.6.16 TÜRKİYE VE DÜNYADA GÖRME ENGELLİLERE FEN ÖĞRETİMİNE YÖNELİK YAPILAN ARAŞTIRMALARIN İÇERİK ANALİZİ Mustafa SÖZBİLİR, Şeyda GÜL, Fatih YAZICI, S. Levent ZORLUOĞLU, Aydın KIZILASLAN, Betül OKCU, Gülşah ATİLA gulsahatilla@gmail.com Atatürk Üniversitesi, K.K. Eğitim Fakültesi GİRİŞ Görme Engeli Engelli İstatistikleri Amaç ve Araştırma Soruları Görme yetersizliğinin yasal tanımı Gerekli tüm düzeltmelerden sonra iyi gören gözündeki görme keskinliği / ya da daha az ve görme alanı dereceden az olan kişilere kör denir. Görme keskinliği /7 ile / arasında olan kişilere az gören denilmektedir. Eğitsel Tanım Eğitsel açıdan kör, eğitimde dokunsal ve işitsel materyallere ihtiyaç duyan kişidir. Eğitsel açıdan kör olarak tanımlanan birey, okumak için kabartma alfabe ya da konuşan kitaplara ihtiyaç duyar. Eğitsel Tanım Eğitsel açıdan az gören, görme duyusunu öğrenme amacıyla kullanabilen kişidir. Az gören bireyler görme potansiyellerini en üst düzeyde kullanabilmek için gözlük, büyüteç gibi araç gereçlere, büyük puntolu yazı, aydınlatma, zıtlık gibi materyal ve çevre düzenlemelerine gerek duyarlar. Dünyadaki Engelli İstatistikleri 8; 8% 1; 1% Kaynak: Dünya Sağlık Örgütü, DÜNYADA ENGELLİ İNSAN SAYISI DÜNYADA SAĞLIKLI İNSAN SAYISI 1
.6.16 Dünyada ki Engelli Nüfus Oranları Türkiye deki Engelli İstatistikleri 12% 8,% ZİHİNSEL 2% ENGELLİ BEDENSEL 6,7% ENGELLİ İŞİTME ENGELLİ Özürlüler konusundaki bilgi ve veri eksikliğini gidermek amacıyla Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü Başkanlığı ve Başbakanlık Özürlüler İdaresi Başkanlığı işbirliği ile 2 Türkiye Özürlüler Araştırması 2 yılı Aralık ayında gerçekleştirilmiştir. Kaynak: Dünya Sağlık Örgütü, 482; 12% Türkiye de ki Görme Engelli Nüfus 36347; 88% Türkiye'de ki Görme Engelli Nüfusu İlköğretim Çağında Bulunan Görme Engelli Nüfus Özürlüler İdaresi Başkanlığı, Devlet İstatistik Enstitüsü Başkanlığı ve Devlet Planlama Teşkilatı nın, geçtiğimiz yıllarda. hane halkı üzerinde yapmış olduğu araştırmanın sonuçlarına göre, ülkemizde 411.712 görme engelli yaşamaktadır. Bu nüfusun %11.72 si, ilköğretim çağındadır. Böylece ilköğretim çağında bulunan görme engelli nüfus 48.2 i bulmaktadır. Türkiye de ki Görme Engelli Öğrenciler Eğitimlerini Nasıl Sağlamaktadırlar? 238; 64% 1341; 36% Görme Engelliler Okuyan Kaynaştırma Eğitimi Alan Milli Eğitim Bakanlığı Özel Eğitim Rehberlik ve Araştırma Genel Müdürlüğünün verilerine göre, 3-4 öğrenim yılında ülkemizde körler okullarında okuyan öğrenci sayısı 1341 iken, diğer öğrencilerle birlikte kaynaştırma eğitimi gören, görme engelli öğrenci sayısı 238 dir. (Bkz. orgm.gov.tr) Toplam olarak ülkemizde 3717 görme engelli öğrenci 3-4 öğrenim yılında, eğitim görme olanağına kavuşmuşlardır. İlköğretim Çağında ki Eğitim Alabilen Görme Engelli 92,3; 92% 7,7; 8% Eğitim Alabilen Görme Engelli Eğitim Alamayan Görme Engelli Bu rakam, ilköğretim çağındaki görme engelli nüfusun %7.7 sini oluşturmaktadır. Bu durumda henüz eğitim görebilme olanağına sahip bulunmayan ilköğretim çağındaki görme engelli öğrenci oranı %92.3 tür. Yani her öğrenciden 8 i eğitim görebilirken, 92 si bu olanaktan yoksun bulunmaktadır. Amaç ve Araştırma Soruları Bu çalışmada, ulusal ve uluslararası düzeyde faaliyet gösteren bilimsel dergilerde görme engellilere yönelik fen eğitimi alanında yayınlanan araştırma makalelerini tespit etmek ve bu araştırmaları belli ölçütler açısından incelemek amaçlanmıştır. Bu amaç doğrultusunda aşağıdaki sorulara yanıt aranmaya çalışılmıştır: Dergi türü, dergi tipi, yayın dili ve yazarların uyruğu açısından dağılımı nasıldır? Yıllara göre dağılımı nasıldır? Sıklıkla çalışılan konular nelerdir? Sıklıkla kullanılan araştırma desenleri/yöntemleri nelerdir? Sıklıkla kullanılan veri toplama araçları nelerdir? Çalışılan örneklem ve örneklem büyüklükleri nasıl değişmektedir? Sıklıkla kullanılan veri analiz yöntemleri nelerdir? 2
.6.16 YÖNTEM Araştırma Yöntemi Örneklem Veri Toplama Aracı Veri Analiz ARAŞTIRMA YÖNTEMİ Çalışma bir içerik analizi çalışmasıdır. İçerik analizleri meta-analiz, meta-sentez (tematik içerik analizi) ve betimsel içerik analizi olmak üzere üç grupta ele alınabilmektedir. Betimsel içerik analizleri; belirli bir konu üzerinde yapılan çalışmaların ele alınıp eğilimlerinin belirlenmesi ve araştırma sonuçlarının tanımlayıcı bir boyutta değerlendirilmesini içeren sistematik çalışmalardır (Çalık ve Sözbilir, 14, s.34). Bu çalışmada ulaşılan bilimsel makaleler daha önceden belirlenmiş ölçütler çerçevesinde analize tabi tutularak bu alandaki eğilimlerin belirlenmesi amaçlandığından betimsel türde bir içerik analizi yapılmıştır. ÖRNEKLEM Fen eğitimi alanında görme engellilere yönelik yapılan bilimsel araştırma makalelerinin içerik analizini yaparak genel eğilimleri ortaya koymak amacıyla yapılan alan yazın taraması sonucu 1972-14 yılları arasında ulusal ve uluslararası düzeyde yayın yapan 9 farklı dergiden toplam 223 makaleye ulaşılmıştır. Çalışma kapsamında incelenen dergilerden bazıları The British Journal ofvisual Impairment (BJVI) Journal ofvisual Impairment & Blindness (JVI&B) Journal of Chemical Education (JCE) Journal of Special Education and Rehabilitation (JSER) Journal of Science Education for Students with Disabilities (JSESD) Remedial and Special Education (RSE) Research and Practice in Visual Impairment and Blindness (JPVIB) The Journal of Special Education Diğer ( ten az sayıda makale olan dergiler) VERİ TOPLAMA ARACI Çalışmada makaleleri sınıflandırmak amacıyla daha önce Sözbilir, Kutu ve Yasar (12) tarafından geliştirilen ve görme engellilere yönelik fen eğitimi araştırmalarına uygun olarak yeniden düzenlenen makale sınıflama formundan yararlanılmıştır. VERİ ANALİZİ İçerik analizleri yapılan makalelere ait veriler ile makale sınıflama formuna aktarılan makalelerden elde edilen veriler bir veri tabanına kaydedilmiştir. Veri tabanından alınan veriler son düzeltmelerin yapılabilmesi amacıyla öncelikle Microsoft Excel e aktarılmış ve daha sonra SPSS. istatistik programı kullanılarak analiz edilmiştir. Betimsel istatistiki yollarla grafik, yüzde ve frekans tabloları yardımıyla görselleştirilmiştir. 3
Yüzde (%).6.16 BULGULAR BETİMSEL VERİLER 86, 84, 72,88 76,27 Örneklem Veri Toplama Aracı Veri Analiz 27,12 23,73 13, 1,7 Özel eğitim dergileri Diğer dergiler Uluslararası Ulusal Türkçe İngilizce Türk Yabancı Dergi türü Dergi tipi Makalelerin dili Yazarların uyruğu % 27,12 72,88 76,27 23,73 13, 86, 1,7 84, Görme engellilere yönelik fen öğretimine ilişkin yapılan araştırmalarda sıklıkla çalışılan konular 4 3 Sıklıkla Kullanılan Araştırma Tür/Desen ve Yöntemleri f % Öğretim materyali (Materyal hazırlama, geliştirme, etkinliğini ölçme) 3 1.7 Engelin önlenmesine yönelik çalışmalar (Özel eğitim uygulamaları, 13. öğretim yöntemine dayalı çalışmalar) Eğitsel (zihinsel) beceriler; dikkat, anlama, öğrenme stilleri, başarı vb. 29 13. Eğitim/öğretim program çalışmaları, kaynaştırma programı çalışmaları 24.8 Tutum, algı, kaygı, benlik, davranış, iletişim vb. inceleme 23.3 Görme engellilerin, eğitimcilerin eğitiminde yaşanan sorunlar 18 8.1 Rehabilitasyon (Günlük yaşam ve sosyal beceriler) 17 7.6 Teknoloji entegrasyonuyla özel eğitim sorunlarının çözümü 18 8.1 Yönetsel/yönetimsel düzenlemeler (Özel eğitim danışmanlığı, okulla ilgili 2.2 hizmetler, yönetim hizmetleri) Kitle iletişim araçlarında görme engellilerin yeri 3 1.3 Öğretmen eğitimi, hizmet içi eğitim 2.9 Test, ölçek vb. Geliştirme 1.4 Diğer 18 8.1 Toplam 223 Yüzde (%) 2 1 Tam deneysel Yarı deneysel Zayıf deneysel Tek denekli Deneysel Ara-toplam Betimsel Karşılaştırmalı Korelasyonel Tarama Nedensel karşılaştırma İkincil veri analizi Deneysel olmayan Ara-toplam Betimsel Kültür analizi Olgu bilim Durum çalışması Kuram oluşturma Eleştirel çalışmalar Diğer Etkileşimli Ara-toplam Betimsel Tarihsel analiz Kavram analizi Derleme Meta-analiz Diğer Etkileşimsiz Ara-toplam Açıklayıcı (Nicel - Nitel) Keşfedici (Nitel - Nicel) Çeşitleme (Nicel + Nitel) Karma Ara-toplam Deneysel Deneysel Olmayan Etkileşimli Analitik Karma NİCEL NİTEL KARMA Sıklıkla Kullanılan Veri Toplama Araçları Veri Toplama Araçları f % Anketler 44 19.73 Açık uçlu 8 3.9 Likert tipi 27 12.11 Diğer 12 3.38 Başarı testleri 13.83 Açık uçlu Çoktan seçmeli 2.24 Diğer 8 3.9 Tutum, ilgi, algı, yetenek vb. testler 23.31 Görüşmeler* 47 21.8 Yapılandırılmış 4 1.79 Yarı-yapılandırılmış 27 12.11 Yapılandırılmamış 13.83 Odak grup görüşmesi 7 3.14 Gözlemler 1 6.73 Katılımcı gözlem 6 2.69 Katılımcı olmayan gözlem 9 4.4 Alternatif değerlendirme araçları 2.24 Dokümanlar 83 37.22 Diğer 39 17.49 Yüzde (%) 4 3 2 1 Sıklıkla Çalışılan Örneklem Ve Örneklem Büyüklüğü 4 3 2 1 4
Yüzde (%) Yüzde (%).6.16 Sıklıkla Kullanılan Veri Analiz Yöntemleri Sıklıkla Kullanılan Nicel ve Nitel Veri Analizleri 7 6 4 3 2 1 Nicel betimsel Nicel kestirimsel Nitel SONUÇ TARTIŞMA ve ÖNERİLER Sonuç - Tartışma Öneriler SONUÇLAR-I Görme engellilere yönelik yapılan fen eğitimi araştırmalarının az bir kısmının özel eğitim dergilerinde yayınlandığı görülmektedir. Çalışmada ayrıca, makalelerin çok büyük bir kısmının uluslararası dergilerde yayınlandığı ve yabancı araştırmacılar tarafından yapıldığı görülmektedir. İçerik analizi yapılan makalelerden elde edilen bulgulara göre 1992 yılından itibaren ulusal ve uluslararası düzeyde görme engellilere yönelik araştırmaların daha çok öğretim materyali (materyal hazırlama, geliştirme, etkinliğini ölçme), engelin önlenmesine yönelik özel eğitim uygulamaları ve öğretim yöntemine dayalı çalışmaların yapıldığı belirlenmiştir. Örneklem grubu olarak daha çok ilköğretim öğrencilerinin tercih edildiği görülmüştür. SONUÇLAR-II Çalışmada araştırma desenleri ile ilgili olarak özellikle etkileşimli nitel araştırmaların daha çok tercih edildiği görülmüştür. Veri toplama aracı olarak çoğunlukla görüşme, doküman ve Likert tipi anketlerden yararlanıldığı görülmüştür. Çalışmada ayrıca, veri analiz yöntemi olarak olarak ise f/% tabloları ve merkezi eğilim ölçüleri gibi nicel analizler ile nitel betimsel analiz yöntemlerinin ön planda olduğu gözlenmiştir. Örneklem büyüklüğünün çoğunlukla 1- ve 31- kişi arasında değiştiği ortaya çıkmıştır. ÖNERİLER -I Özellikle Türk fen eğitimi araştırmacılarının ülkemizdeki özel eğitim konusundaki ihtiyaç göz önünde bulundurulduğunda bu alandaki çalışmalara yönelmelerinin ülkemizde bu alanda bir araştırma-geliştirme ve araştırmacı altyapısı oluşumuna katkı sağlayacaktır. Ülkemizde bu konuda çalışan çok az sayıdaki araştırmacı ise uluslararası eğitim dergilerindeki görme engellilere yönelik çalışmaları daha yakından takip edip ve aynı zamanda da bu dergilerde daha fazla yayın yapılabilir.
.6.16 ÖNERİLER -II Diğer taraftan az sayıdaki mevcut araştırmalar incelendiğinde ise öğretmen eğitimi, yönetsel ve danışmanlık hizmetleri, teknolojinin özel eğitime entegrasyonu, ölçme değerlendirme hizmetlerinin görme engellilere erişilebilir hale getirilmesi, rehabilitasyon ve oryantasyon hizmetleri gibi birçok alanda çalışma yok veya yok denecek kadar azdır. Bu yüzden bu alanlar da araştırma yelpazesine dahil edilebilir. Görme engellilere fen öğretimi çalışmaları daha büyük gruplarla yapılabilir. DİNLEDİĞİNİZ İÇİN TEŞEKKÜRLER Ailenin formal veya informal eğitim sürecine etkin bir şekilde katılımına yönelik araştırmalar yapılmalıdır. Okul, aile etkileşimini oluşturabilmek ve etkin kılabilmek için, aile, öğretmen, sosyal hizmet çalışanları ve yöneticilerin katıldığı çoklu etkileşime dayalı araştırmaların yapılması önerilebilir. 6