ZANAATLA TEKNOLOJİ ARASINDA TIP MESLEĞİ: TEKNO-FETİŞİZM VE İNSANSIZLAŞMIŞ SAĞALTIM Prof. Dr. Ali ERGUR Galatasaray Üniversitesi Sosyoloji Bölümü Türk Toraks Derneği XVII. Kış Okulu Antalya 14.02.2018
ZANAATLA TEKNOLOJİ ARASINDA TIP MESLEĞİ: TEKNO- FETİŞİZM VE İNSANSIZLAŞMIŞ SAĞALTIM Büyüden teknolojiye tabibin toplumsal rolü Tıp, insanın bu temel ontolojik ve varoluşsal sorgulamasının bir ürünü olarak doğmuş, zaman içinde kendine özgü bir iktidar alanı haline dönüşmüştür. Bu iktidarı yapılandıran en önemli unsur bir büyü yaratıcı ve taşıyıcı olma özelliğidir. Çağlar boyunca bu büyü işlevinin biçim ve kavramsal boyutları değişse de, özündeki toplumsal işlev aynı kalmıştır.
ZANAATLA TEKNOLOJİ ARASINDA TIP MESLEĞİ: TEKNO- FETİŞİZM VE İNSANSIZLAŞMIŞ SAĞALTIM Tabibin tek bir beden üzerinde uygulamaya çalıştığı sağaltma becerisi, aslında simgesel olarak toplumun bütünsel bir beden (tarihsel-etkileşimsel beden) olarak düzeninin yeniden tesis edilebileceğine dair inancı korumaya yöneliktir: bireyin bedeni, toplumsal bedenin metaforu
ZANAATLA TEKNOLOJİ ARASINDA TIP MESLEĞİ: TEKNO- FETİŞİZM VE İNSANSIZLAŞMIŞ SAĞALTIM Michel Foucault (1926-1984) Her çağın bilme rejimi vardır: Episteme (επιστιμή) Hakikat kavramı, bilgi rejiminin bir ürünüdür. Toplumsal yapılar belli bir hakikat anlayışı etrafında şekillenirler. Modern çağın makbul bilgi rejimi ise, bilimsel ve yanlışlanabilir olandır. Adına bilimsel dediğimiz bu epistemolojik temel, bilimsel bilgi ve onun ekseninde hızlanarak evrimleşen teknolojinin egemenliğini mutlak bir şekilde ilan etmiştir.
ZANAATLA TEKNOLOJİ ARASINDA TIP MESLEĞİ: TEKNO- FETİŞİZM VE İNSANSIZLAŞMIŞ SAĞALTIM Zanaat olarak tıp ve insanın bütünlüğü Teknoloji arzusunun bir tekno-fetişizme dönüşmesi, tıp ve tabip kavramlarını ciddi anlamda sorgulamaya başladığımız bir süreci başlatmış görünüyor. Tıp pratiği, teknolojinin kendisinin amaç haline geldiği, insanı nesneleştiren, tabibi ise bilginin bütünselliğinden kopmuş, dar bir uzmanlık alanına hapsolmuş teknisyene dönüştürmektedir.
ZANAATLA TEKNOLOJİ ARASINDA TIP MESLEĞİ: TEKNO- FETİŞİZM VE İNSANSIZLAŞMIŞ SAĞALTIM İstanköylü (Kos) Hippokrates (M.Ö.460-370): «Önce zarar verme!» Bergamalı Galen (Γαληνός M.S. 130-210): Yöntemli yaklaşım; hekimin işi zar atmak değildir. İbn-i Bahtişû (?-1056): Tıp bilimi, insanı bedeni ve ruhuyla bir bütün olarak ele almalıdır. İbn-i Sînâ (980-1037): Bedenin bütün boyutlarıyla anlaşılması, bütüncül bir bilgiye sahip olmaya bağlıdır. Bütüncül bilgi ise tekil olarak hastalıkların tabip tarafından deneyimlenen bilgilerinden birikir.
ZANAATLA TEKNOLOJİ ARASINDA TIP MESLEĞİ: TEKNO-FETİŞİZM VE İNSANSIZLAŞMIŞ SAĞALTIM Tıp pratiğinin teknisyenleşmesi: Tekno-fetişizm Bilimsel üretimin yöntem ve araçları, bilginin yenilenerek birikmesinin bir ekonomik getiri sağladığı kapitalist pazarda mümkün olmuştur. Sanayi Devrimi, teknolojiyi, insan emeğinin yanında önemli bir güç olarak tanımlamıştır. İkinci Dünya Savaşı sonrasında baş döndürücü bir hızla gelişen bir iletişim teknolojisine ve genel anlamda teknolojinin toplum hayatında git gide merkezi yer kaplayışına tanık olduk. Teknoloji, hiçbir çağda olmadığı kadar sıradan bireyin kullanımına açılmıştır.
ZANAATLA TEKNOLOJİ ARASINDA TIP MESLEĞİ: TEKNO-FETİŞİZM VE İNSANSIZLAŞMIŞ SAĞALTIM Sanayi-sonrası toplum, enformasyon toplumu, ağ toplumu. Teknolojinin önem kazanmasının yegâne nedeni bilimsel ilerleme hızı değildir; teknik nesnelerin mutlak birer çözüm ve daha önemlisi bir hakikat rejimi haline gelmesidir.
ZANAATLA TEKNOLOJİ ARASINDA TIP MESLEĞİ: TEKNO-FETİŞİZM VE İNSANSIZLAŞMIŞ SAĞALTIM Teknoloji, mükemmellik iddiasıyla, kusurlu insan becerisinin yerine geçmekte, böylece hekimin ustalık geliştirme alanını daraltmaktadır. Teknolojinin yetersiz kaldığı, mevcut olmadığı, arızalandığı durumlarda, doğru tanı koymak için ise ustalık becerisi geliştirmiş olmak gerekir. Bununla birlikte tabibin ustalık bilgisinin yerini, kaçınılmaz bir şekilde teknoloji almaktadır. Bu ise, hekimin bilgisinin teknolojinin mükemmeliyet söylemi tarafından daraltılmasıyla sonuçlanmaktadır.
ZANAATLA TEKNOLOJİ ARASINDA TIP MESLEĞİ: TEKNO-FETİŞİZM VE İNSANSIZLAŞMIŞ SAĞALTIM
ZANAATLA TEKNOLOJİ ARASINDA TIP MESLEĞİ: TEKNO-FETİŞİZM VE İNSANSIZLAŞMIŞ SAĞALTIM Teknoloji: Kendinde, kendisi için ideoloji. Tanı ve sağaltımın teknolojikleşmesi: (1) şemalaşması; (2) teknoloji tarafından belirlenmesi. Tekno-fetişizm, bu maddi ve ideolojik temelin bir sonucudur. Bugün tıp eğitimi ve uygulamasının karşısındaki en önemli tehdit, teknolojinin kendisi değil, teknofetişizm şeklinde tezahür eden kapsayıcı ideolojidir.
ZANAATLA TEKNOLOJİ ARASINDA TIP MESLEĞİ: TEKNO-FETİŞİZM VE İNSANSIZLAŞMIŞ SAĞALTIM Neo-liberal iktisadın gayri-insanileştirme politikaları Neo-liberal iktisat, kamu hizmeti kavramını tasfiye eden, bireyi, kendi kurtuluş birimi haline getiren ve her alanı acımasız bir rekabet ortamına göre yeniden yapılandıran bir sistemdir. Hastane, artık bir kamu hizmeti veren kurum değildir; devlet hastanesi bile, kendi rekabet koşulları ve tüketim ekonomisi mantığı içinde örgütlenen bir özel siyasi aktör haline gelmiştir.
ZANAATLA TEKNOLOJİ ARASINDA TIP MESLEĞİ: TEKNO-FETİŞİZM VE İNSANSIZLAŞMIŞ SAĞALTIM Hastane, aynı kamu hizmeti idealine inanmış uzmanların, işbirliği içinde çalıştıkları bir beden değil, eşdeğer aktörlerin, bir piyasa düzeni içinde kâr artırımı yönelimli rekabetlerinin belirlediği kaotik güç ilişkileri bütünü haline gelmiştir. Teknolojinin tüketimi ve ona olan ideolojik bağımlılık, işte bu rekabet düzeninin ayrılmaz bir parçasıdır. İnsanın insana yabancılaşması, insanın gayri-insanileşmesi.
ZANAATLA TEKNOLOJİ ARASINDA TIP MESLEĞİ: TEKNO-FETİŞİZM VE İNSANSIZLAŞMIŞ SAĞALTIM İnsan kavramı yeninden tanımlanıyor: İnsan-sonrasılık tartışmaları (post-human). Biyo-teknolojiler, sanal gerçeklik, yapay zekâ, protezler, implantlar: Dönüştürülebilir insan doğası. Tıbbın nesnesi insandan teknolojiye doğru kayma eğilimindedir. İnsan-sonrası durum özgürleştirici olabilir; ancak eşitsizlik yaratan neo-liberal iktisadın içinde gelişmektedir: Yeniden üretilen eşitsizlikler. Biyolojik kastlar?