Dr. Öğretim Üyesi Sinan BAYINDIR Pîrî Reis Üniversitesi Hukuk Fakültesi Ceza ve Ceza Muhakemesi Hukuku Anabilim Dalı Dr. Öğretim Üyesi Özge APİŞ Niğde Ömer Halisdemir Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Kamu Yönetimi Bölümü Hukuk Bilimleri Anabilim Dalı Arş. Gör. Oğuz ERSÖZ Tekirdağ Namık Kemal Üniversitesi Hukuk Fakültesi Özel Hukuk Bölümü KİTLE İLETİŞİM HUKUKU
İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ... V İÇİNDEKİLER...VII KISALTMALAR... XVII Birinci Bölüm İLETİŞİM KAVRAMI VE KİTLE İLETİŞİMİNE İLİŞKİN GENEL BİLGİLER I. İletişim Kavramı, Türleri ve Kitle İletişimin Önemi...1 1. İletişim Kavramı...1 A. Haberleşme Kavramından Farkı...3 B. İletişimin Temel Unsurları...4 a. Kaynak...4 b. Mesaj...5 c. Muhatap...5 2. İletişim Türleri...7 A. Bireysel İletişim...9 B. Kitle İletişimi...10 3. Kitle İletişimin Önemi...13 II. Kitle İletişim Hukukunun Özellikleri...14
VIII 1. Kitle İletişim Hukukunun Hukuk Dalları İçerisindeki Yeri...15 2. Kitle İletişim Hukukunun Hukukun Diğer Dalları İle İlişkisi...16 A. Anayasa Hukuku İle İlişkisi...16 B. Ceza Hukuku İle İlişkisi...18 C. İdare Hukuku İle İlişkisi...19 D. Borçlar Hukuku İle İlişkisi... 20 İkinci Bölüm KİTLE İLETİŞİM ÖZGÜRLÜĞÜNÜN İÇERİĞİ, SINIRLANDIRILMASI VE BASIN ÖZGÜRLÜĞÜ İLE İLİŞKİSİ I. Kitle İletişim Özgürlüğü Kavramının İçeriği... 23 II. Kitle İletişim Özgürlüğünün Temel Unsurları... 30 1. Haber, Düşünce ve Kanıları Öğrenebilme ve Toplayabilme Hakkı... 30 2. Haber, Düşünce ve Kanıları Açıklayabilme Hakkı...31 3. Haber, Düşünce ve Kanıları Yayabilme Hakkı...32 A. Haberin Gerçek Olması...33 B. Haberin Güncel Olması...43 C. Haberin Verilmesinde Kamu Yararının Bulunması...47 D. Haberin Veriliş Şeklinin Haberin Özüne Uygun Olması...51 III. Kitle İletişim Özgürlüğünün Sınırlandırılması...55 1. Kişilik Hakları Dolayısıyla Sınırlandırılması...55 2. Kişinin Şeref ve Haysiyet Hakkı...58 3. Kişinin Özel Hayatı...61 A. Kişinin Yaşam Alanları...61 a. Kişinin Gizli Hayatı...62 b. Kişinin Özel Hayatı... 63 aa. Kamuoyunun Sürekli Dikkatini Çeken Kişilerin Özel Hayatı... 64
IX bb. Kamuoyunun Geçici Olarak Dikkatini Çeken Özel Kişilerin Hayatı...67 c. Kişinin Kamusal (Ortak) Hayatı... 68 Üçüncü Bölüm BASIN REJİMİ I. Genel Açıklamalar...71 1. Basının Tarihçesi...71 A. Dünyada Basının Tarihçesi...71 B. Ülkemizde Basının Tarihçesi... 72 2. Basının Kamusal Görevleri...74 A. Haber Verme Hakkı ve Görevi...74 B. Denetim ve Eleştiri Hakkı ve Görevi...76 C. Kamuoyunu Açıklama ve Oluşturma Hakkı ve Görevi...78 3. Basın Rejimine İlişkin Temel Kavramlar...79 A. Basılmış Eser Kavramı...79 a. Tanım...79 b. Basılmış Eserin Şartları... 80 aa. Objektif Şartlar... 80 bb. Subjektif Şart... 84 B. Yayım Kavramı...85 a. Tanım...85 b. Yayım Biçimleri... 86 II. Süreli (Dönemsel) Yayınlar...89 1. Süreli Yayının Şartları... 90 A. Süreklilik Şartı... 90 B. Bağımsızlık Şartı...91 2. Süreli Yayın Türleri... 92 A. Gazete... 92 B. Dergi...93
X C. Haber Ajansı Yayınları... 94 3. Sorumlu Müdür...95 Dördüncü Bölüm DÜŞÜNCEYİ İFADE ÖZGÜRLÜĞÜNÜN UNSURLARI, SINIRLANDIRILMASI VE KİTLE İLETİŞİM ÖZGÜRLÜĞÜ İLE İLİŞKİSİ I. Genel Açıklamalar... 99 II. Kavram Sorunu... 100 III. Tanım...101 IV. Düşünceyi İfade Özgürlüğünün Unsurları... 105 1. Bilgi Alma ve Öğrenme Özgürlüğü... 105 2. Düşünce (Kanaat) Özgürlüğü... 108 3. Düşünceyi Açıklama ve Yayma Özgürlüğü...110 V. Düşünceyi İfade Özgürlüğünün Sınırlandırılması... 112 1. Genel Açıklamalar... 112 2. Sınırlamanın Koşulları...118 A. Sınırlamanın Kanunla Öngörülmüş Olması...118 B. Sınırlamanın Meşru Bir Amaca Dayanması... 121 C. Sınırlamanın Demokratik Bir Toplumda Gerekli Olması... 122 VI. Düşünceyi İfade Özgürlüğünün Kitle İletişim Özgürlüğüyle İlişkisi... 128 Beşinci Bölüm RADYO VE TELEVİZYON REJİMİ I. Tarihçe... 131 1. Ülkemizde Radyo ve Televizyonun Tarihçesi... 131
A. Radyonun Tarihçesi... 131 B. Televizyonun Tarihçesi... 133 II. Radyo ve Televizyonla İlgili Kurumlar... 134 1. Türkiye Radyo ve Televizyonu (TRT)... 134 A. Tarihçe... 134 B. TRT nin Yapısı ve Organları... 134 C. TRT nin Görevleri... 136 D. TRT Yayınlarının Denetimi... 137 E. TRT Yayınlarında Düzeltme ve Cevap Hakkı... 140 F. TRT Yayınları Yoluyla İşlenen Suçlardan Doğan Cezai ve Hukuki Sorumluluk... 143 a. Canlı Yayınlardan Doğan Sorumluluk... 143 b. Zorunlu Yayınlardan Doğan Sorumluk... 144 2. Özel Kanallar... 144 III. Radyo ve Televizyon Yayınlarının Denetlenmesi... 145 1. Radyo ve Televizyon Üst Kurulu (RTÜK)... 145 A. Kurulun Hukuki Niteliği... 145 B. Kurulun Yapısı... 146 C. Görev ve Yetkileri... 147 IV. Yayın İlkeleri ve Yayın Yasakları... 151 1. Yayın İlkeleri... 151 2. Yayın Yasakları... 156 XI Altıncı Bölüm BASIN YAYIN FAALİYETLERİNİN DENETLENMESİ I. Özdenetim... 159 1. Basın Konseyi... 159 A. Tarihçesi... 159 B. Amacı... 159
XII C. Oluşumu... 160 D. Basın Meslek İlkeleri... 163 E. Konseye Başvuru ve Şikâyetleri Karara Bağlama Yolu... 164 2. Basın İlan Kurumu... 166 A. Amacı... 166 B. Oluşumu... 167 C. Basın Ahlak Esasları... 169 II. Basının Cezai ve Hukuki Sorumluluk Rejimi...171 1. Cezai Sorumluluk Rejimi...171 A. Genel Açıklamalar...171 B. Basın Suçları... 172 a. Genel Açıklamalar... 172 b. Basın Suçlarının Türleri...175 aa. Dar Anlamda Basın Suçu (Basılmış Eserler Yoluyla İşlenebilen Suçlar)...175 bb. Geniş Anlamda Basın Suçları (Basılmış Eser Yoluyla da İşlenebilen Suçlar)...176 cc. Basın Düzeninin İşleyişine Karşı Suçlar... 177 c. Basın Suçlarının Unsurları... 179 aa. Genel Açıklamalar... 179 bb. Yayım Unsuru... 180 d. Basın Suçlarında Cezai Sorumluluk Sistemleri...181 aa. Genel Kurallara Göre Sorumluluk Sistemi...181 bb. Özel Kurallara Göre Sorumluluk Sistemi...181 aaa. Kanuni (Birlikte) Sorumluluk Sistemi...181 bbb. Basamaklı Sorumluluk Sistemi... 182 ccc. Taksirden (İhmalden) Doğan Sorumluluk Sistemi... 182 ddd. Karma Sorumluluk Sistemleri... 183 aaaa. Genel Sorumluluk- Kanuni Sorumluluk Karması Sistem... 183 bbbb. Genel Sorumluluk- Taksir Sorumluluğu Karması Sistem... 183
XIII e. 5187 Sayılı Basın Kanunu na Göre Cezai Sorumluluk... 184 aa. Genel Açıklamalar... 184 bb. Basılmış Eserin İçeriğine İlişkin Suçlarda Sorumluluk... 184 aaa. Süreli Yayınlarda Cezai Sorumluluk... 184 bbb. Süresiz Yayınlarda Cezai Sorumluluk... 187 cc. Basın Düzeninin İşleyişine Karşı Suçlarda Sorumluluk... 190 f. Basın Suçlarında Yargılama Usulü...191 aa. Dava Süreleri...191 bb. Yetkili ve Görevli Mahkeme... 193 cc. Tebligat Usulü... 193 dd. Yaptırım... 194 g. Basın Kanunu na Göre Düzeltme ve Cevap Hakkı... 195 2. Hukuki Sorumluluk Rejimi...206 A. Genel Açıklamalar...206 B. Tespit Davası...207 C. Önleme Davası...209 D. Durdurma Davası... 210 E. Tazminat Davası... 212 a. Genel Açıklamalar... 212 b. Tazminat Davasında Sorumlu Kimseler... 212 c. Maddi Tazminat Davası...214 d. Manevi Tazminat Davası... 219 F. Sebepsiz Zenginleşme Davası... 221 G. Vekâletsiz İş Görmeden Kaynaklanan Dava... 222 Yedinci Bölüm İNTERNET REJİMİ I. İnternetin Tanımı Tarihçesi... 227 II. Bilişim ve Bilgisayar Kavramları... 227
XIV 1. Bilişim Kavramı... 227 2. Bilgisayar... 228 III. İnternet ve İnternete İlişkin Kavramlar... 229 1. İnternet Kavramı... 229 2. İnternete İlişkin Kavramlar... 230 A. Web 1.0... 230 B. Web 2.0... 230 C. Uniform Resource Locator (URL)... 232 D. Veri... 232 E. Domain Name System (DNS)... 233 F. Alan Adı (Domain Name)... 233 G. Link Verme...234 3. Sosyal Medya...234 A. Tanımı ve Geleneksel Medyadan Farkı...234 B. Sosyal Medyanın Özellikleri... 236 C. Sosyal Medya Araçları... 237 a. Bloglar... 237 b. Sosyal Ağlar... 237 IV. İnternet Hukukuna İlişkin Uluslararası ve Ulusal Düzenlemeler... 238 1. Uluslararası Düzenlemeler... 238 A. Avrupa Konseyi Siber Suç Sözleşmesi... 238 B. İnternette İletişim Özgürlüğü Deklarasyonu...240 C. Bilgisayar Sistemleri Aracılığıyla İşlenen Irkçı ve Yabancı Düşmanlığı Nitelikteki Eylemlerin Cezalandırılması Hakkındaki Birinci Ek Protokol... 242 2. Ulusal Düzenlemeler... 243 A. 5651 Sayılı Kanun... 243 B. 5369 Sayılı Evrensel Hizmet Kanunu...244 C. 5809 Sayılı Elektronik Haberleşme Kanunu... 245 V. İnternetin Ulusal Düzenlenmesi ve Denetimini Sağlayan Kurumlar... 247
XV 1. Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu... 247 2. İnternet Geliştirme Kurulu...248 3. Erişim Sağlayıcıları Birliği...249 4. Siber Güvenlik Kurulu... 250 VI. İnternet Süjeleri... 252 1. Genel Açıklamalar... 252 A. İçerik Sağlayıcı (Content- Provider)... 252 B. Erişim Sağlayıcı (Access- Provider)... 253 C. Yer Sağlayıcı (Service Provider)... 254 D. Toplu Kullanım Sağlayıcı... 256 2. İnternet Süjelerinin Cezai Sorumluluğu... 257 A. İçerik Sağlayıcıların Cezai Sorumluluğu... 257 B. Erişim Sağlayıcıların Cezai Sorumluluğu... 257 C. Yer Sağlayıcıların Cezai Sorumluluğu... 259 D. Toplu Kullanım Sağlayıcıların Cezai Sorumluluğu... 259 3. İnternet Süjelerinin Hukuki Sorumluluğu...260 A. Genel Açıklamalar...260 B. Düzeltme ve Cevap Hakkı (5651 SK m. 9)...264 C. Maddi Tazminat Davası...266 D. Manevi Tazminat Davası... 267 E. Yeni Bir Hak Türü Olarak Unutulma Hakkı... 271 KAYNAKÇA... 275