Prof. Dr. Nusret İlker ÇOLAK Kocaeli Üniversitesi Hukuk Fakültesi İdare Hukuku Anabilim Dalı Başkanı KİTLE İLETİŞİM HUKUKU

Transkript

1 Prof. Dr. Nusret İlker ÇOLAK Kocaeli Üniversitesi Hukuk Fakültesi İdare Hukuku Anabilim Dalı Başkanı KİTLE İLETİŞİM HUKUKU

2 İÇİNDEKİLER ÜÇÜNCÜ BASKIYA ÖNSÖZ...VII İKİNCİ BASKIYA ÖNSÖZ... IX BİRİNCİ BASKIYA ÖNSÖZ... XI İÇİNDEKİLER...XIII KISALTMALAR...XXIX GİRİŞ...1 Birinci Bölüm İLETİŞİM VE HUKUK I. SOSYAL YAŞAMDA İLETİŞİM...3 A. İLETİŞİM KAVRAMI...3 B. İLETİŞİM TÜRLERİ Doğrudan ve Dolaylı İletişim Yazılı Sesli ve Görüntülü İletişim Bireysel ve Kitlesel İletişim...6 C. İLETİŞİM FAALİYETİNİN UNSURLARI İletişimin Kaynağı İletişimin Konusu(Mesaj) İletişimin Muhatabı...9 D. KİTLE İLETİŞİMİN ÖNEMİ...9

3 XIV II. 1. Bireyler Açısından Kitle İletişim Bilgi Edinme Açısından Kitle İletişim Ulusal Güvenlik Açısından Kitle İletişim Toplumsal Gelişim Açısından Kitle İletişim Açık Yönetim Anlayışı ve Kitle İletişim...12 E. KİTLE İLETİŞİM FAALİYETLERİ VE HUKUK Kitle İletişim Faaliyetlerinin Sınırları Kitle İletişim Faaliyetlerinde İlkeler/Yasaklar Kitle İletişim Hukuku...16 KİTLE İLETİŞİM HUKUKUNUN TEMELLERİ...17 A. ANAYASAL TEMELLER Haberleşme Özgürlüğü Düşünce ve Kanaat Özgürlüğü Düşünceyi Açıklama ve Yayma Özgürlüğü Bilim ve Sanat Hürriyeti Basın Özgürlüğü Süreli ve Süresiz Yayın Hakkı Basın Araçlarının Korunması Kamu Tüzel Kişilerinin Elindeki Basın Dışı Kitle İletişim Araçlarından Yararlanma Hakkı Düzeltme ve Cevap Hakkı B. ULUSLARARASI HUKUK İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi Sınırötesi Televizyon Sözleşmesi C. YASAL DÜZENLEMELER Basın Kanunu Radyo ve Televizyonların Kuruluş ve Yayınları Hakkında Kanun Türkiye Radyo ve Televizyon Kanunu Bilgi Edinme Hakkı Kanunu...31

4 XV D. KİTLE İLETİŞİM FAALİYETLERİNİN SINIRLANDIRILMASI Olumlu Sınırlamalar/Yol Göstermeler Olumsuz Sınırlamalar...33 İKİNCİ BÖLÜM YAZILI BASIN FAALİYETLERİ I. BASIN KAVRAMI VE ÖNEMİ...35 A. BASIN KAVRAMI...35 B. BASININ ÖNEMİ II. BASININ GÖREVLERİ...37 A. HABER/BİLGİ VERME GÖREVİ...37 B. DENETİM VE ELEŞTİRİ GÖREVİ C. KAMUOYU OLUŞTURMA VE AÇIKLAMA GÖREVİ...39 III. BASINDA TEMEL KAVRAMLAR A. BASILMIŞ ESER Basılmış Eser Kavramı Basılmış Eserin Koşulları...41 a. Maddi Varlık...42 b. Fikri İçerik...42 c. Çoğaltılma...43 d. Yayımlanma Kastı Basılmış Eser Çeşitleri B. YAYIM Yayım Kavramı Yayım Çeşitleri...45 a. Dağıtılma b. Gösterime Sunulma IV. MATBAACILIK FAALİYETLERİ...47

5 XVI A. ÖZGÜRLÜKLER VE MATBAACILIK...47 B. MATBAACILIK KOŞULLARI VE YÜKÜMLÜLÜKLER Matbaacılık Faaliyetinde Bulunma Koşulları Matbaacıların Yükümlülükleri a. Açıklama Yükümlülüğü b. Tevdi Yükümlülüğü V. DÖNEMSEL/SÜRELİ YAYINLAR A. DÖNEMSEL/SÜRELİ YAYIN TANIMI B. DÖNEMSEL/SÜRELİ YAYININ KOŞULLARI Süreklilik Bağımsızlık...52 C. DÖNEMSEL YAYIN TÜRLERİ Yayın Tarzı Açısından Süreli Yayınlar Yayınların Etkinliği Açısından Süreli Yayınlar...55 a. Yaygın Süreli Yayın...55 b. Bölgesel Süreli Yayın...55 c. Yerel Süreli Yayın...55 D. DÖNEMSEL YAYIN FAALİYETLERİNİN DÜZENLENMESİ Süreli Yayın Faaliyeti Süreli Yayıncılık Faaliyeti ve Yükümlülükler...57 a. Süreli Yayın Kurma Koşulları...58 b. Süreli Yayın Sahibinin Yükümlükleri Süreli Yayınlarda Sorumlu Yazı İşleri Müdürü...61 E. YABANCI SÜRELİ YAYINLAR...62 F. DÖNEMSEL YAYIN ÇALIŞANLARI İş Sözleşmesi Fesih a. İşveren Tarafından Fesih b. Gazeteci Tarafından Fesih Ücret ve Sosyal Haklar... 69

6 XVII a. Ücretler b. Sosyal Haklar VI. BASINDA ÖZDENETİM...73 A. Özdenetim Çabaları ve Sorunlar...74 B. Basında Özdenetim Yolu...75 VII. SÜRELİ YAYINLARDA HUKUKİ SORUMLULUK VIII. BASIN KANUNUNDA DÜZENLENEN SUÇLAR...78 A. Zorunlu Bilgileri Göstermeme...79 B. Teslim Yükümlülüğüne Uymama...79 C. Durdurulan Yayına Devam Etme D. Cevap ve Düzeltmeyi Yayınlamama E. Yargıyı Etkileme...81 F. Cinsel Saldırı Cinayet ve İntihara Özendirme G. Kimliğin Açıklanması Yasağına Uymama H. Basılmış Eserin Tahribi Engellenmesi ve Bozulması I. Süreli Yayınlarda Dağıtım Zorunluluğuna Uymama J. Yayın Tekrarı K. Cezaların Genel Değerlendirilmesi IX. EL KOYMA DAĞITIM VE SATIŞ YASAĞI...85 X. DAVALARA İLİŞKİN DÜZENLEMELER A. Dava Süreleri B. Görevli Mahkemeler ve Yargılama Usulü C. Hürriyeti Bağlayıcı Cezaya Çevirme Yasağı ve Tebligat ÜÇÜNCÜ BÖLÜM RADYO VE TELEVİZYON KURULUŞLARI VE YAYINCILIK FAALİYETLERİ I. RADYO VE TELEVİZYON YAYINCILIĞINDA KAVRAMLAR...89

7 XVIII II. A. KANUNİ DÜZENLEMELERDE YER ALAN RADYO VE TELEVİZYON YAYINCILIĞINA İLİŞKİN KAVRAMLAR Sayılı Radyo ve Televizyon Yayınları Hakkında Kanun Sayılı Radyo ve Televizyonların Kuruluş ve Yayın Hizmetleri Hakkında Kanunda Yer Alan Kavramlar...93 B. İDARİ DÜZENLEMELERDE RADYO VE TELEVİZYON YAYINCILIK FAALİYETLERİNE İLİŞKİN KAVRAMLAR Sayılı Kanun Kapsamında Çıkarılan Yönetmelikler...98 a. Radyo ve Televizyon Yayınlarının Esas ve Usulleri Hakkında Yönetmelikte Yer Alan Kavramlar b. Radyo ve Televizyon Kuruluşlarına Kanal veya Frekans Tahsisi ve Şartları ve Bunlara İlişkin İhale Usulleri ile Yayın Lisansı ve İzni Yönetmeliği Sayılı Kanun Kapsamında Çıkarılan Yönetmelikler ve Kavramlar a. Yayın Hizmeti Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik b. Uydu Yayın Yönetmeliği RADYO VE TELEVİZYON YAYINCILIĞI İZNİ A. ANAYASAL DÜZENLEME B SAYILI RADYO VE TELEVİZYON YAYINLARI HAKKINDA KANUN KAPSAMINDA YAYINCILIK İZNİ Sayılı Radyo ve Televizyon Yayınları Hakkında Kanun a. Radyo ve Televizyon Yayıncılığı İzni Verme Yetkisi b. Radyo ve Televizyonların Kuruluşları ve Yapılanmaları

8 XIX 2. Radyo ve Televizyon Kuruluşlarına Kanal veya Frekans Tahsisi Şartları ve Bunlara İlişkin İhale Usulleri ile Yayın Lisansı ve İzni Yönetmeliği a. Düzenleme Kapsamı b. Lisans Verilmesine İlişkin Esaslar b.1. Lisans Tipleri b.2. Başvuru b.3. Başvuru Belgeleri b.4. Avans Ödemesi b.5. Kuruluş ve Yayın Hizmetleri Dosyasında Bulunacak Belgeler b.6. Teknik Altyapı Dosyasında Bulunacak Belgeler. 132 b.7. Başvuruda Belirtilecek Temel Teknik Nitelikler.133 b.8. Mali Kaynaklar Dosyasında Bulanacak Bilgiler b.9. Değerlendirme Tahsis Lisans ve Yayın İzni c. Teknik Gereklilikler C SAYILI RADYO VE TELEVİZYONLARIN KURULUŞ VE YAYIN HİZMETLERİ HAKKINDA KANUN KAPSAMINDA YAYIN İZNİ Sayılı Radyo ve Televizyonların Kuruluş ve Yayın Hizmetleri Hakkında Kanunda Yayıncılık İzni a. Frekans Planlaması ve Yayın Lisansı a.1. Frekans Planlaması ve Tahsisi a.2. Yayın Lisansı, Süre ve Devir b. Yayınların İletilmesi ve Yetki b.1. Multipleks İşletmesi b.2. Platform ve Altyapı İşletmeciliği İdari Düzenlemelerde Radyo ve Televizyon Yayıncılık Faaliyeti İzni a. Medya Hizmet Sağlayıcı Kuruluşlar ile Platform ve Altyapı İşletmecilerinin Uymaları Gereken İdari ve Mali Şartlar Hakkında Yönetmelik a.1. İdari ve Mali Koşulların Belirlenmesine İlişkin Kavramlar

9 XX III. a.2. Medya Hizmeti Sağlayıcı Kuruluşlar, Ortaklık Yapısı ve Ortaklarla İlgili Gereklilikler a.3. Medya Hizmeti Sağlayıcı Kuruluşların Teşkilat Yapısı a.4. Lisans Başvurusu ve Kullanım Sürecine İlişkin İlkeler b. Uydu Yayın Yönetmeliğinde Yayıncılık İzni ve Yükümlülükler b.1. İzin Alma Zorunluluğu b.2. Uydu Lisans Başvurusu b.3. Uydu Yayın Lisansının İptali ve Yaptırımlar b.4. Uydu yayın lisans ücretlerinin iadesi b.5. Uydu Platform Lisansı Alan İşletmecilerin Yükümlülükleri b.6. Uydu Altyapı İşletmecilerinin Yükümlülükleri. 167 b.7. Değerlendirme, Lisans veya Yayın İletim Yetkisi Verilmesi c. Verici Tesis ve İşletim Şirketi ile Multipleks İşletmecileri Hakkında Yönetmelikte Faaliyet İzni ve Genel İlkeler c.1. Verici Tesis ve İşletim Şirketi ile Multipleks İşletmelerine İlişkin Kavramlar c.2. Verici ve İşletim Şirketinin Kurulması c.3. Multipleks Şirketinin Kurulması d. Kablolu Yayın Yönetmeliğinde Faaliyet İzni ve İlkeler d.1. Kablolu Yayıncılıkta Kavramlar d.2. Kablolu Yayın İznine Başvuru d.3. Kablolu Yayın Lisansının Süresi ve Yenilenmesi.179 d.4. Lisans İptali ve Yaptırımlar d.5. Kablolu Yayın Faaliyetlerinde Yükümlülükleri RADYO VE TELEVİZYON YAYINLARINDA GENEL İLKELER A SAYILI RADYO VE TELEVİZYON YAYINLARI HAKKINDA KANUN DÖNEMİNDE İLKELER

10 XXI IV Sayılı Radyo ve Televizyon Yayınları Hakkında Kanunda Yayın İlkeleri Radyo ve Televizyon Yayınlarının Esas ve Usulleri Hakkında Yönetmelikte Yayın İlkeleri B SAYILI RADYO VE TELEVİZYONLARIN KURULUŞ VE YAYIN HİZMETLERİ HAKKINDA KANUN DÖNEMİNDE İLKELER Radyo ve Televizyonların Kuruluş ve Yayın Hizmetleri Hakkında Kanunda Yayın İlkeleri Sayılı Kanun Döneminde İdari Düzenlemelerde Yayın İlkeleri C. RADYO VE TELEVİZYON YAYINCILIĞINDA KULLANILACAK DİL TİCARİ AMAÇ TAŞIYAN RADYO VE TELEVİZYON YAYINLARI A SAYILI KANUN DÖNEMİNDE REKLÂM VE TELE-ALIŞVERİŞTE YAYIN İLKELERİ Reklam ve Tele-Alışverişte Genel İlkeler Çocuklara Yönelik Reklâm ve Tele-Satış Yayın İlkeleri Haksız Rekabete Yol Açıcı Reklâm ve Tele-Satış Yayınları Doğrudan Satış Reklâmları Yanıltıcı Reklâm ve Tele-Satış Yayınları Reklâm ve Tele-Alışveriş Yayınlarının Biçim ve Sunuşu Reklâm ve Tele-Alışveriş Kuşaklarının Yerleştirilmesi Reklâm ve Tele-Alışveriş Yayın Oranları Gizli Reklâm Bilinçaltı Teknikler Kullanılarak Yapılan Reklâm ve Tele-Alışveriş Sanal Reklâm Alt Yazı Logo ve Çerçeve Reklâm Uygulaması

11 XXII 13. Yurt Dışı Kaynaklı Yayınlar Arasına Girilen Türkçe Reklâm ve Tele-Alışveriş Yayınları Program Desteklemesi Reklâmı Tele-Alışveriş Yayını ve Program Desteklemesi Yasaklanan Ürün ve Hizmetler Reklâmlar ve Tele-Satışta Sorumluluk B SAYILI KANUNDA YAYIN HİZMETLERİNDE TİCARİ İLETİŞİM Yayıncılık Hizmetlerinde Ticari İletişimin Genel İlkeleri Yayıncılık Hizmetlerinde Reklam ve Tele-Alışveriş Ticari İletişimde Özel Ürünler Program Desteklemesi Yayıncılık Hizmetlerinde Ürün Yerleştirme Radyo ve Televizyon Reklam ve Tele-alışveriş Yayınlarında Oran ve Süreler V. RADYO VE TELEVİZYON YAYINLARI VE YÜKÜMLÜLÜKLER A SAYILI RADYO VE TELEVİZYON YAYINLARI HAKKINDA KANUN DÖNEMİNDE YÜKÜMLÜLÜKLER Sayılı Radyo ve Televizyon Yayınları Hakkında Kanunda Düzenlenen Yükümlülükler Radyo ve Televizyon Yayınlarının Esas ve Usulleri Hakkında Yönetmelikte Düzenlenen Yükümlülükler a. Eğitim Programları b. Kültür Programları c. Türk Halk ve Türk Sanat Müziği Programları d. Yayınlanması Zorunlu Programların Oranları B. TÜTÜN ÜRÜNLERİNİN ZARARLARININ ÖNLENMESİ VE KONTROLÜ HAKKINDA KANUN...244

12 XXIII VI. 1. Kitle İletişim Faaliyetlerinde Tütün ve Mamullerinden Doğacak Zararlara Karşı Negatif Yükümlülükler(Yasaklar) Tütün ve Tütün Mamullerinden Doğacak Zararların Önlenmesi ve Kitle İletişim Faaliyetlerinde Pozitif Yükümlülükler C SAYILI RADYO VE TELEVİZYONLARIN KURULUŞ VE YAYIN HİZMETLERİ HAKKINDA KANUNDA YAYINCILIK İLKELERİ Sayılı Radyo ve Televizyonların Kuruluş ve Yayın Hizmetleri Hakkında Kanunda Yayın İlkeleri Sayılı Kanun Döneminde İdari Düzenlemelerde Yayın İlkeleri RADYO TELEVİZYON ÜST KURULU VE RADYO VE TELEVİZYON YAYINLARININ DENETLENMESİ A SAYILI RADYO VE TELEVİZYONLARIN KURULUŞ VE YAYINLARI HAKKINDA KANUNDA ÜST KURUL Radyo ve Televizyon Üst Kurulunun Oluşumu ve Görev Süreleri Radyo ve Televizyon Üst Kurulu Başkanlığı ve Yönetimi Radyo ve Televizyon Üst Kurulunun Görev ve Yetkileri Radyo ve Televizyon Üst Kurulunun Teşkilatı Radyo ve Televizyon Üst Kurulu Üyelerine Yasaklar ve Kurulun Denetimi Radyo ve Televizyon Üst Kurulunun Niteliği B SAYILI RADYO VE TELEVİZYONLARIN KURULUŞ VE YAYIN HİZMETLERİ HAKKINDA KANUNDA ÜST KURUL Radyo ve Televizyon Üst Kurulunun Temel Kuruluş Özellikleri Radyo ve Televizyon Üst Kurulunun Oluşumu

13 XXIV 3. Radyo ve Televizyon Üst Kurulu Başkanı ve Başkan Vekili Radyo ve Televizyon Üst Kurulunun Görev ve Yetkileri Radyo ve Televizyon Üst Kurulu Üyelerine Yasaklar, Haklar ve Denetim Radyo ve Televizyon Üst Kurulunun Çalışma Yöntemi Radyo ve Televizyon Üst Kurulunun İdari Yapılanması VII. RADYO VE TELEVİZYON YAYINCILIĞINDA YASAKLAR VE İDARİ YAPTIRIMLAR A SAYILI RADYO VE TELEVİZYON YAYINLARI HAKKINDA KANUNDA YASAKLAR VE YAPTIRIMLAR Uyarı ve Özür Dileme Program Yayınını Durdurma İdari Para Cezası ve Yayın Durdurma Yayın İzninin İptali Yayınların Men Edilmesi İdari Yaptırımlarda Ortak Hükümler ve Yargısal Denetim B SAYILI RADYO VE TELEVİZYONLARIN KURULUŞ VE YAYIN HİZMETLERİ HAKKINDA K ANUNDA İDARİ YAPTIRIMLAR VIII. RADYO VE TELEVİZYON YAYINLARINDA SUÇLAR, CEZAİ YAPTIRIMLAR VE MÜSADERE A SAYILI RADYO VE TELEVİZYON YAYINLARI HAKKINDA KANUNDA ADLİ YAPTIRIMLAR B SAYIL RADYO VE TELEVİZYONLARIN KURULUŞ VE YAYIN HİZMETLERİ HAKKINDA KANUNDA ADLİ YAPTIRIMLAR IX. TELEKOMÜNİKASYON KURUMU/BİLGİ TEKNOLOJİLERİ VE İLETİŞİM KURUMU A SAYILI KANUN VE TELEKOMÜNİKASYON KURUMU...318

14 XXV B SAYILI KANUN VE BİLGİ TEKNOLOJİLERİ VE İLETİŞİM KURUMU X. RADYO VE TELEVİZYON ÇALIŞANLARININ HAKLARI.321 XI. TÜRKİYE RADYO VE TELEVİZYON KURUMU A. TÜRKİYE RADYO VE TELEVİZYON KURUMU YAYINLARINDA TEMEL İLKELER B. TÜRKİYE RADYO VE TELEVİZYON KURUMU YAYINLARININ ESASLARI C. TÜRKİYE RADYO VE TELEVİZYON KURUMU YAPILANMASI Kuruluş ve Teşkilatı a. Kuruluşu b. Yönetim Kurulunun Oluşumu ve Görevleri c. Genel Müdürlük d. Koordinasyon Kurulu Görevler D. YAYINLARIN DÜZENLENMESİ VE DENETİMİ Yayınların Düzenlenmesi Yayınların Denetlenmesi a. Kurum Dışı Denetim b. Kurum İçi Denetim E. TÜRKİYE RADYO VE TELEVİZYON KURUMU YAYINLARINDA SORUMLULUK DÖRDÜNCÜ BÖLÜM KİTLE İLETİŞİM FAALİYETLERİNDE SORUMLULUK I. YAYINLARIN HUKUKA UYGUNLUĞU A. YAYINLARIN HUKUKA UYGUNLUK KOŞULLARI...340

15 XXVI 1. Kamu Yararı Gerçeklik Güncellik Ölçülülük B. YAYIN SONUCUNA İLİŞKİN SORUMLULUK KOŞULLARI Bir Hakka Saldırılmış Olmalıdır Zarar ya da Zarar Doğma Tehlikesi Olmalıdır Kişinin İzni Dışında Yayın Yapılmış Olmalıdır Kanuni Bir Görev Yerine Getirilmiyor Olmalıdır II. SALDIRIYA KONU OLAN HAKLAR-KİŞİLİK HAKLARI A. MADDİ HAKLAR Mal Varlığı Hakları Bedensel Haklar B. MANEVİ HAKLAR İsim Resim ve Ses Onur ve Saygınlık Özel Hayatın Gizliliği III. KİŞİLİK HAKLARINA SALDIRILARA KARŞI BAŞVURU YOLLARI A. DÜZELTME VE CEVAP HAKKININ KULLANILMASI Dönemsel Yayınlarda Düzeltme ve Cevap Hakkı Özel Radyo ve Televizyonlarda Düzeltme ve Cevap Hakkı a Sayılı Radyo ve Televizyon Yayınları Hakkında Kanunda ve Bağlı İdari Düzenlemelerde Düzeltme ve Cevap Hakkı a Sayılı Radyo ve Televizyon Yayınları Hakkında Kanunda Düzeltme ve Cevap Hakkı..364 a.2. Radyo ve Televizyon Yayınlarının Esas ve Usulleri Hakkında Yönetmelik

16 XXVII b Sayılı Radyo ve Televizyonların Kuruluş ve Yayın Hizmetleri Hakkında Kanun ve Bağlı İdari Düzenlemelerde Düzeltme ve Cevap Hakkı b Sayılı Radyo ve Televizyonların Kuruluş ve Yayın Hizmetleri Hakkında Kanunda Düzeltme ve Cevap Hakkı b Sayılı Kanuna Bağlı İdari Düzenlemelerde Düzeltme ve Cevap Hakkı Türkiye Radyo ve Televizyon Kurumu Televizyonlarında Düzeltme ve Cevap Hakkı B. HUKUK DAVALAR I Hukuka Aykırı Saldırıların Durdurulmasını Sağlayan Davalar a. Genel Olarak Dava Çeşitleri ve Şartları b. Saldırıya Son Verilmesi (Saldırının Durdurulması) Davası c. Saldırı Tehlikesinin Önlenmesi Davası d. Tespit Davası e. Bildirme veya Kararın İlanı f. Diğer Davalar Hukuka Aykırı Saldırıların Doğurduğu Zararların Giderilmesini Sağlayan Davalar (Tazminat Davaları) a. Maddi Tazminat Davası b. Manevi Tazminat Davası c. Vekaletsiz İş Görme Davası Yetkili Mahkeme Görevli Mahkeme a. Hukuka Aykırı Saldırıların Durdurulmasını Sağlayan Davalarda Görevli Mahkeme b. Hukuka Aykırı Saldırıların Doğurduğu Zararların Giderilmesini Sağlayan Davalar (Tazminat Davaları).382 C. CEZA DAVALAR I Hakaret

17 XXVIII 2. Konut Dokunulmazlığını İhlal Özel Yaşamın Gizliliğini Bozma Haberleşmenin Gizliliğini Bozma Ticari Sırların İfşası Soruşturmanın Gizliliğini İhlal Diğer Suçlar Ceza Davalarının Genel Değerlendirilmesi KAYNAKÇA