Bireyi Tanıma Teknikleri

Bireyi Tanıma Teknikleri Test Dışı Teknikler Psikolojik Testler Editör: Doç.Dr. Cengiz ŞAHİN Doç. Dr. Arif ÖZER Doç. Dr. Binnaz KIRAN Doç. Dr. Cengiz ŞAHİN Doç. Dr. Hatice KUMCAĞIZ Yrd. Doç. Dr. Abdullah SÜRÜCÜ Yrd. Doç. Dr. Güldener ALBAYRAK Doç. Dr. Aysel Esen ÇOBAN Doç. Dr. Birol ALVER Doç. Dr. Müge ÇELİK ÖRÜCÜ Doç. Dr. S. Armağan KÖSEOĞLU Yrd. Doç. Dr. Kasım TATLILIOĞLU Yrd. Doç. Dr. Yüksel EROĞLU 2. Baskı

Editör: Cengiz Şahin Yazarlar: Abdullah Sürücü, Arif Özer, Aysel Esen Çoban, Binnaz Kıran, Birol Alver, Cengiz Şahin, Güldener Albayrak, Hatice Kumcağız, Kasım Tatlılıoğlu, Müge Çelik Örücü, S. Armağan Köseoğlu, Yüksel Eroğlu BİREYİ TANIMA TEKNİKLERİ ISBN 978-605-318-067-8 DOI 10.14527/9786053180678 Kitap içeriğinin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir. 2018, PEGEM AKADEMİ Bu kitabın basım, yayım ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. AŞ ye aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz. Pegem Akademi Yayıncılık, 1998 yılından bugüne uluslararası düzeyde düzenli faaliyet yürüten uluslararası akademik bir yayınevidir. Yayımladığı kitaplar; Yükseköğretim Kurulunca tanınan yükseköğretim kurumlarının kataloglarında yer almaktadır. Dünyadaki en büyük çevrimiçi kamu erişim kataloğu olan WorldCat ve ayrıca Türkiye de kurulan Turcademy.com ve Pegemindeks.net tarafından yayınları taranmaktadır, indekslenmektedir. Aynı alanda farklı yazarlara ait 1000 in üzerinde yayını bulunmaktadır. Pegem Akademi Yayınları ile ilgili detaylı bilgilere http://pegem.net adresinden ulaşılabilmektedir. 1. Baskı: Şubat 2015, Ankara 2. Baskı: Şubat 2018, Ankara Yayın-Proje: Özlem Sağlam Dizgi-Grafik Tasarım: Ayşe Nur Yıldırım Kapak Tasarımı: Pegem Akademi Baskı: Sage Yayıncılık Reklam Matbacılık San Tic. Ltd.Şti. Kazımkarabekir Cad. No:97/24 İskitler - Ankara 0312 341 00 02 Yayıncı Sertifika No: 36306 Matbaa Sertifika No: 14721 İletişim Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARA Yayınevi: 0312 430 67 50-430 67 51 Yayınevi Belgeç: 0312 435 44 60 Dağıtım: 0312 434 54 24-434 54 08 Dağıtım Belgeç: 0312 431 37 38 Hazırlık Kursları: 0312 419 05 60 İnternet: www.pegem.net E-ileti: pegem@pegem.net

ÖN SÖZ Bireyi tanımak, bireylerin ilgi, yetenekleri, başarı, tutum, kişilik özellikleri ile biyolojik, psikolojik ve sosyolojik ihtiyaçlarını bilmek yani bireyin davranışlarının nedenlerini anlamaya çalışma faaliyetidir. Bireyi tanıma, başkalarının bireyi tanıması ve bireyin kendisini tanıması anlamına gelir. Birey hakkında toplanan bilgiler sadece okul ortamında eğitim, öğretim ve psikolojik danışma ve rehberlik hizmetleri içerisinde değil, kamu ve özel sektörde yer alan sağlık, psikoloji ve sosyal hizmetlerde ve sanayinin her kesiminde çalışan yetişkin bireyler için de gereklidir. Bu bağlamda bireye yardımı esas alan mesleklerde bireyi tanıma, bilgi toplama ve bilgilendirme hizmetleri yaygın olarak kullanılmakta ve bunun için sık sık bireyi tanıma tekniklerine başvurulmaktadır. Bireyi tanımanın en genel amacı, elde edilen bilgileri bireyle paylaşarak kendini gerçekçi bir biçimde tanımasına yardım etmektir. Türk dilinin en önemli şairlerinden Yunus Emre bireyin kendini tanımasının önemini bir şiirinde şöyle anlatmıştır: İlim ilim bilmektir, İlim kendin bilmektir, Sen kendin bilmezsen, Ya nice okumaktır. Kendinin ne olduğunu bilen insan hayatı daha anlamlı, duyarlı ve üretken yaşayacaktır. Kitabımız, psikolojik danışma ve rehberlik anabilim dallarında ders veren farklı üniversitelerden öğretim üyelerinin ortak çalışmasının bir ürünüdür. On iki bölüm halinde düzenlenen kitap, üniversitelerin insanı konu alan tüm bölümleri ile özellikle de psikolojik danışma ve rehberlik alanında öğrenim gören öğrencilerin teorik ve uygulamaya yönelik gereksinimlerini karşılamak amacıyla yalın, anlaşılabilir, uygulanabilir bir içerik ve dille ders kitabı olarak hazırlanmıştır. Eserin, kapsam ve içerik bakımından alanda önemli bir eksikliği gidereceği düşünülmektedir. Bu özelliği bakımından Psikolojik Testler ve Test Dışı Teknikler derslerine kaynak kitap olma özelliğine de sahiptir. Kitabın ortaya çıkmasında bizi her zaman motive eden ve cesaret veren Pegem Akademi Yayıncılık sahibi Servet Sarıkaya ve çalışanlarına içtenlikle teşekkür ederim. Kitabımızla ilgili görüş, öneri ve eleştirileriniz kitabın daha da geliştirilebilmesi açısından yararlı olacaktır. Bu kitabın hedef kitlesine yararlı olacağını ümit ediyoruz. Saygılarımla Doç.Dr. Cengiz ŞAHİN

BÖLÜMLER VE YAZARLAR ED TÖR: Doç.Dr. Cengiz AH N / Ahi Evran Üniversitesi-K r ehir 1. BÖLÜM: Bireyi Tan ma Doç.Dr. Cengiz AH N / Ahi Evran Üniversitesi - K r ehir 2. BÖLÜM: Yetenek Testleri Doç.Dr. Binnaz KIRAN / Mersin Üniversitesi - Mersin 3. BÖLÜM: Zekâ Testleri Doç.Dr. Aysel Esen ÇOBAN / Hacettepe Üniversitesi - Ankara 4. BÖLÜM: Ba ar Testleri Doç.Dr. S. Arma an KÖSEO LU / stanbul Üniversitesi - stanbul 5. BÖLÜM: lgi Envanterleri Yrd.Doç.Dr. Yüksel ERO LU / Bayburt Üniversitesi - Bayburt 6. BÖLÜM: Ki ilik Testleri Doç.Dr. Birol ALVER / K r kkale Üniversitesi - K r kkale 7. BÖLÜM: Tutum Ölçekleri Yrd.Doç.Dr. Kas m TATLILIO LU / Bingöl Üniversitesi - Bingöl 8. BÖLÜM: Gözleme Dayal Teknikler Yrd.Doç.Dr. Abdullah SÜRÜCÜ / Necmettin Erbakan Üniversitesi - Konya 9. BÖLÜM: Kendini Anlatmaya Dayal Teknikler Doç.Dr. Müge ÇEL K ÖRÜCÜ / TED Üniversitesi -Ankara 10. BÖLÜM: Ba kalar n n Görü lerine Dayal Teknikler Doç.Dr. Arif ÖZER / Hacettepe Üniversitesi - Ankara 11. BÖLÜM: Etkile ime Dayal Teknikler Yrd.Doç.Dr. Güldener ALBAYRAK / Niğde Ömer Halisdemir Üniversitesi - Niğde 12. BÖLÜM: Di er Teknikler Doç.Dr. Hatice KUMCAĞIZ / Ondokuz May s Üniversitesi - Samsun

Ç NDEK LER ÖN SÖZ... iii 1. BÖLÜM Bireyi Tan ma Giriş...3 Psikolojik danışma ve rehberliğin anlamı...3 Psikolojik danışma ve rehberliğin amacı...5 Psikolojik danışma ve rehberliğin ilkeleri...6 Psikolojik danışma ve rehberlikte hizmet alanları...7 Bireysel farklılıklar...9 Bireyi tanıma...11 Bireyi tanımanın amacı...12 Bireyi tanımanın önemi...13 Bireyi tanımada bilgi toplamanın işlevi...13 Bireyi tanımada izlenmesi gereken temel ilkeler...15 Bireyi tanıma modeli...16 Öğrencilerin tanınması gereken özellikleri...18 Bireyi tanıma tekniklerinin sınıflandırılması...22 Test teknikleri...25 Test ve psikolojik testlerin tanımı...25 Test geliştirme...28 Testlerin teknik özellikleri...29 Psikolojik testlerin kullanım alanları...33 Testlerin kullanım amaçları...33 Testlerin kullanılmasında etik kurallar...35 Test sonuçlarının yorumlanması...37 Psikolojik testlerin sınıflandırılması...39 Test dışı teknikler...41 Özet...42 Kaynaklar...43

vi Bireyi Tan ma Teknikleri 2. BÖLÜM Yetenek Testleri Giriş...47 Yetenek nedir?...47 Yetenek ve ilgili olduğu alanlar...49 Yetenek testlerinin kullanılma amaçları...50 Yetenek testleri...51 Genel yetenek testleri...51 Genel yetenek test bataryası...52 Silahlı kuvvetler mesleki yetenek bataryası...52 Otis alfa, beta ve gama zihin kabiliyeti testi...53 Thurstone temel kabiliyetler testi (TKT)...54 Kendini değerlendirme envanteri (KDE)...55 Akademik benlik kavramı ölçeği (ABKÖ)...55 Farklı yetenek testleri...56 Özel yetenek testleri...57 Özet...58 Kaynaklar...59 3. BÖLÜM Zekâ Testleri Giriş...63 Zekâ testlerinin ve yaklaşımlarının tarihçesi...63 Zekâ nedir?...68 Zekâya ilişkin farklı görüşler...69 Zekâyı tek faktörlü yapı olarak açıklayan kuramlar...69 Galton un zekâ kuramı...69 Binet in zekâ kuramı...70 Piaget in zekâ kuramı...70 Zekâyı çok faktörlü yapı olarak açıklayan kuramlar...71 Spearman ın iki faktör kuramı...71 Thorndike ın zekâ kuramı...71

çindekiler vii Thurstone ın grup faktör kuramı...72 Guilford un çok faktör kuramı...72 Gardner ın çoklu zekâ modeli...72 Zekânın ölçülmesi...75 Kullanılan zekâ testleri...75 Özet...77 Kaynaklar...78 4. BÖLÜM Ba ar Testleri Giriş...81 Başarı kavramı ve başarı testleri...81 Başarı testlerinin kullanım amaçları...82 Başarı testlerinin türleri...83 Standart başarı testleri...83 Öğretmen yapımı başarı testleri...83 Standart başarı testleri ile öğretmen yapımı başarı testleri arasındaki farklar...84 Öğretmen yapımı başarı testlerinin sınıflandırılması...84 Cevaplayıcıdan istenen davranışın türüne göre testler...85 Dile dayanmayan testler...85 Dile dayanan testler...86 Sözlü testler (sözlü sınavlar)...86 Yazılı testler (yazılı sınavlar)...87 Eşleştirmeli testler...87 Doğru-yanlış testleri...88 Çoktan seçmeli testler...91 Kısa cevaplı testler...96 Uzun cevaplı testler (yazılı sınavlar)...96 Sınıftaki kullanış amaçları ya da işlevlerine göre testler...99 Öğretim testleri...99 Ehliyet testleri...99

viii Bireyi Tan ma Teknikleri Ölçme testleri...99 Cevapların puanlamasının nesnelliğine göre testler...99 Objektif testler...99 Subjektif testler...99 Yetenek başarı ilişkisi... 100 Özet... 102 Kaynaklar... 103 5. BÖLÜM lgi Envanterleri Giriş... 107 İlginin tanımı... 107 İlgi türleri... 108 İlgileri tanıma yolları... 110 İlgi envanterleri... 111 İlgi envanterlerinin geliştirilmesine ilişkin yaklaşımlar... 112 Türkiye de ve dünyada yaygın olarak kullanılan ilgi envanterleri... 113 Strong mesleki ilgi envanteri... 114 Kuder ilgi envanteri... 114 Kendini araştırma envanteri... 116 Kendini değerlendirme envanteri... 116 Akademik benlik kavramı ölçeği... 117 Thurstone ilgi envanteri... 117 Gazete haberleri testi... 117 Mesleki yönelim envanteri... 118 İlgi envanterlerinin kullanılmasında dikkat edilecek hususlar... 118 İlgi envanterlerinin yararları... 119 İlgi envanterlerinin sınırlılıkları... 120 Özet... 121 Kaynaklar... 123

çindekiler ix 6. BÖLÜM Ki ilik Envanterleri Giriş... 127 Kişiliği değerlendirmede kullanılan teknikler... 129 Gözlemsel teknikler... 129 Kendini anlatma teknikleri... 129 Projektif teknikler... 130 Durumsal testler... 130 Kişiliğin değerlendirilmesinde karşılaşılan bazı sorunlar... 130 Kişilik testleri... 132 Objektif kişilik testleri... 132 Beck depresyon ölçeği... 132 Cattel 16 pf şahsiyet envanteri... 133 Cornell index... 134 Edwards kişisel tercih envanteri... 134 Empatik beceri ölçeği-b formu... 135 Eysenck kişilik envanteri... 135 Hacettepe kişilik envanteri... 136 Minnesota çok yönlü kişilik envanteri- grup formu... 136 Rathus kendini belirleme (güvengenlik) envanteri... 137 Ruhsal belirti tarama listesi... 138 Saldırganlık ölçeği... 139 Projektif kişilik testleri... 139 Çocuklar için algı testi... 141 Tematik algı testi... 141 Louisa Düss psikanalitik hikâyeler testi... 142 Rorschach testi... 142 Holtzman mürekkep lekesi testi... 143 Beier cümle tamamlama testi... 144 Rotter cümle tamamlama testi, üniversite formu... 145 Rosenzweig testi... 145 Szondi testi... 146 Özet... 147 Kaynaklar... 149

x Bireyi Tan ma Teknikleri 7. BÖLÜM Tutum Ölçekleri Giriş... 155 Tutum kavramı ve tanımı... 155 Tutumun bileşenleri... 156 Tutum ve davranış ilişkisi... 157 Tutum ölçekleri... 157 Tutum ölçeklerinin kullanılış amaçları... 159 Tutumların ölçülebilen boyutları... 159 Tutum ölçeklerinin sınıflandırılması... 160 Ölçeklerdeki yaklaşımlar... 160 Tutum maddeleri... 161 Tutum ölçeği geliştirme yaklaşımları... 163 Doğrudan ölçümler... 163 Likert tipi tutum ölçeği... 163 Thurstone ölçeği... 168 Bogardus ölçeği... 172 Guttman ölçeği... 175 Osgood ölçeği... 178 Dolaylı ölçümler... 179 Özet... 181 Kaynaklar... 182 8. BÖLÜM Gözleme Dayal Teknikler Giriş... 187 Gözlem... 187 Gözlem türleri... 191 Gelişigüzel gözlem... 192 Sistemli gözlem... 194 Katılımlı gözlem... 196 Katılımsız gözlem... 196 Gözlemin güvenirlik ve geçerliği... 197

çindekiler xi Okulda psikolojik danışma ve rehberlik hizmetlerinde gözlem... 198 Gözlem sonuçlarının kaydedilmesi... 200 Gözlem listeleri... 201 Özellik kayıt çizelgeleri... 205 Derecelendirme ölçekleri... 207 Derecelendirme ölçeklerinin çeşitleri... 209 Sayısal derecelendirme ölçekleri... 209 Betimsel derecelendirme ölçekleri... 211 Grafiksel derecelendirme ölçekleri... 212 Betimsel-grafiksel derecelendirme ölçekleri... 215 Karşılaştırmalı derecelendirme ölçekleri... 216 İşaretleme listesi biçimindeki derecelendirme ölçekleri... 218 Derecelendirme ölçeklerinde geçerlik ve güvenirlik... 218 Derecelendirme ölçeklerine karışan hatalar... 220 Anekdot (olay yazımı)... 222 Anekdot (olay yazımı) özetleme formu... 227 Özet... 229 Kaynaklar... 238 9. BÖLÜM Kendini Anlatmaya Dayal Teknikler Giriş... 241 Otobiyografi... 242 Problem tarama listesi... 246 Anket... 249 Kime göre ben neyim?... 253 Zaman çizelgesi... 255 İstek listesi... 257 Cümle tamamlama... 260 Öğrenci tanıma formu... 261 Özet... 265 Kaynaklar... 266

xii Bireyi Tan ma Teknikleri 10. BÖLÜM Ba kalar n n Görü lerine Dayal Teknikler Giriş... 271 Sosyometri... 271 Sosyometri uygulamasında dikkat edilecek kurallar... 272 Sosyometri tekniğinin uygulaması... 273 Sosyometri sonuçlarının değerlendirilmesi... 274 Grubun yapısına ilişkin istatistikler... 281 Bulguların geçerlik ve güvenirliği... 282 Sosyometri tekniği uygulamalarında bilgisayar paket programlarının kullanılması... 282 Sosyometrik Algı Ölçeği... 285 Kim bu Tekniği... 287 Özet... 290 Kaynaklar... 291 11. BÖLÜM Etkile ime Dayal Teknikler Giriş... 295 Psikodrama... 295 Sosyodrama... 304 Yaratıcı drama... 309 Oyun terapisi... 315 Görüşme... 319 Veli görüşmeleri... 325 Ev ziyaretleri... 327 Bireyle ve grupla psikolojik danışma... 328 Bireysel ve grup rehberliği... 332 Özet... 333 Kaynaklar... 334

çindekiler xiii 12. BÖLÜM Di er Teknikler Giriş... 339 Bibliyoterapi... 339 Terapi amacıyla bibliyoterapinin kullanımı... 340 Bibliyoterapinin uygulanmasında kitap seçimi için genel ölçütler... 341 Bibliyoterapi süreci... 342 Bibliyoterapinin yararları... 343 Bibliyoterapinin sınırlılıkları... 344 Vak a İncelemesi... 344 Vak a incelemesi süreci... 345 Vak a inceleme raporu... 347 Vak a incelemesi tekniğinin olumlu ve olumsuz yönleri... 349 Vak a incelemesi yaklaşımının değerlendirilmesi... 349 Vak a incelemesi ve vak a kaydı arasındaki fark... 350 Vak a konferansı... 350 Toplu dosya (öğrenci gelişim dosyası)... 352 Toplu dosyanın yararları... 352 Toplu dosyada yer alacak bilgiler... 353 Toplu dosyada bulunması gereken bilgiler... 354 Öğrenci toplu dosyasının geliştirilmesi... 355 Toplu dosyada aranacak özellikler... 356 Toplu dosyanın korunması ve kullanılmasında uyulması gereken bazı ilkeler... 357 Toplu dosyadaki bilgilerin gizlilik düzeyleri... 358 Toplu dosya biçimleri... 358 Hatıra (anı) defteri... 360 Özet... 361 Kaynaklar... 362

1. BÖLÜM B REY TANIMA 1 Doç. Dr. Cengiz ŞAHİN * Giriş Psikolojik danışma ve rehberliğin anlamı Psikolojik danışma ve rehberliğin amacı Psikolojik danışma ve rehberliğin ilkeleri Psikolojik danışma ve rehberlikte hizmet alanları Bireysel farklılık Bireyi tanıma Bireyi tanımanın amacı Bireyi tanımanın önemi Bireyi tanımada bilgi toplamanın işlevi Bireyi tanımada izlenmesi gereken temel ilkeler Bireyi tanıma modeli Öğrencinin tanınması gereken özellikleri Bireyi tanıma tekniklerinin sınıflandırılması Test teknikleri Test ve psikolojik testlerin tanımı Test geliştirme Testlerin teknik özellikleri Psikolojik testlerin kullanım alanları Testlerin kullanış amaçları Testlerin kullanılmasında etik kurallar Test sonuçlarının yorumlanması Psikolojik testlerin sınıflandırılması Test dışı teknikler Özet Kaynaklar * Ahi Evran Üniversitesi Eğitim Fakültesi Rehberlik ve Psikolojik Danışmanlık Anabilim Dalı öğretim üyesi. Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Rehberlik ve Psikolojik Danışmanlık (PDR) Anabilim Dalında lisans, Almanya Essen Üniversitesi nde Eğitim Bilimleri/Psikoloji alanında lisans ve yüksek lisans, Gazi Üniversitesi nde PDR alanında doktora yaptı. Ocak 2013 te doçent oldu. csahin@ahievran.edu.tr

2 Bireyi Tan ma Teknikleri Öğrenme Çıktıları : Bu bölümü çalıştıktan sonra; Psikolojik danışma ve rehberliğin anlamını bilecek, Psikolojik danışma ve rehberliğin amaç ve ilkeleri açıklayabilecek, Bireysel farklılığı tanımlayabilecek, Bireyi tanımanın amacını söyleyebilecek, Bireyi tanımada izlenmesi gereken temel ilkelerini kavrayabilecek, Öğrencinin tanınması gereken özelliklerini bilecek, Bireyi tanıma tekniklerini sınıflandırabilecek, Test ve test dışı teknikleri öğreneceksiniz. Başlamadan Düşünelim : Psikolojik danışma ve rehberlik denilince ne anlıyoruz? Rehberliğin amaç ve ilkeleri neler olabilir? Bireysel farklılığın nedenleri neler olabilir? Bireyi tanımanın amacı nedir? Bireyi tanımanın temel ilkeleri neler olabilir? Öğrencinin tanınması gereken özellikleri nelerdir? Bireyi tanıma tekniklerini nasıl sınıflandırabiliriz?

Bireyi Tan ma 43 Kaynaklar Alver, B. (2015). Bireyi Tanıma Teknikleri. C. Şahin (Ed.). Psikolojik Danışma ve Rehberlik. Ankara: Pegem Akademi. Amelang M. & Zielinski W. (1997). Psychologische Diagnostik und Intervention. Berlin, Heidelberg, New York: Springer. Anastasi, A. (1988). Psychological Testing. (6. Ed.). New York: Mac. Milan Publishing. Baykul, Y. (2000). Eğitimde ve Psikolojide Ölçme: Klasik Test Teorisi ve Uygulaması. Ankara: ÖSYM. Baymur, F. (1996). Genel Psikoloji. (11. Baskı). İstanbul: İnkılap. Brickenkamp, R.(1997). Handbuch psychologischer und pädagogischer Tests. Göttingen: Hogrefe. Büyüköztürk, Ş. ve diğerleri (2013). Bilimsel Araştırma Yöntemleri. (14. Baskı). Ankara: Pegem Akademi. Cohen, R. J. ve Swerdlik, M.E. (2010). Psikolojik Test ve Değerlendirme-Psychological Testing and Assessment. (7. Basımdan Çeviri). E. Tavşancıl (Çev. Ed.), (2013). Anakara: Nobel. Cronbach, L.J. (1984). Essetial of Psychological Testing. (2. Ed). Newyork: Harper and Row. Egan, G. (1975). Psikolojik Danışmaya Giriş: Kişilerarası İlişkiler Kurmada ve Kişisel Yardım Hizmetini Vermede Sistematik Bir Model. F. Akkoyun (Ed.). Füsun Akkoyun, Veli Duyan, Berrin Eylen, Fidan Korkut (Çev.). Ankara: Nobel. Eryılmaz, A. (2015). Kişisel-(Sosyal) Psikolojik Danışma ve Rehberlik. C. Şahin (Ed.). Psikolojik Danışma ve Rehberlik. Ankara: Pegem Akademi. Ercan, L. ve Şahin, S. (2015). Çağdaş Eğitimde Öğrenci Kişilik Hizmetleri Psikolojik Danışma ve Rehberlik. C. Şahin (Ed.). Psikolojik Danışma ve Rehberlik. Ankara: Pegem Akademi. Fischer H.G. (1974). Einführung in die Theorie psychologischer Tests. Bern: Verlag Hans Huber. Flin, R, ve Slaven, R. (1996). Personality and Emergency Command Ability. Disaster Perevention and Management. 5(1). p.40-46. Karaca, E. (2010). Ölçme ve Değerlendirmede Temel Kavramlar. M. Gömleksiz ve S. Erkan (Ed.). Eğitimde Ölçme ve Değerlendirme. (2. Baskı). Ankara: Nobel. Kepçeoğlu, M. (1999). Psikolojik Danışma ve Rehberlik. İstanbul: Alkım. Köksalan, B. (2008). Bireyi Tanıma Teknikleri. M. Güven (Ed.), Psikolojik Danışma ve Rehberlik. Ankara: Anı. Kutlu, M. (2008). Bireyi Tanıma ve Bireyi Tanıma Teknikleri (5. Baskı). A. Kaya (Ed.) Psikolojik Danışma ve Rehberlik. Ankara: Anı. Kuzgun, Y. (2008). Rehberlik ve Psikolojik Danışma. Ankara: Nobel. Kuzgun, Y. ve Deryakulu, D. (2006). Bireysel Farlılıklar ve Eğitime Yansımaları. (2. Baskı). Y. Kuzgun ve D. Deryakulu (Ed.). Eğitimde Bireysel Farklılıklar. Anakara: Nobel.

44 Bireyi Tan ma Teknikleri Milli Eğitim Bakanlığı Rehberlik ve Psikolojik Danışmanlık Yönetmeliği (2001). Resmi Gazete. 17 Nisan 2001, sayı: 24376. Nelson-Jones, R. (2011). Theory and practice of counselling and therapy. London: SAGE. Smith, P.L. ve Ragan, T.J. (1999). Instuctional desgn. (2nd ed.) NY: John Wiley and Sons. Şahin, C. (2014). Eğitim Sürecinde Öğrenci Kişilik Hizmetleri ve Rehberlik. (6. Baskı). M. Güven (Ed.). Psikolojik Danışma ve Rehberlik. Ankara: Anı. Öner, N. (2009). Türkiye de Kullanılan Psikolojik Testlerden Örnekler- Bir Başvuru Kaynağı. (2. Baskı). İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınları. Özgüven, İ. E. (2012). Psikolojik Testler. Ankara: Nobel. Özgüven, İ.E. (2014). Bireyi Tanıma Teknikleri. (10. Baskı). Ankara: Nobel. Selçuk, Z. (2014). Bireyi Tanıma Teknikleri. (7. Baskı). Y. Kuzgun (Ed.). İlköğretimde Rehberlik. Ankara: Nobel. Shertzer, B. & Stone, S. (1971). Fundamentals of Guidance. Boston: Houghton Mifflin. Co. Sönmez, V. ve Alacapınar, F.G. (2013). Örneklendirilmiş Bilimsel Araştırma Yöntemleri. (2. Baskı). Ankara: Anı. Tan, H. (1995). Psikolojik Danışma ve Rehberlik. İstanbul: MEB. Tekin, H. (2000). Eğitimde Ölçme ve Değerlendirme. Ankara: Yargı. Turgut, M.F. (1986). Eğitimde Ölçme ve Değerlendirme. Ankara: Saydam Matbaası. Yeşilyaprak, B. (2013). Eğitimde Rehberlik Hizmetleri. (21. Baskı). Ankara: Nobel. Yıldırım, İ. (2008). Bireyi Tanıma Teknikleri. G.Can (Ed.), Psikolojik Danışma ve Rehberlik. Ankara: Pegem Akademi Yayınları.

2. BÖLÜM YETENEK TESTLER Doç. Dr. Binnaz KIRAN* 1 Giriş Yetenek nedir? Yetenek ve ilgili olduğu alanlar Yetenek testlerinin kullanılma amaçları Yetenek testleri Genel yetenek testleri Genel Yetenek Test Bataryası Silahlı Kuvvetler Mesleki Yetenek Bataryası Otis Alfa, Beta ve Gama Zihin Kabiliyeti Testi Thurstone Temel Kabiliyetler Testi (TKT) Kendini Değerlendirme Envanteri (KDE) Akademik Benlik Kavramı Ölçeği (ABKÖ) Farklı yetenek testleri Özel yetenek testleri Özet Kaynaklar * Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Bölümü Psikolojik Danışma ve Rehberlik (PDR) Anabilim Dalı öğretim üyesi. Hacettepe Üniversitesi nde PDR alanında lisans ve yüksek lisans, Gazi Üniversitesi nde PDR alanında doktora yaptı. 2014 yılında doçent oldu. besen@mersin.edu.tr

46 Bireyi Tan ma Teknikleri Öğrenme Çıktıları : Bu bölümü çalıştıktan sonra; Yetenek kavramını tanımlayabilecek, Yetenekle ilgili kuramları açıklayabilecek, Yetenek testlerinin kullanılma amaçlarını kavrayabilecek, Yetenek testlerini kullanmanın önemini bilecek, Güncel genel ve özel yetenek testlerini tanıyabileceksiniz. Başlamadan Düşünelim : Yetenek nedir? Zekâ ile aynı şey midir? Yetenek testlerine neden ihtiyaç duyarız? Yetenek testlerini ne zaman kullanmalıyız? Yeteneği açıklayan kuramları biliyor muyuz? Güncel yetenek testleri hangileridir?

Yetenek Testleri 59 Kaynaklar Alver, B. (2015). Bireyi Tanıma Teknikleri. C. Şahin (Ed.). Psikolojik Danışma ve Rehberlik. Ankara: Pegem Akademi Yayınları. Cohen, R. J. ve Swerdlik, M.E. (2010). Psychological Testing and Assessment-Psikolojik Test ve Değerlendirme. (7. Basımdan Çeviri). E. Tavşancıl (Çev. Ed.). (2013). Ankara: Nobel. Baymur, F. (1996). Genel Psikoloji. İstanbul: İnkılap Kitabevi. Erözkan, A. (2014). Psikolojik Danışma ve Rehberlikte Test Dışı Teknikler. Ankara: Mentis. Gardner, H. (1983). Frames of mind: The Rheory of Multiple Intelligences. New York: Basic Books. Gardner, H. (1993) Multiple Intelligences: The Theory in Practice. Kaya, A. (2014). Kariyer Danışmanlığında Değerlendirme. B. Yeşilyaprak (Ed.), Mesleki Rehberlik ve Kariyer Danışmanlığı- Kuramdan Uygulamaya. Ankara: Pegem Akademi Yayınları. Kepçeoğlu, M. (1995). Psikolojik Danışma ve Rehberlik. Ankara: Özerler Matbaası. Kuzgun, Y. (2000). Meslek Danışmanlığı-Kuramlar, Uygulamalar. Ankara: Nobel. Kuzgun, Y. (2004). Zekâ ve Yetenekler. Y. Kuzgun ve D. Deryakulu (Ed.), Eğitimde Bireysel Farklılıklar. Ankara: Nobel. Kuzgun, Y. (2009). Meslek Gelişimi ve Danışmanlığı. (3.Baskı). Ankara: Nobel. MEB Özel Eğitim Rehberlik ve Danışma Hizmetleri Genel Müdürlüğü (2003). Temel Kabiliyetler Testi Yönergeleri (TKT 5-7; TKT 7-11; TYT 6-8; TYT 9-11), Ankara: MEB Basımevi. Morris, Charles G. (1996) Understanding Psychology-Psikolojiyi Anlamak. (Third Ed.). New Jersey, USA. Prentice-Hall, Inc. Ayvaşık, Belgin H. ve Sayıl, M. (Çev. Ed.). (2002). Ankara: Türk Psikologlar Derneği Yayınları Murpy, K. R. ve Davidshofer, C. O. (1998). Pyschological Testing-Principles and Applications (Fourth Ed.), USA New Jersey: Prentice Hall. Öner, N. (1997). Türkiye de Kullanılan Psikolojik Testler. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınları. Özgüven, İ. E. (1994). Psikolojik Testler. Ankara: Yeni Doğuş Matbaası. Özgüven, İ. E. (1998). Bireyi Tanıma Teknikleri. Ankara: PDREM Yayınları. Saban, A. (2011). Çoklu Zekâ Teorisi ve Eğitim. Ankara: Nobel. Selçuk, Z., Kayılı, H. ve Okut, L. (2002). Çoklu Zekâ Uygulamaları. Ankara: Nobel. Tekin, H. (2000). Eğitimde Ölçme ve Değerlendirme. Ankara: Yargı.

3. BÖLÜM ZEKÂ TESTLER Doç. Dr. Aysel ESEN ÇOBAN* 1 Giriş Zekâ testlerinin ve yaklaşımlarının tarihçesi Zekâ nedir? Zekâya ilişkin farklı görüşler Zekâyı tek faktörlü yapı olarak açıklayan kuramlar Galton un Zekâ Kuramı Binet in Zekâ Kuramı Piaget in Zekâ Kuramı Zekâyı çok faktörlü yapı olarak açıklayan kuramlar Spearman ın İki Faktör Kuramı Thorndike ın Zekâ Kuramı Thurstone ın Grup Faktör Kuramı Guilford un Çok Faktör Kuramı Gardner ın Çoklu Zekâ Modeli Zekânın ölçülmesi Kullanılan zekâ testleri Özet Kaynakça * Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Bölümü öğretim üyesi, ODTÜ Eğitim Fakültesi Psikolojik Danışma ve Rehberlik (PDR) Anabilim Dalı nda lisans, Cincinnati Üniversitesi (USA) Eğitim Fakültesi nde Öğretim Programları alanında yüksek lisans, ODTÜ de PDR alanında doktora yaptı. 2014 yılında doçent oldu. yslcbn@yahoo.com.

62 Bireyi Tan ma Teknikleri Öğrenme Çıktıları : Bu bölümü çalıştıktan sonra; Zekâ test ve yaklaşımlarının yıllar içindeki gelişimini açıklayabilecek, Zekâ ile ilgili ortaya konan farklı bakış açılarını bilecek, Zekâyı tek faktörlü ve çift faktörlü yapılar açısından kavrayabilecek, Zekâ testlerinin kullanım amacını açıklayabilecek, Zekânın ölçülmesi, değerlendirmesi ve yorumlaması ile ilgili konuların önemini anlayabileceksiniz. Başlamadan Düşünelim : Zekâ nedir? Zekânın ölçülmesi gerekli midir? Zekâ testlerinden elde edilen puanlar bize ne ifade eder? Tek faktörlü yaklaşımlar mı, çok faktörlü yaklaşımlar mı tercih edilmeli? Neden? Çok farklı yaklaşımların olmasının sebebi nedir?

78 Bireyi Tan ma Teknikleri Kaynaklar Azar, A., Presley, İ. A. ve Balkaya, Ö. (2006). Çoklu Zekâ Kuramına Dayalı Öğretimin Öğrencilerin Başarı, Tutum, Hatırlama ve Bilişsel Süreç Becerilerine Etkisi. H.Ü. Eğitim Fakültesi Dergisi, 30, 45-54. Başaran, I. (2004). Etkili Öğrenme ve Çoklu Zekâ Kuramı. Ege Eğitim Dergisi, 5, 7-15. Berkant, H. G. ve Ekici, G. (2007). Sınıf Öğretmeni adaylarının Fen Öğretiminde Öğretmen Öz-yeterlik İnanç Düzeyleri ile Zekâ Türleri Arasındaki İlişkinin Değerlendirilmesi, Ç. Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 16 (1), 113-132. Cohen, R. J. ve Swerdlik, M. E. (2013). Psikolojik Test ve Değerleme: Testlere ve Ölçmeye Giriş. (7. Basımdan Çeviri). E. Tavşancıl (Çev. Ed.). Anakara: Nobel. Gürel, E. ve Tat, M. (2010). Çoklu Zekâ Kuramı: Tekli Zekâ Anlayışından Çoklu Zekâ Yaklaşımına. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 3(11), 336-356. Kuzgun, Y. (2004). Zekâ Ve Yetenekler: İnsanın En Önemli Uyum Araçları. Y. Kuzgun ve D. Deryakulu (Ed.). Eğitimde Bireysel Farklılıklar. Ankara: Nobel. Özgüven, İ. E. (1994). Psikolojik Testler. Ankara: Yeni Doğuş Matbaası. Talu, N. (1999). Çoklu Zekâ Kuramı ve Eğitime Yansımaları. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 15, 164-172. Toker, F., Kuzgun, Y., Cebe, N. ve Uçkunkaya, B. (1968). Zekâ Kuramları. Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı Talim Terbiye Dairesi Araştırma ve Değerlendirme Bürosu. Tuğrul, B. ve Duran, E. (2003). Her Çocuk Başarılı Olmak İçin Bir Şansa Sahiptir: Zekânın Çok Boyutluluğu. Çoklu Zekâ Kuramı, 24, 224-233.

4. BÖLÜM BA ARI TESTLER Doç. Dr. S. Armağan Köseoğlu* 1 Giriş Başarı kavramı ve başarı testleri Başarı testlerinin kullanım amaçları Başarı testlerinin türleri Standart başarı testleri Öğretmen yapımı başarı testleri Standart başarı testleri ile öğretmen yapımı başarı testleri arasındaki farklar Öğretmen yapımı başarı testlerinin sınıflandırılması Cevaplayıcıdan istenen davranışın türüne göre testler Dile dayanmayan testler Dile dayanan testler Sözlü testler (sözlü sınavlar) Yazılı testler (yazılı sınavlar) Eşleştirmeli testler Doğru-yanlış testleri Çoktan seçmeli testler Kısa cevaplı testler Uzun cevaplı testler (yazılı sınavlar) Sınıftaki kullanış amaçları ya da işlevlerine göre testler Öğretim testleri Ehliyet testleri Ölçme testleri Cevapların puanlamasının nesnelliğine göre testler Objektif testler Subjektif testler Yetenek başarı ilişkisi Özet Kaynaklar * İstanbul Üniversitesi Hasan Ali Yücel Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Bölümü öğretim üyesi. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Eğitim Bilimleri Bölümü nde lisans, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Eğitimde Psikolojik Hizmetler alanında yüksek lisans ve doktora yaptı. Ekim 2014 de doçent oldu. armagany@istanbul.edu.tr.

80 Bireyi Tan ma Teknikleri Öğrenme Çıktıları :: Bu bölümü çalıştıktan sonra; Başarı ve başarı testi kavramını öğrenecek, Başarı testlerinin kullanım amaçlarını kavrayabilecek, Başarı testlerinin türlerini bilecek, Başarı ve yetenek ilişkisini açıklayabileceksiniz. Başlamadan Düşünelim : Başarı nedir? Nasıl ölçülür? Başarı testlerinin kullanım amaçları nelerdir? Başarı testlerini nasıl sınıflandırabiliriz? Standart ve öğretmen yapımı testlerin benzerlik ve farklılıkları nelerdir? Yetenek ile başarı arasında nasıl bir ilişki olabilir?

Ba ar Testleri 103 Kaynaklar Alver, B. (2015). Bireyi Tanıma Teknikleri. C. Şahin (Ed.). Psikolojik Danışma ve Rehberlik. Ankara: Pegem Akademi Yayınları. Baştürk, R. (2006). Ölçme Araçları, (245-274). S. Uşun ve D. Özdemir Alıcı, (Ed). Öğretimde Planlama ve Değerlendirme. İstanbul: Lisans. Çelik, D. (2005). Okullarda Ölçme Değerlendirme Nasıl Olmalı. Ankara: MEB, 84. Baykul, Y., Gelbal, S. ve Kellecioğlu, H. (2001). Anadolu Öğretmen Liseleri İçin Ölçme ve Değerlendirme. Ankara: MEB. Can, G. (2001). Eğitimde Ölçme ve Değerlendirme, (207-222). M. Gültekin (Ed). Öğretimde Planlama ve Değerlendirme. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları. Çetin, B. (2010). Bilişsel Alan Davranışlarının Ölçülmesi. M. Gömleksiz ve S. Erkan (Ed.). Eğitimde Ölçme ve Değerlendirme. (2. Baskı). Ankara: Nobel. Doğan, N. (2011a). Ölçme Araçlarını Sınıflama Çabaları. H. Atılgan (Ed.). Eğitimde Ölçme ve Değerlendirme. Ankara: Anı. Doğan, N. (2011b). Sözlü Sınavlar. H. Atılgan (Ed), Eğitimde Ölçme ve Değerlendirme. (169-187) Ankara: Anı. Doğan, N. (2011c). Çoktan Seçmeli Testler. Eğitimde ölçme ve değerlendirme. (223-263) Hakan Atılgan (Ed), Ankara: Anı. Fukuda, K. (2007). Test development, test taking and the right to learn. Language Arts; 84(5), 431-440. Gelbal, S. (2004). Öğretmen Adayları İçin Konu Anlatımlı KPSS. Ö. Demirel (Ed.). Ankara: Pegem Akademi Yayınları. Hakan, A. (2011). Doğru-Yanlış Testleri. H. Atılgan (Ed). Eğitimde Ölçme ve Değerlendirme. Ankara: Anı. İlgar, Ş. (2006). Ölçme ve Değerlendirme, (227-243). S. Uşun ve D. Özdemir Alıcı (Ed.). Öğretimde Planlama ve Değerlendirme. İstanbul: Lisans. Karaca, E. (2010). Ölçme ve Değerlendirmede Temel Kavramlar. M. Gömleksiz ve S. Erkan (Ed.). Eğitimde Ölçme ve Değerlendirme. (2. Baskı). Ankara: Nobel. Kemertaş, İ. (2001). Eğitimde Öğrenciyi ve Çevreyi Tanıma Teknikleri. İstanbul: Birsen. Kepçeoğlu, M. (1999). Psikolojik Danışma ve Rehberlik. İstanbul: Alkım. Kutlu, Ö., Doğan, C.D. ve Karakaya, İ. (2008). Öğrenci Başarısının Belirlenmesi. Ankara: Pegem Akademi Yayınları. Küçükahmet, L. (2004). Öğretimde Planlama ve Değerlendirme. Ankara: Nobel. Moss, P. A. (1998). Testing the test of the test: A response to multiple inquiry in the validation of writing tests Assessing Writing. 5 (1), 111-122. TDK (2005). Büyük Türkçe Sözlük. Ankara: TDK. Özçelik, D. A. (2010). Okullarda Ölçme ve Değerlendirme. Ankara: Pegem Akademi Yayınları.

104 Bireyi Tan ma Teknikleri Özgüven, İ. E. (2004). Psikolojik Testler. (6. Baskı) Ankara: PDREM. Tan, Ş. (2010). Öğretimde Ölçme ve Değerlendirme. Ankara: Pegem Akademi Yayınları. Tekin, H. (2000). Eğitimde Ölçme ve Değerlendirme. Ankara: Yargı. Tezbaşaran A. (1997). Likert Tipi Ölçek Geliştirme Kılavuzu. Ankara: Türk Psikologlar Derneği Yayınları, 4. Turgut, M.F. (1986). Eğitimde Ölçme ve Değerlendirme. Ankara: Saydam Matbaası. Yeşilyaprak, B. (2003). Eğitimde Rehberlik Hizmetleri. (6. Baskı). Ankara: Nobel. Yıldırım, İ. (2003). Bireyi Tanıma Teknikleri. G. Can (Ed) Psikolojik Danışma ve Rehberlik, 137-194. Ankara: Pegem Akademi Yayınları.

5. BÖLÜM LG ENVANTERLER Yrd. Doç. Dr. Yüksel EROĞLU* 1 Giriş İlginin tanımı İlgi türleri İlgileri tanıma yolları İlgi envanterleri İlgi envanterlerinin geliştirilmesine ilişkin yaklaşımlar Türkiye de ve dünyada yaygın olarak kullanılan ilgi envanterleri Strong mesleki ilgi envanteri Kuder ilgi envanteri Kendini araştırma envanteri Kendini değerlendirme envanteri Akademik benlik kavramı ölçeği Thurstone ilgi envanteri Gazete haberleri testi Mesleki yönelim envanteri İlgi envanterlerinin kullanılmasında dikkat edilecek hususlar İlgi envanterlerinin yararları İlgi envanterlerinin sınırlılıkları Özet Kaynaklar * Bayburt Üniversitesi Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Bölümü Rehberlik ve Psikolojik Danışmanlık Anabilim Dalı öğretim üyesi. Sakarya Üniversitesi Eğitim Fakültesi PDR de lisans, Sakarya Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü Eğitimde Psikolojik Hizmetler de yüksek lisans ve Uludağ Üniversitesi Rehberlik ve Psikolojik Danışmanlık anabilim dalında doktora yaptı. 2014 yılında yardımcı doçent oldu. yeroglu45@ gmail.com.

106 Bireyi Tan ma Teknikleri Öğrenme Çıktıları : Bu bölümü çalıştıktan sonra; İlginin tanımını yapabilecek, İlgi türlerini açıklayabilecek, İlgileri tanıma yollarını ifade edilebilecek, İlgi envanterlerinin kullanım amaçlarını sıralayabilecek, Türkiye de yaygın olarak kullanılan ilgi envanterlerini açıklayabilecek, İlgi envanterlerinin geliştirilmesine ilişkin yaklaşımları kavrayabilecek, İlgi envanterlerinin yararları ve sınırlılıklarını ifade edilebilecek, İlgi envanterlerinin kullanılmasında dikkat edilecek hususları öğreneceksiniz. Başlamadan Düşünelim : İlgi nedir? İlgi envanterlerinin kullanım amaçları nelerdir? İlgi envanterlerinin geliştirilmesinde temel alınan yaklaşımlar nelerdir? İlgi envanterlerinin yararları ve sınırlılıklarını açıklayınız. İlgi envanterlerinin kullanılmasında dikkat edilecek hususlar nelerdir?

lgi Envanterleri 123 Kaynaklar Akbaba, S. (1999). Bireyin Akademik Benlik Kavramı Ölçeğini Puanlamasının Mesleki Olgunluk Düzeyine Etkisi. Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi, 3 (2), 103-121. Holland, J. L. (1986). The self-directed search: A guide to educational and vocational planning. Canada: Guidance Centre, OISE Press. Kaya, A. (2014). Kariyer Danışmanlığında Değerlendirme. B. Yeşilyaprak (Ed.), Mesleki Rehberlik ve Kariyer Danışmanlığı: Kuramdan Uygulamaya. (s. 430-481). Ankara: Pegem Akademi Yayınları. Kuzgun, Y. (2011). Meslek Rehberliği ve Danışmanlığına Giriş. Nobel: Ankara. Kuzgun, Y. (2009). Meslek Gelişimi ve Danışmanlığı. Nobel: Ankara. Özgüven, İ. E. (2014). Bireyi Tanıma Teknikleri. Ankara: Nobel. Özgüven, İ. E. (2007). Psikolojik Testler. Ankara: PDREM Yayınları. Özoğlu, S. Ç. (1977). Kuder İlgi Alanları Tercihi Envanteri Mesleki Form Ch El Kitabı. Ankara: Ankara Üniversitesi. Pişkin, M. (2014). Kariyer Gelişim Sürecini Etkileyen Faktörler. B. Yeşilyaprak (Ed.), Mesleki Rehberlik ve Kariyer Danışmanlığı: Kuramdan Uygulamaya (s. 44-78). Ankara: Pegem Akademi Yayınları.

6. BÖLÜM K L K TESTLER Doç. Dr. Birol ALVER* 1 Giriş Kişiliği değerlendirmede kullanılan teknikler Gözlemsel teknikler Kendini anlatma teknikleri Projektif teknikler Durumsal testler Kişiliğin değerlendirilmesinde karşılaşılan bazı sorunlar Kişilik testleri Objektif kişilik testleri Beck Depresyon Ölçeği Cattel 16 Pf Şahsiyet Envanteri Cornell İndex Edwards Kişisel Tercih Envanteri Empatik Beceri Ölçeği-B Formu Eysenck Kişilik Envanteri Hacettepe Kişilik Envanteri Minnesota Çok Yönlü Kişilik Envanteri- Grup Formu Rathus Kendini Belirleme (Güvengenlik) Envanteri Ruhsal Belirti Tarama Listesi Saldırganlık Ölçeği Projektif kişilik testleri Çocuklar İçin Algı Testi Tematik Algı Testi Louisa Düss Psikanalitik Hikâyeler Testi Rorschach Testi Holtzman Mürekkep Lekesi Testi Beier Cümle Tamamlama Testi Rotter Cümle Tamamlama Testi, Üniversite Formu Rosenzweig Testi Szondi Testi Özet Kaynaklar * Kırıkkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Bölümü Rehberlik ve Psikolojik Danışmanlık (PDR) Anabilim Dalı öğretim üyesi. Atatürk Üniversitesi nde Rehberlik ve Psikolojik Danışmanlık Anabilim Dalı nda lisans, yüksek lisans ve doktora yaptı. 2013 yılında doçent oldu. birolalver@hotmail.com

126 Bireyi Tan ma Teknikleri Öğrenme Çıktıları : Bu bölümü çalıştıktan sonra; Kişiliğin tanımını öğrenebilecek, Kişiliği değerlendirmede kullanılan teknikleri kavrayabilecek, Kişiliği değerlendirmede karşılaşılan sorunları açıklayabilecek, Objektif kişilik testlerini tanıyabilecek, Projektif kişilik testlerini tanıyabileceksiniz. Başlamadan Düşünelim : Kişilik ne demektir ve nasıl bir yapıdır? Kişiliği nasıl tanıyabiliriz? Kişiliği tanımada ve değerlendirmede belli teknikler var mıdır? Kişiliği değerlendirmenin temel zorlukları nelerdir? Kişiliği değerlendirmede kullanılan belli başlı ölçme araçları ve bunların türleri nelerdir? Kişiliği tanımada kullanılan objektif ve projektif testlerin arasındaki temel farklılıklar nelerdir?

Ki ilik Testleri 149 Kaynaklar Akkoyun, F. (1985). Rotter Cümle Tamamlama Testi, Üniversite Öğrencileri Formu El Kitabı. Ankara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Fakültesi Yayınları, No: 141. Akkoyun, F. (1994). Projektif Teknikler. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Yayınları No: 175. Allport, G.W. (1937). Personality: A psychological Interpretation. New York: Holt. Anastasi, A. (1976). Psychological Testing. New York: Macmillan Publishing Com. Inc. Bayar, P. (1983). Atletlerin Kişilik Özellikleri. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Ankara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Fakültesi. Baymur, F. (1961). Lise ve Dengi Okullara Devam Eden Öğrencilerin Problemleri. Ankara: MEB, Talim ve Terbiye Dairesi. Beck AT, Ward CH, Mendelson M, ve ark. (1961). An Inventory for Measuring Depression. Arch Gen Psychiatry, 4, 561-571. Beier, D.C. (1961). Cümle Tamamlama Testi El Kitabı. Ankara: MEB Test ve Araştırma Bürosu. Bellak, L. and Souya, S. (1949). Children s Appercception Test. New York: C.P.S. Co. Cantez, E. (1988). 16 PF Testinin Tanıtımı ve Uyarlama Çalışması. Yayınlanmamış Profesörlük Takdim Tezi. İstanbul Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Psikoloji Bölümü. Cattel, R.B. (1970). Handbook for the Sixteen Personality Factor Questionnaire (16 PF). Institute for Personality and Ability Testing (IPAT), Illinois. Cronbach, L.J. (1970). Essentials of Psychological Testing. New York: Hermanand Row Publishers. Derogatis, L.R. (1977). SCL-90, Administration, Scoring and Procedures Manual I (2nd Ed.). John Hopkins University, School of Medicine, USA Dökmen, Ü. (1988). Empatinin Yeni Bir Modele Dayandırılarak Ölçülmesi ve Psikodrama ile Geliştirilmesi. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Dergisi, 21 (1-2). Düss, L. (1980). El Metoda de las Fabulas en Psicoanalisis Infantil: Fabulas de Düss. Madrid: TEA Edwards, A. L. (1954). Manual for the Edwards Personal Preference Schedule. New York: Psyvhological Corporation. Eysenck, H.Y. and Eysenck, S.B. (1975). Manual of the Eysenck Personality Questionnaire. Essex: Chigwell Press. Hathaway, S.R. and Kinley, J.C. (1967). Minnesota Multiphastic Personaliity Inventory Manual. New York: The Psychological Corporation. Holtzman, W.H. (1961). The Holtzman Inkblot Technique: Administration and Scoring Guide. New York: Psychological Corporation. Kacatürk, R. (1982). Saldırganlık Güdüsünün Spor ve Eğitim Alanında Meslek Seçimine Etkisi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Ankara Üniversitesi. Kılıç, M. (1987). Değişik Psikolojik Arazlara Sahip Olan ve Olmayan Öğrencilerin Sorunları. Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara: Hacettepe Üniversitesi.

150 Bireyi Tan ma Teknikleri Kohlberg, L. (1984). The Psychology of Moral Development: Moral Stages, Their Nature and Validity. Essays on Moral Development, 2. Kuzgun, Y. (1985). Edwards Kişisel Tercih Envanteri Türk Standardizasyonu El Kitabı. Ankara: Ankara Üniversitesi Yayınları. Murray, E.J. (1943). Manual of Thematic Appreception Test. Cambridge, Mass: Harvard University Press. Murray, H.A. (1933). The Affect of Fear Upon Estimates of Haliciousness of Other Personalities. Journal of Social Psychology, 4, 310-339. Murray, H.A. (1938). Explorations in Persanality. New York: Oxford University Press. Murray, H.A. (1951). In Nomine Diaboli. New England Quarterly, 24, 435-452. Nunnaly, J.M. (1967). Psychometric Theory. New York: McGraw Hill Book Com. Öner, N. (1997). Türkiye de Kullanılan Psikolojik Testler (3.Basım). İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınları. Özaydın, S. (Ed.). Psikiyatri. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Çapa Tıp Fakültesi Ders Kitapları. Özgüven, İ.E. (1992). Hacettepe Kişilik Envanteri Elkitabı (ikinci revizyon). Ankara: ODAK Ofset Matbaacılık. Özgüven, İ.E. (2004). Psikolojik Testler (s.286) Ankara: PDREM. Rathus, A.S. (1973). A 30-item schedule for assessing assertive behavior. Behavior Therapy, 4 (3), 398-404. Rest, J., Cooper, D., Coder, R., Masanz, J.A. and Anderson, D. (1974). Judgigng the Important Issues in Moral Dilemmas: An Objective Measure of Development.Developmental Psychology, 10 (4), 491-501. Rorschach, H. (1921). Psychodiagnostik, Bern: Bircher. Rosenzweig, S. (1945). The Picture-Associated MethodandIts Application in a Study of Reactions to Frustration. Journal of Personality, 14, 3-23. Rotter, J.B. (1950). The Rotter Incomplete Sentences Blank, College Form, Manual. New York: The Psychological Corporation. Savaşır, I. (1981). Minnesota Çok Yönlü Kişilik Envanteri Elkitabı. (Türk Standardizasyonu). Ankara: Sevinç Matbaası. Schafer, R. (1960). Transference in the Patient s Reaction to the Reader, A Rorschach Reader. New York: International University Press. Schafer, R. (1967). Projective Testing and Psychoanalysis. New York: International Universities Press, Inc. Sears, R.R. (1961). Agression Scales. Library of Congress, American Documentation Institete, Document No 6870: Washington D.C. Szondi, L. (1947). Experimentelle Triebdiagnostik. Berne: Hans Huber.

Ki ilik Testleri 151 Teğin, B. (1980). Depresyonda Bilişsel Bozukluklar: Beck Modeline Göre Bir İnceleme. Yayınlanmamış Doktora Tezi. Ankara:Hacettepe Üniversitesi, Psikoloji Bölümü. Tunaboylu-İkiz, T. (2003). Rorschach Testinin Psikanalitik Yorumu-I. İstanbul: Bağlam. Tunaboylu-İkiz, T. (2005). Rorschach Testinin Psikanalitik Yorumu-II. İstanbul: Bağlam. Tunaboylu-İkiz, T. ve diğ. (2007). Rorschach Kodlama Kitabı-I Ergen Normları. İstanbul: Bağlam. Uluğtekin, S. (1976). Çocuk Yetiştirme Yöntemleri Açısından Ana-Baba Çocuk İlişkileri. Ana- Baba Davranışlarıyla Çocuğun Saldırganlık ve Bağımlılık Eğitimi Ara sındaki İlişkilerin Araştırılması. Yayınlanmamış Doktora Tezi. Ankara Üniversitesi. Voltan-Acar, N. ve Öğretmen, T. (2007). Kendini Belirleme (Güvengenlik) Ölçeği Geliştirme Çalışmaları. Türk PDR ( Psikolojik Danışma ve Rehberlik) Dergisi, 27, 67-78. Weider, A., Brodman, K., Mittelman, B., Wechsler, D. ve Wolf, H.G. (1945). Cornell Service Index: A Method for Quickly Assaying Personality and Psychosomatic Disturbances in Men in the Armed Forces. War Medicine, 7, 209-213. Yanbastı, G. (1996). Kişilik Kuramları. İzmir: Ege Üniversitesi Basımevi.

7. BÖLÜM TUTUM ÖLÇEKLER Yrd. Doç. Dr. Kasım TATLILIOĞLU* 1 Giriş Tutum kavramı ve tanımı Tutumların özellikleri Tutumun bileşenleri Tutum ve davranış ilişkisi Tutum ölçekleri Tutum ölçeklerinin kullanılış amaçları Tutumların ölçülebilen boyutları Tutum ölçeklerinin sınıflandırılması Ölçeklerdeki yaklaşımlar Tutum maddeleri Tutum ölçeği geliştirme yaklaşımları Doğrudan ölçümler Likert Tipi Tutum Ölçeği Thurstone Ölçeği Bogardus Ölçeği Guttman Ölçeği Osgood Ölçeği Dolaylı ölçümler Özet Kaynaklar * Bingöl Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Psikoloji Bölümü Gelişim Psikolojisi Anabilim Dalı öğretim üyesi. Selçuk Üniversitesi Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Bölümü Psikolojik Danışmanlık ve Rehberlik (PDR) Anabilim Dalı lisans. Aynı üniversitede yüksek lisans ve doktora eğitimini tamamladı. 4 yıl özel öğretim kurumlarında görev yaptı. MEB e bağlı ilköğretim ve ortaöğretim okulları ile RAM larda bir süre çalıştı. 2010 yılından beri Bingöl Üniversitesi nde aynı görevini sürdürmektedir. kasimtatlili@hotmail.com.

154 Bireyi Tan ma Teknikleri Öğrenme Çıktıları : Bu bölümü çalıştıktan sonra; Tutum kavramını ve tutumun ögelerini öğrenecek, Tutum ve davranış ilişkisi hakkında bilgi sahibi olacak, Genel olarak ölçek hazırlama ve geliştirmede gerekli bilgi, beceri ve tutuma sahip olacak, Ölçme ve değerlendirmede kullanılan başlıca tutum ölçeklerinin ne olduğunu kavrayacak, Ölçme ve değerlendirmede tutum ölçeklerinin rolünü ve önemini açıklayabilecek, Tutum ölçeklerinin hangi amaçla kullanıldığını ifade edebilecek, Test maddelerinin hazırlanmasında dikkat edilecek hususları belirtebilecek, Denemelik test formu hazırlayabilecek, Amaca ve içeriğe uygun bir test için kural ve tekniklere uygun test maddesi hazırlayabilecek, Analiz sonuçlarına bağlı olarak istenilen maddeleri seçebilecek, Tutum testlerinin nasıl değerlendirileceğini bileceksiniz. Başlamadan Düşünelim : Tutum sözcüğü size neyi çağrıştırmaktadır? Tutumların nasıl kazanıldığını düşünüyorsunuz? Tutumlar zamanla değişebilir mi? Tutumların davranışları ne şekilde etkilediğini düşünüyorsunuz? Tutumlarla ilgili yanlış düşünceleriniz ve ön yargılarınız neler? Tutumları nasıl ölçeriz? Bildiğiniz başlıca tutum ölçekleri nelerdir? Tutum ölçeklerinin benzer ve farklı yönleri nelerdir? Tutumları niçin ölçme ihtiyacı duymaktayız? Tutum ölçekleri evrensel midir? Doğrudan ölçme nedir, dolaylı ölçme nedir? Tutum ölçekleri ile hatasız bir ölçme yapmak mümkün müdür? Tutumları ölçmede kullanılan ölçeklerin geçerlik ve güvenirlikleri hakkında ne düşünüyorsunuz?

182 Bireyi Tan ma Teknikleri Kaynaklar Alıcı, D. (2013). Okula Yönelik Tutum Ölçeğinin Geliştirilmesi: Güvenirlik ve Geçerlik Çalışması. Eğitim Bilim Dergisi, 38 (168), 318-331. Alver, B. (2015). Bireyi Tanıma Teknikleri. C. Şahin (Ed.), Psikolojik Danışma ve Rehberlik. Ankara: Pegem Akademi. Ss. 213-262. Anderson, L. W. (1988). Likert Scales. In Keeves, J. P. (Ed.). Educational Research, Methodology and Measurement. An Internatiomnal Handbook. New York: Pergoman Press. Andrich, D. (1988). Thurstone Scales. J. P. Keeves (Ed.), Educational Research Methodology and Measurement An International Handbook. New York: Pergamon Press. Aranson, E., Wilson, T. D. & Akert, R. M. (2012). Sosyal Psikoloji. (1. Baskı). İstanbul: Kaknüs Yayınları. Arnold, H. & Daniel, C. F. (1986). Organizational Behavior. New York: McGraw-Hill Book Company. Arseven, A. D. (2001). Alan Araştırma Yöntemi-(İlkeler, Teknikler, Örnekler). (2. Baskı). Ankara: Gündüz Eğitim ve Yayıncılık. Bailey, K. (1994). Methods of Social Research. (4 th edition). New York: The Free Press. Maxwell MacMillan International. Balcı, A. (2001). Sosyal Bilimlerde Araştırma: Yöntem, Teknik ve İlkeler. (3. Baskı). Ankara: Ankara Üniversitesi Eğitim Fakültesi Yayınları. Bayrakçeken, S. (2009). Test Geliştirme. (3. Baskı). Karip, E. (Ed.). Ölçme ve Değerlendirme. Ankara: Pegem. Ss. 293-324. Baysal, A. C. (1981). Sosyal ve Örgütsel Psikolojide Tutumlar. İstanbul: İstanbul Üniversitesi İşletme Fakültesi Yayınları. Büyüköztürk, Ş. (2007). Sosyal Bilimler İçin Veri Analizi El Kitabı. Ankara: Pegem Akademi. Çivi, C., Aytaç, A. S., Kanmaz, A. ve Tanık, B. (2007). KPSS Eğitim Bilimleri. (1. Baskı). M. Şanal ve R. Koçak (Ed.), Ankara: Yediiklim. Edwards, A. L. (1957). Techniques of Attitude Scale Construction. New York: Appleton-Century- Crofts. Eren, E. (2001). Örgütsel Davranış ve Yönetim Psikolojisi. (7. Baskı). İstanbul: Beta. Ethinngton, P. J. (1997). The Intellectual Construction of Distance Toward a Recovery of Georg Simmel s Social Geometry. Cybergeo. Göregenli, M., Kayaoğlu, A., Bilgin, A. ve Cürün F. (2013). Davranış Bilimleri II. (1. Baskı). L. Bilgin ve A. A. Özdemir (Ed.). Eskişehir: Anadolu Üniversitesi, Açık Öğretim Fakültesi Yayınları, Yayın No: 1718. Güçlü, M. ve Güllü M. (2009). Ortaöğretim Öğrencileri İçin Beden Eğitimi Dersi Tutum Ölçeği Geliştirilmesi. Niğde Üniversitesi Beden Eğitimi ve Spor Bilimleri Dergisi, 3 (2), 138-151. Hilgard, E. R., Atkinson, R. C. and Atkinson, R. L. (1971). Introduction to Psyochology. (5 th edition). New York: Harcourt Broce Jovanovich.

Tutum Ölçekleri 183 Hogg, M. A. (2014). Sosyal Psikoloji. (7. Baskı). İ. Yıldız ve A. Gelmez (Çev.). Ankara: Ütopya. Kağıtçıbaşı, Ç. (2013). Günümüzde İnsan ve İnsanlar. (15. Baskı). İstanbul: Evrim Yayınevi. Kan, A. (2008). Ölçme Aracı Geliştirmek. (1. Baskı). S. Tekindal (Ed.). Eğitimde Ölçme ve Değerlendirme. Ankara: Pegem Akademi, Ss. 245-284. Kan, A. ve Akbaş, A. (2005). Lise Öğrencilerinin Kimya Dersine Yönelik Tutum Ölçeği Geliştirme Çalışması. Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 1 (2), 227-237. Karasar, N. (1994). Bilimsel Araştırma Yöntemi. (Kavramlar, İlkeler, Teknikler). (6. Baskı). Ankara: Araştırma Eğitim Danışmanlık Ltd. Kaya, M. ve Nazıroğlu, B. (2008). Din Görevlilerinin Mesleki Tutum ve Motivasyon Düzeyini Etkileyen Faktörler. Samsun 19 Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, sayı, 26-27, s. 25-53. Likert, R. (1967). The Method of Constructing an Attitude Scale. Readings in Attitude Theory and Measurement. M. Fishbein (Ed.). New York. John Wiley & Sons. Inc. Moghaddam, F. M., Taylor, D. M. & Wright, S. C. (1993). Social Psychological in Cross-Cultural Perspective. New York: W.H. Freeman. Morgan, C. T. (1991). Psikolojiye Giriş. (8. Baskı). Arıcı, H., Aydın, O. ve ark. (Çev.). Ankara, Hacettepe Üniversitesi Yayınları. Nix, J. V. (1993). Assessing The Existence of Social Distance and Factors that Affect its Magnitude at a Southern University. Missisipi Alnix. Htm. Oktaylar, H. C. (2005). KPSS Eğitim Bilimleri. Ankara: Yargı Yayınevi. Osgood, C. E. (1971). Exploration in Semantic Space. Journals of Social Issues, 27, 5-64. Özgüven, İ. E. (2011). Psikolojik Testler. Ankara: PDREM. Özgüven, İ. E. (2003). Endüstri Psikolojisi. Ankara: PDRREM. Özgüven, İ. E. (1998). Bireyi Tanıma Teknikleri. Ankara: PDRREM. Özkalp, E. ve Kırel, Ç. (2010). Örgütsel Davranış. (4. Baskı). Eskişehir: EKİN. Sakallı, N. (2001). Sosyal Etkiler. Ankara: İmge. Sencer, M. ve Sencer Y. (1978). Toplumsal Araştırmalarda Yöntembilim. Ankara: TODAİE. Şeker, H. ve Gençdoğan, B. (2006). Psikolojide ve Eğitimde Ölçme Aracı Geliştirme. (1. Basım). Ankara: Nobel. Şimşek, M. Ş., Akgemci, T. ve Çelik, A. (2010). Davranış Bilimleri. Ankara: Gazi Kitabevi. Şimşek, M. Ş., Akgemci, T. ve Çelik, A. (2007). Davranış Bilimlerine Giriş ve Örgütlerde Davranış. (Yenilenmiş 5. Baskı). Konya: Adım Matbaacılık & Ofset. Tatlılıoğlu, K. (1999). Rehberlik ve Psikolojik Danışmanlık Servisinden Beklentiler Üzerine Bir Araştırma. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya. Tavşancıl, E. (2010). Tutumların Ölçülmesi ve SPSS Veri Analizi. (4. Baskı). Ankara: Nobel. Tolan, B., İsen, G. ve Batmaz, V. (1985). Ben ve Toplum: Sosyal Psikoloji. Ankara: Teori.