BÖLÜM-05 STANDART MALİYET VE SAPMA ANALİZİ

BÖLÜM-05 STANDART MALİYET VE SAPMA ANALİZİ

1. Maliyeti hesaplamalarında Maliyet Yöntemini uygulayan bir işletme; tek bir üretim bölümünde, tekbir mamul üretmektedir. İşletmenin standart maliyet kartından aşağıdaki bilgiler tespit edilmiştir. Direkt İlk Madde ve Malzeme Gideri (5 kg/adet x 75 TL/kg) 375 TL/adet Direkt İşçilik Giderleri (8 saat/adet x 45 TL/saat) 360 TL/adet 264 TL/adet - Değişken GÜG (8 saat/adet x 18 TL/saat) 144TL/adet - Sabit GÜG (8 saat/adet x 15 TL/saat) 120TL/adet Mamulün Birim Maliyeti 999 TL/adet İşletmenin 2012 yılı Temmuz ayına ait fiili çalışma sonuçları ise aşağıdaki gibidir: Üretim Miktarı Satın Alınan Hammaddeler (18.500 kg) Direkt İşçilik Giderleri (35.000 saat karşılığı) Üretimde Kullanılan Hammadde Miktarı 4.000 adet 1.480.000.TL 1.470.000.TL 1.050.000.TL 18.500 kg İstenilenler : Hesaplamaları ve sapmanın (farkın) yönünü de açıkça göstererek, işletmenin 2012 yılı Temmuz ayına ait; (a) Direkt ilk madde ve malzeme giderleri fiyat sapmasını hesaplayınız. (b) Direkt ilk madde ve malzeme giderleri miktar sapmasını hesaplayınız. (c) Direkt ilk madde ve malzeme giderleri toplam sapma tutarını bulunuz. (d) Direkt işçilik giderleri ücret sapmasını hesaplayınız. (e) Direkt işçilik giderleri süre sapmasını hesaplayınız. (f) Direkt işçilik giderleri toplam sapma tutarını bulunuz. 2. Tek bir üretim atölyesinde tek bir mamul üretmek amacıyla kurulmuş olan ve maliyet hesaplarında standart maliyet yöntemini uygulayan bir işletmenin 2011 yılı bütçesinde sabit genel üretim giderleri 3.000.000.TL olarak gözükmektedir. İşletmede üretilmekte olan mamule ilişkin standart maliyet kartının incelenmesi sonucunda saptanan hususlar ise aşağıdaki gibidir; Direkt İlk Madde ve Malzeme Gideri (100.TL/kg x 2 kg/birim) 200.TL Direkt İşçilik Giderleri (60. TL/saat x 3 saat/birim) 180.TL 420.TL - Değişken GÜG ( 40.TL/saat x 3 saat/birim) - Sabit GÜG (100.TL/saat x 3 saat/birim) Mamulün Birim Maliyeti 800.TL İşletmenin 2011 yılına ait fiili çalışma sonuçları ise aşağıdaki gibidir: Üretim Miktarı 7.000.brm Satın Alınan Hammaddeler (20.000 kg) 2.400.000.TL Direkt İşçilik Giderleri (20.000 saat karşılığı) 1.400.000.TL 4.000.000.TL Üretimde Kullanılan Hammadde Miktarı 15.000 kg İstenilenler : Hesaplamaları ve sapmanın (farkın) yönünü de açıkça göstererek, işletmenin 2011 yılına ait; (a) Direkt ilk madde ve malzeme giderleri sapmalarını hesaplayınız. (b) Direkt işçilik giderleri sapmalarını hesaplayınız. (c) Genel Üretim Gideri sapmalarını hesaplayınız. (d) Gider ve Sapmalarla ilgili yevmiye kayıtlarını yapınız. 65

3. Maliyet hesaplamalarında standart maliyet yöntemini uygulayan bir işletmenin A üretim bölümünde tek bir Z mamulü üretilmekte olup, bu mamule ilişkin standartlar 2009 yılı başında aşağıdaki şekilde saptanmıştır. Direkt İlk Madde ve Malzeme Gideri (300.TL/mt x 2 mt/adet) 600.TL Direkt İşçilik Giderleri (60. TL/saat x 3 saat/birim) 180.TL (50. TL/saat x 3 saat/birim) 150.TL Z Mamulünün Birim Maliyeti 930.TL A üretim bölümünün 2009 Nisan ayına ait veriler ise aşağıdaki biçimde gerçekleşmiştir. Üretim Miktarı Satın Alınan Hammaddeler (4000 metre) Direkt İşçilik Giderleri (7500 saat karşılığı) Üretimde Kullanılan Hammadde Miktarı 3000 adet 1.400.000 TL 450.000 TL 420.000 TL 5000 metre İstenilenler : Hesaplamaları ve sapmanın (farkın) yönünü de açıkça göstererek, işletmenin 2009 yılı Nisan ayına ait; (a) Direkt ilk madde ve malzeme giderleri sapmalarını hesaplayınız. (b) Direkt işçilik giderleri sapmalarını hesaplayınız. 4. maliyet yöntemini uygulayan ABC işletmesinin dönem sonunda, kapatma işlemleri yapmadan önceki bilgileri aşağıda verilmiştir; 710. Direkt İlk Madde ve Malzeme Giderleri Hs. 2.500.TL 711. Direkt İlk Madde ve Malzeme Giderleri Yansıtma Hs. 2.950.TL 720. Direkt İşçilik Giderleri Hs. 3.000.TL 721. Direkt İşçilik Giderleri Yansıtma Hs. 2.280.TL 730. Hs. 4.400.TL 731. Yansıtma Hs. 3.770.TL 151. Üretim Yarı mamuller Hs. 1.000.TL 152. Mamuller Hs. 2.000.TL 600. Yurtiçi Satışlar Hesabı 9.000.TL 620. Satılan Mamuller Hesabı 6.000.TL Yapılan saptama analizlerine göre; - DİMMG de 180 TL lik olumlu Fiyat Sapması ve 270 TL lik olumlu Miktar Saptaması, - DİG de 810 TL lik olumsuz Ücret Saptaması ve 90 TL lik olumlu süre saptaması, - GÜG de 630 TL lik olumsuz saptamanın tamamı Bütçe saptaması, olduğu belirlenmiştir. İstenilenler : (a) Gider hesapları ile yansıtma hesaplarını kapatarak, saptamalı muhasebeleştiriniz. (b) Sapmalara ilişkin kapatma kayıtlarını yapınız. (c) Fiili maliyet sonuçlarına göre işletmenin satış karlılığı % kaçtır? 5. maliyet yöntemini uygulayan bir işletmede fiyat sapmaları, ilk madde alımları sırasında hesaplanıp kaydedilmekte ve dolayısıyla ilk madde ve malzeme stokları standart maliyetle değerlenmektedir. Bu işletmenin stok, satışların maliyeti ve fark hesaplarının 31.12.2011 tarihli kalıntıları aşağıdaki gibidir: 150. İlk Madde ve Malzeme 1000 TL 151. Üretim Yarı mamuller Hs. 800 TL 152. Mamuller Hs. 400 TL 620. Satılan Mamuller Hesabı 2800 TL 712. DİMM Fiyat Farkı 250 TL (Borç) 713. DİMM Miktar Farkı 80 TL (Alacak) 722. D. İşçilik Gideri Ücret Farkı 200 TL (Borç) 723. D. İşçilik Gideri Süre Farkı 160 TL (Borç) 732. Genel Üretim Gideri Bütçe Farkı 400 TL (Borç) 733. Genel Üretim Gideri Verimlilik Farkı 120 TL (Borç) 734. Genel Üretim Gideri Kapasite Farkı 40 TL (Alacak) İstenilen: Sapmalara ilişkin kapatma kayıtlarını yapınız. 66

6. maliyet yöntemini uygulayan MENTAŞ A.Ş. de sapma hesaplarının yılsonu kalanları aşağıdaki gibidir: Fiyat Sapması 12 000 olumsuz Ücret Sapması 5 000 olumlu Bütçe Sapması 14 000 olumsuz Süre sapması 10 000 olumlu Verim Sapması 7 000 olumlu Miktar Sapması 9 000 olumsuz Kapasite Sapması 17 500 olumsuz Fiyat sapmalarını ilk madde alımları sırasında hesaplayıp kaydeden bu işletmede yıl boyunca yapılan analizler, ücret ve bütçe sapmalarının tamamına yakınının kontrol edilebilir nitelik taşıdığını, diğer sapmalarda ise kontrol edilebilir unsurların yok denecek düzeyde olduğunu ortaya koymuştur. Yılsonu itibariyle ilk madde stok hesabı kalanı 10.000 TL dir. Diğer stoklar ve satılan mamul maliyeti ise, kapsamlarındaki giderlerine göre ayrıntılandırılmış olarak aşağıda verilmiştir: D. İlk Md. ve Mlz. Direkt İşçilik Genel Üretim Gideri Toplam 151 Yarı Mamuller 15 000 TL 5 000 TL 10 000 TL 30 000 TL 152 Mamuller 25 000 TL 15 000 TL 20 000 TL 60 000 TL 620 Satılan Mamul Maliyeti 50 000 TL 30 000 TL 40 000 TL 120 000 TL Toplam 90 000 TL 50 000 TL 70 000 TL 210 000 TL İstenen: İşletmenin sapmalara ilişkin olarak yapması gereken kapanış kayıtlarını yapınız. 7. İki esas üretim gider yerinde (Kesim ve Montaj) tek bir tip mamulün (EFG mamulü) üretimini gerçekleştiren Mars işletmesinin 2016 yılı için bütçelenen kapasitesi 3.000 adet EFG mamulüdür. İşletmenin 2016 yılı standart maliyet bilgileri aşağıdaki gibidir: GİDER YERİ DİREKT İLK MADDE VE MALZEME (DİMMG) Miktar Fiyat Tutar DİREKT İŞÇİLİK GİDERLERİ (DİG) Süre Ücret Tutar Kesim EÜGY 5 kg 40 TL/kg 200 TL 3 DİS 30 TL/DİS 90 TL Montaj EÜGY 3 kg 40 TL/kg 120 TL 2 DİS 30 TL/DİS 60 TL TOPLAM 8 kg 40 TL/kg 320 TL 5 DİS 30 TL/DİS 150 TL BÜTÇELENMİŞ SABİT GENEL ÜRETİM GİDERLERİ (Yıllık) 105 000 TL BÜTÇELENMİŞ Değişken GÜG DİS Başına Yükleme Oranı 4 TL/DİS 2016 Yılı FİİLİ Bilgileri: 2.500 adet EFG mamulü üretilmiş ve 2.000 adedi satılmıştır. 20.000 kg hammadde 42 TL/kg birim fiyatından satın alınmış ve 19.500 kg üretimde kullanılmıştır. 13.500 DİS çalışılmış ve 27 TL saat ücreti ödenmiştir. Toplam Sabit GÜG 111.500 TL, Toplam Değişken GÜG 62.000 TL olmuştur. İstenen: (a) DİMMG Sapmalarını hesaplayınız ve değerlendiriniz. (b) DİG Sapmalarını hesaplayınız ve değerlendiriniz. (c) Sabit GÜG ve Değişken GÜG Toplam Sapmalarını bulunuz ve değerlendiriniz. 67

CEVAP (1) DİMM Fiyat Sapması = (Fiili Fiyat Fiyat) x Fiili Miktar = (80* 75) x 18.500 = 92.500 Olumsuz Sapma Nasıl Bulduk? 80* = 1480.000TL / 18500 kg DİG Ücret Sapması Sapması = (Fiili Ücret Ücret) x Fiili Süre = ( 42* 45 ) x 35.000saat = 105.000 Olumlu Sapma Nasıl Bulduk? 42* = 1.470.000TL / 35.000 saat DİMM Miktar Sapması = (Fiili Miktar Miktar) x Fiyat = (18.500 20.000) x 75 = 112.500 TL Olumlu Sapma Nasıl Bulduk? 20.000* = 4000 adet x 5 kg DİG Süre Sapması Sapması = (Fiili Süre Süre) x Ücret = ( 35.000 32.000* ) x 45 = 135.000 TL Olumsuz Sapma Nasıl Bulduk? 32.000* = 4.000 adet x 8 saat DİMM Toplam Sapması = 92.500 Olumsuz + 112.500 Olumlu = 20.000 Olumlu Sapma DİG Toplam Sapması = 105.000 Olumlu + 135.000 Olumsuz = 30.000 Olumsuz Sapma CEVAP (2) DİMM Fiyat Sapması = (Fiili Fiyat Fiyat) x Fiili Miktar = (120* 100) x 20.000 kg = 400.000 TL Olumsuz Sapma 120* = 2.400.000 / 20.000 kg DİG Ücret Sapması Sapması = (Fiili Ücret Ücret) x Fiili Süre = ( 70* 60 ) x 20.000 saat = 200.000 TL Olumsuz Sapma 70* = 1.400.000 / 20.000 saat GÜG Bütçe Sapması = (Fiili GÜG Fiili İş Hacminde Bütçe. GÜG) = 4.000.000 3.800.000* = 200.000 Olumsuz Sapma 3800.000*=3000.000+800.000TL DİMM Miktar Sapması = (Fiili Miktar Miktar) x Fiyat = (15.000kg 14.000 kg*) x 100 TL = 100.000 TL Olumsuz Sapma 14.000* = 7.000 adet x 2 kg DİG Süre Sapması Sapması = (Fiili Süre Süre) x Ücret = (20.000 21.000*) x 60 TL = 60.000 Olumlu Sapma 21.000* = 7.000 adet x 3 saat GÜG Verim Sapması =(Fiili Çalışma Hacmi Çalışma Hacmi) x Değ GÜG Yük. Oranı =( 20.000 saat 21.000* saat)x 40 TL = 40.000 TL Olumlu Sapma 21.000* = 7.000 adet x 3 saat DİMM Toplam Sapması = 400.000 Olmsz+100.000 Olmsz = 500.000 Olumsuz Sapma DİG Toplam Sapması = 200.000 Olumsuz+60.000 Olumlu = 140.000 Olumsuz Sapma GÜG Kapasite Sapması (Bütçelenen Kapasite Fiili Kapasite ) x Sabit GÜG Yükleme Oranı =(10 000 7000) X 300 = 900 000 68

CEVAP (3) DİMM Fiyat Sapması = (Fiili Fiyat Fiyat) x Fiili Miktar = (350* 300 ) x 4000 = 200.000 Olumsuz Sapma 350* = 1.400.000 / 4000 metre DİG Ücret Sapması Sapması = (Fiili Ücret Ücret) x Fiili Süre = (60* 60 ) x 7500 = 0 Sapma 60* = 450.000 / 7500 saat DİMM Miktar Sapması = (Fiili Miktar Miktar) x Fiyat = (5000 6000* ) x 300 = 300.000 Olumlu Sapma 6000* = 3000 adet x 2 metre DİG Süre Sapması Sapması = (Fiili Süre Süre) x Ücret = (7500 9000* ) x 60 = 90.000 Olumlu Sapma 9000* = 3000 adet X 3 saat DİMM Toplam Sapması = 200.000 Olmsz + 300.000 Olumlu = 100.000 Olumlu Sapma DİG Toplam Sapması = 0 Ücret Sapması + 90.000 Olumlu Süre Sapması = 90.000 Olumlu Sapma CEVAP (4) 711. DİMM Yansıtma 2950 710 DİMM Gid. 2500 712 DİMM Fiyat Farkı 180 713 DİMM Miktar Farkı 270 721. DİG Yansıtma 2280 722. DİG Ücret Farkı 810 720 DİG 3000 723 DİG Süre Farkı 90 731. GÜG Yansıtma 3770 732. GÜG Bütçe Farkı 630 730 GÜG 4400 Farkların İlgili Hesaplara Dağıtılması Toplam Üretim Sapması = DİMM + DİG + GÜG = 900 TL 151 Yarı Mamul 900 x 1000 = 100 TL 9000 152 Mamul Hs. 900 x 2000 = 200 TL 9000 620 Satılan Mamul Maliyeti 900 x 6000 = 600 TL 9000 Farkların Üretim Hesabına Aktarılarak Kapatılması 151 Yarı Mamuller 100 152 Mamuller 200 620 Satılan Mamul Mal. 600 712 DİMM Fiyat Farkı 180 713 DİMM Miktar Farkı 270 723 DİG Süre Farkı 90 722. DİG Ücret Farkı 810 732. GÜG Bütçe Farkı 630 69

CEVAP (5) DİMM Fiyat Farkı 250 TL (Borç) DİMM Miktar Farkı 80 TL (Alacak) D. İşç. Gideri Ücret Farkı 200 TL (Borç) D. İşç. Gideri Süre Farkı 160 TL (Borç) GÜG Bütçe Farkı 400 TL (Borç) GÜG Verimlilik Farkı 120 TL (Borç) GÜG Kapasite Farkı 40 TL (Alacak) İşletmenin tahmini giderleri ile fiili giderleri arasındaki farklar yukarıdaki hesaplarda izlenir. Farklar ortaya çıktığında açılan bu hesapların borcuna olumsuz farklar, alacağına da olumlu farklar kaydedilir. Yukarıda görüleceği üzere hesapların borcuna ve alacağına yansıtılan tutarların toplamı aşağıdaki gibidir: Olumsuz Farklar: 1 130 TL Olumlu Farklar: 120 TL ------------------------------------------ Toplam Fark: 1010 TL Olumsuz Farkların İlgili Hesaplara Dağıtılması Tahmini Üretim Maliyeti = DİMM+ DİG+ GÜG = 800 + 400 + 2800 = 4000 TL Toplam Sapma Tutarı 151 Yarı Mamuller 152 Mamuller 620 Satılan Mamul Maliyeti = 1 010 TL 800 4000 400 4000 2800 4000 = %20 X 1010 =202 TL = %10 X 1010 =101 TL = %70 X 1010 =707 TL Farkların Üretim Hesabına Aktarılarak Kapatılması 151 Yarı Mamuller 202 152 Mamuller 101 620 Satılan Mamul Mal. 707 713 DİMM Miktar Farkı 80 734 GÜG Kapasite Farkı 40 712 DİMM Fiyat Farkı 250 723 DİG Süre Farkı 160 722 DİG Ücret Farkı 200 732 GÜG Bütçe Farkı 400 733 GÜG Verimlilik Farkı 120 70

CEVAP (6) Fiyat Sapması 12 000 olumsuz Ücret Sapması 5 000 olumlu Bütçe Sapması 14 000 olumsuz Süre sapması 10 000 olumlu Verim Sapması 7 000 olumlu Miktar Sapması 9 000 olumsuz Kapasite Sapması 17 500 olumsuz Farkların İlgili Hesaplara Dağıtılması Tahmini Üretim Maliyeti = DİMM + DİG + GÜG = 30 000 + 60 000+ 120 000 = 210 000 TL Toplam Sapma Tutarı = 30 500 TL İşletmenin tahmini giderleri ile fiili giderleri arasındaki farklar yukarıdaki gibidir. Bu bilgilere göre işletmenin toplam olarak üretim ile ilgili karşılaştığı sapma tutarı: 151 Yarı Mamuller 30 000 210 000 = %14 X 30 500 =4270 TL Olumsuz Sapma Toplamı: 52 500 TL Olumlu Sapma Toplamı: 22 000 TL 152 Mamuller 60 000 210 000 = %28 X 30 500 =8540 TL Toplam Fark Tutarı: 30 500 TL Olumsuz Ortaya çıkan farklar üretim unsurları olan - Yarı Mamuller - Mamuller - Ve Satılan Mamul Maliyeti hesapları arasında dağıtılarak kapatılır. 620 Satılan Mamul Maliyeti 120 000 210 000 = %58 X 30 500 =17 690 TL Farkların Üretim Hesabına Aktarılarak Kapatılması 151 Yarı Mamuller 4 270 152 Mamuller 8 540 620 Satılan Mamul Mal. 17 690 722 DİG Ücret Farkı 5 000 723 DİG Süre Farkı 10 000 733 GÜG Verimlilik Farkı 7 000 712 DİMM Fiyat Farkı 12 000 713 DİMM Miktar Farkı 9 000 732 GÜG Bütçe Farkı 14 000 734 GÜG Kapasite Farkı 17 500 71

CEVAP (7) DİMM Fiyat Sapması = (Fiili Fiyat Fiyat) x Alınan Miktar = (42 40) x 20 000 kg = 40.000 TL Olumsuz Sapma DİG Ücret Sapması Sapması = (Fiili Ücret Ücret) x Fiili Süre = ( 27 30 ) x 13.500 saat = 40.500 TL Olumlu Sapma Sabit GÜG Sapması = (Fiili Sabit GÜG Sabit GÜG) = 111.500 105.000 = 6.500 Olumsuz Sapma DİMM Miktar Sapması = (Fiili Miktar Miktar) x Fiyat = (19.500kg 20.000 kg*) x 40 TL = -20.000 TL Olumlu Sapma 20.000* = 2.500 adet x 8 kg DİG Süre Sapması Sapması = (Fiili Süre Süre) x Ücret = (13.500 12.500*) x 30 TL = 30.000 Olumsuz Sapma 12.500* = 2.500 adet x 5 saat Değişken GÜG Sapması =(Fiili Çalışma Hacmi Çalışma Hacmi) x Değ GÜG Yük. Oranı =( 3.000 2.500 )X 4 TL = 2.000 TL Olumsuz Sapma DİMM Toplam Sapması = 40.000 Olmsz+20.000 Olumlu = 20.000 Olumsuz Sapma DİG Toplam Sapması = 40.500 Olumlu+30.000 Olumsuz = 10.500 Olumlu Sapma GÜG Toplam Sapması = 6.500 Olumsuz+2.000 Olumsuz = 8.500 Olumsuz Sapma 72