yüksek kan şekeri) Beslenme (Yeteri kadar emzirmeme, hazır mamalara yönelme, yemek tarzı, damak tadı oluşması, hazır besin tüketimi, reklamlar vb.) Fiziksel aktivitede azalma Aile etmeni (Ailenin beslenme alışkanlıkları, annenin çalışması vb.) Psikososyal etmenler (Büyük aile, parçalanmış aile, tek çocuk vb.)
Okul öncesi ve ilkokul çocuklarının %62 sinin günde 2 saatten fazla TV izlediği, %8.3 ünün ise 4 saatten fazla TV izlediğini saptanmıştır.
500 cc / gün İÇECEK 6-13 YAŞ 2 AY 1.12 ±0.7 kg Mrdjenovic et al. J Pediatr 42:604-610,2003
Çocuk ve Ergenlerde Obezite Neden Artıyor? Ayaküstü beslenme artıyor Tatlandırılmış içeceklerin tüketimi artıyor Okullarda enerji yoğunluğu fazla olan atıştırmalık besinlerin ve ayaküstü besinlerin varlığı artıyor Televizyon ve yazılı basında yiyecek reklamları artıyor
ÜLKEMİZDE ÇOCUKLARDA OBEZİTE GÖRÜLME SIKLIĞI ARTIYOR Ülkemizde en az 2 milyon obez çocuk var Okul çağındaki çocuklarda obezite görülme oranı git gide atıyor Obez çocukların en az 1/3 ü erişkin dönemde obezite ya da diyabet olma riski taşıyor Erişkin dönemdeki obezitenin önlenmesi çocukluk ve ergenlik dönemindeki önlemlere bağlı
Çocukluk çağı problemleri Tedavi edilmediği zaman yetişkinliğe taşınmakta Zamanla tedavisi daha zor olup, sağlıkla ilgili ciddi problemlere neden olmaktadır.
Obezitenin Yol Açtığı Sağlık Sorunları
Obezite Çeşitli Hastalıklara Zemin Hazırlayarak,Yaşam Süresinin Kısalmasına Yol Açar.
OBEZİTENİN TEDAVİSİ
Obezite Tedavisinin Amacı Obeziteye ilişkin hastalık ve ölüm risklerini azaltmak Bireye yeterli ve dengeli beslenme alışkanlığı kazandırmak Yaşam kalitesini yükseltmek
Obezite Tedavisi Doktor Diyetisyen Psikolog Fizyoterapist
Diyet Tedavisi Egzersiz Tedavisi TEDAVİ İlaç Tedavisi Davranış Değişikliği Tedavisi Cerrahi Tedavi
1. DİYET TEDAVİSİ Obezitenin düzeltilmesi için en önemli adımdır. Diyet tedavisine başlamadan önce kişinin şişmanlığının nedeni belirlenmelidir. Kan rutinleri ve troid fonksiyon testleri yapılmalıdır.
AMAÇ Bireye doğru beslenme alışkanlığı kazandırılması ve bu alışkanlığın sürdürülmesi Vücut ağırlığını arzu edilen düzeye indirmek ve tekrar kilo alımını engellemek
2. EGZERSİZ Sadece diyet tedavisi ideal kiloya ulaşmak için yeterli değildir. Her gün düzenli egzersiz yapmak hem ideal kiloya ulaşmak hem de sağlıklı olmak için gereklidir.
Fiziksel Aktivitenin Sağlık Üzerine Etkileri Kalbi güçlendirerek kalbe olan kan akışını arttırır. Kan şekeri kontrolüne yardımcı olur. Metabolizmayı hızlandırır, kilo alımını önler, kilo vermeye yardımcı olur. Kan kolestrolü ve kan yağları seviyesinin düzenlenmesine yardımcı olur. Kalp-damar hastalıkları, felç, meme ve kolon kanseri riskini azaltır. Kemik mineral yoğunluğunun korunmasına yardımcı olur. Kendini iyi hissetme ve mutluluk hissi verir. Olumlu düşünebilme ve stresle başa çıkabilme yeteneğini geliştirir.
Yetişkinler Haftanın 5 günü en az 30 dakika orta şiddette fiziksel aktivite 5-17 yaş grubu Günde en az 60 dakika orta şiddette fiziksel aktivite
Orta Şiddette Fiziksel Aktivite Solunum veya kalp atış hızında küçük artışlara neden olan orta düzeyde fiziksel efor gerektiren fiziksel aktivitedir. Yapılan aktivite esnasında kişi konuşabilir fakat şarkı söyleyemez. Tempolu yürüyüş (saatte yaklaşık 5 km) bu aktivitelere en iyi örneklerden birisidir.
3. DAVRANIŞ DEĞİŞİKLİĞİ Fazla ağırlık kazanımına neden olan beslenme ve fiziksel aktivite ile ilgili olumsuz davranışları olumlu yönde değiştirmeyi veya azaltmayı, olumlu davranışları ise pekiştirerek hayat tarzı haline getirmeyi amaçlayan bir tedavi şeklidir.
Uygun olmayan beslenme alışkanlıklarından vazgeçmek (kola içmeyi bırakmak) Vazgeçilemeyen beslenme alışkanlıklarını azaltmak (kola içmeyi azaltmak) Uygun beslenme ve fiziksel aktivite alışkanlıklarını sağlamak ve tekrarlamak (kola içmek yerine ayran içmeyi tercih etmek) Uygun olmayan beslenme alışkanlıklarının olumsuz sonuçlarını görmek ve düzeltmek (kolanın mide yanmasına neden oluyorsa vazgeçmek) Uygun beslenme ve fiziksel aktivite davranışlarını günlük yaşantı içine sokmak ve sürekliliğini sağlamak (ayran içmeyi alışkanlık haline getirmek)
Obezite tedavisinin ilk aşamasında bireye özgü diyet, egzersiz ve davranış değişikliği yöntemleri tercih edilir. Bu yöntemlerde başarı sağlanamadığında ve yaşamı tehdit eden obezite durumunda son çare olarak ilaç ve cerrahi yöntemler uygulanır.
4. İLAÇ TEDAVİSİ BKI nin >30 kg/m 2 olması (obezite ile ilgili başka risk faktörü olmadığı durumda) BKI nin >27 kg/m 2 olması ve obezite ile ilişkili risk faktörleri/ komplikasyonlarından (kalp-damar hst., diyabet, hipertansiyon, uyku apnesi vb) en az birinin varlığı Egzersiz ve diyet tedavisinin etkili olmadığı durumlarda, Doktor kontrolünde ilaç tedavisi kullanılabilir.
5. CERRAHİ TEDAVİ BKİ Sİ 40 IN ÜZERİNDE OLANLARA EN AZ 3 YILDIR OBEZ OLANLARA 18-60 YAŞ ARASI KİŞİLERE ALKOL VE İLAÇ BAĞIMLISI OLMAYANLARA HORMONAL HASTALIĞI OLMAYANLARA İLAÇ VE DİYETE RAĞMEN 1 YILDIR KİLO VEREMEYENLERE KABUL EDİLEBİLİR AMELİYAT RİSKİ OLANLARA
Obeziteyi iyi tedavi etmek kadar obeziteden korunmak da çok önemlidir. Obeziteden korunma, çocukluk çağında başlamalıdır. Bu nedenle aile, okul ve yaşanılan çevre yeterli ve dengeli beslenme ve fiziksel aktivite konularında bilinçli olmalıdır.
ÇOCUKLARDA VE ERGENLERDE OBEZİTEYİ ÖNLEMEK İÇİN HEPİMİZE GÖREV DÜŞÜYOR MEDYA TOPLUM OKUL GIDA SANAYİ AİLE İŞ YERLERİ OKUL KANTİNLERİ
Çocuk ve Ergen Obezitesinde Ailenin Rolü Ailenin yemek adetleri (yemek masasının tv karşısında olması, büyük porsiyon, atıştırmalar vs) ve fiziksel aktivite durumu çocukları da etkilemektedir. Ailenin ilgisizliği, aile bakımının yetersiz olması, düşük gelir gibi etkenler de yeme alışkanlıklarını belirlemektedir. Ailenin yoğun ve telaşlı yaşam tarzı çocuğu ile daha az zaman geçirmesine, yemek hazırlama fırsatının azalmasına, çocukların tv, bilgisayar başında daha çok zaman geçirmesine ve dolayısıyla obezitenin artışına neden olmaktadır.
OBEZİTEDEN KORUNMAK İÇİN ÖNERİLER
YETERLİ VE DENGELİ BESLENME Vücudun büyümesi, yenilenmesi ve çalışması için gerekli olan enerji ve besin ögelerinin her birinin yeterli miktarlarda ve uygun zamanlarda alınması ve vücutta uygun şekilde kullanılabilmesidir. DENGESİZ BESLENME İnsan yeterince yemesine karşın, uygun seçim yapamadığında ya da yanlış pişirme yöntemi uyguladığında besin öğelerinin bazılarında kayıplar olur ve vücut çalışmasındaki işlevi yerine getirilmediğinden sağlığın bozulma durumudur.
YETERLİ VE DENGELİ BESLENME SAĞLIĞIN TEMELİDİR. Süt Grubu Ekmek Tahıl Grubu Et Yumurta Kurubaklagil Grubu Sebze-Meyve Grubu
Besin grubu ne demektir? Gereksinim duyduğumuz besin öğelerini karşılamak için, benzer özellikte bulunan besinlerin bir araya getirilmesi ile oluşturulmuş bir sistemdir.
Kemik, diş ve kas gelişimi Yaşına ve ağırlığına göre ideal boy uzunluğuna sahip olabilmesi Her gün 2-3 su bardağı süt veya yoğurt (350-450 gram) 1-2 dilim peynir (30-60 gram)
Beyin gelişimi Hastalıklara karşı dirençli olması Kansızlıktan korunmak 3-4 Köfte Kadar Et (100-150 gram) Her gün 1 adet yumurta Haftada 3-4 kez 1 tabak kurubaklagil yemeği
Hastalıklardan korunabilmek Göz, diş, diş eti ve cilt sağlığı Sindirim sisteminin düzenli çalışması 5 porsiyon sebzemeyve
Enerji sağlaması Sinir sisteminin güçlenmesi 4-6 orta dilim tam tahıllı ekmek 6-8 yemek kaşığı pilav veya makarna 1 kase çorba
Sağlıklı beslenmek için her öğün 4 temel besin grubundan yeterli ve dengeli miktarlarda tüketmeye özen gösterilmelidir. Tabağınızı dört yapraklı yonca gibi düşünün Cacık, kuru fasulye, mevsim salata, pilav Yoğurt, köfte, havuç salatası, ekmek
Öğün Düzeni 3 ana ve 3 ara öğün olmak üzere en az 6 öğün besin alımı sağlanmalıdır. Öğün atlanmamalıdır. Ara öğünlerde taze sebze ve meyveler, tam tahıl içeren besinler veya az yağlı süt/yoğurt gibi besinler tercih edilmelidir.
Besin Hazırlama Yöntemleri Besinlere kızartma, kavurma işlemleri uygulanmamalı, daha çok ızgara, fırında pişirme ve haşlama yöntemleri tercih edilmelidir. Yağ ve Şeker Tüketimi Fazla şeker tüketiminden, şekerli yiyeceklerden kaçınılmalı. Beslenmende günlük tüketilen yağ miktarı azaltılmalı.
Kırmızı et yerine, tavuk, balık, hindi eti tercih edilmeli, Haftada 1-2 porsiyon balık tüketilmeli, Etli yemeklere ayrıca yağ eklenmemeli, Yemeklerde katı yağ yerine sıvı yağ kullanılmalı ve mümkün olduğunca yağ miktarı azaltılmalı, Sakatatlar, doymuş yağ ve kolesterol içerikleri yüksek olduğu için tüketilmemeli, Sosis, salam, pastırma, sucuk gibi et ürünleri tüketilmemeli,
Posa Tüketimi Tokluk hissi verir. Dışkılama sayısını ve miktarını artırarak kabızlığı önler. Kalın bağırsak kanserini önleyici etkiler gösterir. POSA, BİREYİN AĞIRLIK KAYBETMESİNDE ETKİLİ OLUR.
Alınan Posa Miktarını Arttırmak İçin; Meyve-sebze tüketimi arttırılmalı. Haftada 2-3 defa kurubaklagil tüketilmeli. Beyaz ekmek yerine; kepekli, çavdarlı vb. tam buğday unu ekmekler tüketilmeli. Kabuklu yenebilen meyveler iyice yıkandıktan sonra kabukları soyulmadan tüketilmeli. Söğüş-salata (yağsız) tüketimi arttırılmalı.
Sıvı Tüketimi Yemek öncesi ve yemekle beraber alınan sıvılar mide dolgunluğunu dolayısıyla tokluk hissini arttırırlar. Bunun yanında, kabızlığın oluşmamasında bol sıvı tüketimi önemlidir. Kabızlık bireyin kilo kaybetmesini olumsuz yönde etkilemektedir. Günde 8-10 su bardağı su içilmeli.
Tuz Tüketimi AŞIRI TUZ Yüksek Tansiyon Kalp Hastalıkları İnme Böbrek Hastalıkları Kemik Erimesi Bazı Kanser Türleri SAĞLIKLI OLMAK İÇİN GÜNDE EN FAZLA 5 GRAM (1 ÇAY KAŞIĞI) TUZ YETERLİDİR.
İdeal Kilo Kaybı Sağlıklı kilo vermek için ideal kilo kaybı haftada 0.5-1 kg olmalıdır. Amacımız hızlı ve çok kilo vermek değil, sağlığımızı bozmadan zayıflamak olmalıdır. Kilo Takibi Sürekli tartılmak motivasyonu düşüreceği için önerilmemektedir. Haftada 1 kez aynı kıyafetlerle, sabah aç karnına ve dışkılama sonrası tartılmak en doğrusudur.
Yanlış Zayıflama Yöntemleri: Kişiye özel olmayan diyetler. Kısa sürede hızlı kilo kaybı sağlayan çok düşük enerjili şok diyetler. Tek tip besine dayalı diyetler. Zayıflattığı öne sürülen ve pek çok yan etkisi bulunan ilaçlar. Gerçek kilo kaybı yerine vücuttan sadece su kaybına neden olan diüretik (idrar söktürücü) ilaçlar, otlar, çaylar ve saunalar.
Hiçbir besinin KALORİ ERİTME YAĞ YAKMA gibi bir özelliği yoktur.
5+2+1 KURALI 5 porsiyon meyve-sebze tüketmek 2 saatten fazla hareketsiz kalmamak 1 saat yapılandırılmış fiziksel aktivite yapmak Her gün 10000 adım atmak Her gün fazladan 2000 adım atmak
Mutlaka bir diyetisyenden yardım alın. Hızlı ağırlık kaybından sakının. Yanlış zayıflama yöntemlerinden sakının. Zayıflama diyetlerinin bireye özgü olduğunu unutmayın.
Obezite tekrar ortaya çıkma potansiyeline sahip ve uzun süreli bir tedaviye ihtiyaç duyan kronik bir durumdur.
Diyetim bitince bu durum da bitecek
5. DAVRANIŞ DEĞİŞİKLİĞİ YETERLİ VE DENGELİ BESLENME HAREKETLİ YAŞAM YAŞAM TARZI
Sağlıklı beslenme bir dönemlik değil hayatın her döneminde gereklidir.
TEŞEKKÜRLER