795 TÜRK ÖĞRENCİLERİN RUSÇA ÖĞRENİMİNDE KARŞILAŞTIKLARI ZORLUKLAR VE BU ZORLUKLARIN DEĞERLENDİRİLMESİ İSAYEV, Hurşit TÜRKİYE/ТУРЦИЯ ÖZET Yabancı dil öğreniminde öğrencilerin karşılaştıkları en büyük engellerden biri anadil ve yabancı dil arasındaki anlam ve yapı farklılıklarıdır. Aynı dil ailesine mensup dillerin yapı bakımından benzerlikleri diğer dil ailelerine mensup dillerle karşılaştırıldığında yerini bu yapı farklılıklarına bırakmaktadır. Dilbilgisi, ses bilgisi, kelime bilgisi, cümle bilgisi, değişik dil ailesine mensup diller arasındaki en büyük farklılıkları oluşturmaktadır. Bir kelime farklı dillerde aynı şekilde ifade edilebilirken, yapı bakımından değişikliklerin dillere yansıması, farklı dil ailesine mensup diller arasında kesin çizgilerle ayrılan farklar ortaya koyar. Bu farklılıklar dil öğreniminde çeşitli zorluklara yol açmaktadır. İncelememize konu olan Rus dilini öğrenen Türk öğrencilerin karşılaştıkları sorunların başında cümle ve kelime yapısından kaynaklanan sorunların geldiğini görmekteyiz. Öğrencilerimizin, iki dilin ses özelliklerinin birbirinden farklı olması nedeniyle yaptıkları hataların başında yazım yanlışları gelmektedir. Bu çalışmada Rus dili öğrenen Türk öğrencilerin karşılaştığı zorluklar, yaptıkları hatalar incelenmiş, bu dilin öğrenilmesinde yeni yöntemlerin bulunması ve denenmesi amaçlanmıştır. Anahtar Kelimeler: Rus dili, Rusça öğretimi, Türkçe, Türk eğitim sistemi. ABSTRACT One of the most common problems the students confront during thr foreign language education is the differences of meaning and structure between the mother tongue and target language. Whereas there are structural similarities among the languages coming the same language family, there are differences among the languages from other language families. Gramer, phonology, vocabulary and syntax form the most basic differences between the languages from different language families. While a word may be expressed in the same way in different languages, the structural differences in the languages creates a definite line among the languages from different language families. These differences lead to various difficulties in language learning. In our study, we see that the most common problems Turkish students face while learning Russian are those related to syntax and vacabulary. Since the phonological aspects of both Turkish and Russian are different, one of the most common problems of our students is the spelling error.
796 In this study, the problems and errors of the Turkish students learning Russian have been examined and it was aimed to find them and implement new methods. Key Words: Russian Language, teaching Russian, Turkish, Turkish education system. --- Türk ve Slav halkları komşuluk vb. alakalardan dolayı tarih boyunca birbirleriyle münasebeti olan halklardandır. Tarihi ilişkiler, sosyolojik ve kültürel etkenler onların bu münasebetlerinde belirleyici unsur olmuştur. Akad, N. A. Baskakov un da söylediği gibi Türk boyları Doğu Slavlarının (Ruslar, Ukraynalılar, Beyaz Ruslar) kelime hazinesinde belli izler bırakmıştır (Baskakov, 1985: 5). 10. yüzyılda Doğu Slavlarının Hristiyanlığı kabul etmesiyle, Rusların milletleşme süreci hızlanmıştır. Her iki halkın millî gelişim süreçlerini farklı şekillerde ve tarihlerde tamamlamış olmasına rağmen, her iki halkın da dil ve kültür tarihinde derin köklere sahip birçok benzerlik mevcuttur. Günümüzde de Türkiye ve Rusya iki büyük komşu ülke olarak, bu derin köklere sahip Türk ve Rus halkının manevi servetlerinin taşıyıcısı konumundadırlar. İki devletin son dönemlerdeki, sosyal ve ticari alanlardaki işbirliğinin artması ile, Türkiye de Rus diline olan ilgi de artmıştır. Çağdaş Türk eğitim sisteminin en önemli özelliklerinden biri de yabancı dil öğrenimine verdiği önemdir. Yabancı dil öğreniminde öğrencilerin karşılaştığı en büyük sorunlardan biri olan ana dil ile öğrenilen yabancı dil arasında yapı bakımında görülen farklılıklardır. Aynı dil ailesine mensup dillerin yapı bakımından benzerlikleri diğer dil ailelerine mensup dillerle karşılaştırıldığında yerini bir yapı farklılıklarına bırakmaktadır. Dil bilgisi, ses bilgisi, kelime bilgisi, cümle bilgisi, değişik dil ailesine mensup diller arasındaki en büyük farklılıkları oluşturmaktadır. Bir kelime farklı dillerde aynı şekilde ifade edilebilirken, yapı bakımından değişikliklerin dillere yansıması farklı dil ailesine mensup diller arasında kesin çizgilerle ayrılan farklar ortaya koyar. Bu farklılıklar dil öğreniminde çeşitli zorluklara yol açmaktadır. İncelememize konu olan Rus Dili öğrenen Türk öğrencilerinin karşılaştıkları sorunların başında, cümle ve kelime yapısından kaynaklanan sorunların geldiğini görmekteyiz. Öğrencilerimizin iki dilin ses özelliklerinin birbirinden farklı olması nedeniyle yaptıkları hataların başında yazım yanlışları gelmektedir. Bilindiği gibi dünya dillerinde eklerin kullanılmasından iki yöntem vardır. Hint-Avrupa Dilleri fusio (kaynaklaşma) dillerine, Turan dilleri ise agglutinativ (yapıştırma) aittir. (Reformatskiy, 1987: 52-76) ) E. Sepir e göre ise Farklı mantığa sahip olan Türk dili ile mukayesede Hint-Avrupa söz dizimi kaprisli, yanıltıcı ve ağırdır. (Sepir, 1934: 94) Bu açıdan, Rusça öğrenen öğrencilerin bu farklılıklardan kaynaklanan zorluklar yaşadıkları görülmüştür.
797 Rus dilinde, Türk dilinden farklı olarak isimlerin cins kategorisi vardır. Her iki dilde canlılık anlayışı farklıdır. Ses Bilgisi, fiillerde zaman, çekim kategorisi, hareket fillerinde bitmiş eylemi gösteren fiiller, СЯ ile biten dönüşlü fiiller, önekler, edatlar, bağlaçlar, dönüşlülük fiiller, işaret zamirleri vs. de iki dil arasındaki farklılıkları oluşturan belli başlı etmenlerdir. Bu nedenle, Rus dilbilgisinin yabancı öğrenciler tarafından öğrenilmesi, onların sık sık kavramları karıştırmasına neden olmaktadır. Bunun için her iki dilin mukayeseli analizi büyük önem taşımaktadır. Bu yöntemle, etnopsikoloji ve kültüroloji yöntemleri de birleştirilir. Örnek olarak şu kelimeleri ele alalım: любить (sevmek), ждать (beklemek), брать (almak), отец (baba), мать (anne), брат (erkek kardeş), сестра (kız kardeş). Bu kelimelerle, Türk ve Rus dilinde istediğimiz cümleyi kurabiliriz. Dilbilgisi kurallarına göre Rusça брат ın Türkçedeki ağabey in anlamını karşılayıp karşılamaması önemli değil. Burada önemli olan, Türk dillerinde baba, anne, kardeşler isimleri aynı paradigmada çekilecek, sadece farklı hallerde olup, gösterilen fiillerin çekiminde aynı kalacak. Rus dilinde ise bunun tam tersi olarak, любить (sevmek) ve ждать (beklemek) fiilleri farklı çekim örneklerine aittir. Родить (doğurmak) fiili de gövdesinde ünsüz değişmesi olmadan çekimlenemez. Родить = рожу (doğuruyorum), брать (almak), fiili ise özüne ve zamanına göre hem de supletivizmle (özel olarak Hint- Avrupa dillerinden yeni eklerin ve gövdelerin oluşma kuralı) bağlıdır. Örneğin, отец (baba), мать (anne), сестра (kız kardeş) farklı şekilde çekimleniyor. Ayrıca отец (baba), брат (erkek kardeş) aynı paradigmaya (çekim örneğine) mensup olmalarına rağmen çoğul yapılırken farklı çekimleniyorlar. Türk ve Rus dillerinde, cümlede kelimelerin kuruluşu da, sıralanışı da tamamen farklıdır. Rus dilinde normal olarak birinci yerde özne, ikinci yerde yüklem ve üçüncü yerde tümleç olurken, Türk dillerinde ise tam tersine genelde tümleç, yüklemden önce gelir. Genel olarak bazı özellikleriyle Rus dili diğer Avrupa dillerinden de böyle ayrılıyor. Örneğin, Rus dilinde у меня есть... yapısı ile başlayan cümlelerde eşyanın adı yalın hâlde olurken, eşyanın sahibi ise (-in) hâlinde çekimleniyor: У меня есть книга (Benim kitabım var). Rus dilini, hızlı ve kalıcı öğrenilmesi için klasik yöntemler olduğu gibi, son dönemlerde yaygınlaşan yeni yöntemler de vardır. O. D. Mitrofanova nın ve V. G. Kostomarov un ortaya koydukları yöntemler, önemli ve etkili sayılabilecek yöntemlerin de başında gelmektedir. Onların yöntemine göre, yabancı dil öğrenirken, anadilden olabildiğince fazla yararlanılmalıdır. Yabancı dil derslerinde öğrenciler, anadili ve öğrenilen dili karşılaştırabilme yeteneğine kavuşturulmalı, ders araç ve gereçlerinin seçiminde anadil ve kültürü göz önünde bulundurulmalıdır. Derslerde, anadilden sık sık faydalanılmalıdır. (Kostomarov, V. G.-Mitrofanova, O. D., 1979: 67-73). Ders tecrübesi gösteriyor ki, Rus dilinin öğrenilmesinin temelinde kompleks yöntemler mevcuttur. Ancak, Rus dilbilgisinin dolambaçlı yapısına girmek,
798 pratik açıdan bir fayda sağlamamaktadır. Öğrenilmiş dil bilgisi kurallarının pratiğe dönüşmesi esnasında öğrenci birtakım zorluklarla karşılaşmaktadır. Bu sorunun çözümünde önemli olabilecek yöntemlerden başında, öğrencinin söz dağarcığını artırmak, artırırken de öğrencinin, Rus dilbilgisi kuralları dahilinde öğrendiği kelimeleri, olabildiğince fazla kullanmasını, pratik yapmasını sağlamaktır. Öğrencinin, öğrendiği kelimelerin özelliklerini bilmesi de, onun pratik kazanmasını sağlayacak yöntemlerden biridir. Bu açıdan, kelimelerin ve deyimlerin oluşmasında, nasıl sıralanması gerektiği, sözlerin anlamca kuruluşu, isimlerin onomastiği, toponimisi, kelimelerin leksik ve gramer manaları, sözlerin ilk ve mecaz anlamlarının açıklanması, eş okunuşlu kelimelerin (omonim), omoformların, anlamdaşların, zıt anlamlıların, terimlerin, kelimelerin etimolojisinin, yabancı kaynaklı sözcüklerin, deyimlerin öğrenilmesi ve kullanılması önemli hale gelmektedir. Örneğin, özel bir kişi ismi, onun ürettiği bir eşyaya verilebiliyor. İskoçyalı Mak İntosh ismi onun ürettiği eşyaya geçmiştir. Mauzer, brauning, galife kelimeleri de aynen bu şekilde oluşmuştur. Toponimik özel isimler de cins isim olabiliyor. Örneğin, Boston kumaşının ismi Amerika da ki Boston şehrinden, Şeviot kumaşı İskoçya da bir dağdan, Keşmir kumaşı ise Hindistan nın bir şehrinden geliyor. Bu tür isimlerin kullanılması, onlarla ilgili olayların açıklanması öğrencide bir merak uyandırıyor ve bu tür kelimelerin hafızada kalması kolaylaşıyor. Mesela aynı örneklerden Rusya daki Sofya, Piyotır, Tatyana kelimeleri sırasıyla Türkçe de müdrik, taş ve tatlı anlamlarına geliyor. Öğrencinin bunu bilmesi, kelimelerin akılda kalması için ona büyük bir kolaylık sağlayacaktır. Rus edebiyatı derslerinde söyleyen soyadlarının açıklanması hem bu isimlerinin doğru yazılışına hem de bu adları taşıyan eser kahramanlarıyla bağlı olayların kavranılmasına yardımcı oluyor. Örneğin, Puşkin in Yevgeni Onegin inde Onegin Rusya da bir göl adından gelmekteyken, Lermontov un Çağımızın Kahramanı da ise Peçorin Rusya daki Peçora gölünden alınmıştır. Birçok klasik Rus yazarlarının belirli eserlerinde kahramanların soyadı onların karakterini, sosyal durumunu ve manevi ahlakını yansıtıyor. Bu kelimeler aynı zamanda Rusça nın söz varlığına dâhil olan kelimelerdir. Okur bu adlara rastladığında onların hangi düşünceye sahip olduğunu biliyor. Mesele Gogol un Nefski Caddesi nde kahraman Piskaryov soyadını taşıyor. Piskar hakikaten de küçük bir balık türüdür ve bu eserde kişiyi her şeyden çekinen, hayatını hayaller üstüne kuran birisi olarak görüyoruz. Dostoyevski nin Zavallı İnsanlar romanında Makar Devuşkin soyadı dikkat çekiyor. Makar bir dîni isim olarak manevi saflığı simgelerken, Devuşkin kelimesinin kökeninde ise kız sözü duruyor. Yani bu romanda hayatta her şeyden korkan, kimsesiz, zavallı bir insan bu kelimelerle adlandırılmıştır. Eserdeki kahramanın sosyal yapısını da zihninde canlandıran bir öğrenci, bu kelimeleri hafızasında kolayca saklayabilecektir.
799 İdiot romanında ise kahraman Lev Mışkin adını taşıyor. Rusça Lev aslan, mışkin kelimesinin kökünde ise fare anlamına gelen mış sözcüğü var. Eserde de, kahramanın içinde birbirine zıt olan iki önemli yön görüyoruz. Onun bir yandan ahlakça saf, dürüst, yüksek ahlak değerlerine sahip olması, diğer taraftan mevcut sosyal çevrenin baskısı ve maneviyatını yitirmiş insanların çevresinde olması, onu bir fare gibi güçsüz ve zavallı hale getiriyor. Dünyayı güzellik kurtaracak. ve Güzellik satılık değil. gibi yüksek felsefi fikri söyleyen Mışkin hayat gerçekliklerinden dolayı saf, ulvi aşkını savunamıyor. Yabancı dil öğretiminde bir diğer önemli noktalardan biri de çeviridir. Karşılaştırmalı çeviri, dilin öğrenilmesinde önemli bir yere sahiptir. Çeviri esnasında, orijinal dil ile çevrilen metin arasında bir bağ oluşuyor. Her iki metni karşılaştırınca, metinler arası bağlantıyı, çevirinin orijinal metne sadıklığını görmek, hataların incelenmesi açısından önem arz ediyor. Fakat bilindiği gibi çevirilerde en zorluk çekilen kısımlardan biri deyimlerdir. Çünkü, Deyimler her zaman milletin görüşünü, sosyal kuruluşunu, kendi döneminin ideolojisini yansıtır. (Larin B. A., 1977; 45). Bu, nedenle en dikkat edilmesi gereken yerlerden biri de deyimlerdir. Çeviri sırasında çoğu zaman, eğer öğrenci dile vakıf değilse iki dilli sözlükten deyimleri, çeşitli kelimeleri, cümleleri çevirmek öğrenci için bazen çok zor, bazen de imkansız oluyor. Bu açıdan çeviride çoğu kez kullanım yanlışlıklarına ve fikir karmaşalığına rast geliniyor. Büyük Alman bilim adamı İ. Herder çeviri için şunu söylemiştir: Yabancı dilin özgünlüğünü, ana dilin ise kaidesini saklamak gerekiyor. Rus ve Türk kelimelerinin anlam oylumunun birbirine uymaması nedeniyle çeviri yaparken öğrenciler, gerekli kelimelerin seçilip kullanılmasında zorluk çekiyorlar. Örnek vermek gerekirse şu kelimelere bakalım: беречь (saklamak), стеречь (beklemek), хранить (saklamak, muhafaza etmek, mec. tutmak). Derslerde yapılan hatalar gösteriyor ki, öğrenciler bu kelimeleri öğrenirken birbirlerinden ayrıldıkları noktaları öğrenememiş, ya da kendi dilinin sosyal yapısıyla bir tuttuğu için farklı kullanımlarını kavrayamamıştır. Sonuçta bu kelimeler eş anlamlı bilinmiş, çeviri esnasında bu yanlış bilgiden dolayı sıklıkla hata yapılmıştır. Bu sorunun çözümünde, sorunun temeline inilmesi, hatalı öğrenilen kelimeler konusunda öğrencinin bilinçlendirilmesi önemlidir. Ancak, sadece bunla yetinilmemelidir. Çevirisi yapılan metin üzerinde tartışılmalıdır. Metin, önce cümle cümle morfem, takı, kelime yapıları, anlam bilgisi vb. yönden incelenmeli, daha sonra da anlam, orijinal dilin sosyal ve kültürel yapısı vb. yönlerden metnin bütününü gözden geçirerek hatalar irdelenmelidir. Bilindiği gibi, yazılı ve sözlü konuşmalarda yapılan yanlışlar, öğrenilmiş dil normlarının, kurallarının bozulmasından ileri geliyor. Burada, öğrencinin görevi, öğretmenden daha fazladır. Öğretmen başka birisi için ona yeni olan dil sistemini veremez, geçiremez, O ancak ona yardımcı olabilir. (Zelenskaya, 2002: 25). Bu açıdan konuşmada dil normlarından dışarı çıkan öğrencilerin yaptıkları yanlışların
800 öğrenilmesi önemlidir ve bu yanlışlıkların tahlili pratik ve teorik bakımdan özel önem taşır. Türk öğrencilerin yabancı dilin ses biliminde bıraktıkları yanlışlar bir çok hallerde Türk dili için karakteristik olmayan ve özellikle Türk dili ses biliminde kullanılmayan sorunlardan ileri gelir. Bu tür yanlışlara sık rastlanır. Bildiğiniz gibi Türk dilinde x -kh, ц -ts, щ -şç ünsüz harfleri olmadığından öğrenciler kelimelerin yazılışında genelde yanlışlıklar yapıyorlar. Örneğin выдубецкий монастырь-выдубечкий монастырь (manastır), цельчель (amaç), чай-цай (çay), национальный-начиональный (millî), царицачарича (çar), отрицание-отричание (inkâr). İçinde h harfi olan yabancı sözcüklerde h harfi Rus dilinde g olarak kullanılıyor. Bazen de h harfi Rusça da x harfi yerine kullanılıyor. Tabi ki öğrenci bütün sözlerin ve terimlerin manasını anlamadığı için onları karıştırıyor. Örneğin, Фонвизин был гуманистом (Fonfizm humanisttir.) yazmak isteyen bir öğrenci Фонвизин был хуманистом. şeklinde yazabilmektedir. Безухов yerine Безуков yazmak da Türk öğrencilerin sık düştükleri hatalardandır. Yaygın olarak da j yerine ç ve ş yerine ç yanlış olarak yazılıyor (Ужинать-учинать журавли-шуравли). Bazen kelimelere ek olarak harfler koyulur (epiteezler), (Radio-Radivo) veya ünsüz harf düşürülür (dierez); [честный-чесный] - (dürüst, samimi), [праздныйпразный]-(boş durma, gezme); (л), (зд), (ст) çıkarılmasını görüyoruz. [Cолнце-сонце]-(güneş), [праздник-празник] - (bayram), [повестка-повеска]- (ihbarname, gündem), [поездка-поезка]-(gezi), [детство-дество]-(çocukluk), [прежде-предже]-(önceki). Bazen kelimelerin önüne harf eklenir ya da harfler yanlış yerlerde kullanılır. Örneğin, это yerine ето (şu), шла yerine ишла (gidiyordu), труд yerine туруд (iş), богатый yerine богатный (zengin) kelimeleri gibi. Belirtmek gerekiyor ki bu durum Türk dilleri için tipik bir durumdur. Çünkü, Türk dillerinde sözün önüne birkaç ünsüzün gelmesi imkânsızdır. штаныиштаны (pantolon), rıza-irıza, stres-sitres, spor-sipor vs. Anadolu nun bazı yörelerinde de yaygın olarak kullanılan bazı kelimelerin başına sesli harfler koymak, Türkçe nin yapısından kaynaklanan bir durumdur. Eğer yabancı dil öğrenen öğrencilerin yazılı ve sözlü konuşmalarındaki yaptıkları yanlışları tahlil etmiş olursak, onların sık sık mevcut dil kurallarından dışarı çıktıklarını görürüz. Tabii burada unutulmaması gereken bir nokta var. Aslında yabancı dil öğrenen öğrenciler gramer kurallarını yanlış kullansalar da, öğrendikleri kurallara göre istisnai durumları göz önünde bulundurmadıkları için gramer kurallarını mantık olarak doğru kullanıyorlar. Örneğin, gramer krallarına göre eğer читать (okumak) fiili şimdiki zamanın birinci şahısında читаю oluyor. Fakat birçok fiil var ki, çekimlendiklerinde bazı ünsüzler diğer ünsüzlerin yerine konuluyor. Örneğin, плакать (ağlamak) плачу (ağlıyorum), burada k ünsüzünün yerine ç geliyor. Искать (aramak) ищу (arıyorum), burada da
801 sk ünsüzlerinin yerine щ ünsüzü yazılıyor. Rus dilini öğrenen Türk öğrencisi читать örneğinde öğrendiği kuralı diğer söz çekimlerini de uyguladığı için hata yapıyor: плакать-плакаю, искать-искаю, сказать-сказываю. Cümle kurarken veya kelimeleri kullanırken en önemli hatalar çevirilerde ortaya çıkıyor. Öğrencilerin yaptıkları hatalardan gördüğümüz kadarıyla, öğrenciler kelimeleri sözlük vasıtasıyla ararken kelimenin konuya anlamca uygun gelip gelmediğini bulamıyor. Sözlükte olan bazı kelimelerin hangi anlamda olduğunu, kelimenin eşanlamlısının mevcutluğunu veya cümle oluşturmaya uygun olup olmadığını tayin edemiyor. Türk öğrencisi oluşturacağı bir cümlede gereken bütün kelimelerin anlamlarını bilse bile, önce kendi dilinde onu düşünüyor ve kuruyor, sonradan onu Rus diline çevirmeye çalışıyor. Bu, hataların en önemli nedenini oluşturuyor. Deyimler de bu sık yapılan hataların başında gelmektedir. Örnek olarak şu cümleyi ele alalım. Rusça под деревом на земле что-то лежало (Ağacın altında bir şey duruyordu). Öğrenci bu cümleyi Kapının altında bir şey yatıyordu şeklinde çevirmiştir. Çünkü, öğrenci дверь (kapı) ve дерево (ağaç) kelimelerini karıştırmıştır. Her iki kelimede de d, v, r ünsüzleri var olduğundan öğrenci ağaç yerine kapı kelimesini kullanmıştır. Bir diğer örnekte ise, Türk öğrenci tarafından kurulan bir cümleyi ele alalım. Простокова держалась с крестьянами плохо. Öğrencinin kurduğu cümlenin Türkçe ye çevirisi Prostokova köylülerle kötü tutuyordu şeklindedir. Oysa bu cümle, Türkçe doğru bir cümle değildir. Öğrencinin kurmak istediği cümle, Prostokova köylülere kötü davranıyordu şeklindedir. Bu cümleyi Rusçaya çevirdiğimiz zaman Простокова обращалась с крестьянами плохо şeklinde olmalıdır. Örnekteki cümlede, öğrenci держать (tutmak, saklamak) fiilini обращаться (davranmak) fiiliyle karıştırmış ve böylece cümlede anlatım bozukluğu meydana gelmiştir. Diğer bir örnek ise XII. yüzyılda yazılmış İgor Destanı nın bir parçasından çevrilen bir cümledeki yanlışlıktır. Destan da geçen, İgor un eşi Yaroslavna nın Dinyeper Nehri ne, rüzgâra, güneşe dönerek, eşi İgor ve oğlu Vladir için dua ettiği kısmı çevirmek isteyen bir öğrenci: Она молила как одна мать как одна жена (O dua ediyordu hem bir anne gibi hem de bir eş gibi) demiştir. Bu Rusça cümlede, kuruluş açısından ciddi hatalar vardır. Öğrenci bu deyimi önce Türkçe kurmuş ve sonra Rusçaya çevirmiştir. Bilindiği gibi deyimleri başka bir dile olduğu gibi çevirmek imkânsızdır. Deyimin Türkçe gerçek çevirisine gelirsek cümle böyle olmalıydı: O bir anne ve bir eş gibi dua ediyordu. Öncelikle -molila (dua ediyordu) ; bu kelime Türkçe olarak doğru gibi görünse de, Rusça da doğru değildir. Doğru olması için fiilin ся dönüş ekiyle yazılmalıydı. Bu yüzden cümle Rusça olarak она молила yerine она молилась şeklinde yazılmalıydı. Bir başka hatada ise öğrenci 18. yüzyılın. ın Rus yazarı Fonvizim in Yeni Yetme komedisindeki kahramanın sözlerini şöyle yazmıştır: Он
802 (Митрофанушка) сказает: не хочу учиться, хочу жениться. Bu cümlede öğrenci сказать (demek, söylemek) fiili ile говорить fiilindeki farkı anlamamış ve bu cümlenin kuruluşunda ciddi bir hata yapmıştır. Bazen cümlede fiilin düzgün kullanılmamasından kaynaklanan karışıklıklar meydana geliyor. Он всю жизнь поставил революционной борьбе (O bütün hayatını devrim mücadelesine koydu). Burada çeviren öğrenci adamak kelimesinin yerine koymak kelimesini kullanmıştır. Cümlenin aslı şöyle olmalıydı: Он всю жизнь посвятил революционной борьбе (O bütün hayatını devrim mücadelesine adamıştı). Başka bir örnekte ise: Большую известность Жуковскому приехали eго баллады (Jukovski nin balladaları ona büyük ün gelmişler. [taşıtla]). Aslında öğrenci bu cümleyi şöyle yazmak istemiştir: Balladaları Jukovski ye büyük ün getirmiş). Lakin Rus dilinde принести (getirmek) fiili ile приехать (taşıtla gelmek) fiilini karıştırmış ve bu nedenle cümleyi anlamsızlaştırmıştır. Rus dilinde побыть kelimesi bulunmak, kalmak, katılmak, оставаться kelimesi kalmak, yerleşmek anlamı veriyor. Копия текста побыла cümlesi Türkçe ye olduğu gibi çevrildiğinde: Metnin kopyası bulundu şeklinde oluyor. Burada bulunmak yerine Rusça осталась yazmak gerekiyordu. Cümleyi Türkçe düşünen öğrenci Metnin kopyası bulundu. cümlesini doğru düşünmüş ama Rusça ya çevirisinde yeterli anlamı verememiştir. Bir başka örnekte ise Он терял все деньги (O bütün paraları kaybediyordu) cümlesi Türkçe düşünülmüş ve bu cümle kurallar açısından doğru yazılmıştır. Fakat Rusça терять fiili kaybetmek anlamı verdiği için, öğrencinin aslında duruma uygun düşem растратить (boşuna harcamak, israf etmek) fiilini kullanması gerekiyordu. Çünkü metinde para kaybolmuyor, boşuna harcanıyor. Yine bir başka örnekte öğrenci sık sık человек (insan) kelimesini (мальчик-мальчики, стол-столы) modelinde (человек-человеки) şeklinde kullanıyor.burada öğrenci tabi ki Rus gramer kurallarına aykırı hareket etmiştir. Öyle ki Rus dilinde человек kelimesinin çoğulu люди (insanlar) kelimesidir. Örneğin много человеки умерели (Birçok insanlar öldü). Zaten Rusça много kelimesi kendisinden sonra gelen ismi (-in) hâlinin çoğulunda olmasına mecbur ediyor. Жуковский был начальником русского романтизма (Jukovski Rus romantizminin başkanıydı). Rusça начальник (müdür, başkan, amir) anlamı verdiği için ve öğrenci bu kelimenin anlamını tam bilmediği için начинатель kelimesini kullanamamıştır. Cümle aslında şöyle olmalıydı Жуковски был начинателем русского романтизма. (Jukovski Rus romantizminin başlayıcısıydı). Rusça друг -dost, arkadaş anlamında kullanılıyorsa da другой kelimesi -diğer, başkası, öteki, öbürü anlamını veriyor. Anlamca farklı olması ve köklerinde aynı harfler bulunması (др) öğrenciye друг ile другой kelimesini
803 karıştırmasına imkân vermektedir. Şöyle ki Я бы не хотел родиться в другом городе (Ben başka bir şehirde doğmak istemezdim.) yazmak isteyen öğrenci, (Ben arkadaşımın şehrinde doğmak istemezdim.) şeklinde yazmıştır. Bu tipli örnekler fazla olduğundan dolayı birkaç örnekle cümle yapımında karşılaşılan yanlışlıklara dikkat çekmek istiyoruz: Они огорчают нас (Onlar bizi üzüyorlar); Они обижают нас (Onlar bizi incitiyorlar), Софья дирижировала государством (Sofiya devleti idare ediyordu. [orkestrayı]). Burada дирижировать (Orkestra yı idare etme) anlamındadır. Öğrenci burada управлять (devleti yönetmek) fiilinin yerine дирижировать (orkestrayı yönetmek) fiilini kullanmıştır. Türkiye zayıflamaya devam ediyordu demek isteyen öğrenci Турция продолжала худеть şeklinde yazmıştır. Худеть kelimesi Rusça (zayıflamak, fakirleşmek, yıpranmak) anlamına geldiği hâlde bu fiilin yerine öğrenci слабеть fiilini kullanmalıydı. Rusça öğreniminde yapı bakımında rastlanan zorlukları, Rusça öğrenen öğrencilerin yaptıkları hataları birçok örneklerle göstermek mümkündür. Я xочу быть архитектором (Ben mimar olmak istiyorum) ifadesini kullanan öğrenci архитектор kelimesinin anlamını iyi kavrayamamış ve yanlış olarak (Ben başpiskopos olmayı hayal ediyorum) şeklinde yazmıştır. Burada da öğrenci архитектор kelimesini архиепископ, архимандрит kelimeleriyle karıştırmıştır. Bir diğer örnekte ise, öğrenci: O savaşta bulunmuştur. anlamını vermek yerine Он был в борьбе (O mücadelede bulunmuştur) yazmıştır. Çünkü Türk dilinde mücadele, kavga, savaş bazı durumlarda aynı anlama gelebilmektedir. Öğrenci война (savaş, muharebe) kelimesinin anlamını bilmemiştir ve война (harp) yerine борьбе (mücadele) kelimesini kullanmıştır. Bойна и Mир известное произведение в мире ( Savaş ve Barış dünyada tanınmış bir eserdir.) yazmak isteyen öğrenci Bойна и Mир очень важное произведение для всех миров. ( Savaş ve Barış bütün dünyalar için önemli bir eserdir.) gibi vermiştir. Романтизм был литературным направлением (Romantizm edebi akım olmuştur.) yazmak isteyen öğrenci ise Романтизм был литературный поток (Romantizm edebî akımdır) şeklinde yazmıştır. Rus dilinde поток. kelimesi sel, akım,cereyan- anlamını veriyor. Öğrenci поток ve течение kelimelerini karıştırmış ve течение (akım) kelimesini kullanamamıştır; заслуга Жуковского (Jukovski nin yararlığı) yazmak yerine служба Жуковского (Jukovsko nun hizmeti) yazılmıştır. Rusça заслуга ve служба tarihte anlamca yakın köklü kelimeler olsa da, çağdaş Rus dilinde farklı anlamlarda kullanılır.
804 Cümle yapısında yapılan karakteristik yanlışlıklardan biri de ся ile biten fiillerin yanlış kullanılmasıdır. Bilindiği gibi ся eki fiillerle kullanıldığında anlam değişikliği meydana geliyor. Örneğinde вернул (geri verdi), вернулся ise döndü anlamı veriyor. Buna ek olarak Türkçeden farklı olarak Rus dilinde öntakılar ve önekler sık sık kullanılıyor. Türk öğrencilerinin bu gramer oluşumunu kullanmasından dolayı yaptıkları yanlışlar onların en fazla karşılaştıkları hatalar içindedir. Чехов за свои деньги открывает врачебный кабинет. (Çekov kendi parasıyla tıp odası açıyor.) yazmak isteyen öğrenci из öntakısını yanlış kullandığından cümle özel anlamını yitiriyor. Yani kurulan Чехов из свои деньги открывает врачебный кабинет. (Çekov kendi paralarından tıp odası açıyor.) cümlesinde anlatım bozukluğu ortaya çıkıyor. Настася ненавидела людей (Nastasya insanlardan nefret ediyordu) yazması gereken öğrenci людей kelimesinin önüne от öntakısını ekleyerek cümlenin anlamını değiştirmiştir. Çünkü Türk dilinde -dan eki doğru sayılsa da Rusça doğru değil. (Ör.: Nastasya insanlara nefret ediyorum). Bir diğer örnekte ise, O Moskova Üniversitesine geçirildi. (Он перевелся в Московский университет.) cümlesini yazmak isteyen öğrenci de перевелся kelimesinin yerine перебежал (karşı tarafa koşmak) anlamını veren kelimeyi kullanarak cümlenin anlamını tamamen değiştiriyor. Bir diğer çalışmada da öğrenciler Fazla biletin var mı? cümlesini tamamen farklı anlamlarda çevirmişlerdir. Örneğin У тебя есть билет много? (Senin çok biletin var mı?). Normalde bu cümle Rus dilinde şöyle olmalıydı: У тебя есть лишний билет. Bir örnekte öğrencilerin çoğu heyecanlıyım kelimesini farklı anlamlarda kullanmışlar: Her zaman ki gibi ben çok heyecanlıyım cümlesi Как всегда я взволнованный şeklinde olmalıdır. Ama öğrenciler manaca yakın olsada farklı farklı kelimeler kullanmışlardır. Я очень волнуюсь. (Ben çok heyecanlanıyorum.); Я очень эмоциолальный. (Ben çok hassasım.); Как обыкновенно я очень горячусь (Her zamanki gibi ben kızgınım); Как всегда мне очень горячо. (Her zaman ki gibi bana çok sıcaktır.); Как всегда я волнующий (Her zaman heyecanlandıranım.); Как всегда я очень сенсоционный. (Her zaman ki gibi ben çok sensasyonalım.) vs. Bir diğer örnekte ise, Herkes yerine oturdu. cümlesinde öğrenci yer kelimesinin Rusça anlamını doğru verememiştir. Şöyle ki, Türkçede olduğu gibi Rus dilinde de yer kelimesinin birkaç anlamdaşı var. Yer; herhangi birisi tarafından tutulan yer (место), yer; toprak (почва), yer; dünya, yeryüzü (земля, поверхность земли) vs. Öğrenci şu kelimelerin içinden yanlış olarak toprak anlamını veren kelimeyi seçmiş ve sonuçta cümle aşağıdaki gibi kurulmuştur: Каждый сидел на своей земле. (Herkes kendi toprağında oturmuştur.).
805 Hâlbuki Herkes kendi yerinde oturmuş. yazılmalıydı. Aynı modelde şu cümle de yazılmıştır: Моя земля седьмое кресло. (Benim toprağım 7. koltuktur.) vs. SONUÇ Yukarda gösterdiğimiz örneklere, ders gözlemlerine ve tecrübelere dayanarak Türk öğrencilerinin Rus dilinde yaptıkları yanlışlıkların nedenlerini şu şekilde yazabiliriz: Ana dilin ve öğrenilen dilin farklı dil ailesine mensup olması, farklı ses sistemiyle karşılaşmaları, ünsüz harflerinin tonlu ve tonsuz olması, kelime sonunda tonlu ünsüzlerin boğulması, kelimelerin önünde birkaç ünsüzün bir yerde bulunması, hece vurgusunun yer değişmesi vs. Türk ve Rus gramer düzeyindeki farklılıklar ve bu nedenle kelime ve cümle yapısında oluşan yanlışlıklar. Öğrenilen dilin çevrede çok konuşulmaması. İki halkın sosyal ve kültürel yapıları ve bunların dile yansımalarının farklı olması. İki dilin gelişim süreçlerinin farklı zamanlarda ve coğrafyalarda tamamlanması. Bütün bunları göz önünde bulundurduğumuz zaman, dil öğretiminde, eğitim-öğretim araçlarının kullanımının öğrencilerin durumuna göre seçilmesi ve izlenecek yöntemin öğrencilerin sık yaptıkları hataların irdelenmesi neticesinde belirlenmesi, öğretimi daha da kolay ve verimli hâle getirecektir. KAYNAKÇA Baskokov, N. A., (1985), Tyurkskaya Leksika v Slove o polku İgoreve. Moskova: Nauka S.S.C.B. E. A. Dilçilik Enstitüsü 5. Kostomarov, V. G.-Mitrofanova O. D., (1979), Metodika kak nauka. Statya vtoraya. Metodiçeskaya problematika dvuyazıçie, Russkiy yazık za rubejom, (6), 67-73. Larin, B. A., (1977), O narodnoy frazeologii. Moskova, 45. Reformatskiy, A. A., (1987), Lingvistika i poetika. Moskova, 52-76. Sepir, E., (1934), Yazık. Moskova- Leningrad, 94. Zelenskaya, A. A., (2002), Psikholingvistiçeskiye problemı uçebnogo dvuyazıçiya. Tver, 25.
806