TÜRKiYE'e E KAMU GÖREVliLERiNiN YABANCI DIL SORUNLARI Cemil Cem" Kamu yönetiminin çağın gereksinmelerine uyum p:östermesi gereğj ve zorunluluğu üzerinde. öteki ülkelerde olduğu gibi, Türkiye'de de giderek güçlenen bir bilinçlenmenin oluştuğu sezilmektedir. Kamu görevlilerinin yabancı dil gereksinmeleri, bir bakıma, bu tür bir bilinçlenmeden doğmaktadır. Kamu görevlilerinin yabancı dil sorunlarına çözüm bulabilmeyi amaçlayan bu çalışmada, öncelikle konunun güncel görünümünü çizebilmek düşüncesiyle, uygulamalı bir araştırmanın getireceği bulgulardan yararlanılmak istenmiştir. Ne var ki konu, bütünsel içeriğiyle ele alındığında, toplumbilimin ilgi alanına girmektedir. Bu açıdan, insan/toplum/ekin (kültür) ve dil kavramları arasında. anlamlı bir bağıntı kurulabilir. Toplum içinde yer alan yönetim olgusu da bu bağmtının bir öğesi olarak düşünülmektedir. Sözü edilen bağıntıda dil olgusunun toplumsal bir iletişim aracı olarak üstlendiği rol büyük önem taşımaktadır. Çalışmada güdülen amaç dil olgusunun dilbilimsel bir ayrımılamasına girişrnek olmadığı halde. dile değgin kuramlara, tanım girişimlerine, dilin toplum içinde geçirdiği evrime genel çizgileriyle değinme gereksinmesi dilin toplum olayı içinde üstlendiği rolün öneminden doğmaktadır. Kamu görevlilerinin yabancı dil sorunlarına değgin güncel görünümün anlamlı biçi.de çizgilenebilmesi, daha somut bir perspektif içinde, dil olgusunun Türk toplumunun bai-ılılaşma ve çagdaşlaşma sürecindeki yerinig "e CL... c_ inin illgclemnesiy le olanak kazanabilir. Konunun bütünü üzerinde doyurucu bir yargıya varabilmek için. bu çalışmanın dayandığı uygulamalı araştırmanın bulguları yukarıda açıklanan yaklaşım tasarı (plam) çerçevesinde değerlendirilmelidir. Dilin Önemi. Tanımı ve İşlevleri Dil toplumu örgüleyen iletişim ağının en önemli amcıdır. Bu aracın toplumu oluşturan insanın en büyük buluşiarından biri olduğu söylenmiş Dr. Cemll Cem Tllrkiye ve Orta Dojpı Amme İdaresi Enstıtüsü'nde görevlidlr.
40 AMME İDARESİ DERGİst tir. Yine dil, toplumsal bir ortam içinde gelişen ekin (kültür) birikiminin de yapıcı öğelerinden biri olarak nitelenmektedir. Belli bir toplum ve ekin (kültür) yapısı içinde olduğu gibi, ayrı ayrı toplumlar ve ekinler arasında bağ ve ilişkilerin kurulmasında ve pekiştirilmesinde de dil olgusunun kendine özgü bir payı ve katkısı vardır. Toplum içindeki işlevlerinin önemine karşın, dil kavramı üzerinde bugüne değin doyurucu nitelikte ortak bir tanıma varılamamıştır. Bununl.ı. birlikte dilin. -toplum halinde yaşayan bireylerin ortaklaşa kullanımlarıyle evrim geçirerek, o bireylerce tanınabilir duruma gelmiş boğundu seslerden kurulu bir iletişim dizgesi. olarak tanımlanması olanaklı görülmektedir. Dilin bir ih:~tişim dizgesi ve aracı olarak algılanması. bu olgunun insanın biyolojik yapısından çok toplumsal bir olayolarak düşünülmesini gerektir mektedir. Dile Kuramsal Yaklaşımlar Dil tarihsel bir evrim geçirecek gelişmiş, olgunlaşmış ve yazı aracılığıyle etkiliğini artırmış bir süreçtir. Ancak dil olayının insanbilim ve toplumbilim tarihi içinde nasıl başladığı, kökenlerinin nereye dayandığı ke sinlikle bilinemamektedir. İnsanbilimcilerin (antropologlann) ve toplumbilimcilerin ortak yargısı dil olgusunun insanın toplumsal bir varlık olarak tanımlanmasına ve onun hayvandan ayırt edilmesine yarayan bir Ölçek olduğu yolundadır. Dilin tanımındaki güçlükler ve evrimindeki bilinmezlikler karşısında dilbilimciler konuya birbirinden ayrı kuramsal açılardan yaklaşma gereksinmesini duymuşlardır. Chomsky, dil olgusunu insan beyni üzerindeki bilgileri işleyerek ve «insan nasıl Öğrenir? sorusuna yanıt arayarak ele almak istemiştir. Chomsky'nin geliştirdiği ruhsal yaklaşım, dilolayının ilk kez bilimsel çizgilerde incelemeye başlanması biçiminde yorumlanmaktadır. Bu yaklaşım uyannça insanın bir dili konuşma yetisiyle dilin toplum içinde kullanılması yetisi arasında bir ayırım yapılması gerekiyordu. Chomsky'nin daha çok insanın dili konuşma yetisine ağırlık vermeyi öngören ruhbilimsel yaklaşımına karşı çıkanlar, dil-toplum ilişkisini vurgulayarak toplumsal dilbilim kavramını geliştirmişlerdir. Yeni <, kavram dili öncelikle toplumsal, ve ekinsel (kültürel) verileri ve işlevleri yönünden ele almakta ve özellkle iletişim yeteneği kousunun işlenmesini öngörmektedir. Di.lin toplumsal durumlar içinde kullanılması bir dizi gerçek iletişim gereksinmelerine göre seçmeler yapılmagını zorunlu kılmaktadır. Bu niteliğiyle dil toplumun denetimi altında girmektedir. Kurama göre toplum içinde iletişim olaylan vardır ve bir dili öğrenen kişinin, o dilin kurallarından çok, söz konusu iletişim olaylarının gereklerini öğrenmesi ve uygulaması ana koşul olmaktadır. Dil olgusuna daha somut ve teknik nitelikte sayılabilecek bir yaklaşım da, özellikle gelişme durumundaki ülkelerde yabancı dil öğrenilmesi konusunu ilgilendiren uygulamalı dilbilim görüşüdür. Uygulamalı dilbılim.
KAMU GÖREVLİLERİMN YABANCI DiL SORUNLARI 41 Devletçe bir yabancı dil siyasasının saptanması, yabancı dil öğretim ta8a,' ve izlencelerinin (programlarının) geliştirilmesi ve bütünüyle toplumsal (ilbilimin önerdiği kuramsal içerikli ilkelerin uyguigma alanına konuhn:ıs1 sorunuyle ilgilenmektedir. Çağdaş eğilim, yabancı dil öğreniminde bireyin topluluk içindeki gerçek iletişim gereksinmelerine öncelik ve ağırlık verilmesi yolundadır. Kamu görevlilerini de kapsamına alan yetişkinlenn yabancı dil ög(enmelcrinde bu eğilimin egemen olduğu ve konu üzerinde yürütülen araştırma çalışmalarının günden güne YOğunluk kazandığı görülmektedir. Söz ko:nusu eğilim ve yaklaşım son yıllarda Türkiye'ye de yansınıış ve ilgilileı' dikkatle rini bu konu üzerinde toplamaya başlamışlardır. TÜRKİYE'DE BATıLıLAŞMA. ÇACDAŞLAŞMA VE YABANCI DİL Birey,Tn.pJuın-Ekin (Kültür) ve Dil bnğıntı~ımn Türkiye'r:in batılıhşm'l ve çağdaşlaşma sürecine koşut olarak tarihsel bir evrim geçirdiği görülmektedir. Türk kamu görevlilerinin yabancı dil sorunlannın gün ışıgına Ç11,anlmasında bu tarihsel evrimin incelenmesinin yararı ve katkısı olacagı yadsınamaz. ot.. İmparatorluğun duraklama ve özellikle gerileme dönemine gelinceye değin Batı ülkeleriyle olan ilişkilerde duyulan yabancı dil gereksinmesinin dil bilen azınlıklarq.an yararlanılarak karşılanmasına çalışıldığı görülmektedir. 1720 yılında Yirmisekiz Çelebi Mehmet Efendi'nin elçi olarak Fransa' ya gönderilmesi. Türkiye'de bir kamu görevlisinin yabancı dile ilgi ve gereksinme duymasının ilk kez gözlemlendiği bir olayolarak nitelenobilir. Basımevinin bir Batı kurumu olarak ilk kez ülkeye girişi ve bu kurumun yayın çalışmalan arasında dile değgin yapıtlara önem ve ağırlık verişi söz konusu olayın somut bir ürünü olmuştur, Onsekizinci yüzyılın sonlaıına doğru Fransız devriminin etkisiyle Osmanlı ordu egitim kurumlarının Batılı çizgilerde yenilenmesi ve iyileştirilmesi yolundaki girişimler yabanu dil gereksinmesinin Türkiye'de bilinç düzeyine çıkmasını simgelemektedir. Bunun1a birlikte bir tür yabancı diller okulu olarak nitelenen Babıali Tercume Kalemi'nin kurulup etkinlige geçmesi 1820 Yunan deviniminin bu bilinci zorlamasına değin gecikmiştir. 1839 yılında Tanzimat'ın getirdiği ve kurduğu Mekteb-i Tıbbiye-i Adliye-i Şahane'de öğrenım dili olarak Fransızcanın kullanılmasının öngörülmesi ve buna karşı. gösterilen tepkiler, bir anlamda, Cumhuriyet döneminde ve günümüze değin uzanan yabancı du tartışmalarının yakın tarihsel kökeni olarak düşünülebilir. Türkiye'de yabancı dil, tarih içindeki görünümüyle, toplumsal ve ekiasel (kultürell değişim sürecini içeren batılılaşma çabalarının elekro-motor gücü' nü oluşturmuştur. 1867yı1ında Galatasaray Sultanisi'nin açılması ve yabancı dilde öğretim yapan bu Batı çizgili eğitim kurumunun devlet ve siyaset adamı yetiştirmede üstlendiği rol, kamu yönetiminde yabancı dil gerekainmesini somutlaştıran bir 'nirengi noktası' sayılabilir. Yine o dönemde, Enderun'un ardından devlet hizmetleri için kamu görevlisi yetiştirme so
42 AMME İDARESI DERGISI rumiuluğunu üstlenen Mekteb-İ Mülkiye'nin ders programlarında yabancı dile ağırlık verilmesi, yabancı dil gereksinmesinin ordu eğitim kurumlanndan sivil eğitim kurumlarına yansıyışını simgeleyen bir ekin (kültür) olayı olmuştur denebilir. Kamu yönetiminde ve kamu görevlilerinin yetiştirilmesinde yabancı dile önem ve öncelik verilmesi. Tanzimat'ın «tubil. ağacı- ben;>:etisiyle betimlenen seçkinci eğitim anlayışıyle yakından bağıntılıdır. Osmanlı aydınlar ve seçkinler kitlesinin kaynaklandığı bu eğitim anlayışında devlet ve kamu yöneticilerinin niteliği büyük önem taşıyordu. Bu niteliğin bütünle yici öğesi. kamu görevlilerinin devlet kurumlarında en önemli görev yerlerine getirilmelerinde bir etmen olarak değerlendirilen yabancı dil bilgileriydi. Tanzimat ve iyileştirme (ıslahatı dönemlerinde siyasal ve ekinsel içerikte Batı düşüncelerinin ülkeye girişinde ya da aktarılmasında yabancı dil bilgisinin araçsal rolü büyük olmuştur. Fransız devrimınden esinlenen ulusçuluk düşününün ülkeye girişinde yabancı dil bilen aydınların rolü yadırganamaz. Bu düşünün tabanında yer alan ulusal dil kavramının Osmanlı toplum yapısında siyasal, ekinsel ve özgülolarak dil konusuna değgin sonuçlar doğurduğu ve örneğin Türk dilinin doğu dillerinden arındırılma"ı çabalarına neden olduğu bilinmektedir. Buna karşılık ulusçuluğu ve Türkçeciliği savunanlar arasında bile yabancı dil ge;-elr.sınmesi üzerinde bir görüş ve düşünce birliğine tanık olunmaktaydl. Kimi aydınlar daha da gerçekçi bir yaklaşım olacağı savıyle Batı ekininin kökenlerine inebilmek için Latin ve Yunan dillerini: Osmanlı ekininin kökenlerine inebilmek için cle Arapça ve Farsça dillerini zorunlu görmekteyken, kimi aydınlar da özellikle güncel teknolojik ve ekinsel gereksinmelere yanıt vermek üzere yaşayan Batı dillerinin gerekliliğini vurgulamaktaydılar. Bütünüyle Türkiye'nin batılılaşma ve çağdaşlaşma süreci boyunca -Tanzimat döneminde Fransızca. Meşrutiyet döneminde Almanca ve Cumhuriyet döneminde özellikle İkinci Dünya Savaşı'nı izleyen yıllarda İngilizce olmak üzere- Batı dilleri arasında bir "güncelleşme yarışı. nın bulunduğu görülmektedir. Savaş sonrasındaki toplumsal, ekinsel, teknolojik ve ekonomik gelişim çizgilerinde Türkiye'de yabancı dile gösterilen ilgi ve duyulan gereksinme giderek güçlenmiştir. Bugünkü görünüm. imparatorluk dönemine oranlandığında. yabancı dil bilmenin artık bir saygınlık ve seçkinlik öğesi olmaktan giderek uzaklaştığını, toplumun öteki katmanlarında da gerçek bir iletişim gereksinmesi olarak algılanmağa başladığını açıkça ortaya koymaktadır. Özdeş eğilim kamu görevlileri arasında da gözlt>mlenmektedir. Devlet görevlerinin niteliğinin ve içeriğinin uğradığı değişim ve gelişim çizgileri doğrultusunda kamu görevlilerinin yabancı dil sorunlarına yakından eğilme gereksinmesi bugün daha somut biçimde kendisini göstermektedir. Aşağıda bulguları özet olarak verilen araştırma bu tür bir gereksinmenin ürünü sayılmalıdır.
KAMU GÖREVLiLERiNiN YABANCI DİL SORUNLARI 43 KAMU GÖREVLİLERİNİN YABANCI DİL SORU~'!LARI ÜZERİNDE BİR ARAŞTIRMA Türkiye'de kamu görevlilerinin' yabancı dil sorunlannın güncel gorunumü üzerinde bilgi edinmek ve edinilecek bulgulara bakarak çözümleyici öneriler getirebilmek amacıyle uygulamalı bir araştınna yapılmıştır. Araştırmada belirginden belirsize doğru sıralanan üç örnekleme kümesinde toplj1 nan 300 denege soru kağıdı uygulamasında bulunulmuş ve yüzde 80'i aş!uı bir katılma oranı sağlanmıştır. Genel varsayım, günümüzde kamu görevlilerinin ilgi, görev, uğraş ve uzmanlık alanlannda ilerlemek, yeni gelişmeleri izlemek, bilgi, beceri ve deney sıgalannı genişletebilmek için en azından bir yabancı dile gereksinmeleri bulunduğu yolundadır. Söz konusu gereksinma giderek bireyin ekin (kültür) kişiligini ilgilendiren bir içerik de taşımaktadır. Bu varsayırnın yanıtlanmalarını öngördüğü sorular şöyle özetlenebilir: ı. Kamu görevlilerinin etkinlik (faaliyet> gösterdikleri uğraş alanlarmda gerçek anlamda bir yabancı dil gereksinmelen var mıdır? 2. Varsa böyle bir gereksinme ne gibi etkinlik (faaliyet) alanlannda ve ne biçimde kendisini göstennektedir? 3. Kamu görevlilerinin yabancı dil gereksinmelerinin bulunduğu varsayıldıgına göre, bu gereksinmeler yeterince karşılanmakta mıdır.ve gereksinmelerin karşılanmasında hangi kaynak ve olanaklardan yararlanılagelmektedir? Bu kaynak ve olanaklar ne ölçüde yararlı ve etkili olabilmektedir? 4. Kamu görevlilerinin yabancı dil gereksinmelerinin yeterince karşılanabilmesi, güçlüklerin ve aksaklıklann giderilebilmesi ve yabancı dil öğretiminin etkili düzeye çıkanlması için devletçe ve kurumlarca ne gibi önlemler getirilebilir ve ne yolda önerilerde bulunulabilir? Bu yaklaşım çerçevesinde yürütülen araştınnanın ortaya koyduğu bulgular ise kısaca şöyle sıralanabilir: 1. Araştırmaya katılan kamu görevlisi deneklerin beşte biri(ı/5) kadın kamu görevlileridir ve bunlar çoklukla kültür derneklerince düzenlenen yabancı dil programlanna katılmaktadırlar. 2. Kamu görevlisi deneklerin yaşlıhk durumlan çoğunlukla 25-34 yaş kümesinde birikim göstermekte ve görece daha yaşlı denekler, araştınn,. sırasında bir yabancı dil programına katılmayanlardan oluşan üçüncü örnekleme kümesine girmektedirler. Bu yaş görünümü, bir olasılıkla öğrenim dönemlerinde yeterince yabancı dj.l öğrenme olanağı bulamamış bir. kamu görevlileri kitlesinin, yetişkinlik aşamasında ve yaşamuğraşlan sırasında koşullan zorlayarak yabancı dil gereksinmelerini doyunnağa çalıştıklannı simgeleyici niteliktedir. 3. Genel ve katma bütçeli kuruluşlarda çalışan kamu görevlileri özellikle Devlet Memurlan Yabancı Diller Eğitim Merkezi programlarına. kamu
44 AMME İDARESİ DERGISi iktisadi kuruluşlarında yabancı görev yapanlar ise daha çok kültür derneklerinin dil programlanna katılmaktadırlar. 4. Görev unvanlan.yönetsel" görünürnde olmakla birlikte. uğraş çözümlemesi kamu görevlisi deneklerin uğraşsal kökenlerinin çeşitli teknik ve uzmanlık alanlanna dayandığını açığa çıkarmaktadır. Bu bulguya dayanılarak, görev unvanlanna yönelik bir kümelendirmede programlann «yönetim». uğraşsal kökenlere yönelik bir kümelendirmede ise «teknik uzman lık. konulanna öncelik verecek biçimde düzenlenmesi gerekeceği yolunda bir çıkanma vanlabiimektedir. 5. Kamu görevlisi deneklerin çoğunun bir tek yabancı dil üzerinde durduklan saptanmıştır. Bu tek yabancı dil çoğunlukça İngilizce olarak açıklanmıştır. Üçüncü örnekleme kümesindeki kamu görevlileri daha çok Fransızca bilmektedirler. Birden çok yabancı dil üzerinde çalışmış bulunanlann çoğunluğu iki yabancı dil bildiklerini belirtmişlerdir. İki yabancı dil bilenlerin çoğu Türk/Fransız ve Türk/Alman kültür derneklerinin ya,bancı dil progl'amlarına katılmaktadırlar. 6. Yeni yasal düzenlemeler Türkiye'de Devlet Yabancı Dil Sınavları uygulamasına son vermiş bulunmaktadır. Buna karşılık Devlet Yabancı Diller Eğitim Merkezi programlanna katılma olanağı bulabilen kamu görevlilerine söz konusu programlann bitiminde verilen «başan sertifikası,. nın işlevsel bir rol taşımadığı izleniminin egemen olduğu görülmektedir. 7, Bu durumda yabancı dil öğrenmek isteyen kamu görevlileri. bu çabalannı daha çok bireysel girişimleriyle sürdürmektedirler, Kültür dernekleri kamu görevlilerinin yabancı dil öğrenme girişimlerinde yararlandıklan ana kaynaklardandır. 8. Kamu görevlilerinin izledikleri yabancı dil programlannın etkilili~i üzerindeki görüşleri bütünüyle «orta,. ve «oldukça" Ölçeklerinde toplanmaktadır. Devlet Memurlan Yabancı Diller Eğitim Merkezi programlanna katılanlar, bir akademik yıllık sınırlama nedeniyle. programlardan daha çok yararlanmak ve eksikliklerini tamamlamak için süre uzatımında bulunamamakta. oysa kültür derneklerine katılanlar ve kendi girişimleriyle yabancı dil öğrenenler süreyi gereksinmeleri ölçüsünde uzatabilmektedtrler. 9. Kamu görevlilerinin yabancı dil öğrenme girişimlerinin bütünüyle dışsal ya da çevresel kaynaklann (devlet ya da kurumların) güdüleme!~nnden çok, içsel (ya da kişisel) dürtülerden esinlendiği izlenimi uyanmaktadır. Söz konusu içsel dürtüler özellikle uğraşta ilerleme tutkusu ile boş zamanları yararlı Uğraşılarla değerlendirme ereğinde düğümlenmektedir. Kamu görevlisi deneklerin çoğu öncelikle boş zamanlan yararlı biçimde değerlendirme ereğini vurgulamaktadırlar. Dışsal ya da çevresel dürtü kaynağı olarak düşünülebilecek kurum ve kuruluşların destekleri «izin" ya da «parasal yardım. türünde olabilmektedirler. Kimi kuruluşlar kendi hizmetıçı eğitim etkinlikleri çerçevesinde yabancı dil programları düzenlenmekte ya da personeli kültür derneklerine göndermekteelirler.
KAMU GÖREVLlLERtNiN YABANCI DİL SORUNLARI 45 10. Kamu görevlileli yabancı dil öğrenme amaçlannda daha çok okuduklannı anlamaya ve yazı yazabilmeye öncelik vermektedirler. Yurtdışı gezilerde ve toplantılarda konuşulanlan izleme (anlama) ve konuşabilma ereği amaç sıralamasında ikinci sırada yer almaktadır. Bütünüyle dinleme/ konuşma/okuma/yazma yetilerinde yapılan sıralamaya bakılarak kamu göreviileli açısından yabancı dil gereksinmesinin son iki yetide ağırlık kazandığı yolunda bir çıkanma vanlabilir ve yabancı dil öğretim programlarına baz oluşturacak kesitte okuma ve yazma yetilelinde daha yüksek erek çizgileli öngörülebilir. 11. Çeşitli kamu hizmeti alanlannda yabancı ülkelerle olan ilişkilelin genişleyip yoğunlaşması kamu görevlilerinin dış ülkelere gitmelerini ve dolayısıyle yabancı dile olan gereksinmelerini günden güne artırmaktadır. Kamu görevlileli dış ülkelere..öğrenci» olarak gidebildikleri gibi. bilgi ve görgülelini artırmak, çeşitli devlet görevleliyle toplantı ve konferansıara ka tılmak ya da sait turistik amaçlarla da gidebilmektedirler. Türkiye'den dış ülkelere çalışmak üzere giden işçi sayılanndaki ~pat1ama- olayına karşılık, kamu görevlisi olarak dış ülkelere gidenlelin sayısında göreli bir denge bulunmakta ve son yıllarda bu sayı ortalama sekiz ile on bin arasında. değişmektedir. 12. Ttirldye'de yasal duzenlemeler kamu görevlilerinin.öğrenci. ya da «görevli. olarak dış ülkelere gitmelerine olanak vermektedir. Buna göre kamu görevlileli yurtdışına (a) devletin desteğiyle, (b) teknik yardım burslanyle. (c) karma yöntemlerle gönderilebilmektedir. Araştırma verileline göre, devletin desteğiyle dış ülkelere giden kamu görevlileli gittikleri ülkelerde görece kısa sürelerle kalabilmektedirler. Bunlar çoğunlukla uğra,? lanna değgin gezi ve toplantılara katılmaktadırlar. Sayılan diğer yöntemlerle dış ülkelere gidenler çoğunlukla ~eğitim- etkinlikleli için dış ülkeler'3 göndelilmekte ve bunlann o ülkelerde kalış süreleli görece daha uzun ola' bilmektedir. Kamu görevlilelinin dış. ülkelerde ilgilendikleli konular. kendi ilgi, görev, uğraş ve uzmanlık alanlarına göre degişik ve renkli bir içglik taşımaktadır. Bir kamu görevlisi belirlenen yollarla dış ülkelere birkaç kez gidebilmektedirler. Gidilen dış ülkelerde egemen yabancı diller arasında çoğunluk sıralaması İngilizce-Almanca-Fransızca biçimindedir. 13. Dış ülkelere giden kamu görevlilelinin yabancı dil sorunlannın çözümlemnesi, yabancı dil öğretiminin yurtiçinde mi yoksa gidilen dış ülkelerde mi yapılması gerekeceği ve giderek bu kişilerde' yabancı dil koşulunun aranıp aranmaması konulan yetelince açık değildir ve bugün de t'1rtışmalara yol açabilmektedir. Oysa araştırma velileli dış ülkelere giden kamu görevlilelinin o ülkelerde çevreleliyle yabancı dilde iletişim kurma ve çevreye uyum gösterme bakımından büyük güçlükler çektiklerini ortaya koymaktadır. Bu velilere göre kamu görevlileri. gittikleri dış ülkelerde karşılaştıklan başka ülke kamu görevlileline oranla kendi yabancı dil bilgilelinin yetersizliğinden yakımnakta ve bu eksikliği özellikle cpratik- yapm.,ı olanağı bulunmamaları nedenine bağlamaktadırlar. En yaygın dil görünümünde olan İngilizce'yi de içermek üzere. kamu görevlilerinin yabancı dil bilgilerine duydukları güven corta- ölçüsünü aşamamakta ve bütünüyle ye
46 AMME İDARESİ DERGİst tersiz sayılmaktadır. Kamu görevlilerinin dış ülkelerdeki programlara katılamamalan ya da katkıda bulunamamalan. topluluklara ya da ekin (kültür) etkinliklerine yabancı lık çekmeleri büyük ölçüde yabancı dil bilgilerin~ olan «güvensizlik- duygulanndan doğmaktadır. Bu nedenle kamu görevlileri yurtdışı görevlere ve etkinliklere katılacaklarda «yeterli» bir yabancı dil bilgisinin aranması koşulunu vurgulamakta ve yaygın bir inanç olarak gerı;,ek iletişim gereksinmelerine yanıt verecek bir yabancı dil bilgi düzeyinin ancak gidilen dış ülkenin yersel koşullan altında gerçekleştirilebileceği izlenimini öne sürmektedirler. Buna karşılık, yabancı dilde yazılı kaynaklan izleyebilecek ölçüde yabancı dil bilgisine sahip olunması gerekeceğini savunan kamu görevlisi denekler, kendi ilgi ve uzmanlık alanlanndaki yeni gelişmeleri herhalde dış ülkelerde izleme zorunluluğunun bulunmadığı görüşündedirler. 14. Kamu görevlisi denekler çocukiannın en azından bir yabancı dil öğrenmeleri gerektiği görüşünde birleşmektedirler. Çocuklannın ekin (kü tür) kişiliklerinin gelişmesi, yannın uygar yaşam koşullarına kolay uyabilmeleri, Uğraşlannda ilerleyip yükselme olanağı bulabilmeleri ve kişisei güven yoluyle daha mutlu olabilmeleri kamu görevlilerinin bu istek ve beklentherinin ana nedenlerini oluşturmaktadır. Genel çizgileriyle yukarda özetlenmeye çalışılan araştırma bulgulan dışında denekler konunun aynntı.lanna değgin ve soru kağıtlannın içeriğinde yer almayan sorunlar üzerinde de görüş ve öneriler getirmişlerdir. Araştırma konusuna gösterilen geniş ilgi ve yüksek katılma oranına bakılarak kamu görevlilerinin yabancı dil sorunlan üzerine eğilmenin ve belirli çözüm yollan getirme doğrultusunda çaba göstermenin zorunluluğu üzerinde genel bir çıkanmda bulunulabilir. TOPLU ÖNERİLER 1. Türkiye'de kamu görevlilerinin yabancı dil gereksinmeleri vardı'.". Bu gereksinmelerin türüne ve içeriğine bakılarak kamu görevlileri için dü :.tenlenecek yabancı dil programlannm amaç ve erekleri saptanmalıdır. 2. Kamu yaran açısından, Devlet'in, kamu görevlilerine yabancı dil öğretme amaçlannı tanımlaması ve aralannda bir önem ve öncelik sıralaması yapması gerekmektedir. Söz konusu amaç sıralaması şöyle olabilir: A. Uğraşsal nitelikte amaçlar a. Belli kamu hizmetlerine giriş b. Uğraşta ilerleme ve yükselme
KAMU GÖREVLİLERİNİN YABANCI DİL SORUNLARI 4:7 B. Yurtdışı etkinlikler a. Temsil niteliğinde görevler b. Bilgi ve görgüyü artırma C. Akademik nitelik taşıyan amaçlar D. Kişisel ve ekinsel (kültürel) doyum ve topluluk içinde saygınlık kı;,. zanabilmeyi sağlayıcı amaçlar 3. Belli kamu hizmetlerine giriş ile dış ülkelerda temsil etkinhklerinde kamu görevlilerinin yabancı dil bilgi ölçüleri TAM olmalıdır. TAM ölçeğinde yabancı dil bilmeleri öngörülen kamu görevlileriyle kendi yaşamuğraşlannda ilerleme ve yükselme güdüsü taşıyan kamu görevlileri Devlet Memurları Yabancı Diller Eğitim Merkezi tarafından düzenlenecek yabancı dil öğretim programlarına katılmalıdırlar. 4. Yaşamuğraşlarında ilerleme ve yükselme güdüsü taşıyan. bilgi ve görgülerini artırmaları için dış ülkelere gönderilmeleri söz konusu olan Vi:) akademik amaçlara yönelik kamu görevlilerinin yabancı dil bilgi düzeyleri YETERLİ olmalıdır. 5. Özgülolarak yabancı dil öğrenmek üzere yurt dışına gönderilecek kamu görevlilerinin seçiminde ve saptanmasında ve bu amaç için yurtdı~ına gönderileceklerde MALİYET ölçütünden çok BAŞARI ölçütüne önem: ve ağırlık verilmeli ve kendilerinden TAM ölçeğinde yabancı dil öğrenmeleri koşulu aranmalıdır. 6. Yurtdışına temsil niteliğinde görevler için gönderilecek kamu görevlilerinin ekinsel ve toplumsal ilişkilerine değgin turde yabancı dil pratiklerinin artınıması ve genel bilgi ve görgü amaçlarıyle yurtdışıda. gönderilecek kamu görevlilerinin gerekli yabancı dil alışkanlıklarını kazanabilmeleri Kültür Derneklerinin yabancı dil programlan aracılığıyle sağlanmalıdır. 7. Kamu kuruluşlarının kendi hizmet-içi eğitim etkinlikleri çerçevesinde düzenledikleri yabancı dil programlarından büyük ölçüde bir yarar beklenmemelidir. Kamu kuruluşları yabancı dil öğretimi yapan eğitim kıırumiarına gönderilecek kamu görevlilerinin yabancı dil gereksinmelerini ve hangi kamu görevlilerinin söz konusu programlara gönderilmeleri gerektiğini saptarna amacına yönelik, dar kapsamlı ve kuruluşun gerçek gereksinmelerine yanıt verebilecek araştırmalar yapmalı ve bu araştırmalanı. dayanarak kendi personelini ilgili programlara göndermelidirler. 8. Yabancı dil öğretim programları kamu görevlilerinin dinleme/konu~ma/okuma/yazma yetilerinde ulaşmaları öngörülen düzeyleri gerçekleştirme olanağı sağlayabilecek biçimde düzenlenmelidir. Programlarda kamu görevlilerinin gerçek iletişim gereksinmelerinin işlenmesıne öncelik verecek, «rol» ve durumlar içinde yabancı dil öğrenmeyi sağlayacak: öğretim teknikleri
48 AMME İDARESi DERGİst uygulanmalıdır. Bu amaçla yabancı dil sınıflanndaki kamu görevlisi öğrencilerin sayılan sınırlı tutulmalıdır. 9. Kamu görevlilerinin yabancı dil sorunlan bütünüyle Devlet düzeyinde bir Kurul tarafından ele alınmalıdır. Kurul. Milli Egitim Bakanlığı, Devlet Personel Dairesi, Türkiye ve Orta Dogu Amme Idaresi r..nstitüsu, Un, versiteler, ilgili kamu kuruluşlan ve kültür dernekleri temsilcilerinden olu'imalıdır. Kurulca saptanacak yabancı dil siyasası ve hazırlanacak yönergeler özenle uygulamaya konulmalı ve izlenmelidir. NOT : Konu ve yararlanılan kaynaklar üzerinde geniş ve ayrıntılı bilg! için bkz, Cemil Cem. Kamu Yönetimi ve Toplumsal Dilbillm Açısından Türkiye'de Kamu GörevliJerlnin Yaılancı Dil Sorunları. Ankara : Türkiye ve Orta Doğu Amme İdaresI Enııtitüsü, 1977 (Yayımlanma mış Ötretlm ve Araştırma Uzmanbtı Tezi) (Cnealtına).