SINIF ÖĞRETMENLERİNİN VE BRANŞ ÖĞRETMENLERİNİN KAYNAŞTIRMA EĞİTİMİNE İLİŞKİN YETERLİLİKLERİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ (UŞAK İLİ ÖRNEĞİ)

SINIF ÖĞRETMENLERİNİN VE BRANŞ ÖĞRETMENLERİNİN KAYNAŞTIRMA EĞİTİMİNE İLİŞKİN YETERLİLİKLERİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ (UŞAK İLİ ÖRNEĞİ) İbrahim BATTAL Yüksek Lisans Tezi Danışman: Yrd. Doç. Dr. Mehmet AKSÜT Afyonkarahisar 2007

ii SINIF ÖĞRETMENLERİNİN VE BRANŞ ÖĞRETMENLERİNİN KAYNAŞTIRMA EĞİTİMİNE İLİŞKİN YETERLİLİKLERİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ (UŞAK İLİ ÖRNEĞİ) İbrahim BATTAL YÜKSEK LİSANS TEZİ Sınıf Öğretmenliği Bilim Dalı Danışman: Yrd. Doç. Dr. Mehmet AKSÜT Afyonkarahisar Afyonkarahisar Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Mayıs 2007

iii

iv ÖNSÖZ Sınıf Öğretmenlerinin ve Branş Öğretmenlerinin Kaynaştırma Eğitimine İlişkin Yeterliliklerinin Değerlendirilmesi (Uşak İli Örneği) başlıklı Yüksek Lisans Tezinin hazırlanıp tamamlanmasında içten katkılarından ve yol gösterici değerlendirmelerinden dolayı danışmanım Yrd. Doç Dr. Mehmet AKSÜT e, Yrd. Doç. Dr. Mustafa YALÇIN a, Doç. Dr. Özer YILMAZ a, Yüksek Lisans eğitimim süresince gelişimime katkıda bulunan Yrd. Doç. Dr. Cemil YÜCEL e, Yrd. Doç. Dr. Kemal KARAMAN a ve Yrd. Doç. Dr. Lütfullah TÜRKMEN e ayrıca çalışmaların sırasında beni her zaman destekleyen dostlarıma ve aileme teşekkür ederim. İbrahim BATTAL UŞAK 2007

v YÜKSEK LİSANS TEZ ÖZETİ SINIF ÖĞRETMENLERİNİN VE BRANŞ ÖĞRETMENLERİNİN KAYNAŞTIRMA EĞİTİMİNE İLİŞKİN YETERLİLİKLERİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ (UŞAK İLİ ÖRNEĞİ) İbrahim BATTAL Sınıf Öğretmenliği Bilim Dalı Afyonkarahisar Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Mayıs 2007 Danışman : Yrd. Doç. Dr. Mehmet AKSÜT Araştırmanın amacı; sınıf öğretmenleri ve branş öğretmenlerinin kaynaştırma eğitimine ilişkin yeterliliklerinin tespit edilmesi ve karşılaştırılmasıdır. Betimleme modelinin kullanıldığı bu çalışmanın evrenini Uşak İli ilköğretim okullarında görev yapmakta olan sınıf öğretmenleri ve branş öğretmenleri, örneklemini ise Uşak ilindeki 23 ilköğretim okulunda görev yapmakta olan 285 sınıf öğretmeni ve 104 branş öğretmeni oluşturmaktadır. Araştırmaya katılan öğretmenlerin; özel eğitime muhtaç bireyleri tanıyabilme yeterliliğini tespit edebilmek amacıyla 3 anket maddesi, kaynaştırma eğitiminde uygulanan yöntem ve teknikleri bilme ve kullanabilme yeterliliğini tespit edebilmek amacıyla 12 anket maddesi, kaynaştırma eğitimi ilkelerini bilme ve uygulayabilme yeterliliklerinin tespit edilebilmesi için 9 anket maddesi ve ölçmedeğerlendirme konusundaki yeterliliklerinin tespit edilebilmesi amacıyla da 4 anket maddesi kullanılmıştır. Verilerin analizi için SPSS for Windows 13.0 paket programı kullanılmıştır. Araştırma bulgularına göre; sınıf öğretmenlerinin %97,9 unun öğrenme güçlüğü çeken öğrencileri tanılayabileceklerini belirtmişlerdir. Branş öğretmenleri ise %81 i öğrenme güçlüğü çeken öğrencileri tanılayabileceklerini belirtmişlerdir. Branş öğretmenlerinin %94 2 si dil problemi olan öğrencilere yardım edebileceğini ifade

vi etmiştir. Sınıf öğretmenlerinin ise %47,4 ü dil problemi olan öğrencilere yardım edebileceğini ifade etmiştir. Branş öğretmenlerinin büyük bir bölümü zihinsel yetersizliği yüksek seviyede olan öğrencilerin kaynaştırma eğitimi almaması gerektiğini ifade etmiştir. Sınıf öğretmenlerinin ise %64,2 si bu tür öğrencilerin kaynaştırma eğitimi alması gerektiğini belirtmiştir. Araştırma sonucunda; sınıf öğretmenleri ve branş öğretmenlerinin kaynaştırma eğitimine muhtaç öğrencileri tanıma konusunda yeterli oldukları gözlenmektedir. Sınıf öğretmenleri ve branş öğretmenlerinin uygulama, değerlendirme alanlarında da kendilerini yeterli görmektedirler. Ancak bazı ilkeleri bilmedikleri de gözlenmektedir. Bunun sebebi olarak da Kaynaştırma Eğitimi konusunda yeterli bir eğitim almamış olabilecekleri düşünülmektedir. Bu nedenle de sınıf öğretmenleri ve branş öğretmenlerine yönelik kaynaştırma eğitimine ilişkin tanılama, ilke, uygulama ve değerlendirme alanlarında yeterince bilgiye sahip olabilmeleri için hizmetiçi eğitim programları düzenlenmesi önerilmektedir. Ayrıca lisans düzeyindeki öğretmen adaylarına da kaynaştırma eğitimi konusunda verilecek teorik bilginin yanı sıra uygulama ortamları da sağlanması önerilebilir. Anahtar Kelimeler : Kaynaştırma Eğitimi

vii ABSTRACT THE EVALUATION OF THE SUFFICENCY OF THE CLAS AND BRANCH TEACHERS ON FUSİON EDUCATION (SAMPLE OF USAK CITY) Ibrahim BATTAL Department of Elemantary Education School of Graduate Studies in Social Sciences Afyonkarahisar Kocatepe University May 2007 Advisor Assistant Prof. Dr. Mehmet AKSÜT The objective of the research is to find out the sufficiency and comparison of the class and branch teachers on the combination education, the process in which the students having some learning problems are educated with the normal students in the same classrooms. The universe of the present study, which the descriptive model has been used in, is composed of class and branch teachers working in the primary schools in the City of Uşak, and the samples are 285 class teachers and 104 branch teachers working in 23 primary schools in the City of Uşak. 3 different questionnaire items have been used in order to determine the recognizing ability of the teachers on the individuals in need of private education, 12 questionnaire items have been used to determine abilities of the teachers on knowing the techniques and methods used in the combination education and also to determine the sufficiency of using them, 9 questionnaire items have been used to determine the sufficiency of the abilities of knowing and application of the teachers, and 4 questionnaire items have been used to determine the sufficiency of the teachers in

viii evaluation. For the analysis of the data, SPSS for Windows 13.0 ready programme has been used. According to the findings of the present study, the 97, 9 percent of the class teachers have stated that they can recognize the students having the problem of learning difficulties. The rate is 81 percent among the branch teachers. The 94,2 percent of the teachers have stated that they can help the students having speaking problems. However, the 47, 4 percent of the class teachers have stated that they can help the students with the speaking problems. A great amount of the branch teachers have stated that the students with the high level of mental deficiency should not join the fusion education. The 64,2 percent of the class teachers have stated these students should take place in the fusion education. As the results of the study states, both class teachers and branch teachers are capable of recognizing the students in need of fusion education. Both class teachers and branch teachers have regarded themselves capable of the areas of application and evaluation. However, it has been observed that they do not know some principles. As the reason of this, it is thought that they do not have enough education on the Fusion Teaching. Therefore, the organization of in-service training courses directed to both teachers are recommended, to equip them with enough knowledge in the fields of recognizing, principles, application and evaluation related to the fusion education. It is also recommended that, the bachelor degree teacher candidates should be taken to applied classes as well as the theoretical knowledge offered in the fusion education. Keywords: Fusion Education

ix İÇİNDEKİLER TEZ JÜRİSİ VE ENSTİTÜ MÜDÜRLÜĞÜ ONAYI iii ÖNSÖZ iv ÖZET v ABSTRACT vii İÇİNDEKİLER ix ÇİZELGELER DİZİNİ xiii KISALTMALAR xiii BÖLÜM I GİRİŞ 1 Problem Durumu 1 Araştırmanın Amacı 4 Araştırmanın Önemi 6 Araştırmanın Sayıtlıları 7 Araştırmanın Sınırlılıkları 7 Araştırmada Kullanılan Terimler 7 BÖLÜM II 1. KURAMSAL TEMELLER VE İLGİLİ LİTERATÜR 1.1 Özel Eğitim 8 1.2 Özel Eğitim İlkeleri 8 1.3 Özel Eğitim Kurumlarının Amaçları 9 1.4 Özel Eğitim Kurumları 9 1.4.1 Ayrı Okullarda Özel Eğitim Uygulamaları 10 1.4.2 Normal Okullarda Özel Eğitim Uygulamaları 10 1.5 Özel Eğitimde Sistem Basamakları 11 1.5.1 Erken Çocukluk Dönemi Eğitimi 11 1.5.2 Okul Öncesi Eğitimi 11

x 1.5.3 Hazırlık Sınıfı 12 1.5.4 İlköğretim 12 1.5.5 Evde Eğitim 13 1.5.6 Orta Öğretim 14 1.5.7 Yüksek Öğretim 14 1.5.8 Yaygın Eğitim 14 1.6 Engelliliğin Genel Nedenleri 15 1.7 Özel Eğitime İhtiyacı Olan Bireylerin Sınıflandırılması 17 1.7.1 Zihinsel Öğrenme yetersizliği olan Bireyler 18 1.7.2 İşitme Yetersizliği Olan Bireyler 19 1.7.3 Görme Yetersizliği Olan Bireyler 22 1.7.4 Ortopedik Yetersizliği Olan Bireyler 23 1.7.5 Dil ve Konuşma Güçlüğü Olan Bireyler 24 1.7.6 Özel Öğrenme Güçlüğü Olan Bireyler 24 1.7.7 Duygusal, Davranışsal ve Sosyal Uyum Güçlüğü Olan Bireyler 28 1.7.8 Otistik Özellikler Gösteren Bireyler 29 1.7.9 Üstün Zeka ve Üstün Yeteneği Olan Bireyler 32 1.7.10 Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu Gösteren Bireyler 34 2.1 Kaynaştırma Eğitimi 36 2.2 Kaynaştırma Eğitiminin Amacı 36 2.3 Kaynaştırma Eğitiminin Tarihçesi 36 2.4 Ülkemizde Kaynaştırma Eğitimi ile İlgili Yasal Düzenlemeler 36 2.5 Diğer Ülkelerde Kaynaştırma Eğitim 40 2.5.1 Belçika da Kaynaştırma Eğitimi 40 2.5.2. Japonya da Kaynaştırma Eğitimi 41 2.6 Kaynaştırma Eğitiminin İlkeleri 41 2.7 Kaynaştırma Eğitiminin Yararları 42 2.7.1 Özel Eğitime Muhtaç Bireylere Yardımı 42

xi 2.7.2 Normal Çocuklara Yararları 42 2.7.3 Ailelere Yararları 42 2.7.4 Öğretmenlere Yararları 43 2.8 Kaynaştırma Uygulamaları 43 2.9 Ölçme ve Değerlendirme 43 2.10 Kaynaştırma Eğitimi Basamakları 44 2.11 Kaynaştırma Eğitiminde Öğrencilere Kazandırılacak Beceriler 45 2.11.1 Öz bakım becerileri 45 2.11.2 Temel Akademik Beceriler 45 2.11.3 Sosyal Beceriler 45 2.11.4 Benlik Gelişimi 46 2.11.5 İş ve Mesleki Beceriler 46 2.11.6 Vatandaşlık Becerileri 47 2.12. Bireyselleştirilmiş Eğitim Programı (BEP) 47 2.12.1. Bireyselleştirilmiş Eğitimim Programı Hazırlama Aşamaları 47 2.12.2 Bireyselleştirilmiş Eğitimim Programının Amaç ve İlkeleri 47 2.12.3. Bireyselleştirilmiş Eğitim Planının Öğeleri 48 2.13. Kaynaştırma Eğitimi Uygulamalarının Başarıya Ulaşmasında Sınıf Öğretmenine Düşen Görevler 48 BÖLÜM III YÖNTEM 3.1. Araştırmanın Modeli 49 3.2. Araştırmanın Evreni ve Örneklemi 49 3.3. Verilerin Toplanması 50 3.4. Verilerin Çözümlenmesi 51 BÖLÜM IV BULGULAR 1- Katılımcıların kaynaştırma eğitimine ilişkin yeterliliklerinin değerlendirilmesi 52

xii 2- Sınıf öğretmenlerinin kaynaştırma eğitimine ilişkin yeterliliklerinin değerlendirilmesi 53 3- Branş öğretmenlerinin kaynaştırma eğitimine ilişkin yeterliliklerinin değerlendirilmesi 55 4- Katılımcıların kaynaştırma eğitimine muhtaç bireyleri tanıyabilme yeterliliklerinin değerlendirilmesi 57 5- Katılımcıların kaynaştırma eğitimine ilişkin ilkeleri bilme yeterliliklerinin değerlendirilmesi 57 6- Katılımcıların kaynaştırma eğitiminde uygulanan yöntem ve teknikleri uygulayabilme yeterliliklerinin değerlendirilmesi 58 7- Katılımcıların kaynaştırma eğitiminde uygulanan ölçme ve değerlendirme uygulamalarına ilişkin yeterliliklerin değerlendirilmesi 59 8- Sınıf öğretmenlerinin ve branş öğretmenlerinin tanımaya ilişkin yeterliliklerinin değerlendirilmesi 60 9- Sınıf öğretmenlerinin ve branş öğretmenlerinin uygulamaya ilişkin yeterliliklerinin değerlendirilmesi 61 10- Sınıf öğretmenlerinin ve Branş öğretmenlerinin kaynaştırma eğitimi ilkelerini bilme-uygulayabilme yeterliliklerinin değerlendirilmesi 64 11- Sınıf öğretmenleri ve branş öğretmenlerinin ölçme-değerlendirmeye ilişkin yeterliliklerinin değerlendirilmesi 66 BÖLÜM V SONUÇ 67 BÖLÜM VI ÖNERİLER 73 KAYNAKÇA 75 EKLER 78

xiii ÇİZELGELER DİZİNİ Çizelge 1 : Araştırmaya Katılan Okullar ve Öğretmen Sayıları 49 Çizelge 2.Katılımcıları Kaynaştırma Eğitimine İlişkin Yeterlilikleri ile İlgili Betimsel İstatistikler 52 Çizelge 3. Sınıf Öğretmenlerinin Kaynaştırma Eğitimine İlişkin Yeterlilikleri ile İlgili Betimsel İstatistikler 53 Çizelge 4. Branş Öğretmenlerinin Kaynaştırma Eğitimine İlişkin Yeterlilikleri ile İlgili Betimsel İstatistikler 55 Çizelge 5. Katılımcıların Kaynaştırma Eğitimine Muhtaç Bireyleri Tanıma Yeterlilikleri ile İlgili Betimsel İstatistik 57 Çizelge 6. Katılımcıların Kaynaştırma Eğitimine İlişkin İlkeleri Bilme Yeterlilikleri ile İlgili Betimsel İstatistik 57 Çizelge 7. Katılımcıların Kaynaştırma Eğitiminde Uygulanan Yöntem ve Teknikleri Uygulayabilme Yeterliliklerine İlişkin Betimsel İstatistik 58 Çizelge 8. Katılımcıların Kaynaştırma Eğitiminde Kullanılan Ölçme ve Değerlendirme Yeterliliklerine İlişkin Betimsel İstatistik 60 Çizelge 9. Sınıf Öğretmenleri ve Branş Öğretmenlerinin Tanımaya İlişkin Yeterlilikleri 60 Çizelge 10. Sınıf Öğretmeni ve Branş öğretmenlerinin Uygulamaya İlişkin Yeterlilikleri 61 Çizelge 11. Sınıf Öğretmenleri ve Branş Öğretmenlerinin Kaynaştırma Eğitimi İlkelerini Bilme-Uygulama Yeterlilikleri 64 Çizelge 12. Sınıf Öğretmenleri ve Branş Öğretmenlerinin Değerlendirmeye İlişkin Yeterlilikleri 66 KISALTMALAR BEP : Bireyselleştirilmiş Eğitim Programı DEHB : Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu

xiv ÖZ GEÇMİŞ İbrahim BATTAL Sınıf Öğretmenliği Bilim Dalı Yüksek Lisans Eğitim Lisans : 2003 Karadeniz Teknik Üniversitesi Fatih Eğitim Fakültesi Öğretmenliği Bölümü Sınıf Lise : 1997 İzzetin Çalışlar Lisesi Kişisel Bilgileri Doğum Yeri ve Yılı : Uşak, 2 Eylül 1979 Cinsiyeti: Erkek Yabancı Dil : İngilizce

1 BÖLÜM I GİRİŞ Her birey farklı kişilik özelliklerine sahiptir. Bazı bireyler ise doğuştan veya sonradan olma belli bir özüre sahiptirler. Bu bireylerin de kendilerini bazı alanlarda geliştirmelerine yardımcı olunması gerekmektedir. Kaynaştırma eğitimi; özel eğitime muhtaç bireylerin diğer akranlarıyla aynı ortamda eğitim görmelerini sağlamakta ve bu bireylere beceriler kazandırılmasını hedeflemektedir. Problem Durumu Birey, toplumu oluşturan temel üyedir. Bireyi topluma kazandırmak, onu yöneltmek ise planlanmış ve düzenlenmiş bir eğitim sayesinde mümkün olmaktadır. Toplumu oluşturan her birey aynı kişisel, zihinsel ve bedensel özelliklere sahip değildir. O halde eğitim programları, farklı özelliklere sahip bireylerin aynı kurumda eğitim hizmetlerinden yararlanacağı düşünülerek hazırlanmalıdır. (Diken ve Sucuoğlu, 1999). Eğitim süreci sonunda bireylerin topluma kazandırılabilmesi için bu sürecin en uygun şekilde tasarlanması gerekmektedir. Bunun için de özel eğitim gerektiren bireylerin eğitim-öğretim programlarının onları toplum hayatına hazırlayıcı ve günlük hayatta kullanabileceği becerileri geliştirici yönde hazırlanmalıdır. Özel eğitim gerektiren bireylerin tanılanabilmesi için sınıf öğretmeni yada branş öğretmeninin konu ile ilgili yeterince bilgiye sahip olması gerekmektedir.aslında özel eğitime muhtaç bireylerin tanılanabilmesi, eğitim süreçlerinin ilk basamağı olarak nitelendirilebilir. Çünkü bireyin nasıl bir eğitim alacağı, eğitim ortamının nasıl düzenleneceğine ilişkin bir fikre sahip olabilmek için öncelikle bireyin engelinin hangi yönde olduğu tespit edilmelidir. Birçok özel eğitime muhtaç öğrenci bulundukları kurumda fark edilemediği için ya da engelinin tespiti yapılamadığı için gerekli eğitimi alamamakta ve sonuç olarak da başarısızlığa sürüklenmektedir. Özel eğitim gerektiren bireyin diğer akranlarıyla aynı ortamda eğitim aldıkları düşünüldüğünde başarılı olabilmesi için etkili bir sınıf yönetimine, uygun eğitim-öğretim

2 programına, etkili eğitim-öğretim yöntem ve tekniklerine ve özel eğitim ilkelerine uygun şekilde hareket edilmelidir. Özel eğitime muhtaç bireylerin gerekli kuruma yönlendirilmeden önce gerekli gözlemler sınıf öğretmenleri tarafından yapılmalıdır. Bu süreç sonrasında yani tanılama işlemi gerçekleştirildikten sonra birey gerekli kuruma yönlendirilmelidir. Özel eğitime muhtaç bireylerin eğitiminde farklı modeller uygulanmaktadır. Bu modellerden birisi de kaynaştırma eğitimi uygulamalarıdır. Kaynaştırma eğitimi; özel eğitime muhtaç bireylerin akranlarıyla aynı kurumda almış oldukları eğitimi ifade etmektedir. Kaynaştırma eğitiminde sınıf öğretmenlerine ve branş öğretmenlerine büyük görevler düşmektedir. Bu eğitim sonucunda özel eğitime muhtaç bireyin topluma kazandırılacağı gerçeği asla akıldan çıkarılmamalıdır.aksi halde kaynaştırma eğitimi, bireye yarardan çok zarar getirecektir. Normal gelişim gösteren bireyler gibi özel gereksinimli bireylerin de eğitimde fırsat eşitliğinden yararlanma hakkı vardır. Özel gereksinimli bireylerin eğitiminde, ayrı eğitimin yer aldığı görülmektedir. Ayrı eğitim, özel gereksinimli bireylerin, özür türüne ve derecesine bağlı olarak geliştirilen özel programlar çerçevesinde, özel eğitim personeli tarafından gerçekleştirilen eğitimdir. Birlikte eğitim ise, özel gereksinimli ve normal bireylerin bir arada olduğu, normal sınıf öğretmenleri tarafından verilen eğitimdir (Kırcaali- İftar ve Batu, 2005:7). Özel gereksinimli öğrencilerin normal eğitim ortamlarında eğitim almaları demek, bu çocuklara da özürlü olmayan çocuklarla eşit eğitim fırsatı vermek demektir. Eşit eğitim fırsatı ise her çocuğun, özürlü-özürsüz diye ayıkmaksızın, aynı eğitim deneyime ulaşabilmesini sağlamaktır (Sprinthall ve Richard, 1990: 27). Kaynaştırma eğitiminin başarıya ulaşabilmesi için; öğretmenin alan bilgisi dışında özel eğitime muhtaç bireye olumlu yaklaşması, onu kabul etmesi de gerekmektedir.aksi halde bireye öğretmenin yaptığı gibi diğer akranları da olumsuz yaklaşacak ve sonucunda özel eğitime muhtaç olan birey kaybedilecektir. Karataş a göre; engellilerin eğitimi konusunda, kaynaştırma uygulamaları dahil,

3 çağdaş yaklaşımlar yeterince yaygın kullanılmamaktadır.her özür grubundaki çocuk özür durumuna uygun bakım, eğitim ve rehabilitasyon olanaklarından yararlanamamaktadır. Engelli çocuklar, yetişkin yaşamlarında iş gücü piyasasındaki avantajlarını arttıracak mesleklerde yetiştirilmediğinden topluma üretken bireyler olarak katılamamaktadır. Yaşanılan fiziksel çevre (binalar, konutlar, kaldırımlar, kamu binaları, diğer ortak kullanım alanları vb.) engellilerin özelliklerini ve gereksinimlerini de dikkate alacak şekilde tasarlanılmamıştır. Engelli çocuklar ayrımcılığa karşı etkili bir şekilde korunamamaktadır. Bir öğretmenin mesleğinin eylem ve işlemlerini basarıyla yapabilmesi için bunların gerektirdiği bilgileri derinliğine bilmesi gerekir. Bilgilerini uygulayabilmesi için ise becerikli olması gerekir (Başaran, 1994: 114). Sınıf öğretmenleri ve branş öğretmenlerinin ise kaynaştırma eğitiminin başarıya ulaşması için bazı yeterliliklere sahip olması gerekmektedir. Bunlar; kaynaştırma eğitimi ilkelerini bilme ve uygulayabilme, özel eğitim gerektiren bireyleri tanılama, kaynaştırma eğitiminde kullanılan yöntem ve teknikleri bilme-uygulayabilme ve ölçmedeğerlendirmelerinin sağlıklı bir şekilde gerçekleştirilmesi olarak ifade edilebilir. Sınıf öğretmenleri ve branş öğretmenlerinin bu yeterliliklere sahip olabilmesi için öncelikle bu alanda uzman olan kişilerin kaynaklarını incelemeleri, aldıkları eğitim sürecinde bu konuya ilişkin akademik bir eğitim almaları veya özel eğitim ile ilgili hizmet içi eğitim seminerlerine katılmış olmaları gerekmektedir. Bazı özel sorunlu çocukların normal sınıf içerisinde yer alması, çoğu zaman okullarda ve eğitimciler arasında tartışma konusu olmaktadır. Ancak günümüzde yaygın kabul gören görüş, özel sorunlu öğrencilerin de kaynaştırma programlarıyla normal öğrenciler ile bir arada eğitim görmesinden yanadır. Temel insan hakları açısından yaklaşıldığında da her insanın eğitim görme hakkı olduğu gözden uzak tutulmamalıdır. Çağımızda, eğitim sisteminin dışına atılacak hiçbir çocuğun olamayacağı kabul edilmektedir (Özabacı, 2004). Özel eğitim alanındaki sorunların çözümü için bütün öğretmenlerin bu konuda rol almalarının sağlanması, gelişmiş ülkelerde olduğu gibi her öğretmen adayının mezun

4 olmadan önce özel eğitim ile ilgili dersleri başarıyla tamamlamış olmaları, böylelikle bütün mezun öğretmenlerin özel eğitim konusunda duyarlı ve bilgili olmalarının sağlanması gerekmektedir. Bu sürecin bir gereği olarak yüksek öğretim kurulu öğretmen yetiştiren kurumlarda rehberlik programlarının konmasını ve okutulacak konuların içine özel eğitim ve rehberlik başlığı altında bir konunun dahil edilmesini sağlamıştır (Üre, 2002). Literatür taramalarında kaynaştırma eğitimi ile ilgili yapılmış az sayıda kaynağa ulaşılmaktadır. Sınıf öğretmenlerinin kaynaştırma sınıflarında yerine getirmeleri gereken beceriler ile ilgili çalışma yapılmıştır. Ancak sınıf öğretmenlerinin ve branş öğretmenlerinin kaynaştırmaya ilişkin yeterliliklerinin belirlenmesine yönelik bir çalışma yapılmamıştır. Tüm bu bilgiler doğrultusunda; sınıf öğretmenlerinin ve branş öğretmenlerinin kaynaştırma eğitimine ilişkin yeterliliklerinin ( ilkeleri bilme ve uygulayabilme, tanılama, yöntem-teknikler ve ölçme-değerlendirme açısından) değerlendirilmesi bu araştırmanın problemini oluşturmaktadır. Araştırmanın Amacı Bu araştırmanın 3 temel amacı bulunmaktadır. 1- Sınıf öğretmenlerinin kaynaştırma eğitimine ilişkin yeterlilik düzeyleri nedir? 2- Branş öğretmenlerinin kaynaştırma eğitimine ilişkin yeterlilik düzeyleri nedir? 3- Sınıf öğretmenleri ve branş öğretmenlerinin kaynaştırma eğitimine ilişkin yeterlilik düzeyleri arasında bir farklılık var mıdır? Bu amaçla aşağıdaki sorulara cevaplar aranacaktır. 1- Sınıf öğretmenlerinin kaynaştırma eğitimine ilişkin yeterlilik düzeyleri nedir? a) Sınıf öğretmenleri özel eğitim gerektiren bireyleri tanılama ve tespitte yeterince bilgiye sahip midir? b) Sınıf öğretmenlerinin kaynaştırma eğitimi uygulamalarında kullanılan eğitimöğretim yöntem ve teknikleri bilme ve kullanabilmede yeterli midir?

5 c) Sınıf öğretmenleri, kaynaştırma eğitimi ile ilgili ilkeleri bilmekte ve uygulayabilmekte midir? d) Sınıf öğretmenleri, ölçme ve değerlendirme konusunda yeterince bilgiye sahip midir? 2- Branş öğretmenlerinin kaynaştırma eğitimine ilişkin yeterlilik düzeyleri nedir? a) Branş öğretmenleri özel eğitim gerektiren bireyleri tanılama ve tespitte yeterince bilgiye sahip midir? b) Branş öğretmenlerinin kaynaştırma eğitimi uygulamalarında kullanılan eğitimöğretin yöntem ve teknikleri bilme ve kullanabilmede yeterli midir? c) Branş öğretmenleri, kaynaştırma eğitimi ile ilgili ilkeleri bilmekte ve uygulayabilmekte midir? d) Branş öğretmenleri, ölçme ve değerlendirme konusunda yeterince bilgiye sahip midir? 2- Sınıf öğretmenleri ve branş öğretmenlerinin kaynaştırma eğitimine ilişkin yeterlilik düzeyleri arasında bir farklılık var mıdır? a) Sınıf öğretmenleri ve branş öğretmenlerinin, özel eğitim gerektiren bireyleri tanıma ve tespit yeterlilikleri arasında bir fark var mıdır? b) Sınıf öğretmenleri ve branş öğretmenlerinin, kaynaştırma eğitiminde uygulanan yöntem ve teknikleri bilme ve uygulayabilme yeterlilikleri arasında bir fark var mıdır? c) Sınıf öğretmenleri ve branş öğretmenlerinin, kaynaştırma eğitimi ile ilgili ilkeleri bilme ve uygulayabilme yeterlilikleri arasında bir fark var mıdır? d) Sınıf öğretmenleri ve branş öğretmenlerinin, ölçme ve değerlendirmeyi gerektiği şekilde uygulayabilme yeterlilikleri arasında bir fark var mıdır?

6 Araştırmanın Önemi Özel eğitime muhtaç bireylerin kendi akranlarıyla aynı kurumda eğitim almalarının faydalı olacağı düşünülmektedir. Bu yararın elde edilebilmesi içinse sınıf öğretmenleri ve branş öğretmenlerine görevler düşmektedir. Sınıf öğretmenleri ve branş öğretmenleri gerekli yeterliliğe sahip olmalıdır ki kaynaştırma eğitimi başarıyla sonuçlandırılmalıdır. Eğiitm kurumlarında yer alan öğretmenlerimiz tanılama, yönlendirme ve eğitiminde etkin olarak rol alacaklardır. Ayrıca özel eğitime muhtaç bireye olan yaklaşımları da öğrencilere, çevreye ve ailesine karşı bir örnek teşkil edecektir. Türkiye de engelli nüfusunun genel nüfus içinde %14 lük bir orana sahip olduğu düşünüldüğünde 30 kişilik sınıfta 4 kişinin özel eğitime muhtaç olduğu düşünülebilir (Genel Nüfus Sayımı, 1997). Bu ise her öğretmenin sınıf ortamında, özel eğitime muhtaç en az bir öğrenci ile karşılaşacağı anlamına gelmektedir. Özel eğitime muhtaç bireylerin özel bir eğitim programına tabii tutulacağını düşündüğümüzde ise öğretmenlerin kaynaştırma eğitimi ile ilgili yeterliliklere sahip olması gerektiği gerçeği ortaya çıkmaktadır. Çünkü bilinmelidir ki kaynaştırma eğitimi uygulamalarının başarılı bir şekilde yürütülebilmesi için öğretmenin; kaynaştırma ilkelerine uyması, programın içeriğine ilişkin yöntem ve teknikleri kullanabilmesi ve öğrencinin performansını uygun ölçme ve değerlendirme aracı ile değerlendirebilmesi gerekmektedir. Yapılan bu araştırmada; sınıf öğretmenlerinin ve branş öğretmenlerinin kaynaştırma eğitimine ilişkin yeterlilikleri farklı açılardan incelenmiş, ayrıca bu yeterlilik düzeyleri karşılaştırılmıştır. Araştırma sonucunda elde edilen bulguların, sınıf öğretmenleri ve branş öğretmenlerinin kaynaştırma eğitimine ilişkin yeterliliklerini arttırmaya yönelik öneriler oluşması sağlanacağı umulmaktadır. Kaynaştırma eğitiminin uygulanabilmesi için gerekli olan programlamanın, yöntem ve tekniklerinin etkin bir şekilde kullanılmasının, dolayısıyla da başarıya ulaşmanın kolaylaşması umulmaktadır. Bu araştırma sonucunda elde edilecek önerilerin sonraki araştırmalara zemin hazırlayacağı düşünülmektedir.

7 Araştırmanın Sayıltıları 1- Araştırmacı tarafından oluşturulan anket; kaynaştırma eğitimine ilişkin yeterlilikleri tespit edecek niteliktedir. 2- Araştırmaya katılan öğretmenler anket maddelerini içtenlikle ve gerçek düşüncelerini ifade edecek şekilde cevap vermişlerdir. Araştırmanın Sınırlılıkları 1- Araştırmacı tarafından hazırlanan Kaynaştırma Eğitimine İlişkin Yeterlilik anketine verilen yanıtlar ile, 2- Araştırmaya katılan öğretmenlerin eğitim durumlarının aynı olduğu düşüncesiyle, 3-2005- 2006 Eğitim-Öğretim yılında Uşak ili içerisinde araştırmaya katılan okullar ile, 4- Araştırmaya katılan 389 sınıf ve branş öğretmeni ile sınırlıdır. Araştırmada Kullanılan Terimler Özel Eğitim : Özel eğitime ihtiyacı olan bireylerin eğitim ihtiyaçlarını karşılamak için özel olarak yetiştirilmiş personel, geliştirilmiş eğitim programları ve yöntemleri ile onların özür ve özelliklerine uygun ortamlarda sürdürülen eğitime "özel eğitim" denir. Özel Eğitime Muhtaç Birey : Çeşitli nedenlerle, bireysel özellikleri ve eğitim yeterlilikleri açısından yaşıtlarından beklenilen düzeyden anlamlı farklılık gösteren birey. Normalleştirme İlkesi : Engelli kişileri bulundukları ortamlardan ayırmadan ve gerekli önlemleri alarak bulundukları ortamda eğitilmelerinde ve yaşamlarını sürdürmeleridir. Kaynaştırma : Engelli öğrencilerin, özel olarak yetişmiş elemanların özel destekleriyle, normal sınıflarda eğitimlerini sürdürmesidir. Bütünleştirme : Engelli kişilerin, toplumun bir üyesi olarak, kendi duygularının ve kendilerinin farkında olarak yaşamalarını sağlamaktır. Kaynaştırma Eğitimi : Özel eğitime muhtaç bireylerin diğer akranlarıyla aynı kurumda almalarına yönelik uygulanmakta olan eğitim modelidir.

8 BÖLÜM II KAVRAMSAL ÇERÇEVE 1.1. Özel Eğitim Eğitim, bireylerin istendik davranışlar kazandığı bir süreç olarak tanımlanmaktadır. Eğitim ile ilgili birçok tanım da literatürde yer almaktadır. Bunlardan bir diğeri de öğrencilerde istendik davranışı geliştirmek, varolan kusurlu davranışı ortadan kaldırmak süreci olarak ele alınmıştır. O halde eğitim, bireylerde kalıcı istendik davranış oluşturma sürecidir. Bir toplumu farklı kişilik özelliklerine sahip bireyler oluşturmaktadır. Bu nedenle her bireyi aynı düşünmek ve aynı eğitimin verilerek başarının elde edileceğini düşünmek de yanlış olacaktır. Unutulmamalıdır ki bireyler; kişisel özellikler, bedensel özellikler, zihinsel özellikler gibi farklı özelliklere sahiplerdir ve bu özellikler her birey için farklıdır. Bazı bireylerde zihinsel engellilik, bedensel engellilik, görme engelliliği, işitme engelliliği, dil engelliliği, kalıtsal ve tedavisi mümkün olmayan hastalıklar gibi farklılıklar söz konusudur. Bu bireylerin eğitiminin ise diğer akranlarıyla aynı şekilde yapılamayacağı aşikardır. Bu bireylere özel eğitim uygulanmaktadır. 1.2. Özel Eğitim İlkeleri Türk Millî Eğitiminin genel amaçları doğrultusunda özel eğitimin temel ilkeleri 573 sayılı Özel Eğitim Hakkında Kanun Hükmünde Kararname (KHK) belirtilmiştir. 1. Özel eğitime ihtiyacı olan tüm bireyler; ilgi, istek, yeterlilik ve yetenekleri doğrultusunda ve ölçüsünde özel eğitim hizmetlerinden yararlandırılır. 2.Özel eğitime ihtiyacı olan bireylerin eğitimine erken yaşta başlanması esastır. 3. Özel eğitim hizmetleri, özel eğitime ihtiyacı olan bireyi, sosyal ve fiziksel çevrelerinden mümkün olduğu kadar ayırmadan plânlanır ve yürütülür.

9 4. Özel eğitime ihtiyacı olan bireyin eğitim performansları dikkate alınarak; amaç, içerik ve öğretim süreçlerinde uyarlamalar yapılarak, yetersizliği olmayan akranları ile birlikte eğitilmelerine öncelik verilir. 5. Özel eğitime ihtiyacı olan bireyin, her tür ve kademedeki eğitimlerini kesintisiz sürdürebilmeleri için her türlü rehabilitasyonlarını sağlayacak kurum ve kuruluşlarla işbirliği yapılır. 6. Özel eğitime ihtiyacı olan birey için, bireysel eğitim plânı hazırlanır ve eğitim programları bireyselleştirilerek uygulanır. 7. Ailelerin, özel eğitim sürecinin her boyutuna aktif katılmaları ve eğitimleri sağlanır. 8. Özel eğitim politikalarının geliştirilmesinde, özel eğitime ihtiyacı olan bireye yönelik etkinlik gösteren sivil toplum örgütlerinin görüşlerine önem verilir. 9. Özel eğitim hizmetleri, özel eğitime ihtiyacı olan bireyin toplumla etkileşim ve karşılıklı uyum sağlama sürecini kapsayacak şekilde plânlanır 1.3. Özel Eğitim Kurumlarının Amaçları 1. Toplum içindeki rollerini gerçekleştiren, başkaları ile iyi ilişkiler kuran, iş birliği içinde çalışabilen, çevresine uyum sağlayabilen, üretici ve mutlu bir vatandaş olarak yetişmelerini, 2. Kendi kendilerine yeterli bir duruma gelmeleri için temel yaşam becerilerini geliştirmelerini 3. Uygun eğitim programları ile özel yöntem, personel ve araç-gereç kullanarak; ilgileri, ihtiyaçları, yetenekleri ve yeterlilikleri doğrultusunda üst öğrenime, iş ve meslek alanlarına ve hayata hazırlanmalarını amaçlar. 1.4. Özel Eğitim Kurumları Ülkemizde 2 farklı model alınarak özel eğitim uygulamaları gerçekleştirilmektedir. İlkinde diğer akranlarıyla ayrı kurumlarda eğitim almalarına yönelik diğeri ise diğer akranlarıyla aynı eğitim ortamında eğitim almalarına yöneliktir.

10 1.4.1.Ayrı Okullarda Özel Eğitim Uygulamaları A- Görme Engelliler İlköğretim Okulları 1- Yatılı 2- Gündüzlü B- İşitme Engelliler İlköğretim Okulları/Liseleri 1- Yatılı 2- Gündüzlü C- Ortopedik Engelliler İlköğretim Okulları 1- Yatılı 2- Gündüzlü D- Eğitilebilirler İlköğretim Okulları 1- Gündüzlü E- İş Okulları 1- Gündüzlü F- Eğitim ve Uygulama Okulları 1- Gündüzlü G- İş Eğitim Merkezi 1- Gündüzlü H- Otistik Çocuklar Eğitim Merkezleri (OÇEM) I- Bilim Sanat Merkezleri J- Hastane Okulları 1.4.2.Normal Okullarda Özel Eğitim Uygulamaları 1- Kaynaştırma

11 2- Özel Eğitim Sınıfı 1.5. Özel Eğitimde Sistem Basamakları 1.5.1 Erken Çocukluk Dönemi Eğitimi Özel eğitim ihtiyaçları belirlenmiş, 0-36 ay arasındaki çocuklar için, özel eğitim hizmetleri, öncelikle ailenin bilgilendirilmesi ve desteklenmesi temeline dayalı olarak, üniversitelerle iş birliği ile eğitsel tanılama, izleme ve değerlendirme ekibi ve gezerek özel eğitim görevi verilen öğretmen tarafından evlerde ve kurumlarda sürdürülür. Plânlanan bu eğitim doğrultusunda çocuk, aile ve eğitimci; çocuğun özel eğitim ihtiyaçlarının belirlenmesi tanılama, izleme ve değerlendirme ekibi tarafından mümkün olduğunca ev gözlemleri ve gelişim ölçekleri kullanılarak yapılır. Eğitsel tanılama, izleme ve değerlendirme ekibi tarafından yapılacak inceleme ve değerlendirme çalışmaları, en az altı ayda bir yinelenir. Aile eğitimi hizmetlerinde, çocuğun ve ailenin ne tür destek hizmetler alacağı ve bu hizmetlerin kim tarafından, nasıl ve ne zaman verileceği eğitsel tanılama, izleme ve değerlendirme ekibi tarafından belirlenir. Bu çocukların, sosyal yönden gelişimlerini desteklemek ve ailelerin bilgi ve deneyimlerini artırmak için, resmî ve özel kreşlerde, bireysel özellikleri ve yaşları dikkate alınarak, belirlenen bir günde yarı zamanlı oyun grubuna yada etkinlik grubuna devam etmesine karar verilebilir. Aileler, eğitsel oyun, oyuncak, oyuncak kütüphaneleri, özel eğitime ihtiyacı olan çocuklara kendilerini serbest ifade etme olanağı sağlayan oyun-eğlence alanları ve eğitsel kitap gibi konularda bilgilendirilir ve özendirilir. 1.5.2. Okul Öncesi Eğitimi Özel eğitim ihtiyaçları belirlenmiş 37-72 ay arasındaki çocuklar için, okul öncesi eğitimi zorunludur ve kaynaştırma uygulamaları temeline dayalı olarak, destek eğitim plânları çerçevesinde sürdürülür.,

12 Özel eğitime ihtiyacı olan çocukların, bireysel yeterliliklerine dayalı gelişim özellikleri dikkate alınarak okul öncesi özel eğitim sınıfları ve okulları da açılabilir. Oluşturulacak özel eğitim sınıflarında ve okul öncesi özel eğitim okullarında sınıfların mevcudu, bir öğretmen için altı, iki öğretmen için on çocuktan fazla olamaz. Bu çocuklarda tuvalet eğitimi koşulu aranmaz. 1.5.3. Hazırlık Sınıfı Bünyesinde özel eğitim sınıfları bulunan ilköğretim okulları ile özel eğitim ilköğretim okullarında, öğrencilerin gelişim ve bireysel özellikleri doğrultusunda, onları örgün eğitimi izleyebilecekleri duruma getirmek için hazırlık sınıfları açılabilir. Hazırlık sınıflarında en fazla 10 öğrenci bulunur. Hazırlık sınıfı programı; bireylerin, sosyal etkileşim, iletişim ve temel yaşam becerilerini geliştirme, sınıfa, okula ve yaşama uyumlarını artırmaya yönelik hazırlanır. Kavrama, dinleme, anlama, anlatma, okuma ve yazmayla ilgili hazırlık çalışmalarını içeren bu programın süresi en fazla bir ders yılıdır. Ders yılı sonunda hazırlık sınıfı öğretmeni, aile, okul rehber öğretmeni-psikolojik danışmanı ile okul yönetiminin ortaklaşa aldığı yöneltme kararı doğrultusunda öğrenci; Kaynaştırma uygulamaları yapılan ilköğretim okuluna, Özel eğitim ilköğretim okuluna, İlköğretim programlarının amaçlarını gerçekleştirecek durumda olmayan öğrenciler için, gelişim alanlarındaki performans düzeyi dikkate alınarak hazırlanmış bir eğitim programına devam ettirilir. 1.5.4. İlköğretim Özel eğitime ihtiyacı olan bireyler ilköğretimlerini; özel eğitim veya diğer ilköğretim okullarında sürdürürler. Özel eğitim ilköğretim okullarına devam eden öğrencilerin gelişimleri izlenip, eğitim performansları dikkate alınarak, programın amaç, içerik, öğretim süreçleri ve değerlendirme boyutlarında uyarlamalar yapılarak, kaynaştırma uygulamalarına öncelik verilir.

13 Özel eğitim ilköğretim okullarında sınıf mevcudu en fazla 10 öğrenciden oluşur. Zorunlu öğrenim çağındaki, klinik bakıma ihtiyaç duyan veya birden fazla alanda yetersizliği olanlar için destek eğitim plânı Özel Eğitim Hizmetleri Kurulu tarafından hazırlanır. Bu bireylerin eğitimleri, öncelikle ailelerinin bilgilendirilmesi ve desteklenmesi temeline dayalı olarak, gezerek özel eğitim görevi verilen öğretmenler tarafından kurumlarda ve evlerde sürdürülür. 1.5.5. Evde Eğitim Herhangi bir eğitim öğretim kurumundan doğrudan yararlanamayacak durumda olan okul öncesi ve ilköğretim çağındaki özel eğitime ihtiyacı olan bireylere evde eğitim verilmesi esastır. Evde eğitim hizmetine karar verilmeden önce, bireyin bir eğitim öğretim kurumundan doğrudan yararlanmasına imkân verecek fiziksel, soysal ve ekonomik bütün önlemlerin alınıp alınmadığının değerlendirilmesi esastır. Evde eğitim hizmetleri kurul tarafından planlanır. Bu hizmetlerin, gezerek özel eğitim görevi yapan öğretmen tarafından sürdürülmesi esastır. Bireyin eğitim ihtiyaçları doğrultusunda bireyselleştirilmiş eğitim programı hazırlanması esastır. Evde eğitimde, ailelerin bilgilendirilmesi, desteklenmesi ve eğitimin her aşamasına katılımlarının sağlanması esastır. Evde eğitim sürecinin birey, aile ve öğretmenin iş birliğine dayalı olarak planlanması esastır. Bireylerin gelişim durumları ve yeterliklerinin sürekli değerlendirilmesi ve buna göre eğitim sürecinde değişiklik ve düzenlemeler yapılması esastır.

14 1.5.6. Orta Öğretim Özel eğitime ihtiyacı olan bireylerin, orta öğretimlerini özel eğitim okullarında veya diğer genel, meslekî ve teknik orta öğretim okullarında, kaynaştırma yoluyla sürdürmeleri esastır. İlköğretim okullarını bitiren; özel eğitime ihtiyacı olan öğrencilerden genel, meslekî ve teknik orta öğretim okullarına yönlendirme kararı alınanlar, ilgili birimlerle yapılacak iş birliği çerçevesinde yatılı ve sınavsız olarak bu okullara yerleştirilirler. Çok programlı liselere ve meslek liselerine yönlendirme kararı alınanlardan, yatılı okumak isteyen öğrenciler için yakın yatılı okulların olanakları da değerlendirilerek yeterli kontenjan sağlanır. Özel eğitime ihtiyacı olan bireylerden, açık öğretim lisesine yönlendirme kararı alınanlar tanılama, izleme ve değerlendirme ekibi tarafından izlenir. İlgili kurum ile programın ölçme ve değerlendirilmesi gibi konularda iş birliği yapılır. 1.5.7. Yüksek Öğretim Özel eğitime ihtiyacı olan öğrencilerden, yüksek öğretime yönlendirme kararı alınanların ilgileri, istekleri, yetenekleri, yeterlilikleri ve istihdam olanakları doğrultusunda ve ölçüsünde yüksek öğretim olanaklarından faydalanabilmeleri için sınavlarda ve değerlendirmede gerekli özel eğitim önlemleri alınır. Yüksek öğretim kurumları ile iş birliği yapılarak yerleştirilmelerinde, kredi ve burs almalarında öncelik tanınır. 1.5.8. Yaygın Eğitim Özel eğitime ihtiyacı olan bireylerin temel yaşam becerilerini geliştirmek, öğrenme ihtiyaçlarını karşılamak, onları işe ve mesleğe hazırlamak amacıyla, farklı konu ve sürelerde, çevrenin olanakları ve ihtiyaçları doğrultusunda yaygın eğitim programları düzenlenir.

15 Bu programlar, özel eğitime ihtiyacı olan bireylerin aileleri ve yakın çevreleri için, bireyin gelişim sürecinde aktif rol almaları ve onlarla birlikte yaşam becerilerini geliştirmelerini sağlayacak biçimde hazırlanır. Özel eğitime ihtiyacı olan bireyleri iş hayatına hazırlayıcı iş ve meslekî yaygın eğitim programları; bu bireylerin bireysel gelişim özellikleri ve yeterlilikleri doğrultusunda yörenin, iş gücü piyasasının mevcut ve gelecekteki ihtiyaçları dikkate alınarak plânlanır; uygulama ağırlıklı ve bireyin o işi veya mesleği amaçlanan yeterlilikte yapmasını sağlayacak şekilde uygulanır. Yaygın eğitim faaliyetleri illerde oluşturulmuş bulunan Yerel Çalışma Konseyleri ile diğer resmî, özel ve gönüllü kurum ve kuruluşlar ile işbirliği çerçevesinde plânlanır ve uygulanır. Yaygın eğitim programları uygulayan diğer resmî, özel ve gönüllü kurum ve kuruluşlarca düzenlenecek programlardan iş birliği çerçevesinde, özel eğitime ihtiyacı olan bireylerin de, özel eğitim sınıfı ve kaynaştırma uygulamaları ile yararlanmaları sağlanır. 1.6. Engelliliğin Genel Nedenleri Engelli olma nedenleri pek çok sınıflamalar halinde ele alınabilmektedir.en çok kullanılan sınıflama,doğum öncesi,doğum anı ve doğum sonrası oluşmalarına göre yapılan sınıflamadır. 1.6.1. Doğum Öncesi Nedenler Aile soyunda var olan kalıtımsal hastalıklar Özellikle kalıtımsal hastalığı olan akrabalar arasındaki evlilikler Anne ve baba arasındaki kan ve Rh uyuşmazlığı Kromozomal nedenler Annenin doğum yaşının altında yada üstünde bir yaşta hamile kalması sonucu doğumlar

16 Hamilelik sırasında doktor tavsiyesi dışında ilaç kullanımı Hamilelik sırasında annenin sigara,alkol,uyuşturucu kullanması Hamilelik sırasında iyonize röntgen ışınlarına maruz kalma Hamilelik sırasında yetersiz beslenme Hamilelik sırasında ateşli,bulaşıcı hastalık geçirme Hamilelik sırasında kaza,aşırı stres,zehirlenme ve travmaya maruz kalma Hamilelik sırasında sağlık kontrollerinin ve yapılması gereken testlerin yaptırılmaması Hamile kalmadan önce ve hamilelik döneminde alınması gereken vitamin ve minerallerin eksikliği Çok sayıda ve sık hamile kalınması veya doğum yapılması Annede yüksek tansiyon,kalp hastalığı,şeker hastalığı gibi hastalıkların bulunması 1.6.2. Doğum Anına Ait Nedenler Doğumun sağlık kuruluşunda, sağlık elemanlarınca gerçekleştirilmemesi Doğumun beklenen süreden önce ve güç olması Bebeğin düşük doğum ağırlığı ile doğması Doğum esnasında bebeğin travmaya maruz kalması Doğum esnasında bebeğin oksijensiz kalması 1.6.3. Doğum Sonrası Nedenler Doğum sonrası bebeğin ağır ve ateşli hastalık geçirmesi Yeni doğan bebeğin sağlık kontrolünden geçirilmemesi ve gerekli testlerin yaptırılmaması Bebeğin aşılarının düzenli olarak yaptırılmaması

17 Ağır doğum sarılığı Bebeğin yetersiz beslenmesi Ev,iş,trafik kazaları Zehirlenmeler Doğal afetler Ailenin ve çevrenin eğitimsizliği (Cehalet) Bireylerin ihmal ve istismar edilmesi 1.7. Özel Eğitime İhtiyacı Olan Bireylerin Sınıflandırılması Her bireyin yetersizliği kendine özgü olmasına karşın, tanılanması, ihtiyaçlarının belirlenmesi, eğitimlerinde daha uygun düzenleme ve planlamaya yol gösterici olması için ortak özellikleri ve eğitim ihtiyaçlarına göre sınıflandırma yapılmaktadır. Bu ihtiyaçlar düşünüldüğünde ise özel eğitime muhtaç bireyleri 10 alt kategoride incelemek mümkündür. 1- Zihinsel Öğrenme yetersizliği olan Bireyler 2- İşitme Yetersizliği Olan Bireyler 3- Görme Yetersizliği Olan Bireyler 4- Ortopedik Yetersizliği Olan Bireyler 5- Dil ve Konuşma Güçlüğü Olan Bireyler 6- Özel Öğrenme Güçlüğü Olan Bireyler 7- Duygusal, Davranışsal ve Sosyal Uyum Güçlüğü Olan Bireyler 8- Otistik Özellikler Gösteren Bireyler 9- Üstün Zeka ve Üstün Yeteneği Olan Bireyler 10- Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu Gösteren Bireyler

18 1.7.1 Zihinsel Öğrenme Yetersizliği Olan Bireyler Zihinsel Yetersizlik; 18 yaşından önce ortaya çıkan zihinsel işlevler ile kavramsal, sosyal ve pratik uyum becerilerinde anlamlı sınırlılıklar görülen yetersizlik durumudur. Hafif Düzeyde Zihinsel Yetersizlik: Bireyin eğitim dönemi içinde, sınırlı seviyede destek eğitim hizmetleri ve özel düzenlemelere ihtiyacı olması durumudur. Orta Düzeyde Zihinsel Yetersizlik: Bireyin temel akademik, günlük yaşam ve iş becerilerinin kazanılmasında yoğun özel eğitim ihtiyacı olması durumudur. Ağır Düzeyde Zihinsel Yetersizlik: Bireyin öz bakım becerilerinin öğretimi de dahil olmak üzere yaşam boyu süren, yaşamın her alanında tutarlı ve daha yoğun özel eğitim ve destek hizmet ihtiyacı olması durumudur. Çok Ağır Düzeyde Zihinsel Yetersizlik: Bireyin zihinsel yetersizliği yanında başka yetersizlikleri bulunması nedeniyle öz bakım, günlük yaşam ve temel akademik becerilere sahip olmamasından dolayı yaşamı boyunca bakım ve gözetim ihtiyacı olması durumudur. Özellikleri Sağlık problemleri vardır.iç ve dış organlarda çeşitli deformasyonlar, diş çürümeleri, kafa ve vücut arasında oran farkı, görme ve işitme kusurları bulunabilir. Bedensel gelişimleri yavaştır. Psiko-devimsel alanlarda gerilik gösterirler. El-göz koordinasyonunu güç sağlarlar. Büyük ve küçük kaslarını kullanma becerisini geç kazanırlar. Akademik kavramları geç ve güç öğrenirler. İlgi süreleri kısa ve dikkatleri dağınıktır. Çeşitli durumları kavramada, genelleme yapmada, öğrendiklerini transfer etmede zorluk çekerler. Somut kavramları daha iyi kavrarlar. Konuşma gelişimleri yavaş olup, geç konuşmaya başlarlar.

19 Yeni durumlara uymada zorluk çekerler. Algıları, kavramları ve tepkileri basittir. Monoton işleri yapmaktan hoşlanırlar. Duygularını, düşüncelerini açık ve bağımsız olarak ifade edemezler. Gördükleri, duydukları şeyleri çabuk unuturlar, bellekleri zayıftır. Kendilerinden yaşça küçük olanlarla arkadaşlık kurarlar. Grup içi ilişkilerinde başkalarına daima bağımlıdırlar. Kurallara kavramakta zorluk çekerler. Sosyal ilişkilerinde kendilerini grupta kabul ettirecek becerileri azdır. Arkadaşlık kurmada zorluk çekerler ve kurdukları dostluklar kısa ömürlüdür. Kendilerine güvenleri azdır. Sosyal ilişkilerde bencildirler. Sosyal durumlara uymada zorluk çekerler. Sosyal faaliyetlere karşı ilgileri azdır. 1.7.2.İşitme Yetersizliği Olan Bireyler İşitme Yetersizliği, işitme duyarlılığının kısmen veya tamamen yetersizliğinden dolayı konuşmayı edinmede, dili kullanmada ve iletişimde güçlük nedeniyle bireyin eğitim performansının ve sosyal uyumunun olumsuz yönde etkilenmesi durumudur. İşitme Kaybı, işitme testi sonucunda belli bir bireyin aldığı sonuçlar, kabul edilen normal işitme değerlerinden, belirli derecede farklı olduğunda, işitme kaybı ortaya çıkmaktadır. İşitme Engeli, işitme duyarlılığının(16-20.000 Hz. ve 0.110 db) kişinin gelişim, uyum-özellikle iletişimdeki görevleri yeterince yerine getiremeyişinden ortaya çıkan duruma İşitme Engeli denmektedir.

20 İşitmeyen Birey, işitme kaybının, bir işitme cihazı ile yada cihazsız, yalnız işitme yoluyla ana diline ilişkin bilgileri başarılı bir biçimde işlemlemesini önemli derecede engellediği bireydir.(tüfekçioğlu,1998). Ağır İşiten Birey, genellikle bir işitme cihazının da yardımı ile işitme yoluyla dilsel bilgileri başarılı bir biçimde işlemleyebilmesine olanak verecek derecede işitme kalıntısı bulunan bireydir.(tüfekçioğlu,1998). İşitme Engelliler, işitme engelinden dolayı özel eğitime ihtiyacı olan bireylerdir. Özellikleri İşitme engelli çocuklar engellerinin özelliğine bağlı olarak gelişim alanlarında bazı farklılıklar gösterirler. Ancak bu onların normal işiten akranlarından tamamen farklı olduğu anlamına gelmez.eğitimdeki amaçlarımızdan biri de işitme engelli çocukların engellerinden doğan bu farklılıkları eğitim ve öğretim ile en aza indirmektir. 1.7.2.1. Motor gelişim özellikleri İşitme engelli çocuklar hiçbir engeli bulunmayan akranları ile aynı motor gelişim özelliklerini takip ederler.örneğin; yardımsız ayağa kalkma, yürüme, merdiven çıkma gibi... işitme engelli çocukların merkezi sinir sistemine bağlı olarak genel vücut koordinasyonunun sağlanması ve denge alanlarında problemleri vardır. Örneğin; geri geri yürüme, ip üstünden atlama, denge tahtasında ileri geri yürüme gibi becerilerde zorlanır. Bununla birlikte, işitme engelli çocuklar normal işiten yaşıtlarına göre görsel-motor koordinasyonu gerektiren ayakkabı bağcıklarını bağlama, ipe boncuk dizme gibi bazı becerilerde güçlüklerle karşılaşabilirler. 1.7.2.2.Bilişsel Gelişim Özellikleri Bilişsel gelişim sürecinde dil önemli bir yer tutar.işitme engelli çocukların dil becerilerindeki, kavram gelişimlerindeki yetersizlik ve işitsel girdinin az olması bilişsel gelişim sürecini de olumsuz olarak etkiler.bu durum çocuğun eğitim ve yaşantı eksikliğinden kaynaklanmaktadır.çocuk düşüncelerini ifade etmede ve başkalarının düşüncelerini anlamada engellerle karşılaşır. Buna rağmen işitme engelli çocuklar normal işiten akranlarından bilişsel becerilerde çok fazla geri kalmış değillerdir. Erken

21 tanılandıklarında ve erken eğitime alındıklarında bir çok çocuk engeline rağmen, akranlarını yalnızca birkaç yıl geriden takip eder. 1.7.2.3. Sosyal ve Duygusal Gelişim Özellikleri Çocuklar doğumdan itibaren sosyal bir ortam ile çevrilidir.öncelikle ailesi, daha sonra da yakın çevresi ile etkileşime geçer.aile- çocuk etkileşimi çocuğun sosyal ve duygusal gelişiminde en önemli faktördür.iletişim kurmak; aile ile çocuğun düşüncelerini, toplumsal değerlerini, sosyal hayatı paylaşması sonucunu doğurur. Aileler çocuğunun engelini fark ettikten sonra reddetme ve inkar gibi çocukla iletişimlerinin azalmasına neden olan bir takım süreçlerden geçerler.bu durum çocuğun sosyal ve duygusal gelişimine olumsuz bir zemin oluşturur. Aileyle olan iletişiminin giderek azalması zaman içinde toplumla olan iletişime de yansır.bu durum da çocuğun sosyal ve duygusal gelişimini olumsuz olarak etkiler. Öğretmen ve akranları da çocuğun sosyal ve duygusal gelişiminde önemli rol oynarlar. Akranların ve öğretmenlerin engelli çocukla kolay ve etkili iletişime girmesi ile çocuk sosyal kuralları, konuşmada kullanılan kuralları, farklı durumlara uygun tepki vermeyi, kişilerle yakın ilişkiler kurmayı öğrenebilir. Buna rağmen eğer çocukla iletişim kurulmuyor ya da iletişim için çok az zaman harcanıyorsa, çocuğun sosyal çevrenin bir parçası olması, olumlu benlik algısı geliştirmesi gibi konularda problemler yaşanır. İşitme engelli çocuklar ihtiyaçlarını sözel olarak ifade etmede yetersiz kalırlar. Aileleri ve arkadaşları onların duygu ve düşüncelerini anlamakta zorlanırlar. Bu durumda çocuklar kendini kötü hisseder, kendine kızar ve kendine olan güvenleri gelişmez.topluma uyum sağlamada zorluk çekerler, kendilerini soyutlanmış hissederler. Küçük yaştan itibaren işitme engelli çocuğa işiten çocuklardan farklı davranmayarak, onları engellerine rağmen bu toplumun etkin bireyleri haline getirebiliriz. 1.7.2.4. Dil Gelişimi Özellikleri Dil gelişimi çocukların olumsuz olarak en çok etkilendiği gelişim alanlarından birisidir.çocukta dil kazanımı birbirine bağlı aşamalardan meydana gelir.buna göre; sesleri duymayan ve sözel uyaranları algılayamayan çocuğun dil kazanımı tam olarak

22 gerçekleşemez. Dil kazanımının tam olarak gerçekleşememesinin bir diğer sebebi de ailenin çocuğa yeterli sözel tepkiyi vermemesidir. Çocuğun engelli olduğunu duyan ailenin çocukla sözel iletişimi azalır. Çocuğun sözel tepkilerinin az olması ailenin çocukla iletişimine etki eden bir faktördür. İşitme engelli çocuklarda okuma yazma gibi dilin kullanımını gerektiren becerileri kazanmada da problemler görülür. 1.7.3. Görme Yetersizliği Olan Bireyler Görme Yetersizliği: Görme gücünün kısmen ya da tamamen yetersizliğinden dolayı, bireyin eğitim performansının ve sosyal uyumunun olumsuz yönde etkilenmesi durumudur. Görme engelliliğin yasal tanımı, görmenin ve görme alanının ölçümüne bağlıdır. Yasal tanım, tıp alanında çalışanlar ve diğer ilgililer tarafından kullanılmaktadır. Bu tanıma göre; tüm düzeltmelerle birlikte, gören gözün olağan görme gücünün onda birine yani 20/200' lük görme keskinliğine ya da daha azına sahip olan ya da görme açısı 20 dereceyi aşmayan bireylere kör denilmektedir. 20/200'ün anlamı; görme yetersizliğinden etkilenen bireyin 60 cm.' den görebildiğini, normal görme gücüne sahip olan bireyin 6 m.' den görebilmesidir. Görme açısının dar olmasının anlamı ise, normal görme keskinliği olmasına rağmen, görmenin sadece merkezdekilerle, 20 dereceyle sınırlı olma, 20 derecenin dışında kalan nesneleri görememedir. Yasal-tıbbi- tanımlama sistemine göre az gören tanımı ise; görme keskinliği 20/70 ile 20/200 arasında olan bireylerdir. Anlamı ise, normal gören bireyin 6 m.' den gördüğünü, az gören birey 2 m. İle 60 cm. arasındaki mesafeden görebilmektedir. Görme engelliliğin eğitsel tanımı ise; görme yetersizliğinden çok ağır derecede etkilenen, mutlaka kabartma alfabeye (braille) ya da konuşan kitapların kullanılmasına ihtiyaç duyan bireyler kör ; büyütücü araçlar yardımıyla ya da büyük puntolu yazılı materyali okuyabilen bireyler az gören dir. Eğitsel tanımın yasal tanım kadar kesin ve açık olmaması eğitsel değişkenlerden ve öğretimde okuma yöntemini vurgulamış olmasından kaynaklanmaktadır.