KUZEY KIBRIS TÜRK CUMHURİYETİ FUTBOL SÜPER LİGİ NDE GÖREV ALAN TEKNİK DİREKTÖRLERİN (2003-2004 SEZONU) SPORCU BESLENMESİ İLE İLGİLİ GÖRÜŞ VE BİLGİ DÜZEYLERİ *Nazım BURGUL, Cevdet TINAZCI, Beha KARABULUTOĞLU *(Yakın Doğu Üni. Beden Eğt. ve Spor YO) ÖZET Bu araştırmanın amacı, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti (KKTC) Futbol Süper Ligi nde görev alan teknik direktörlerin (2003-2004 Sezonu), sporcu beslenmesi temel ilke, teknik ve prensipleri konusunda görüş ve bilgi düzeylerini tesbit etmektir. Beslenme, organizma faaliyetleri için gerekli olan besin öğelerinin vücuda alınması sindirimi ve emilimidir. Beslenme olmadan yaşam olamaz. Dengeli beslenme genel sağlık ve güç verimini arttırırken, yanlış beslenme tarzı ise genel sağlık ve güç verimini olumsuz yönde etkiler. Genel sağlığın iyleştirilmesi ve performansın artırımı, doğru beslenme ilke, teknik ve prensiplerinden geçer. Bu amaçla, bu araştırmanın evreni yaşları 22-33 arasında olup, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Futbol Süper Ligi nde yer alan 10 takımın teknik direktörleridir. Aktif teknik direktörlük yaşamlarını sürdüren 10 teknik direktöre, toplam 39 sorudan oluşan geçerliliği ve güvenirliliği saptanmış anket uygulanmıştır. Ankette yer alan maddeler için Likert tipi 4 lü dereceleme ölçeği kullanılıp, verilerin analizinde SPSS 10.0 istatistik paket programı kullanılmıştır. Bu araştırmada, KKTC Futbol Süper Ligi nde görev alan teknik direktörlerin dengeli ve yeterli beslenme konusundaki duyarlılıkları, sporcu beslenmesinin temel ilke, teknik ve prensipleri konusundaki bilgi düzeyleri ve sporcularının dengeli beslenmelerinde ne kadar etkili olduklarının belirlenmesinde frekans (f) ve yüzde (%) kullanılmıştır. Ankete katılan teknik direktörlerin sonuçları incelendiği zaman ilgili teknik direktörler; müsabaka öncesinde karbonhidrat ağırlıklı besin öğelerinin alınması konusunda %60, müsabaka öncesi besin alımı süresi konusunda %90, son öğünde alınacak sıvı miktarı konusunda %90, doping konusunda %60, kas hipertrofisi ve protein ilişkisinde %70, dehidrasyon konusunda %100 ve kilo alma ve verme ile ilgili beslenme tarzları konusunda %90 teknik direktör literatüre uygun cevap vermiştir. Buna karşılık Ergojenik maddelerin kullanımı, futbola özgü yağ alım oranı, basit karbonhidratların kullanımı, kilo vermenin performansa etkisi konusunda literatüre uygun olmayan cevaplar vermişlerdir. Anahtar Kelimeler: Futbol, süper lig, teknik direktör, beslenme 1
ABSTRACT The purpose of this investigation is to fixate the degree of knowledge and opinions of technical directors who are working in Turkısh Republic of Northern Cyprus soccer super leage (2003-2004 season) about general basis, technical and principles of athlete nutrition. Nutrition is; to take in, digest and absorbtion of the essential nutrients to body that are using in the activities of organism. No life can be without nutrition. Well-balanced nutrient can increase the general health and power efficiency. On the other hand, inaccurate nutrition style can effect general health and power efficiency negatively. Treatment of general health and improving the performance can be through proper nutrition basis, technic and principles. For this purpose, the population of this investigation is the technical directors of 10 soccer super leage teams in Turkish Republic of Northern Cyprus ages between 22-33. The questionnaire composed of 39 questions which reliability and validity are already set applied to 10 tecnical directors that are actively working as technical director. Likert type 4 grade scale used for the matters related to the questionnaire and SPSS 10,0 statistical package used to analyse the datas. In this investigation, frequency (F) and percentage (%) were used to determine the sensitivity of TRNC Soccer Super Leage technical directors about well-balanced and efficient nutrition, the degree of knowledge about general basis, technical and principles of athlete nutrition and how effective of athletes about their own well-balanced nutrition. When the results of technical directors who participated to questionnaire examined; proper answer were given to literature about subject of taking carbohydrated base nutrients before the game %60, the time of taking nutrients in pregame %90, the amount of fluid that taken in last meal %90, about doping %60, the relation between muscle hypertrophy and protein %70, about dehydration %100 and about the nutrition types of weight gaining and weight loss %90. However they give inproper answers to literature about using ergogenic materials, taking soccer spesific fat ratio, using the simple carbohydrates and the effects of weight loss to performance. Key Words: Soccer, super leage, technical director, nutrition GİRİŞ Futbol, geniş bir oyun alanında çok sayıda insanın katılımıyla oyun kuralları gereği belirlenmiş sınırlı bir alanda sonucunun kalelere atılan gollerle belirlendiği el harici vücudun her yeri kullanılarak oynandığı bir spordur (İnal, 1998). Futbolda performans açısından en 2
önemli unsurlardan biri ise sporcu beslenmesidir.beslenme vücudun çalışması için gerekli olan besin öğelerinin vücuda alınması sindirimi ve emilimidir(ersoy,2004). Sağlıklı besin olmadan sağlıklı yaşam olmaz. Doğru beslenilirse, sağlık ve verim arttırılabilir. Yanlış beslenildiğinde ise bunun tam tersi elde edilir (Konopka,2000). İnsanın gereksinmesi olan ve besinlerin bileşiminde yer alan 50 civarındaki besin öğesi kimy6asal yapılarına ve vücut çalışmasındaki etkinliklere göre 6 grupta toplanır. Bunlar; proteinler, karbonhidratlar, vitaminler, mineraller ve sudur (Baysal,2002). Proteinler, bedenin yapı taşlarını oluşturan yapı taşlarıdır. Üremeyi, döllenmeyi, büyümeyi ve gelişmeyi sağlayan besin öğesidir. Et ürünleri, süt ürünleri ve kuru baklagiller bulunur (Ünsün,2000). Yağlar, en ekonomik enerji kaynağıdır. Yağlar aynı miktardaki karbonhidrat ve proteinlerin iki katından fazla kalori içermektedir. Yağsız bir beslenme tarzı sağlık açısından düşünülemez. Doymuş, yarı doymuş ve doymamış yağlar olmak üzere üç gruba ayrılır (Kuter,1999). Karbonhidratların başlıca işlevi, enerji oluşturmaktır. Günlük diyetimizi oluşturan en çok bulunan besin öğesi karbonhidratlardır. Çoğunlukla bitkisel yiyeceklerde (şeker pancarı, pekmez, bal v.b) bulunur. Monosakkaritler, disakkaritler ve polisakkaritler olmak üzere üç grupta toplanır (Kuşhan,2003). Vitaminler, enerji vermekle birlikte alınması zorunlu katalizör görevi olan besin öğelerindendir. Vitaminler yağda (A,D,E,K) ve suda eriyen (B,C) vitaminler olmak üzere ikiye ayrılır (Gökçen,2003). Mineraller ise, meyve, sebze, hayvansal besinler ve sıvılardan alınan kalori değeri olmayan besin öğelerindendir. Demir, çinko, magnezyum, kalsiyum ve selenyum en önemli minerallerdir. Su ise, yaşam değeri olan bir besin öğesidir. Yaşam için olmazsa olmazlardandır. Asit, baz dengesi için önemlidir (Güneş,2000). Toplumların sosyal, ekonomik ve kültürel yaşamlarındaki beslenme tarzlarındaki değişimlerden futbolda nasibini almıştır. Fiziksel ve zihinsel antrenmanların daha etkili ve verimli bir şekilde gerçekleştirilmesi, teknik adamların sporu beslenmesine karşı olan yakınları ile ilgilidir. Bu bağlamda bu araştırmanın amacı; Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti (KKTC) Futbol Süper Ligi nde görev alan teknik direktörlerin (2003-2004 sezonu), sporcu beslenmesi temel ilke, teknik ve prensipleri konusunda görüş ve bilgi düzeylerini tespit etmektedir. 3
YÖNTEM Evren ve Örneklem Bu araştırmanın evreni, KKTC Futbol Süper Ligi nde (2003-2004 sezonu) görev alan teknik direktörlerdir. Araştırmanın evreni aynı zamanda örneklemi oluşturmaktadır. Araştırmada; Çetinkaya, Düzkaya, Mağusa Türk Gücü, Gönyeli, Türk Ocağı, Binatlı, Gençlerbirliği, Gençlik Gücü, Yenicami ve Küçük Kaymaklı Spor Klüplerinin teknik Diterktörlerinin görüş ve bilgi düzeyleri dikkate alınmıştır. Veri Toplama Aracı ve Süresi Veri toplama aracının geliştirilmesi ve belirlenen amaçlara ulaşılabilmesi için konuyla ilgili kaynaklar taranmış taslak haline getirilen anket ile ilgili öneri ve düzeltmeler dikkate alınarak, düzenlenmiş ve yeter sayıda çoğaltılarak uygulamaya hazır hale getirilmiştir. Anket 39 sorudan oluşmaktadır. İlk 12 soru teknik direktörlerin şahsi bilgi ve iş tecrübeleri, geriye kalan 27 soru ise sporcu beslenmesi ile ilgili sorulardan oluşmaktadır. Sorular araştırmaya katılan deneklerin tümü için ortak olup, gizlilik prensibine uyulmuştur. Ankette yer alan maddeler için Likert tipi dörtlü dereceleme ölçeği kullanılmıştır. Verilerin Analizi KKTC futbol süper liginde görev alan teknik direktörlere 2003-2004 sezonu uygulanan ankette elde edilen verilerin analizinde SSPS 10.0 istatistik paket programı kullanılarak ilgili teknik direktörlerin sporcu beslenmesi ile ilgili görüş ve bilgi düzeylerinin belirlenmesinde frekans (f) ve yüzde (%) kullanılmıştır. BULGULAR KKTC Futbol Süper Ligi nde görev alan teknik direktörlerin (2003-2004 sezonu), sporcu beslenmesine ilişkin görüş ve bilgi düzeyleri Tablo 1 de sunulmuştur. 4
Çok Katılıyorum Katılıyorum Az Katılıyorum Katılmıyorum Tablo. 1 % SORULAR N 1.Kulübünüzde bir beslenme uzmanı bulunmalıdır. 70 30 - - 10 2.Sporculara müsabaka öncesi Karbonhidrat ağırlıklı yiyecekler 50 10 20 20 10 verilmelidir. 3. Sporculara müsabaka öncesi Yağ ağırlıklı yiyecekler - - - 100 10 verilmelidir. 4. Sporculara müsabaka öncesi Protein ağırlıklı yiyecekler 20 10 40 30 10 verilmelidir. 5. Sporculara müsabaka sonrası Karbonhidrat ağırlıklı yiyecekler 30 30 20 30 10 verilmelidir. 6.Sporcular müsabakadan en az 2 saat önce beslenmelidir. 40 50 10-10 7.sporcular müsabaka öncesi son öğünde 2-2,5 bardak su 40 60 - - 10 içmelidir. 8.Sporcular 1 saat ve onun altındaki müsabakalarda 20 dakikada 40 50 10-10 bir bardak su içmelidir. 9.Müsabaka sonrası sporcu idrar rengi açık oluncaya kadar su 20 40 10 30 10 içmelidir. 10.Müsabaka sırasında veya sonrasında sporcular soğuk su 10 10 10 70 10 içmelidir. 11.Müsabaka sırasında veya sonrasında sporcular sıcak su 10 90 - - 10 içmelidir. 12.Doğal besin kaynaklarından alınmayan ve organizmanın 20 20 20 40 10 üretmediği sentetik malzemeler sporcular tarafından alınmalıdır. 13.Sporcular performansını ve kas gelişimini arttırmak için fazla 60 10 30-10 miktarda protein kullanmalıdır. 14.Yağ oranı fazla olan sporcuların kas gücü ve dayanıklılığı fazladır. 10 - - 90 10 5
15.Su kaybına uğrayan sporcularda erken yorulma olur. 40 60 - - 10 16.Su kaybına uğrayan sporcularda nabız yükselir. 40 60 - - 10 17.Fazla kilo sorunu olan sporcular sezon öncesinden en az 8-10 80 20 - - 10 hafta önce kilo sorunlarını çözmeye başlamalıdır. 18.Müsabakalardan hemen önce kilo vermek sporcuların 80 20 - - 10 performansını etkiler. 19.Kilo vermek isteyen sporcuların sadece diyet yapmaları 20 10 70-10 uygundur. 20.Kilo vermek isteyen sporcular öğün sayısını artırmalıdır. 40 50 10-10 21.Diyet yaparken sebze ve meyve ağırlıklı yiyecekler alınmalıdır. 50 40 10-10 22.İshale uğrayan sporculara pirinç lapası, patates- havuç püresi 40 60 - - 10 gibi yiyecekler verilmelidir. 23.İshale uğrayan sporculara şekerli besinler verilmelidir. - - 20 80 10 20 50 20 10 10 24.Sporcuların aşırı kafein alımı doping olarak kabul edilir. 25.Sporcuların rahatlamak ve cesaretini arttırmak için aldığı 10 10 20 60 10 alkolün spor kuralları açısından olumsuz yönü yoktur. 26.Sporcular müsabaka sonrası kaybettikleri tuz ve mineralleri 30 40 20 10 10 geri almak için karbonhidrat ağırlıklı sıvı içecekler içmelidir. 27.Bir sporcunun beslenmesindeki temel amaç; dengeli ve yeterli beslenmedir. 70 30 - - 10 TARTIŞMA KKTC Futbol Süper Ligi nde görev alan teknik direktörlerin (2003-2004 sezonu), futbola ilişkin sporcu beslenmesi ile ilgili bilgi ve görüşleri incelendiği zaman: Teknik direktörlerin tümü klüplerinde bir beslenme uzmanının bulunmasından yana (%70 çok katılıyorum, %30 katılıyorum) tavır koydular. Teknik direktörlerin %60 ı müsabaka öncesi karbonhidrat ağırlıklı yiyecekler verilmesinden yana iken, %40 ı literatüre uygun olmayan cevaplar vermişlerdir. Müsabakadan en az 2 saat önce beslenilmelidir sorusuna %90 teknik direktör doğru cevap vermiştir. Sıvı alımı ile ilgili soruya da ( müsabaka öncesi son öğünde 2-2,5 bardak sıvı almalı, müsabaka esnasında da ortalama 20 dk.1 bardak sıvı alınmalı) %90 teknik direktör literatüre uygun cevap vermişlerdir. 6
Müsabaka öncesi ve sonrasında soğuk su içilmelidir sorusuna %20 Teknik direktör doğru cevap vermiştir. Sporcular performansını ve kas gelişimini arttırmak için fazla miktarda protein kullanılmalıdır görüşüne %70 teknik direktör literatüre uygun olmayan cevaplar vermişlerdir. Kilo alma ve verme ile ilgili sorulara tüm teknik direktörlere doğru cevaplar vermişleridir. Bununla birlikte doping konularındaki tüm sorulara da ilgili teknik direktörler literatüre uygun cevap vermişlerdir. SONUÇ Sporcunun cinsiyetine, yaşına, günlük fiziksel aktivitesine ve yaptığı spor çeşidine göre antrenman ve müsabakalarına yönelik düzenlemeler yapılarak, dengeli ve yeterli bir biçimde beslenme ile performansı artacaktır. Bu çerçevede KKTC Futbol Süper Ligi nde görev alan teknik direktörlerin sporcu beslenmesi ile ilgili görüş ve bilgi düzeyleri tatmin edici olup, (Protein, hipertrofi ilişkisi hariç) ilgili teknik direktörlerin sporcu beslenmesi ile ilgili güncelleşen literatürü sürekli olarak artırarak takip etmeli tavsiye edilmektedir. 7
KAYNAKÇA Baysal, Ayşe (2002). Genel Beslenme. Ankara: Hatiboğlu Yayınevi. Ersoy, Gülgün (2004). Egzersiz ve Spor yapanlar İçin Beslenme. Ankara: Nobel Yayınevi. Gökçen, Murat (2003). Beyaz Diyet. İstanbul: Remzi Yayınevi. Güneş, Ziyanur (2000). Spor ve Beslenme. Ankara: Nobel Yayınevi. İnal, Ali Niyaz. (1998). Futbolda Eğitim ve Öğretim. Ankara: Nobel Yayınevi. Konopka, Paul (2003).Spor Beslenmesi. Ankara:Bağırgan Yayınevi. Kuşkan, Muzaffer (2003). Besinlerin Kalori Değeri. İstanbul:Beyaz Yayınları. Kuter, Murat (1999). Antrenör ve Sporcuların El Kitabı. Ankara:Bağırgan Yayınevi. Unzün, Gülseren (2000). Zayıflamak İsteyenler için El Kitabı. İstanbul: Anka Basımevi. 8