Gap Bölgesinde Sulanan Alanlarda Buğdayın 2000-2009 Yılları Arasındaki Girdi Ve ndeki Değişimler Tali MONĐS 1 Ahmet ÇIKMAN 1 Şeyda ĐPEKÇĐOĞLU 1 Özet: GAP Bölgesi toplam arazi miktarı 7 541 000 ha. dır. Bu alanın 3 290 575 ha. ında tarla tarımı yapılmaktadır (TUĐK-2006). GAP Bölgesi tarla tarımı için yeterli arazi miktarına sahiptir. Đnsan beslenmesindeki temel besinlerin ham maddesi olması açısından, Dünya' da ve Türkiye'de buğday tarımı diğer tarımsal ürünlere oranla önemlilik arz etmektedir. Özellikle ülkemizde buğday ve buğdaydan yapılan gıda maddeleri tüketiminin birinci sırayı alması nedeniyle bu önemlilik daha da artmaktadır. Son on yılda dünya buğday verimi 2449-2750 kg/ha arasında gerçekleşirken, Türkiye buğday verimi 1787-2235 kg/ha ile dünya veriminin altında kalmıştır (Kün ve ark. 2004). Türkiye de genel tarım alanlarının yaklaşık olarak %35 inde buğday üretimi yapılmaktadır (DĐE 2005). Türkiye de iç ve dış pazar isteklerine uygun buğday üretimi yapılan bölgeler Đç Anadolu ve Güney Doğu Anadolu bölgeleridir. Araştırma, 2000-2009 yılları arasında her üretim sezonu GAP Bölgesinde sulu alanlarda buğday üretim alanları gezilerek, buğday üretimi yapan belli sayıdaki işletmede yüzyüze anket çalışması yapılmak suretiyle yıllar itibariyle buğdayın üretim girdi ve maliyeti hesaplanmış, devletçe buğdaya verilen desteklemeler irdelenmiştir. Anahtar Kelimeler: GAP Bölgesi, Buğday, Maliyet The 2000-2009 Gap Đn Đrrigated Wheat Fieldsbetween The Cost Of Production Đnputs And Changes Đn Abstract: The total amount of the region 7.541 million ha of land. is. In this area. 3,290,575 ha. 'When are arable (TUĐK-2006). Amount of arable land in the GAP region has enough. Human nutrition is the basic raw material in terms of nutrients, the world 'and the cultivation of wheat in Turkey is of significance in comparison with other agricultural products. Especially in our country, made from wheat and wheat food consumption because of the importance of taking first place and is increasing. In the last ten years, world wheat yield 2449-2750 kg / ha, while between, Turkey wheat yield 1787-2235 kg / ha yield remained below the world (Kün and friends 2004). In Turkey, approximately 35% of overall agricultural production of wheat is done (DĐE 2005). In Turkey, the requirements of domestic and foreign markets for wheat production in the region are the Central Anatolia and South Eastern Anatolia regions. Research, 2000-2009 Between each production season in the GAP region irrigated fields of wheat production areas around the wheat which produces a number of businesses in the face to face survey by making over the years of wheat production inputs and costs were calculated by the state of wheat given to support the calls were reviewed. Key Words: GAP Region, Wheat, Cost GĐRĐŞ Ülkemizin tarımsal potansiyelinin çoğu ülkeye göre oldukça yüksek olduğu bilinen bir gerçektir. Çalışan nüfusun büyük bir bölümünün tarımsal kesimde yoğunlaşması, tarımsal sermayenin getirisinin azlığı, toprak ve iklim koşullarına bağlı olan tarımsal üretimde birim alandan elde edilen ürünün yüksek olmaması gibi nedenlerden dolayı, tarımsal verimliliğin istenilen düzeyde olmadığı söylenebilir. Dünya nın ve Türkiye nin neredeyse her bölümünde üretimi yapılan buğday; gerek çok büyük üretici kitlesini ilgilendirmesi, gerekse insanların temel gıdası olan ekmeğin hammaddesini oluşturması bakımından oldukça önemli bir üründür (Kızılaslan,2004). 1 GAP Toprak-Su Kaynakları ve Tarımsal Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü-Şanlıurfa talimonis@hotmail.com 997
Her ülke, beslenme açısından önemli ürünlerde kendine asgari bir yeterlilik derecesi sağlama gayreti içerisindedir. Kendine yeterliliğin sağlanabilmesi, ürün fazlalığı verilmeden yurtiçi arzın gereksinimi karşılamasını gerektirir (Eraktan, 2001). Türkiye tarımında destekleme alımları 1932 yılında çıkarılan ve fiyat istikrarını sağlamak için hükümete buğday alma ve satma yetkisini veren 1932/2056 sayılı Buğdayı Koruma Kanunu ile başlamıştır. Bu kanunla 1938 yılına kadar buğdayın alım işinden Ziraat Bankası sorumlu tutulmuştur. 1938 yılında, destekleme fiyatları ile alım yapmak suretiyle çiftçinin eline geçen ve tüketiciler tarafından ödenen buğday fiyatlarının istikrarını temin için bir stok tutma kurumu olarak Toprak Mahsulleri Ofisi (TMO), 1938/3491 sayılı kanunla kuruldu. 1938-1944 yılları arasında diğer tahıllar (arpa, çavdar ve yulaf ) ve tütün ve pamuk gibi başlıca endüstri bitkileri de destekleme programı kapsamına alındı. Zaman içinde destekleme kapsamına alınan ürün sayısı önemli ölçüde arttı ve değişti, fakat buğday her yıl bu listenin sabit elemanı olarak kaldı (Yıldırım ve ark.,1998). Buğday üretimi Türkiye nin hemen her bölgesinde yapılmakta olup, tarla ürünleri içerisinde ekiliş alanı ve üretim miktarı bakımından hemen hemen ilk sırayı almaktadır. Ülkemizde hububat özellikle buğday üretimi tarım sektörünün ve genel ekonominin temelini oluşturmaktadır. Buğday tarımının çok sayıda çiftçi tarafından yapılıyor olması, gıda sanayisinin temel hammaddesi olması yönü ile tarımsal gelire katkısı diğer tarım ürünleri içerisinde en yüksek düzeydedir. Buğday üretimi aynı zamanda tarımsal istihdam açısından da önemli bir sektördür. Buğday üretiminin bu yönü ile milli gelire katkısı büyüktür. GAP Bölgesinde kalkınma hamlelerinin başlamasından itibaren, buğday üretiminde makinalaşma, gübre, ilaç kullanımı ve sulama gibi olanakların artmasına bağlı olarak birim alandan alınan ürün miktarında önemli artışlar sağlanmıştır. Ancak verimliliğin daha da artırılması yolunda adımlar atılmaya devam edilmektedir. Tarımsal verimliliği artırmaya yönelik önlemlerin alınabilmesi için, üretim sürecinde kaynakların ne derece etkin kullanıldığının ortaya konulması önemli bir konudur. Bu konuda yapılması gereken çalışmalardan biri, belki de en önemlisi tarımsal ürünlerin bölgelere göre üretim girdileri ve maliyetlerinin saptanmasıdır. Bu çalışma; bir dekar alan ve bir kilogram ürün için harcanan işgücü, çeşitli girdiler (tohum, gübre, ilaç, vb.) ve sermaye gibi üretim faktörleri miktarlarının bulunması, ürün maliyeti ve satış fiyatının saptanması ile işletmelerin ekonomik yapılarının tespitinde de önemli bir ölçüt olmaktadır. MATERYAL METOT Materyal Bu çalışma; GAP Toprak-Su Kaynakları ve Tarımsal Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü tarafından, GAP Bölgesi genelinde gayeli örnekleme yöntemine göre belirlemiş olduğu tarımsal işletmelerle yapılan anketler sonucu her yıl yenileyerek hazırladığı 2000-2009 yıllarına ait Gap Bölgesinde Yetiştirilen Bazı Tarımsal in (Buğday, Arpa, Mercimek, Pamuk, Mısır,Susam,Domates,Biber,Patlıcan ve Antepfıstığı) Girdi Maliyetleri adlı kitapçıktan yararlanarak hazırlanmıştır. Ayrıca konu ile ilgili internet ortamında bulunan kaynaklarda değerlendirilmiştir. Metot Bu çalışmada GAP Bölgesinde yetiştirilen buğdayın üretim girdi maliyetleri; mülga Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğünün Kuru ve Sulu Koşullarda Yetiştirilen Tarım inin Girdileri ve Maliyetlerinin Saptanması adlı 912 nolu ana proje esaslarına göre hesaplanmıştır. 998
SONUÇLAR Çizelge 1. GAP Bölgesi 2000 Yılı Buğday Girdi Özet Tablosu Buğday (Kuru) 200 0,095 29,00 17,65 11,34 Buğday (Kanalet) 600 0,095 67,00 17,65 49,34 Buğday(Yer altı- 600 0,095 67,00 17,65 49,34 Çizelge 2. GAP Bölgesi 2001 Yılı Buğday Girdi Özet Tablosu Buğday (Kuru) 225 0,185 65,62 28,29 25,32 Buğday (Kanalet) 600 0,185 141,00 54,03 86,96 600 0,185 141,00 35,03 105,96 Çizelge 3. GAP Bölgesi 2002 Yılı Buğday Girdi Özet Tablosu Buğday (Kuru) 225 0,25 68,25 43,48 24,76 Buğday (Kanalet) 600 0,25 165,00 101,98 63,01 600 0,25 165,00 117,60 47,39 Çizelge 4. GAP Bölgesi 2003 Yılı Buğday Girdi Özet Tablosu Buğday (Kuru) 225 0,34 94,25 35,37 56,87 Buğday (Kanalet) 600 0,35 227,50 153,16 74,33 600 0,35 227,50 175,21 52,28 999
Çizelge5. GAP Bölgesi 2004 Yılı Buğday Girdi Özet Tablosu Buğday (Kuru) 230 0,355 98,15 38,81 59,33 Buğday (Kanalet) 600 0,355 231,50 168,47 63,02 600 0,355 231,50 193,87 32,62 Çizelge 6. GAP Bölgesi 2005 Yılı Buğday Girdi Özet Tablosu Buğday (Kuru) 260 0,34 108,40 79,19 29,20 Buğday (Kanalet) 600 0,35 235,50 196,32 39,17 600 0,35 235,50 213,05 22,44 Çizelge 7. GAP Bölgesi 2006 Yılı Buğday Girdi Özet Tablosu Buğday (Kuru) 250 0,39 106,25 84,81 21,44 Buğday (Kanalet) 600 0,39 254 200,70 53,30 600 0,39 254 237,30 16,70 Çizelge 8. GAP Bölgesi 2007 Yılı Buğday Girdi Özet Tablosu Buğday (Kuru) 300 0,45 150,00 122,21 27,79 Buğday (Kanalet) 600 0,45 310,00 246,32 63,68 600 0,45 310,00 305,69 4,31 1000
Çizelge 9. GAP Bölgesi 2008 Yılı Buğday Girdi Özet Tablosu Buğday (Kuru) 300 0,70 210,00 168,89 61,11 Buğday (Kanalet) 600 0,70 420.00 302.45 157.55 600 0,70 420.00 375.57 84.43 Çizelge 10. GAP Bölgesi 2009 Yılı Buğday Girdi Özet Tablosu Buğday (Kuru) 300 0,50 154 187,24-33,24 Buğday (Kanalet) 550 0,50 282,50 321,44-38,94 550 0,50 282,50 394,21-111,71 Çizelgeler bir bütün olarak incelendiğinde 2000-2008 yılları arasında buğdaydan elde edilen net gelir artı kâr olarak süregelmiştir. Ancak 2009 yılında buğday satış fiyatlarında oluşan düşme nedeniyle net gelir eksi kâr olarak görülmüştür. TARTIŞMA Buğdayın gerek ülke gerekse bölge ekonomisine katkısı oldukça önemlidir. Bölgede çiftçilerin önemli bir kısmı küçük işletmelere sahip olduğundan üretmiş oldukları ürünlerini hemen satnak zorunda kalmaktadırlar. Çiftçinin mağdur olmaması için TMO gerekli planlamayı zamanında yapmalıdır. Devlet tarafından verilen Ürün desteklemelerine devam edilmelidir. Buğday tüketiminin yüksek olduğu ülkemizde sertifikalı tohum kullanımı, en uygun yetiştirme tekniği ile üretim miktarının arttırılmasına yönelik ilgili kurumlar tarafından gerekli eğitim ve tanıtım çalışmaları yapılmalıdır. Böylece teknolojik ilerleme üretime yansıtılarak verimliliğin arttırılması sağlanmalıdır. LĐTERATÜR LĐSTESĐ Eraktan G., 2001 Tarım Politikasının Temelleri Ve Türkiye de Tarımsal Destekleme Politikası Đstanbul: Uzel Yayınları. Gaptsktaem 2000-2009 Girdi Maliyetleri Enstitü Yayınları-Şanlıurfa (10 Sayı) Kızılaslan H., 2004 Dünya da Ve Türkiye de Buğday i Ve Uygulanan Politikaların Karşılaştırılması Goü. Ziraat Fakültesi Dergisi, 2004, 21 (2), 23-38 Köy Hizmetleri Araştırma Ana Projesi 1991 Kuru Ve Sulu Koşullarda Yetiştirilen Tarım inin Girdileri Ve Maliyetlerinin Saptanması 912 Nolu Proje- Samsun Yıldırım T., Ve Ark.1998 Türkiye Buğday Politikasının Teorik Ve Uygulamalı Analizi Türkiye Buğday Politikaları Çalışma Raporu-1998/4 1001