GRUP SENTEZ DOĞAL FABRİKALARIMIZIN PENCERELERİ OLAN STOMALARIN İNCELENMESİ GRUP ÜYELERİ MURAT UYSAL RAMAZAN ÇAKIRDIM ERDAL GÜLER GRUP DANIŞMANLARI Prof.Dr.GÜRCAN GÜLERYÜZ Doç.Dr.TİJEN OĞRAŞ 2009 TÜBİTAK TÜSSİDE BİLİM DANIŞMANLIĞI ÇALIŞTAYI 1
T.C. MİLLİ EĞİTİM BAKANLIĞI ve TÜBİTAK-BİDEB YİBO ÖĞRETMENLERİ FEN VE TEKNOLOJİ ( BİYOLOJİ GRUBU ) PROJE DANIŞMANLIĞI EĞİTİMİ ÇALIŞTAYI 2009-I SENTEZ GRUBU PROJE RAPORU GRUP ADI: SENTEZ GRUP DANIŞMANLARI: Prof.Dr. Gürcan GÜLERYÜZ Doç. Dr. Tijen OĞRAŞ GRUP ÜYELERİ: RAMAZAN ÇAKIRDIM ERDAL GÜLER MURAT UYSAL PROJENİN ADI: Doğal Fabrikalarımızın Pencereleri Olan Stomaların İncelenmesi. PROJENİN AMACI: Farklı bitki türlerinden alınan yapraklarda stoma sayılarının belirlenmesi. PROJENİN KONUSU: Aynı habitatta bulunan farklı bitki türlerinde stoma yoğunluğu hakkında bilgi edinilir. Ayrıca aynı habitattaki bitkilerde farklı parametreler kullanılarak bu çalışma geliştirilebilir. Yapraklar, bitkilerin havayla en geniş yüzeyde ilişkisi olan organlarıdır. Terleme, solunum, fotosentez ve boşaltım gibi önemli faaliyetleri gerçekleştirir. Stomalar (gözenek) bitki için gerekli maddelerin alınmasını ve zararlı maddelerin dışarı atılmasını ve gaz alış verişini sağlarlar.bitkilerde solunum olayı gece ve gündüz devam eder. Gece ışık olmadığından, fotosentez yapamazlar. Yani solunumda ortaya çıkan karbondioksit hücrede kullanılmaz, dışarı atılır. Bitkiler, yapraklarındaki stomaları ile aldıkları oksijeni, hücrelerindeki besinlerle birleştirerek yanmalarını sağlar.yanma sonucunda su, karbondioksit ve enerji ortaya çıkar. Enerji bitkinin canlılık faaliyetlerini sürdürmek için kullanılırken, fazla su, terleme ile yapraklardaki gözeneklerden dışarı atılır. Karbondioksitin dışarı atılması yine bu gözenekler yardımıyla sağlanır. Stoma, açılıp kapanma özellikleri ile bitkideki terlemeyi ve gaz değişimini kontrol eden canlı yapılardır. Terimin tekili stoma, çoğulu ise stomata dır.diğer adı bekçi hücreleri dir.bunlar bitkinin genç dal, yaprak epidermislerinde karşılıklı olarak bulunur (Demirsoy.,1985). Akdeniz iklimi etkisinde ceviz tipleri arasında stoma yoğunlukları açısından önemli farklılıklar olduğu saptanmıştır. Her iki bölgeden seçilen ceviz tiplerinin stoma yoğunlukları arasında saptanan farklılıklar, bölgelerarası enlem farkından ya da denizden olan yüksekliğe bağlı olarak değişen ekolojik koşullardan kaynaklanabilir (Çağlar ve ark.,2004). Muğla ili Fethiye ilçesinde sera koşullarında yetiştirilen domates(lycopersicon esculentum Mill.) bitkisine uygulanan Switch 62.5 WG (% 37.5 Cyprodinil+% 25Fludioxonil) fungisitin stomalar üzerine etkileri incelenmiştir. Switch 62.5 WG fungisit uygulamaları; etikette önerilen (60 g/ 100 l çeşme suyu), önerilenin iki katı (120 g/ 100 l çeşme suyu) ve
önerilenin üçkatı (180 g/ 100 l çeşme suyu) dozlarında yapılmıştır.uygulama gruplarının stoma indeksi ve stoma en-boy değerleri ile anormal stoma yüzdesi kontrole göre artmaktadır. Özellikle kapalı stoma yüzdesi değerlerinde doz artışına paralel olarak bir artış dikkati çekmektedir. Bu da, elde edilecek ürün miktarı üzerinde dolaylı olarak olumsuz bir etki oluşturabilir (Öztürk ve ark., 2004). Bu çalışmada Tüsside Gebze yerleşkesinde bulunan farklı bitki türlerinin yapraklarının alt yüzeyinde bulunan stoma sayılarının incelenmesi hedeflenmiştir. MATERYAL VE YÖNTEM: Kullanılan materyaller yaprak, lamel, lam,oje, ışık mikroskobu(40x0.65) ve su. Bitki türlerininbelirlenmesi aşamasında 15 farklı bitki türüne ait yaprakta stoma incelenmesi işlemi yapılmıştır. Bu bitkiler arasından stomaları en belirgin olan üç tane bitki türü(elma, armut,şeftali) seçilmiştir. Yaprakların alt yüzeyinde bulunan stomaların belirgin hale gelmesi için oje kullanılmıştır. -Yaprakların alt yüzeyine üçer kaç kat oje 15 dakika arayla sürülür ve kuruması beklenir. -Oje kuruduktan sonra dikkatli bir şekilde yapraktan ayrılır. -Bitkiye temas eden yüzey mikroskoba yerleştirilerek incelenir. inceleme sırasında 1cm2deki toplam stoma sayıları not edilir. -Farklı bitkilerden aynı ebatlarda alınan örnekler için yukarıda yapılan işlemler tekrar edilerek kaydedilir. Gözlem/Veri/Bulgular: ŞEKİL-I ŞEKİL III OJE SÜRÜLEN YAPRAKLAR ELMA ŞEKİL- II ŞEFTALİ ŞEKİL-IV ARMUT
Bitki Şeftali 1cm2deki stoma sayısı2 1.Gözlem 29 TABLO-X TABLO-Y 2.Gözlem 3.Gözlem 28 28 Elma 23 20 22 Armut 15 14 17 Yapılan deneyler sonunda gözlemlenen stoma sayıları. Yapraklarda gözlemlenen ortalama stoma sayıları
TABLO-Z SONUÇ VE TARTIŞMA: Yapılan çalışma ile 3 farklı bitki türünden alınan yapraklarda birim alandaki ortalama stoma sayısı farklı olmaktadır. Birim alanda bulunan stoma sayısı şeftali bitkisinde ortalama alarak 28,3 elma da 21,6 armut bitkisinde 15,3 olarak tespit edilmiştir. Bitkilerin stoma sayıları arasındaki bu farklılık türe özgü sebeplerden ileri gelebilir. Bu da bitkiler arasında genetiksel yapının farklılığının yansımasıdır. Nitekim, Çağlarve ark. (2004) Akdeniz iklimi etkisinde ceviz kültürleri arasında bile stoma yoğunlukları açısından önemli farklılıklar olabildiğini ortaya koymuşlardır. Ayrıca araştırmacılar iki bölgeden seçilen ceviz kültürlerinin stoma yoğunlukları arasında saptanan farklılıkların, bölgelerarası enlem farkından ya da denizden olan yüksekliğe bağlı olarak değişen ekolojik koşullardan kaynaklanabileceğini ileri sürmüşlerdir.bu öngörü de, stoma yoğunluğundaki farklılığın genetiksel yapının yanında ekolojik özelliklere dayanaraktan değişebileceğini göstermektedir. TEŞEKKÜR: TÜBiTAK TÜSSİDE ye desteklerinden dolayı teşekkür ederiz. KAYNAKLAR: 1. Çağlar, S., Sütyemez, M., Beyazıt, S. (2004).Seçilmiş bazı ceviz (Juglans regia) tiplerinin stoma yoğunluları. Akdeniz Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi 17(2):169-174 2.Öztürk, İ., Tort, N., Tosun, N.(2004) Equation pro (Fungisit) uygulamasının domates (Lycopersiyon esculentum Mill.) bitkilerinde stomalar üzerine etkisi.ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi Cilt( 25 )Sayı 2 3. Demirsoy, A. ( 1985)Yaşamın Temel Kuralları (Genel Biyoloji/ Genel Zooloji), H.Ü Yayınları,447 s., Cilt I/Kısım II, İkinci Baskı, Ankara.