İZMİR TİCARET ODASI'NIN İZMİR İÇ KÖRFEZ VE İZMİR KIYILARI İLE İLGİLİ GÖRÜŞLERİ ŞEHİRCİLİK, PLANLAMA VE İNŞAAT MÜDÜRLÜĞÜ İZMİR TEMMUZ 2011 Adres: Atatürk Caddesi No: 126 35210 Pasaport İZMİR Çağrı Merkezi: 444 92 92 Faks: 498 46 98 Web: http://www.izto.org.tr E-mail: info@izto.org.tr
İZMİR TİCARET ODASI'NIN İZMİR İÇ KÖRFEZ VE İZMİR KIYILARI İLE İLGİLİ GÖRÜŞLERİ İzmir'in kronikleşmiş sorunlardan ve değerlendiremediği sayısız potansiyellerden bir tanesi de körfezidir. İzmir kenti 1970 li yıllarla birlikte kenti var eden körfezini, fosseptik çukuru olarak kullanmış ve şehirde yaşayanlar körfezin deniz olduğunu unutmuş hale gelmişlerdir. 2000 li yıllarla birlikte Büyük Kanal projesinin devreye girmesi ile birlikte iç körfez temizlenme sürecine girmiş bulunmaktadır. Bunun paralelinde insanlar da denizin varlığını tekrar hissetmeye başlamıştır. Deniz yüzey suyunda gözle görünür temizlenme ve kirlilik oranlarında ciddi bir düşüş yaşanmaktadır. Ancak dipte biriken malzemenin, dip çamurunun temizlenmesi uzun yıllar alacak bir süreçtir. Daha yakın zamana kadar İzmir Körfezimizde "ne var ne yok" bilimsel açından tam anlamıyla bilinmiyordu. İzmir Büyükşehir Belediyesi bu açığı kapatmak için Dokuz Eylül Üniversitesi Deniz Bilimleri ve Teknolojisi Enstitüsü ile anlaşarak çalışmalar başlatmıştır. Yapılan anlaşma neticesinde 2010 yılında "İzmir Körfezi Batimetrik ve Sismik Özelliklerinin Ortaya Çıkarılması ile Körfezin Akıntı Sisteminin İncelenmesi ve Modellenmesi Projesi Final Raporu" yayımlandı. Bu çalışma ile iç körfezle ilgili pek çok bilimsel veriye ulaşıldı. Bu tespitler ile körfezin geleceğine ilişkin doğru projeler üretilebilinir. Bunar içerisinde iç körfezde temizlenme sürecini hızlandırılacak kanalların, dere ağızlarının ve liman yaklaşım kanalının taranması gündemde bulunmaktadır. İzmir Büyükşehir Belediyesi bu çalışmaları TCDD Genel Müdürlüğü ile birlikte yapmayı planlamaktadır. Bu çalışmalar vakit geçirilmeden yapılmalı ve İzmir iç körfezi temizlenme süreci hızlandırılmalıdır. Gediz artık bir nehirden çok sahip olduğu endüstriyel ve evsel atıkları ile hem havza için hem de İzmir Körfezi için önemli bir kirletici kaynaktır. Nif Çayı da aynı şekilde hem havzaya hem körfeze tehlike saçmaktadır. Özellikle Gediz nehrine yerleşim birimi, sanayi tesisleri ve tarımsal faaliyetler kaynaklı atıkların önüne geçilmeli, arıtma ve tesisi ve kanalizasyon sistemleri kurulmalıdır. İzmir ili bu konuda duyarlı ve özverili çalışmalar yapmasına karşın Kütahya, Uşak ve Manisa illeri maalesef aynı duyarlılığı göstermemektedir. Diğer taraftan körfezle ilgili projeler gerçekleştirilirken İzmir in cazibe merkezi kazanımları da unutulmamalıdır. Bunların başında plajlar gelmektedir. İzmir Büyükşehir Belediyesi Başkanı Rahmetli Ahmet PİRİŞTİNA Güzelbahçe'de, halen görevini sürdürmekte olan Karşıyaka Belediye Başkanı Sayın Cevat DURAK da Mavişehir'de plaj yapmak amacıyla bir takım çalışmalar gerçekleştirmiştir. Ancak suni olarak yaratılmak istenen plajlar ciddi yatırım gerektirmektedir. Barcelona kent merkezindeki plajlarda bu yatırımlar görülmektedir. İzmir'de plaj yapmak istenirse nerelerde yapabilir? Bilimsel verilere dayanmadan bu soruya cevap verebilmek güç ancak Güzelbahçe, Narlıdere Sahil Evleri, İnciraltı, Bayraklı Turan, Mavişehir plaj için uygun yerler olarak göze çarpmaktadır. Bunların dışında İzmir Ticaret Odası'nın İzmir'in EXPO 2015 Organizasyonuna adaylığı için ürettiği projeler arasında yer alan körfez geçişi, EXPO Adası ve İzmir plajları projesi yer almaktaydı. 1
Projeye göre İnciraltı ve Çiğli arasındaki 6 km mesafe tünel ve viyadüklerle bağlanmaktadır. Körfezde liman yaklaşım kanalı ve diğer kanal ve işlemler için yapılacak taramalar sonucu ortaya çıkacak dökü malzemesi körfezin dip akıntılarını engellemeyecek, doğal döngüye bir zarar vermeyecek şekilde uygun bir yerde depolanmakta ve o noktada bir ada oluşturulmaktadır. Bu ada İnciraltı ndan başlayacak 3.180 metre uzunluğundaki tünelin bittiği yerde konumlanmaktadır. Bu adada rekreasyon alanları ve plajlar oluşturulmaktadır. Ayrıca burada İzmir le bütünleşecek simge bir yapı inşa edilebilir. İzmir Ticaret Odası'nın iç körfezle İlgili önermiş olduğu diğer projeler ise şunlardır: İnciraltı ve Çiğli arasındaki 6 km mesafe tünel ve viyadüklerle bağlanmalıdır. Böylelikle İzmir Çevre Yolu ile raylı sistemi halka şeklinde tamamlanmış ve İzmir ulaşımında büyük bir rahatlama olacaktır. Adadan sonra Çiğli tarafına yolun tünel ile gitmesine gerek bulunmayabilir. Çünkü bu noktada çok sığı bir deniz bulunmaktadır. Adadan Çiğli ana karaya 3.650 m uzunluğunda viyadüklerle geçilebilir. İzmir Kentsel Bölge Nazım İmar Planı'nda doğal karakteri korunacak alan ve askeri alan olarak belirlenen Çiğli deki kıyı alanları delta ve doğal özelliği bozulmadan botanik bahçesi, tema parkı ve rekreasyon alanı şeklinde kurgulanmalıdır. Hazineye ait bu alanların Sasalı daki Doğal Yaşam Parkı ile ilintilenmesi sağlanmalıdır. Çiğli'de bulunan İzmir Kuş Cenneti'ndeki doğal yaşamı zenginleştirecek tedbirler alınmalı, bölgede turizm faaliyetlerinin arttırılması amacıyla gerekli altyapı ve tanıtım çalışmaları gerçekleştirilmelidir. Kent metropolüne oldukça yakın olan bu alanın, doğal yapısı bozulmadan turizme kazandırılması gerekmektedir. Körfezin güneyinde İnciraltı balıkçı barınaklarından bir tanesi marina olarak kullanılmalıdır. Bunun dışında Mavişehir'e, Bayraklı'ya yat limanları yapılabilir. Şu an Üçkuyular Vapur Arabalı Vapur İskelesi olarak kullanılan alana yeni ve modern bir kruvaziyer liman yapılmalıdır. Kruvaziyer limanın hemen yanında vapur- arabalı vapur iskele hizmeti devam ettirilmelidir. Ancak İzmir Üçkuyular Arabalı Vapur İskelesinin bulunduğu alana yapılması düşünülen kruvaziyer liman projesinin gerçekleşme süreci çeşitli nedenlerle uzamış bulunmaktadır. Üçkuyular projesinin gecikmesi ve İzmir'e acil bir kruvaziyer liman ihtiyacı üzerine halihazırda kruvaziyer gemilerinin yanaştığı İzmir Alsancak Limanı genel kargo rıhtımının kruvaziyer amaçlı değerlendirilmesi amacıyla İzmir Ticaret Odası proje geliştirmiştir. Projeye göre aynı anda 5 yeni nesil kruvaziyer gemiyi ağırlayabilecek, geri hizmetleri de dahil tüm gereksinimleri karşılayabilecek modern bir kruvaziyer liman meydana getirilebilecektir. Bu proje Ulaştırma Bakanlığı ve Özelleştirme İdaresince prensipte kabul görmüş ve projenin gerçekleşmesi için imar planı, ön etüd, proje ve ihale çalışmaları devam etmektedir. İzmir Alsancak Limanı için İzmir Ticaret Odası'nın salt kaygısı kruvaziyer turizm değildir. İzmir dış ticaret merkezi olma özelliğini yavaş yavaş kaybetmektedir. Bunun da en önemli nedeni gerçekleştirilemeyen yatırımlar sonucu imaj kaybeden İzmir Alsancak Limanı'nın verimsizliğidir. 2004 yılından bu yana süren gelen ve başarıya ulaşamayan özelleştirme süreci ve Danıştay'ın karar almada gecikmesi İzmir Alsancak Limanı'nın geleceğini ipotek altına almıştır. 2
İzmir Alsancak Limanı'nın durumunu gören özel sektör Nemrut Koyu'nda arayışlara girmiş bulunmakta ve orada gerçekleşen konteyner terminalleri ile ihtiyaç gidermeye çalışmaktadır. Ancak asıl çözüm İzmir Alsancak Limanı'nın eksikliklerinin giderilmesi, kısa-orta ve uzun vadede gerekli yatırımların yapılmasındadır. Ulaştırma Bakanlığı bu zorunluluğu fark etmiş ve konu ile ilgili çalışmalar yapmak üzere TCDD Genel Müdürlüğünü görevlendirmiş bulunmaktadır. Bu çalışmalar planlandığı gibi kısa-orta ve uzun vadede gerçekleştirilmelidir. 11 km uzunluğunda 250 m genişliğinde 14 m derinliğinde liman yaklaşım kanalı açılmalıdır. 50 hektarlık liman konterner terminali tevsii projesi gerçekleştirilmelidir. İzmir kentinin en hayati fonksiyonu limanıdır. İzmir, yük limanına ilişkin alınan kararların planlandığı şekliyle kısa, orta ve uzun vadede gerçekleşmesini beklemektedir. Konteyner limanı kısa ve orta vadede yapılacak yatırımlarla imajını düzeltmelidir. İzmir Alsancak Limanı sadece konteyner limanı olarak kullanılmalı dökme yük limanı Aliağa Nemrut Limanı olmalıdır. Kenti denizle buluşturmak, kaynaştırmak ve atıl durumdaki dalgakıranı kentsel bir cazibe merkezi haline gelmesi için İzmir Ticaret Odası'nın gündeme getirmiş olduğu bir diğer proje ise Pasaport Limanı Dalgakıran Projesi'dir. Bu proje çerçevesinde dalgakıranda ve Pasaport İskelesinde akvaryum, deniz müzesi, yüzer gösteri havuzu, ışık ve su oyunları, yat limanı, yat fuarı, yüzer anfi tiyatro, cafe, bar, restoran, yürüyüş yolları, seyir ve gösteri terasları, butik otel vb. fonksiyonlar yer alması öngörülmüştür. Buca Kaynaklar'da bulunan balık hali Güzelbahçe'de uygun bir alanda (DLH Genel Müdürlüğü'nün Güzelbahçe 1 Nolu Balıkçı Barınağı'nın genişletilmesi kapsamında yaklaşık 10.000 m2 kapalı alana sahip bir balık halinin kavuşlandırılması yer almaktadır) deniz kenarına taşınmalı ve sadece balıkların toptan ve perakende satıldığı bir hal değil, deniz kültürünün İzmir halkına ve özellikle çocuklara aşılandığı, deniz ürünlerinin ve malzemelerinin alış veriş yapıldığı, gerekiyorsa deniz borsasının da var olduğu, turistlerin gezebileceği, deniz ürünleri tüketebileceği dünyada pek çok örnekte görüldüğü üzere ticari, rekreatif ve turistik bir cazibe merkezi haline getirilen bir hal kompleksi haline getirilmelidir. İç körfezde Karşıyaka Spor Kulübüne ait yanaşma yeri dışında deniz sporlarına hizmet verecek çekek ve yanaşma yeri bulunmamaktadır. Bu İzmir'deki deniz sporlarının gelişmesi önünde büyük bir engeldir. Bun aşmak için körfezin uygun kesimlerinde su sporlarına hizmet verecek nitelikte yanaşma ve çekek yerleri oluşturulmalıdır. İç körfezdeki adalar devletin mülkiyetinde olmasına rağmen Yassıca Ada dışında turizm, rekreatif veya kıyı kullanış amaçlı kullanılmamaktadır. Bu adalar kente, turizm sektörüne, kıyı kullanımlarına ve denizcilik faaliyetlerine kazandırılmalıdır. İç körfezde yer alan Uzun Ada tamamen askeri alan olup hiç bir şekilde yararlanmak mümkün değildir. Görüldüğü üzere körfezde pek çok proje geliştirebilinir. 40-50 yılın sonunda zihinlere kazınan kirli körfez imgesinin bir anda yıkılması kolay bir iş değildir. Bununla birlikte İzmir in denizle özdeşleştiği gerçeğini unutmamalıdır. Dünyanın pek az coğrafyasında deniz kentin kalbine bu kadar yaklaşabilir ve kenti böylesi kucaklayabilir niteliktedir. İzmirlilerin körfezi ve denizi kimliklerinin bir parçası olarak hissetmeleri gerekmektedir. Bunun için körfezin geleceği garanti altına alınarak körfezde, plaj, marina, kruvaziyer liman, tekne yanaşma yerleri, barınaklar, modern konteyner limanı, çekek yerleri, iskeleler yapılmalıdır. Kentlinin denizle buluşmasını sağlayacak ve denizi kullanacak ekonomik, rekreatif ve sportif imkanlar yaratılmalıdır. 3
Bu tür faaliyetler bilimsel verilere dayalı yapıldığı takdirde denizi kirleten unsurlar değildir. Aksine denizle insanı bütünleştiren unsurlardır. Deniz İzmir için sadece güzel manzara yaratan ve kıyısında gezilen bir yeryüzü parçası rolünden kurtulmalıdır. İzmir İç Körfezi Dışında Getirilen Öneriler: Kuzey Ege Çandarlı Limanı 2015 Yılında Devreye Girmelidir. Mayıs 2011'de mendirek inşaatı temeli atılan Çandarlı Limanı terminal ihalesi de inşaat çalışmaların belli aşamaya gelmesini müteakip yapılmalıdır. Liman art alanı planlaması, karayolu ve demir yolu bağlantıları da bu ihalelere paralel projelendirilmeli ve gerçekleştirilmelidir. Kuzey Ege Limanı en geç 2015 yılına kadar bir konteyner terminali olarak hizmet vermeye başlamalıdır. Sonrasında ise devam edecek çalışmalarla ülkemizin ilk ve tek ana transit limanı olma, Akdeniz'deki transit yüklerinin en önemli uğrak noktası olma ve dünyanın ilk on limanı arasına girme gibi unvanları elde etmelidir. Aliağa Nemrut Koyu ndaki İskeleler Modern Bir Liman Statüsüne Getirilmelidir. Aliağa Nemrut körfezinde işleticileri farklı, özel sektöre ait olan toplam 6 iskelenin yıllık kapasitesi 30 Milyon tonu aşmaktadır. Ancak bu potansiyele rağmen işletmeler arasında yeterli koordinasyonun sağlanamaması ve altyapı eksikliği var olan potansiyeli modern bir liman kompleksine dönüşmesini engellemektedir. İzmir deki tüm çevrelerin ortaklaşa verdiği karar, İzmir Alsancak Limanı nın konteyner ve kruvaziyer limanı olması, Aliağa Nemrut Koyu ndaki mevcut ve yeni yapılacak iskelelerin de disipline edilerek tek bir altyapı hizmetinden faydalandırılması ve İzmir in dökme yük limanlar kompleksi haline getirilmesidir. Bunun dışında Nemrut Koyunda operasyon olanakları el verdiği ölçüde konteyner elleçlemesi yapılabilir ve konteyner terminalleri de olabilir. Bunun başarılı örneklerini de Nemrut körfezinde görülmektedir. Nemrut koyu ve çevresinde kıyı ve art alandaki imar planları revize edilerek, uygulama safhasına geçilmeli, ortak kullanım olan kara ve demiryolu altyapı çalışmaları tamamlanmalıdır. İşletmecilerin istekli olması durumunda tıpki Ambarlı Limanı'nda olduğu üzere farklı iskelelerden oluşan bir liman statüsü oluşturulmalıdır. İzmir e Tersane ve Tekne İmalathane Alanları Kazandırılmalıdır. Küreselleşmeyle birlikte artan dünya ticaret hacmi deniz yoluyla yapılan taşımacılığı inanılmaz derecede yükseltmektedir. Bu da gemi inşa sanayinin gelişmesine neden olmaktadır. Aynı şekilde denize ve denizciliğe olan ilgi yatçılığın da gelişmesine neden olmakta ve yat imalatına yönelik talep artmaktadır. Marmara Bölgesinde yoğunlaşan tersanelerin bir diğer kısmı da Karadeniz ve Akdeniz Bölgelerinde yer alırken Ege Bölgesi ve İzmir de tersane bulunmamaktır. İzmir Türkiye nin önemli limanlarına ev sahipliği yapmakta, Ege Denizi gibi yoğun gemi trafiğine sahip olan bir denize sahip olmaktadır. Ülkedeki gemi inşa sektörünün yeni yer arayışlarına girdiği ve gemi trafiği çok yoğun olan İzmir de bir tersane olmaması ülke için stratejik bir kayıptır. İzmir in kuzeyinde Aliağa ve Bergama İlçelerinde uygun bir alanda tersane için yer seçimi yapılmalıdır. 4
Tersane yatırımı için İzmir Ticaret Odası'nca önerilen alan Çayağzıçiftliği mevkiinin kuzeyinde Karaağaç Koyu kuzeybatı kıyılarıdır. Alan mülkiyet olarak orman mülkiyetinde olup bitki deseni makidir. Tersane yatırımı için düşünülen alan 1/100.000 ölçekli Kütahya-Manisa-İzmir Çevre Düzen Planında Enerji Yatırım Bölgesi olarak işaretlenmiştir. Bu bölge daha öncesinde Bakanlar Kurulu kararıyla enerji bölgesi ilan edilmiştir. Proje alanı, 1/25.000 Ölçekli İzmir Kentsel Bölge Nazım İmar Planında da Enerji Yatırım Bölgesi olarak gösterilmiştir. Ancak halihazırda hiç bir enerji yatırımı bulunmamaktadır. Alan tersane yatırımı için son derece uygundur. Ayrıca Aliağa Çaltıdere deki Tekne İmalatçıları Sitesi projesi desteklenmelidir. Aliağa'da Gemi Söküm Alanı nda faaliyet gösteren 21 gemi söküm işletmesi faaliyetlerini tersaneciliğe kaydırmak istemektedir. Bunun gerçekleşmesi için 1984 yılında Bakanlar Kurulu Kararıyla Gemi Söküm Bölgesi ilan edilen bölgenin statüsünün gemi yapım-onarım ve bakım işlerine de olanak verecek şekilde değiştirilmesi gerekmektedir Kıyılarda Strateijk Konumda Olmayan Askeri Alanların Turizme Açılması Sağlanmalıdır Seferihisar, Çeşme ve Foça'daki kıyı alanları ve bazı adalar askeri alan, askeri yasak bölge ve askeri güvenlik bölgesi ilan edilmesi nedeniyle deniz turizmi, kitle turizmi, eko turizm, yat turizmi, termal turizm gibi turizm yatırımlarını engellemektedir. Seferihisar İlçesi Doğanbey beldesinde binlerce dönüm alan bu nedenle atıl konumda beklemektedir. Genel Kurmay Başkanlığı ile görüşülerek stratejik konumda olmayan alanlar dışındaki turizm potansiyeli taşıyan bölgeler askeri alan dışına çıkılarak ilgili turizm faaliyeti için kullanımı sağlanmalıdır. Kültür Balıkçılığı İhtisas OSB'ler Kurulmalıdır. Balıkçılık ve turizm sektörü ile çevrecileri sık sık karşı karşıya getiren konulardan bir tanesi Balık çiftlikleridir. Bir takım yasal düzenlemelerle yerleşim alanı ve faaliyetleri açısından sınırlamalar getirilmesine karşın bazı balık çiftlikleri halen kıyılara yakın, kapalı koy olarak nitelendirilen yerlerde faaliyetlerini sürdürmektedir. Diğer yandan tüm balık çiftliklerin doğal olarak kıyısa bir lojistik sahaya ve ekipmana ihtiyacı bulunmaktadır. Balık çiftlikleri iç veya açık koylar bazında münferit çiftlikler ve bunlara bağlı kara lojistik sahaları şeklinde değil, ilgili tüm Bakanlıkların belirlediği, denizden uygun mesafede açıkta, uygun büyüklükte, bir bölgede olabilecek şekilde, kıyıdan lojistik destek sağlayabilecekleri ortak bir lojistik sahası olan Kültür Balıkçılığı İhtisas OSB'lerde hizmet vermelidirler. Bunun için sektörün görüşleri ve beklentilerini alarak yeni bir mevzuat hazırlanmalıdır. İzmir Kıyıları Master Planı Hazırlanmalıdır. 629 km lik sahil uzunluğuna sahip ilimizde kıyı planlaması yapılmadığı ve kıyıların ikincil konutlarla işgal edilmesi sonucunda denizcilik faaliyetlerine yönelik yatırımlar yapılamamaktadır. Kıyıların sürdürülebilir bir anlayışla etkin kullanımını sağlamak amacıyla Kıyı Master Planı yapılmalıdır. Bu planda limanların, yat limanlarının, tersanelerin, tekne imalat alanlarının, plajların, sahillerin, iskelelerin, rıhtımların, yat yanaşma ve çekek yerlerinin, rekreasyon alanlarının, turizm alanlarının, korunması gereken alanların, balık çiftliklerinin yerleri bu planda yer tespiti yapılmalıdır. Ayrıca kıyılarda bütünleşik kıyı yönetimi anlayışına geçilmelidir. 5