Mesleki Sorumluluk ve Etik-Ders 8 İşletme Organizasyonunda Etik Kavramı Öğr. Gör. Hüseyin ARI 1
Organizasyon Kavramı İnsanların bir takım ortak amaçlar ve değerler uğruna ortaya koydukları bir anlaşmayı veya birlikteliği ifade etmektedir (Çiftçioğlu, 2011). İşlerin ya da faaliyetlerin aksamadan yürütülmesini sağlamak için yapılan düzenlemeler, oluşturulan kurumsal yapı. Organizasyon bir düzen veya düzenlemeyi ifade eder. Organizasyonu bir bakıma, iş ile iş, iş ile insan ve insan ile insan arasındaki ilişkilere yönelik düzen ve düzenlemeler olarak görmek mümkündür. Bir yönetim işlevi olarak amaç, insan, teknoloji boyutlarının etkileşime girmiş olduğu bir sistemdir (Kolçak, 2016). Kişiliği olan ve kendine özgü örgüt kültürü olan; işleri, mevkileri, çalışanları ve aralarındaki yetki ve iletişim ilişkilerini gösteren bir yapıdır (Kolçak, 2016). 2
Kültür ve Organizasyonel Kültür (Örgüt Kültürü) Genel olarak kültür, bir grup ya da toplum üyesi olan insanların temel yaşam sorunlarının çözüm biçimini gösteren bir olgu ya da araç olarak tanımlanabilmektedir. Örgütsel kültürü ise, örgütsel yaşamda ortaya çıkan bazı durum ve olayların açıklanmasında ve örgütsel sorunların çözümlenmesinde örgüt üyeleri için temel algı dayanağı ve referans çerçevesi olarak tanımlanmaktadır (Şişman, 2002) Örgütsel etik ise yasal bir çerçevede organizasyon üyelerinin benzer davranışların yerleştirilmesi sağlayan, örgütün topluma karşı yerine getirmeyi üstlendiği hizmetleri gerçekleştirirken yanlış yollara sapmamasını sağlayan ilkeler dizisidir (Sökmen, 2003). 3
Örgüt İklimi Kavramı Örgüt iklimi, örgüt kültürünün tanımlanabilir (Şimşan, 2002). örgütte meydana getirdiği «hava» olarak Otoriter İklim: Görevlerin tam ve açık olarak bellidir. Çalışanlar üstlerine çok bağlıdırlar. İletişim kanalları hiyerarşik özellik gösterir. İletişim prosedürlerin neredeyse tamamı yazılıdır. Kararların büyük bir kısmı üst yönetim tarafından alınır. Demokratik İklim: Ekip temelli işlerin yürütülmesi esastır. İşbirliği kültürü hakimdir. Ortak karar alma kültürü vardır. Yetki devri daha yaygındır. Başarıya Yönelik İklim: Yeniliğin ve örgüt içi rekabetin desteklendiği bir kültürdür. Örgüt üyelerinin yaratıcılıklarını gösterebilecekleri çalışma koşullarının oluşturması önemsenir. Çalışanların inisiyatif alarak yenilikçi olmalarına veya farklı çözüm yöntemlerine başvurmaları teşvik edilir. 4
Organizasyonlarda/Örgütlerde Etik Organizasyonlarda etik kavramı organizasyonun iklimine bağlı olarak değişir. Bu bakımından ekonomik şartlar, örgütün büyüklüğü, yapılan işin veya bulunulan sektörün yapısal özellikleri ve örgüt yapısı tarafından şekillenen örgütsel iklim örgütler de kabul edilen etik davranışları da farklılaştıracaktır. Örneğin bir sorunla karşılaşan çalışan kendi yöntemleriyle problemin üstesinden gelse bile otoriter iklimin hakim olduğu bir organizasyonda çalışıyorsa yönetici tarafından eleştirilebilir. Ya da bu durumun tam tersi mümkündür. 5
Etik Değerlere Sahip Organizasyon Olmanın Şartları Biz bilincine dayalı yerleşik kurum kültürü Herkesin davranışlarından sorumlu olacağının farkında olmasını sağlayan sorumluluk bilinci Etik konularda süreli ve açık iletişimin olması 6
Örgütsel Etiğe Sahip İşletmelerin Genel Özellikleri Öğrenilebilir ve Kazanılır Olması Paylaşılması ve Kapsaması İçselleştirilmesi Davranış Kalıpları İçermesi Referans Niteliği Taşıması 7
Öğrenilebilir ve Kazanılır Olması Etige önem veren isletmeler, müsteri tatminini saglamak amacı ile çalışanlarını eğiterek ve bilinçli hale getirecekleri kaçınılmaz bir gerçektir (Gül ve Gökçe, 2008) Saptanmış bir amaca ulaşma gayesi ile hassasiyetle kendisini sistematiğe ederek norm, değer ve yargılarını oluşturan örgütler açısından içinde bulundukları toplumun sınırlarını aşarak ideal toplum yapısının ne tür ilkeler üstünde oluşturulabileceği sorusunun cevabını aramaktır (Gül ve Gökçe, 2008). 8
Paylaşılması ve Kapsaması Oluşturulan örgütsel etik ilkelerin, tüm yönetici ve çalışanları eşit derecede sorumluluk bilinci ile kapsaması ve tüm üyelerince öğrenilmesi, uygulanması, kazanılması ve bir sonrakine aktarılması, yani paylaşılması örgütsel önemini daha iyi tanımlamaktadır (Gül ve Gökçe, 2008). Etik ilkelerin tüm fertleri kapsaması paylaşılma zorunluluğunu da beraberinde getirir (Gül ve Gökçe, 2008). 9
İçselleştirilmesi Etik ilkelerin oluşturulması aşamasından sonra toplumsal kabul görmeleri ve uygulanabilirlik alanı bulmaları için ve söz konusu ilkelerin temel manasını kavramaktır (Gül ve Gökçe, 2008). Örgüt çalışanlarının etik ilkeleri içselleştirmesi aynı zamanda onları «Daha iyiyi nasıl bulabilirim?» sorusuna cevap aramaya itecektir (Gül ve Gökçe, 2008). Zira temelde örgüt, etik felsefesini kazanmalı ve özümsemelidir (Gül ve Gökçe, 2008). 10
Davranış Kalıpları İçermesi Etiğin yönetim sürecinde oynamış olduğu bu rol onun ulaşmayı amaçladığı iyi, güzel ve doğruyu yakalama arzusunun gerektirdiği bir takım kalıpları içerecektir (Gül ve Gökçe, 2008). Öğrenilen ve içselleşen etik ilkeler örgüt çalışanlarını farklı olaylar karsısında aynı davranış kalıbını gösterme özelliğinin içine itecektir (Gül ve Gökçe, 2008). Örgüt çalışanlarının paylaşım içerisinde geçirmiş oldukları her bir örgüt günü içselleştirdikleri örgütsel norm ve değerler, sayesinde onları ortak ifadeler kullanmaya itecektir (Gül ve Gökçe, 2008). Kullandıkları semboller ve ortaya koydukları davranış kalıpları benzeşecek ve biçimselleşecektir (Gül ve Gökçe, 2008). 11
Referans Niteliği Taşıması Örgütsel etik ilkeler iç düzeni sağladığı gibi tüketici ve rakiplerine karsı da puan artırıcı yönde referans niteliği taşımaktadır. Örgüt iç çevresi açısından değerleme yapacak olursak, etik ilkelerin referans kimliğinin is görenler üzerinde de etkisi olduğunu görürüz. İç yapıda ilgi görme yükselme gibi motive edici oluşumlar konulan etik standartlara uyumluk başarısının bir sonucu olarak ortaya çıkar 12
Örgütsel Etiğe Sahip İşletmelerdeki Çalışanların Genel Özellikleri Adalet ve dürüstlük gibi değer örgüt içi süreçlerin esas ilkesidir. Her üye yaptığı davranışlarda hem kişisel olarak hem kurumsal olarak sorumludur. İş görenleri fikir ve düşünceleri örgütün de fikir ve düşünceleridir. Organizasyon içerisindeki süreçleri hızlandırmak ve ekip üyeleri için uygun çalışma şartlarının oluşturulmasına herkes destek verir. Organizasyondaki her çalışan örgütsel amaçların başarılmasını kişisel menfaatlerinden üstün tutar. 13
Örgütsel Etiğe Sahip İşletmelerin Sağladığı Göreli Üstünlükler Verimlilik: Dürüst olan organizasyon üyeleri hizmet sundukları kişilere de dürüst ve samimidir. Gerekli özveriyi gösterir. Satış ve sonrası hizmetlerde yüksek kalite yakalanır (Sökmen, 2003). Sorumluluk: Çalışanlar, etik açıdan çelişkili durumlarda kendilerinden beklenilenin farkındadır. (örn: tüketici hakkını önceleme) (Sökmen, 2003) İletişim: Etik açıdan çelişkili durumlarda organizasyon üyeleri birbirine karşı samimi, açık ve dürüst iletişim halindedir. Olası sorunların tüm organizasyonu olumsuz etkileyeceğinin farkındadır (Sökmen, 2003) Rekabetçi Üstünlük: Organizasyonun ürün, hizmet, fiyat, bütçe, performans kararlarının ve değerlendirmelerinin doğru olmasını, bu bilgilerin organizasyon içinde kalmasını ve rekabetçi üstünlük sağlayacak şekilde kullanılmasını sağlar (Sökmen, 2003) Olumsuzluklardan Kaçınmak: Etik ve hukuk değerlerine aykırı davranmaktan uzak durmak (Sökmen, 2003) 14
Örgütsel Etik Kodları Etik Kod: En genel tanımıyla organizasyonlar için kabul edilmiş doğruları ifade eden etik kod kurum tarafından, kurumun yöneticilerinin ve çalışanlarının mevcut ve gelecekteki davranışlarına rehberlik etmesi için hazırlanan yazılı kurallar bütünüdür. 15
Örgütsel Etik Kodları Etik kodlar temel etik değerlere dayandırılır. Etik kodlar tüm çalışanlara dağıtılır. Etik kodların ihlali durumunu bildirir geri bildirim sistemleri kurulur. Etik eğitimi, işletme içi eğitim programlarına dahil edilir. Etik komitelerin etkin bir şekilde etik kodların denetimini yapmaları sağlanır. Çiftçioğlu, 2011 16
Kaynaklar Gül, H., & Gökçe, H. (2008). Örgütsel etik ve bileşenleri. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 13(1). Sökmen, A. (2016). Meslek Etiği. Detay Yayıncılık Çiftçioğlu, B. A. (2011). Örgüt Kültürü ve Etik. İşletme Etiği (ed: Zeyyat Sabuncuoğlu) 17
Bu sunumdakiler sadece ders notu amaçlı hazırlanmıştır; akademik makalelere kaynak olarak gösterilemez. 18