ÖN SÖZ Sevgili Ö renciler, Dersanemizde iflledi iniz konular daha iyi kavrayabilmeniz için sizlere içinde her dersle ilgili konu özetleri ve sorular n bulundu u kitaplar haz rlad k. Üniteler bittikçe yeni kitaplar n z alacaks n z. Kitaplar n z, s navlarda sorumlu oldu unuz tüm konular içermektedir. Kitaplar n z yeni s nav sistemine uygun olarak haz rlanm flt r. Kitaplar n zda bulaca n z konu özetleri ile birlikte ifllenecek üniteyi ders kitab n zdan da okuman z gerekmektedir. Kitab n zda bulunan örnek sorular dikkatle inceleyerek yeniden çözünüz. Kitab n zda yer al p da derste çözülmeyen testler ev ödevlerinizdir. Bu testleri konunun bitiminde zaman geçirmeden çözünüz. Kitab n zdaki boflluklar soru çözümleri için ayr lm flt r.soru çözümlerinde bu boflluklardan yararlanabilirsiniz. Yan tlayamad n z sorular ders ö retmenlerinize ve etüt ö retmenlerinize sorunuz. Kitaplar n zdaki sorular ve size verilen testlerdeki sorular çözmeden baflka kaynak aramay n z. Dersanemizin verdi i dokümanlardaki tüm sorular çözmeniz, s navda istedi iniz baflar ya ulaflman z için yeterlidir. Baflar ya ulaflman zda en büyük yard mc n z olan kitaplar n z iyi koruyunuz. Size verilen testleri düzenli olarak dosyalay p saklay n z. Bir ö rencinin çal fl p çal flmad n anlamak kitap ve testlerini incelemekle de mümkündür. Size baflar l ve sa l kl bir e itim ö retim y l diliyoruz. F NAL DERSANES Bu Kitap Final Dersanesi'nde Çal flan Ö retmenler Taraf ndan Haz rlanm flt r. Tasar m, Kapak, Dizgi, Bask ve Cilt tesislerinde yap lm flt r. stanbul
Ç NDEK LER TÜRKÇE Ses Bilgisi...7 Ses Bilgisi Konu Kavrama Testi 1/A...13 Ses Bilgisi Konu Kavrama Testi 1/B...18 Yaz m Kurallar ve Noktalama flaretleri...22 Yaz m Kurallar ve Noktalama flaretleri Konu Kavrama Testi 2/A...33 Yaz m Kurallar ve Noktalama flaretleri Konu Kavrama Testi 2/B...37 Yaz m Kurallar ve Noktalama flaretleri Konu Kavrama Testi 2/C...41 Yap Bilgisi...45 Yap Bilgisi Konu Kavrama Testi 3/A...53 Yap Bilgisi Konu Kavrama Testi 3/B...58 MATEMAT K statistik ve Grafikler...65 statistik ve Grafikler Al flt rma ve Çal flma Sorular I...66 statistik ve Grafikler Konu Kavrama Testi 4/A...69 statistik ve Grafikler Konu Kavrama Testi 4/B...71 statistik ve Grafikler Ç km fls nav Sorular 4/C...74 Tam Say lar...78 Tam Say lar Al flt rma ve Çal flma Sorular 1...80 Tam Say lar Konu Kavrama Testi 5/A...82 Tam Say lar Konu le lgili Ç km fl S nav Sorular 5/B...85 Geometrik Kavramlar ve Aç lar...86 Geometrik Kavramlar Al flt rma ve Çal flma Sorular...91 Geometrik Kavramlar Konu Kavrama Testi 6/A...95 Geometrik Kavramlar Konu Kavrama Testi 6/B...99 Çokgenler Efllik ve Benzerlik Dönüflüm Geometrisi...103 Al flt rma ve Çal flma Sorular...105 Çokgenler Efllik ve Benzerlik Dönüflüm Geometrisi Konu Kavrama Testi 6/C...110 Çokgenler Efllik ve Benzerlik Dönüflüm Geometrisi Ç km fl S nav Sorular 6/D...115 Çokgenler Efllik ve Benzerlik Dönüflüm Geometrisi Ç km fl S nav Sorular 6/E...120
FEN VE TEKNOLOJ II. Ünite Kuvvet A rl k...126 Ünitemizi Özetleyelim...134 Konu Kavrama Testi 1...136 Kuvvet A rl k Konu Kavrama Testi 2...139 Hareket Kuvvet Konu Kavrama Testi 3...143 Kuvvet A rl k Konu ile lgili S nav Sorular 4...148 III. Ünite Maddenin Tanecikli Yap s...153 Ünitemizi Özetleyelim...163 Madde Konu Kavrama Testi 1...165 Madde Konu Kavrama Testi 2...170 Madde Tanecikli Yap s Konu Kavrama Testi 3...174 Madde Tanecikli Yap s Konu le lgili S nav Sorular 4...178 SOSYAL B LG LER II. Ünite Dünya'da Görülen klim Kuflaklar...185 Türkiye'nin klimi...189 Bulmaca...297 Yeryüzünde Yaflam Konu Kavrama Testi 1/A...198 Yeryüzünde Yaflam Konu Kavrama Testi 1/B...201 Yeryüzünde Yaflam Konu Kavrama Testi 1/C...205 Konu le lgili Ç km fls nav Sorular...209 NG L ZCE School...216 Konuyla ilgili Ç km fl S nav Sorular...220 Revision Test 5...220 SBS TEST 5...223 Weather Conditions...225 Konuyla lgili Ç km fl S nav Sorular...229 Revision Test 6...229 SBS TEST 6...232 Hygiene...234 Konuyla lgili S nav Sorular...236 Revision Test 7...237 SBS Test 7...240 Parties...242 Konuyla lgili S nav Sorular...246 Revision Test 8...247 SBS TEST 8...248 Yan t Anahtarlar...253
TÜRKÇE s - 5 -
- 6 -
SES B LG S Ses Nedir? Solunum s ras nda hava, g rtlaktaki ses tellerine çarpar; bu çarpma s ras nda oluflan titreflime ses denir. Büyük Ünlü Uyumu ile lgili Baz Özellikler : a) Baz Türkçe sözcükler zamanla ses de iflimine u rad için büyük ünlü uyumuna uymaz: anne (ana), hangi (kang ), elma (alma) Seslerin yaz daki iflaretlerine harf denir. Dilimizde harfler; ünlü ve ünsüz olmak üzere ikiye ayr l r. Türkçede 21 ünsüz, 8 ünlü olmak üzere 29 harf vard r. A- ÜNLÜLER (SESL LER) VE ÖZEL- L KLER 1- Ses yolunda hiçbir engele çarpmadan ç kar. 2- Tek bafllar na hece oluflturabilir. Düz Yuvarlak Genifl Dar Genifl Dar Kal n a o u nce e i ö ü B- ÜNLÜLERLE LG L KURALLAR NOT : Dilimizdeki sözcüklerin özellikleriyle ilgili ayr nt lar ay rt etmek için büyük ünlü uyumu ve küçük ünlü uyumu kurallar n bilmemiz yararl olacakt r. Bu aç dan bu konular sizlere ek bilgi olarak verilmifltir. 1) BÜYÜK ÜNLÜ (KALINLIK- NCEL K) UYUMU : Türkçe sözcüklerin ilk hecesindeki sesli harf kal nsa, ondan sonrakiler de kal n; ince ise, ondan sonraki harfler de ince olur. Örnekler : yar flmac : geliflmeyi : eczac : mahkemelik : b) Bileflik sözcüklerde büyük ünlü uyumu kural aranmaz: gecekondu, Edirnekap, Atatürk, K rflehir, kahretmek, affetmek,... c) Yabanc kökenli sözcüklerin baz lar da bu kurala uymaz: insan, kalem, kitap,... d) Türkçede baz ekler büyük ünlü uyumunu bozabilir. ( ) yor : geliyor, seviyor,... ( ) mt rak : ekflimt rak, yeflilimt rak,... leyin : akflamleyin, sabahleyin,... ki : yaz nki, sabahki,... ken : koflarken, yazarken,... 2) KÜÇÜK ÜNLÜ (DÜZLÜK-YUVARLAKLIK) UYUMU : Ünlü harflerin darl k - genifllik ve düzlük-yuvarlakl k bak m ndan uyumlu olmas d r. Bu kurala göre; W Türkçe sözcüklerde düz ünlüler (a,e,,i) den sonra düz ünlüler (a,e,,i) gelir. Örnekler: çal flaca m, çiçekçi, mendil,... W Yuvarlak ünlüler (o,ö,u,ü) den sonra ya düzgenifl (a,e) ya da dar yuvarlak (u,ü) ünlüler gelir. Örnekler : köstebek, koru, ö retmenler, kürekçi,... - 7
Küçük Ünlü Uyumu ile lgili Baz Özellikler: a) Türkçede o, ö ünlüleri sadece ilk hecede bulunabilir; ilk heceden sonraki hecelerinde o, ö ünlüleri bulunan sözcükler Türkçe kökenli de ildir. Örnekler : otobüs, kamyon, banyo,... b) ( )yor eki küçük ünlü uyumu kural n bozar. Örnekler : gidiyor, çal fl yoruz,... 2) ÜNLÜ DARALMASI a, e ünlüleriyle biten eylemler yor eki ile çekimlendi inde bu ünlüler daralarak, i, u, ü ünlülerine dönüflür. Bu ses olay na ünlü daralmas denir. Örnekler: sakla yor sakl yor dile yor diliyor kutla yor kutluyor sevme yor sevmiyor W Bileflik yap l ve tek heceli sözcüklerde küçük ünlü uyumu kural aranmaz. Örnekler : Yeflilova, ilkokul, gidedurmak,... Örnek soru : Afla daki kelimelerden hangisi küçük ünlü uyumuna uymaz? A) Ömür B) Kap C) Çiçek D) Çamur (1993-DPY/A) C- ÜNLÜLERLE LG L SES OLAYLARI 3) ÜNLÜ TÜREMES : Ünsüzle biten baz sözcüklere, ünsüzle bafllayan ekler getirildi inde ekle kök aras na uygun bir ünlü girer. Bu ses olay na ünlü türemesi denir. az c k az c k dar c k darac k bir cik biricik D- ÜNSÜZLER (SESS ZLER) VE ÖZELL KLER 1) ÜNLÜ DÜfiMES (HECE DÜfiMES ) Ço u organ ad olan iki heceli baz sözcüklere, ünlüyle bafllayan ekler getirildi inde, ikinci hecedeki dar ünlü düfler. Bu ses olay na hece düflmesi denir. Sert Ünsüzler Yumuflak Ünsüzler Sürekli Ünsüzler f,h,s,fl,j,l,m,n r,v,y,z Süreksiz Ünsüzler p,ç,t,k b,c,d,g Örnekler : al n m aln m resim e resme burun un burnun gö üs ü gö sü ömür üm ömrüm Özellikleri : 1- Ses yolunda türlü engellere çarparak ç kar. 2- Tek bafl na hece oluflturmaz. 3- Her hecede bulunma zorunlulu u olmay p baz hece çeflitlerinde birden fazla bulunabilir. - 8
E ÜNSÜZLERLE LG L SES OLAYLARI 1) SERT ÜNSÜZLER N YUMUfiAMASI Süreksiz sert ünsüzler (p,ç,t,k) ile biten sözcü e ünlü ile bafllayan bir ek getirildi inde sözcü ün sonundaki sert ünsüz yumuflar ve b, c, d, g, ( ) olur. Bu ses olay na sert ünsüzün yumuflamas ad verilir. Örnek soru : Afla dakilerin hangisine ünlü ile bafllayan bir ek getirildi inde, kelimede ses de iflikli i olmaz? A) Kurt B) Dert C) Ant D) Kart (1994-KUR) Örnekler : dolap m çorap araç kireç e renk i bal k n armut un kanat Not W dolab m çorab arac kirece rengi bal n armudun kanad Özel adlar n yaz m nda yumuflama olmaz: Zonguldak, Tokat, Umut u, Galip e,... W Tek heceli baz sözcüklerde yumuflama olmaz: ip e, süt ün, tek i, ak m,... Örnek soru : "A AÇ" kelimesini oluflturmufl çocuklarla, afla- daki çocuklardan hangileri el ele tutuflursa "Ç" tiflörtlü çocuk ile "C" tiflörtlü çocu un yer de ifltirmesi gerekir? (2008 SBS) W Yabanc sözcüklerin ço u bu kurala uymaz: cumhuriyet in cumhuriyetin millet im milletim k ymet i k ymeti hukuk u hukuku 2) ÜNSÜZ BENZEfiMES (SERTLEfiME) Sert ünsüzlerle biten bir sözcü e yumuflak ünsüzle bafllayan bir ek getirildi inde ekin bafl ndaki ünsüz sertleflir. Buna ünsüz benzeflmesi denir. W ki heceli baz Türkçe sözcüklerde yumuflama olmaz: yan t, kan t n, sepet e,... - 9 Örnekler : dolap dan bak d k a aç da dolaptan bakt k a açta
geç di sanat c af dan sabah c flafl g n as g Not geçti sanatç aftan sabahç flaflk n ask 1- Türkçede b ile bafllayan ek yoktur. 2- Bileflik sözcüklerde bu kurala uyulmaz: akci er, akbaba, dikdörtgen,... Örnek soru : Afla daki cümlelerin hangisinde sert ünsüzlerin benzeflmesini örnekleyen bir sözcük yoktur? A) Sütçünün o lu bugün geç kald. B) Saat üçten sonra çarfl da buluflaca z. C) Pencereden bakarken onun geldi ini gördü. D) Bu çocu un eli ifl yapmaya yatk n. (2002-DPY) 3) ÜNSÜZ DÜfiMES : Türkçede baz sözcükler türetilirken ünsüzlerinden birini yitirir. Buna ünsüz düflmesi denir. alçak ç k büyük çek alçac k büyücek 5) KAYNAfiTIRMA HARFLER Ünlüyle biten bir sözcü e, ünlüyle bafllayan bir ek getirildi inde araya n,s,fl,y ünsüzlerinden uygun olan getirilir. Bu olaya kaynaflma, harflere ise kaynaflt rma ünsüzleri denir. Örnekler : oda ( ) n kap ( ) silgi ( ) i kaz ( ) a gezi ( ) i ( ) i yaz ( ) ( ) a alt ( ) ar iki ( ) er uyu ( ) an bekle ( ) en topla ( ) a ( ) m dinle ( ) ici Örnek soru : Afla daki kelimelerin hangisinde kaynaflt rma harfi vard r? A) Olay B) Kalay C) Uzay D) Havay (1992-DPY) 6) ULAMA Türkçede ünlüler kendilerinden önce gelen ünsüzleri çeker. 1) Sözcükle ek aras nda ulama : sabah n sa ba h n çuval a çu va la 4) ÜNSÜZ TÜREMES Yard mc eylemlerle kurulan baz bileflik eylemlerde ünsüz türemesi görülür. 2) Bileflik sözcüklerde ulama : han m eli ha n me li uluslar aras u lus la ra ra s red + etmek his + etmek reddetmek hissetmek 3) Cümlede ulama : Çarfl dan ekmek almak istedim. Sabahtan u rad m ben bir fidana. - 10
Uyar : Aralar nda noktalama iflareti bulunan sözcüklerde ve anlam bozulan cümlelerde ulama yap lamaz. 4) Türkçe sözcüklerde j sesi bulunmaz: jöle, jeton, müjde,... Örnek soru : Afla daki seçeneklerin hangisinde ulama yoktur? A) Mutluluksun sen insana B) Can m kurban olsun sana C) Uzat ellerini bana D) Dokun çocuk, dokun çocuk Not (1993-AÖL) F- TÜRKÇE SÖZCÜKLERLE LG L KURALLAR 1) Türkçe sözcüklerin bafl nda iki sessiz harf bulunmaz: program, kredi, stop, blok,... 2) Türkçe sözcüklerde b den önce n gelmez, n harfi m harfine dönüflür: Yanl fl çarflanba sünbül tonbul penbe Do ru çarflamba sümbül tombul pembe Yer adlar ve bileflik sözcükler bu kural n d fl ndad r: stanbul, Safranbolu, binbafl, günbat s,... 5) Türkçe sözcüklerde iki sesli harf yan yana bulunmaz: fliir, saat, kaide, saadet,... 6) Türkçe sözcüklerin sonunda b,c,d,g harfleri bulunmaz: Mehmed Mehmet kebab kebap kitab kitap Not G HECE 1- Baz Türkçe sözcükler, sesteflleriyle kar flt r lmamas için bu kurala uymaz: ad, yad, yed, od,... 2- Yabanc kökenli baz sözcükler bu kurala uymaz: hac, sac, biyolog, flad, ab,... A z m z n bir hareketiyle ç kan ses ya da ses toplulu una hece denir. HECE TÜRLER 1- Bir ünlüden oluflanlar : a-k l, e-mir, -fl k, i-kiz, o-ya, ö-mür, u-lus, ü- züm,... 2- Bir ünlü, bir ünsüzden oluflanlar : ab-la, e -ri, s-lak, il-ginç, ol-gun, öl-çü, us-lu, ür-kek,... 3) Türkçe sözcüklerin köklerinde iki efl ünsüz yan yana bulunmaz: millet, madde, bakkal, kuvvet, seyyar,... - 11 3- Bir ünsüz, bir ünlüden oluflanlar : ya-z n, ke-si-flim, li-mon-cu, pen-ce-re, ko-flucu, kü-rek-çi,...
4- Bir ünsüz, bir ünlü, bir ünsüzden oluflanlar : tür-defl, sak-lam-baç, kes-kin, k -r l-gan, süzgeç,... 2- Metinden, ünsüz yumuflamas ve ünsüz benzeflmesi olaylar n n gerçekleflti i örnekler bulunuz. 5- Bir ünlü, iki ünsüzden oluflanlar : Ark, erk, ast,... 6- Bir ünsüz, bir ünlü, iki ünsüzden oluflanlar : Türk, s rt,... UYGULAMA Ana dili ustal kla kullanabilme, birtak m becerilerin kazan lmas n gerektirir. Bu beceriler: okuma, okudu unu ve dinledi ini anlama, anlad n söz ve yaz ile düzgün olarak anlatabilmeyle kazan l r. Bu da Türkçe dersinin konusudur. Çünkü Türkçe, bir bilgi dersi olmaktan çok bir beceri ve al flkanl k dersidir. Her insan n çeflitli kaynaklardan edindi i bilgiler, gözlemler, izlenimler, bunlar n sonucu olarak da kiflisel düflünceleri vard r. Bunlar n etkili bir biçimde dile getirilmesi, iyi düzenlenmesine ba l d r. Türkçe dersi, bu düzenleme becerisini ö renciye kazand rmay amaçlar. Okuma bir al flkanl k iflidir, en önemli arac da kitapt r. Kitaplar insana elbette her fleyi ö retemez; ancak ö renme, araflt rma ve düflünmenin yollar n gösterir. Bu al flkanl klar n kazan lmas nda Türkçe ders kitaplar n n önemli rolü vard r. Ders kitaplar bir araçt r. Ö retmen, bu araçla dersi canland r r, birtak m bilgilerle ö rencileri yönlendirir; onlar düflünmeye, yarg lamaya al flt r r ve bir amaca do ru götürür. Zaten istenen de budur. Ö renciler de gerek bu derse haz rlan rken gerekse ders an nda, ellerindeki Türkçe kitaplar ndan yararlan rlar. Bu temel kaynaktan en iyi biçimde yararlanabilmek için metinlerin inceleme plan n ve ifllenifl yöntemini iyi kavramak gerekir. 1- Metinden, büyük ve küçük ünlü uyumlar na uymayan sözcükler bulunuz. - 12
SES B LG S KONU KAVRAMA TEST - 1/A 1. Ma aran n a z çok büyük ve karanl kt Kardeflinin gönlünü alay m da sinemaya gidelim. 4) Türkçe sözcüklerde "p, ç, t, k" ünsüzlerinden sonra ünlüyle bafllayan bir ek geldi inde "p, ç, t, k" yumuflayarak "b, c, d, g ( )"ye dönüflür. Afla dakilerden hangisinde buna uymayan bir sözcük kullan lm flt r? Kalbimin ortas nda bir a r hissediyorum. Buraya onun emriyle geldi imi hat rlat r m. Yukar da yer alan flekillerin hangisinde ünlü düflmesine örnek yoktur? A) B) C) D) 2) Afla daki cümlelerde geçen alt çizili sözcüklerden hangisi yumaflamaya örnek gösterilemez? A) Derdini anlatmayan derman bulamazm fl. B) Bu ifl yerinde herkese ben yard m ediyorum. C) Sis, yeri gö ü kaplad ndan bir fley gözükmüyor. D) htiyar adam, sabah erkenden ba a gider, akflam dönermifl. A) Hastan n kan bas nc normale döndü. B) An t n kurdelas n belediye baflkan kesti. C) Umudumuzu son ana kadar korumal y z. D) Bu iflin sonucu hepimizi ilgilendiriyor. 5) Afla daki cümlelerin hangisinde ünsüz düflmesi yoktur? 6) A) Bu s navda onun da baflar s yükseldi. B) Uçak alana inmek için iyice alçald. C) Bu hareketiyle gözümde iyice küçüldü. D) Pantolon y kan nca iyice k sald. 3. Gidece in yere beni de götür, Sorana derdimin derman dersin. Götür de istersen sokakta yat r, Elimde gönlümün ferman dersin. Dörtlükte afla daki ses olaylar ndan hangisine örnek yoktur? l Dikildiler yol üstüne H Bir dilim ekme i çok görenler n Yüzüne bakmayanlar sa l nda s Bir selamla ödediler borçlar n A) Ünsüz Yumuflamas B) Ünsüz benzeflmesi C) Ünlü düflmesi D) Ünlü daralmas - 13 fiekildeki tahtada flekillerle s ralanan m sralar n hangilerinde yumaflama vard r? A) l, H B) H, n C) n, s D) H, s
7) Sizi yoklama defterinden ö renmedim Benim haylaz çocuklar m S n f n en devams z n Bir sinema dönüflü tan d m Koltu unda sat lmam fl gazeteler fiiirde hangi ses olay gerçekleflmifltir? 10) Çekme flu dünyan n endiflesini Devir eyle gönlün dört köflesini Yukar daki dizelerde kaç kaynaflt rma harfi kullan lm flt r? A) 2 B) 3 C) 4 D) 5 A) Ünsüz yumuflamas B) Ünlü daralmas C) Ünlü türemesi D) Ünsüz benzeflmesi 11) Sözcüklere getirilen baz yap m ekleri ünlü düflmesine neden olabilir. 8) Senin için her fleyi yapar m. Mavi Deniz manzaral bir ev ar yor. Terk etmiyor sevdan beni. Sar Hep birlikte ders çal fl - yoruz. 12) Afla daki cümlelerin hangisinde buna bir örnek vard r? A) Kayb n z flirket olarak biz karfl layaca z. B) Bizim için önemli olan sizin fikrinizdir. C) Bu hastal n ilk belirtisi gözlerinin sararmas d r. D) O lumuzun bu baflar s yla hepimiz mutlu olduk. Bafl pâre pâre dumanl da lar n Burcu burcu kokan yaylalar n Gürül gürül akan rmaklar n Benden güzel anlat yor seni. Yeflil Beyaz Yukar daki balonlar n hangisinde ulama yoktur? Yukar daki panoda bulunan fliirin konusu hangi seçenekte verilmifltir? A) Mavi B) Sar C) Yeflil D) Beyaz 9) Bir üstada olsam ç rak Bir olurdu yak n rak fiiirde kaç yerde ulama yap lm flt r? A) I B) II C) III D) IV A) B) C) D) Memleket sevgisi Do a sevgisi Ulus sevgisi nsan sevgisi - 14
13) Günefl fl gibi 16) 1 2 Ana kuca gibi Baba oca gibi nsanlar kavun S cak benim Türkiye'm 1 spor Hangi dizede yumuflama yoktur? A) I B) II C) III D) IV 2 kocaman Yukar daki bulmacada bulunan sözcüklerden hangisi Türkçenin kurallar na uymaktad r. 14) Sonunda "-a, -e" olan sözcükler "-yor" ekini ald klar nda hece sonundaki "-a -e" sesi "-, -i, -u, -ü" ye dönüflür. Buna ünlü daralmas denir. Bu aç klamaya göre hangi seçenekte ünlü daralmas vard r? A) flte yeni bir gün bafll yor. B) Yeni umutlarla dolu C) Kimileri hâlâ atamam fl üstünden D) Bir gün önceki yorgunlu u A) Soldan sa a 1 B) Soldan sa a 2 C) Yukar dan afla 1 D) Yukar dan afla 2 17) Biz ç ra z odur usta Gönül verdik ona üstte nsan yücelir Yunus'ta nsanda Yunus gizlidir 18) Hangi dizede ses olay yoktur? A) I B) II C) III D) IV Gittikçe art yor yaln zl m z. Zehirli düflüncelerden korunmal y z. Sinan Begüm 15) Oynayan misketiyle I Çekilen halay yla II Bar yla, horonuyla Destan olmufl Türkiye'm III IV Sal n üzerinde durmakta zorland k. Murat Onun gibi bir lider, zor bulunur. Nilay Hangi sözcükte ünlü düflmesi olmufltur? Hangi ö rencinin söyledi i cümledeki alt çizili sözcük gerçek anlam n n d fl nda kullan lm flt r? A) I B) II C) III D) IV A) Sinan B) Begüm C) Murat D) Nilay - 15
19) Küçücük bir evde yafl yordu. Alt çizili sözcü ün kökü "küçük" olup "-cük" yap m ekini ald nda "-k" sessizi düflmüfltür. Buna ünsüz düflmesi denir. Alt çizili sözcüklerin hangisinde ünsüz düflmesi yoktur? A) Minicik elleriyle kavramaya çal fl yordu. B) Benim için biriciksin. C) Kardefline ufac k bir hediye ald. D) Uçan balon bulutlara yükseldi. 22) Da n, suyun, orman n, a ac n Bin ülke içinden seni sevmiflim Senin topraklar n üzerinde yafl yorum Ve senin topraklar nda ölece im fiiirde hangi ses olay yoktur? A) Ünsüz yumuflamas B) Ünlü daralmas C) Ulama D) Ünlü düflmesi 20) Ne zaman özlem bassa içimize Kocaman bir uçak olurdu aflk m z Gelen bir uçak u ultusunu gökte Kalbimizin vurufllar yla kar flt rd m z Hangi dizede büyük ünlü uyumuna ayk r bir sözcük vard r? A) I B) II C) III D) IV 23) Göklerde dalgalan süzülerek Ömrümce seyredece im sevinerek Kim k skanmaz seni gözünden Her zaman huzurluyum gölgenden 21) Gözlerim vard fiiirin konusu nedir? Giden bir trenin ard nda kald A) Gökyüzü Alt çizili sözcükteki ses olay n n benzeri hangi seçenekte vard r? B) Bayrak Sevgisi A) Kap y her zamanki gibi ben açt m. B) Kardeflimi çok ama çok seviyorum. C) Ece'nin önlü ü çok temiz. D) Susuzluktan kurudu topraklar. C) D) Bar fla Özlem Do a bilinci - 16
24) Çoluk çocuk, genç, ihtiyar I Atatürk'ü dinliyordu II Ispartal analar III Hay r dualar ediyordu. IV Piramitin hangi bölümünde ünlü daralmas ve ünsüz yumuflamas n n örne i vard r? A) II IV B) I III C) I IV D) II III 25) Hangi seçenekte Türkçenin ses yap s na ayk r bir sözcük kullan lm flt r? A) Küçük bir dere aks n B) Küçük çocuk a lamas n C) Kufllar kafese kapanmas n D) A aç dallar nda c v ldas n - 17
SES B LG S KONU KAVRAMA TEST - 1/B 1) Emrah' n yaramazl klar ndan ö retmenleri de yaka silkmiflti. Cümlede geçen "yaka silkmek" deyimi afla - dakilerden hangisini anlatmaktad r? 4) "Paras n veren kimse, istedi i fleyi elde eder." A) Sevgi ve güveni yitirmeyi B) Fark na varmay C) B k p yak nmay D) liflkiyi kesmeyi Ayfle Ayfle'nin söyledi i cümleyle ayn anlama gelen atasözü hangi seçenekte verilmifltir? 2) Kendilerini anlatma flans n bulan gençler sa l kl bir kiflilik kazan r. s asi H önemli inatç n sa lam Yukar daki cümlede alt çizili sözcü ün yerine hangi flekille verilmifl sözcük getirilirse anlam de iflmez? A) s B) H C) D) n A) B) Para paray çeker. C) D) Paray veren düdü ü çalar. Para ile iman n kimde oldu u bilinmez. Paras ucuz olan n kendisi k ymetli olur. 5) Gürültünün, insana verdi i zarar konusunda yap lan araflt rmalar n geçmifli çok eskiye dayanm yor. Patlamal motorun keflfinden sonra, dünyan n her yerine yay lan gürültünün etkilerini, insanlar n pek önemsemedikleri gözleniyor. Oysa, ister keskin ve k sa, ister yumuflak ve uzun olsun, gürültü insan hasta ediyor. 3) Afla daki cümlelerin hangisinde eylemin gerçekleflmesi koflula (flarta) ba lanm flt r? A) Dinlenmek için eve gitti. B) S ran z beklerseniz sorular n z çözerim. C) Heyecandan yerinde duram yordu. D) Birkaç saat bofl oturunca can s k ld. Parçan n ana düflüncesi afla dakilerden hangisidir? A) Gürültü, insan n sa l n bozmaktad r. B) Gürültü hakk nda yap lan araflt rmalar yetersizdir. C) Gürültü çevre kirlili ine sebep olmaktad r. D) Az gürültü insan sa l için zarars zd r. - 18
6) Afla dakilerden hangisinde büyük ünlü uyumu kural na uymayan bir sözcük vard r? A) Genifl ovalar nda eflsiz yurdumun, B) Bu daylar yükselmeli sar sar. C) Ambarlar dolup dolup taflmal. D) Genç, ihtiyar, çoluk çocuk; çal flmal, çal flmal. 9) Türkçede "a - e" ünlüleriyle biten eylemler " ( ) -yor" eki ald klar nda "a, -e" daralarak ", - i, - u, - ü" ye dönüflür. Buna ünlü daralmas denir. Afla dakilerin hangisinde ünlü daralmas yoktur? A) Annem yemek haz rl yor. B) Kardeflim oyun oynuyor. C) Babam TV izliyor. D) Ablam balkonda oturuyor. 7) 1 Kömür Yukar daki bulmacada yer alan sözcüklerin hangisi küçük ünlü uyumuna uymaz? A) Soldan sa a 1 B) Yukar da afla 1 C) Soldan sa a 2 D) Yukar dan afla 2 2 Yaz Çiçek Ya mur 1 2 10) "Dünyada hiçbir dost, insana kitaptan daha yak n de ildir." cümlesinde yer alan afla daki sözcüklerden hangisi sert ünsüz benzeflmesine örnektir? A) Dünyada B) kitaptan C) yak n D) de ildir 11) Afla daki cümlelerin hangisinde sert ünsüz yumuflamas na u rayan bir sözcük yoktur? 8) Afla daki cümlelerin hangisinde ünlü düflmesi yoktur? Yeme in tuzu eksikti. IV A) Herkesin a z bir kar fl aç k kald. B) O bizim yüzümüzü kara ç karmad. C) Açl ktan karn m zil çal yor. D) Bizim tak m aln na boya sürmüfltü. A z m z n tad bozuldu. III Çorban n rengi güzel görünüyordu. II Sa na soluna bakmadan masaya oturdu. I A) IV B) III C) II D) I - 19
12) Çarflambay sel ald Bir yar sevdim el ald. Keflke sevmez olayd m. Elim koynumda kald. Yukar daki dörtlükte kaç yerde ulama vard r? 15) Afla daki cümlelerde alt çizili sözcüklerin hangisinde küçük ünlü uyumu aranmaz? A) Çocu un yüzünden gülücük eksik olmazd. B) Do a sevgisini küçük yaflta kazand m. C) Onun bütün dünyas kitaplar yd. D) Önümüzdeki pazartesi s nav olacaks n z. A) 4 B) 3 C) 2 D) 1 13) saraya Beyaz uzaya Mavi karaya K rm z olaya Sar Yukar daki evlerin hangisinde bulunan sözcükte kaynaflt rma harfi vard r? A) Beyaz B) K rm z C) Mavi D) Sar 16) Afla daki alt çizili sözcüklerin hangisinde ünlü düflmesi vard r? 17) A) Babam benim fikirlerime de er verir. B) Herkes duvardaki resme dikkatle bakt. C) Bu f rsat ömürde bir kez gelir. D) Ak ls z bafl n cezas n ayaklar çeker. Söylediklerimi eksiksiz yaz yor. Yapamad klar n ö retmenine soruyor. Zeynep Ali Bilmedi ini hiçbir zaman gizlemiyor. Her gün ödevlerini eksiksiz yap yor. 14) Afla daki alt çizili sözcüklerden hangisi ald ekten dolay büyük ünlü uyumuna uymamaktad r? Mustafa Gül A) Geceleyin, bir ses böler uykumu, B) TV izlerken yan odadan bir ses geldi. C) Dere yeflilimtrak bir renge büründü. D) Dünkü konuyu çok iyi ö rendim. Yukar daki kiflilerin hangisinin söyledi i cümlede ünlü daralmas vard r? A) Zeynep B) Ali C) Mustafa D) Gül - 20
18) 22) Afla dakilerin hangisinde ulama vard r? A Art Yurt B A) Dün akflam park n önünde B) Alaca karanl kta onu gördüm. C) Gitti bir s raya oturdu. D) Gittim yan na oturdum. Dert Sert C Yukar daki tabloda bulunan sözcüklerin hangisine ünlü ile bafllayan bir ek getirildi inde sözcükte ses yumuflamas olmaz? A) D B) C C) B D) A 19) Afla daki cümlelerin hangisinde benzeflme olmam flt r? A) nsanca yaflamak herkesin hakk d r. B) Al flveriflimizi marketten yapar z. C) Alt ayda bir diflçiye gitmeliyiz. D) Meslektafl mla gurur duyuyorum. 20) Sonu "k" ile biten sözcüklere küçültme eki "-cik" getirildi inde sözcü ün sonundaki "k" düfler. Buna ünsüz düflmesi denir. Afla daki alt çizili sözcüklerin hangisinde ünsüz düflmesi vard r? D 23) Afla dakilerin hangisinde kaynaflt rma harfi kullan lm flt r? A) Bu daydan ö rendim fliiri B) Can m kara bu daydan C) Tad tat binlerce y ld r D) yilik cömertlikle al r sofralarda yerini. 24) Derinden derine rmaklar a lar Uzaktan uza a çoban çeflmesi Yukar daki dizelerde afla dakilerden hangisi yoktur? A) Kaynaflt rma harfi B) Ünsüz yumuflamas C) Ünlü düflmesi D) Ünsüz sertleflmesi A) Ö retmenimiz kitapç klar da tt. B) Kedicik bütün gece miyavlad. C) Ayflecik herkes taraf ndan sevilirdi. D) Kardeflimin minicik elleri vard. 25) Sevdi im çiçek adlar gibi Sevdi im sokak adlar gibi Bütün sevdiklerimin adlar gibi Ad n z geliyor akl ma 21) Afla da alt çizili sözcükler birleflirken hangisinde birden fazla ses düflmüfltür? s Yumuflama H Ünlü düflmesi l Ünlü daralmas Ulama A) Her pazartesi stiklal Marfl 'n okuruz. B) Sabahlar mutlaka kahvalt yapar m. C) Dün okulda silgimi kaybettim. D) Dedem bütün ac lara sabretmifl. - 21 Tahtada yazan dörtlükte flekillerle verilmifl ses olaylar ndan hangisi yoktur? A) s B) H C) l D)
YAZIM KURALLARI VE NOKTALAMA fiaretler 1. YAZIM KURALLARI: BÜYÜK HARFLER N KULLANILDI I YERLER A. Cümleler büyük harfle bafllar: Hayatta en hakiki mürflit ilimdir, fendir. Cümle içinde t rnak veya yay ayraç içine al nan cümleler büyük harfle bafllyar ve sonuna uygun noktalama iflareti (nokta, soru, ünlem) konur. Atatürk, "Muhtaç oldu un kudret, damarlar ndaki asil kanda mevcuttur!" diyor. ki çizgi aras ndaki aç klama cümleleri büyük harfle bafllamaz: Ö renciler derslerde genellikle matematik derslerinde zorluk yafl yorlar. ki noktadan sonra gelen sözcükler cümle özelli i tafl yorsa, büyük tafl m yorsa küçük harfle bafllar: Menfaat sandalyeye benzer: Bafl nda tafl rsan küçülür, aya n n alt na al rsan yükselir. Bu eksikli i siz de ço u evde görmüflsünüzdür: duvarlarda çiviler, çivi yerleri, lekeler... B. Özel adlar büyük harfle bafllar: 1. Kifli ad ve soyadlar : Mustafa Kemal Atatürk, Ahmet Haflim, Yunus Emre... 4. Millet, boy, oymak adlar : Türk, Alman; O uz, K rg z 5. Dil ve lehçe adlar : Türkçe, Almanca, O uzca, K rg zca 6. Devlet adlar : Türkiye Cumhuriyeti, Amerika Birleflik Devletleri 7. Din ve Mezhep adlar : Muslümanl k, H ristiyanl k, Hanifilik, Budizm. 8. Dini ve mitolojik sözcükler: Tanr, Allah, Zeus, Ancak tanr kelimesi özel ad olarak kullan lmad nda küçük harfle yaz l r: Eski Yunan tanr lar. 9. Gezegen ve Y ld z adlar : Dünya, Ay, Merkür, Neptün vb. 10. Yer adlar (k ta, ülke, bölge, il, ilçe, köy, semt, cadde, sokak vb.) Asya, Avrupa; Güneydo u Anadolu, Marmara; stanbul, Moskova; Turgutlu, Ürgüp; Atatürk Bulvar, Ziya Gökalp Caddesi; Menekfle Sokak 11. Saray, köflk, han, kale, köprü, an t vb yap adlar : 2. Kifli adlar ndan önce ve sonra gelen sayg sözcükleri: Cumhurbaflkan Mustafa Kemal Atatürk, Kaymakan Erol Bey, Say n Prof. Dr. Hasan Eren, Zeynep Han m. 3. Hayvanlara verilen özel adlar: Sar k z, Fino, Karabafl, Minnofl Topkap Saray, çankaya Köflkü, Galata Köprüsü 12. Kurum, kurulufl, kurul, dernek, okul adlar : Türkiye Büyük Millet Meclisi, Türk Dil Kurumu, Çankaya Lisesi, Bakanlar Kurulu 13. Kitap, dergi, gazete, eser isimleri: Nutuk, Safahat, Türk Dili, Resmi Gazete, Milliyet, Onuncu Y l Marfl - 22
14. Milli ve dini bayramlar n özel günlerin adlar : 29 Ekim Cumhuriyet Bayram, Kurban Bayram, Anneler Günü, Ö retmenler Günü. 15. Tarihi olay, ça, dönem adlar : Kurtulufl Savafl, Milli Mücadele, lk Ça, Cilali Tafl Devri, Yükselme Dönemi, Tanzimat Dönemi Özel ada dahil olmay p tamlama kuran flehir, il, ilçe, bucak, meydan, bulvar, cadde, sokak kelimeleri büyük harfle bafllar: Zafer Meydan, Ziya Gökalp Bulvar, Nene Hatun Caddesi, Cemal Nadir Soka, nk lap Kitabevi 16. Özel adlardan türetilen bütün kelimeler: Türklük, Türkleflmek, Atatürkçülük, Avrupal, Avrupal laflmak, stanbullu 17. Yer, millet, kifli adlar yla kurulan birleflik kelimelerde özel adlar: Antep f st f, Hindistan cevizi, Marafl dondurmas C. Belirli bir tarih bildiren ay ve gün adlar büyük harfle bafllar: 29 May s 1453 Sal günü, 29 Ekim 1923, 28 Aral k 1982'de görevi bafllad. Lale festivali 25 Haziranda bafllayacak. 1919 senesi May s n n 19'uncu günü Samsun'a ç kt m. Belirli bir tarihi belirtmeyen ay ve gün adlar küçük harfle bafllyar: Okullar genellikle eylülün ikinci haftas ö retime bafllar.toplant Perflembe günü yap lacak. Do u ve bat sözleri yön bildirdi- inde küçük olarak yaz l r: Bursa n n do usu. Bu sözler düflünce, hayat tarz, politika vb. anlamlar bildirdi inde ise büyük olarak yaz l r: Bat medeniyeti, Do u mistisizmi vb. Yer bildiren özel isimlerde de k - saltmal söyleyifl söz konusu oldu u zaman, kelime bafl nda büyük harf kullan l r: Hisar dan, Bo- az dan, Bulvar dan Özel ada dahil olmayan gazete, dergi, tablo vb. sözler büyük harfle bafllamaz: Milliyet gazetesi, Türk Dili dergisi, Hal Dokuyan K zlar tablosu. Büyük harflerin kullan ld yerlerde bulunan ve, ile, ya, veya, yahut, ki, da, de sözleriyle m, mi, mu, mü soru eki küçük harfle yaz l r: Mai ve Siyah, Leyla ile Mecnun, Diyorlar ki, Ben de Yazd m. Tarihi dönem bildirmeyip tür veya tarz bildiren terimler küçük harfle bafllar: divan fliiri, divan edebiyat, halk fliiri, halk edebiyat, eski Türk edebiyat, Türk dili, Türk sanat müzi i, tekke edebiyat. Para birimleri büyük harfle bafllamaz: avro, dinar, dolar, lira, yeni kurufl, liret Yer adlar nda ilk isimden sonra gelen deniz, nehir, göl, da, bo az vb. tür bildiren ikinci isimler büyük harfle bafllar: A r Da, Aral Gölü, Çanakkale Bo az, Ege Denizi, F rat Nehri, Van Gölü, Zigana Geçidi. - 23 Özel adlar yerine kullan lan "o" zamiri cümle içinde büyük harfle yaz lmaz.