Buzağıdan Süt Sığırına Bölüm ll: Sütten Kesimden Düveye Besleme ve Yönetim
KONU İLGİ Düvelerin beslenmesi Sütten kesimden tohumlamaya kadar olan dönemde besleme ve yönetimsel pratikler TERCÜME VE DERLEME Teknik Ürün Müdürü Kazım Bilgeçli KAYNAKÇA James D. Quigley, III Department of Animal Science, University of Tennessee, Knoxville, TN 37901-1071 USA YAYININ KAPSAMI Derlemedir Tercümedir Kişisel veya kurumsal değerlendirmedir Ürün tanıtımıdır
ÖZET Buzağıların sütten kesildikten sonra, tohumlanıncaya kadar arada geçen dönemde uygulanması gereken beslemeye ve yönetime bağlı uygulamalar. SONUÇ Sütten kesimden tohumlamaya kadar olan dönemde yapılan hatalar, ilkine doğum yapan düvelerin ilk laktasyon süt verimlerini ve üreme performanslarını etkilemektedir. İşletmede sağlam bir altyapının oluşturulması ve kârlı bir üretim, sürünün geleceği olan düvelerin bakım ve beslenmesine bağlıdır.
Sütten Kesimden 180 kg Canlı Ağırlığa «Bu dönemde kaliteli kaba yemin yanında, yüksek enerji ve protein içeriğine sahip buzağı büyütme yemleri de kullanılmalıdır.» Düve beslemesinde sütten kesimden 180 kg canlı ağırlığa ulaşıncaya kadar olan bu dönemde ana amaç; hayvanlar üzerinde geçiş döneminden kaynaklanan stresi minimize etmek ve genellikle 700 g-1000 g/gün olan en uygun günlük canlı ağırlık kazancını almalarını sağlamaktır. Genç hayvanlar için sütten kesimden sonraki dönem en stresli zamandır. Sütten kesimden sonra rumende fermantasyon koşulları ve sindirimin adaptasyon sürecinde olmasının yanı sıra; barınak, yem ve diğer yönetimsel pratiklerin değişmesi de hayvanlar üzerindeki stresi arttırmaktadır. Sütten kesimden (60-68 kg) 180 kg canlı ağırlığa ulaşıncaya kadarki dönemde hayvanların besin madde ihtiyaçları oldukça önemlidir. Bu dönemde enerji ve protein ihtiyaçları, yaklaşık olarak sırasıyla 2,6 Mcal/kg KM ve %16 ham protein/km dir. Bunun anlamı, hayvanların kaliteli baklagil kuru otları yanında yüksek enerji ve protein ihtiva eden buzağı büyütme yemlerine de ihtiyaç duyduğudur. Su ise temiz olarak hayvanların önünde sürekli bulundurulmalıdır.
Kaba Yemler Ne Zaman ve Nasıl Verilmelidir? «Düve beslemesinde kullanılan kaba yem kalitesinden şüphe edildiği ve yemlik yönetiminin iyi yapılamadığı işletmelerde, silajın 4 aylık yaştan sonra kullanılması tavsiye edilir.» Bu dönemde en sık karşılaşılan soru fermente ürünlerin hayvanlara ne zaman verilebileceğidir. Yapılan araştırmalar, 3 aylık yaşta olan genç hayvanların kaliteli mısır ve yonca silajından yüksek oranda faydalandıklarını ve aynı yaş grubundan olan kaliteli yonca ile beslenen hayvanlar ile benzer performans gösterdiklerini saptamıştır. Ancak, hayvanlar 4 aylık yaşa geldiklerinde kaba yem kalitesine ve yemlik yönetimine karşı oldukça duyarlı bir hale gelir. Bu dönemde hayvanlar düşük kaliteli silaj ile yemlenirse veya buna zorlanırsa, yem tüketimleri ile birlikte canlı ağırlık kazançları da ciddi anlamda düşer. Tüm bunlar göz önüne alındığında düve beslemesinde kullanılan kaba yem kalitesinden şüphe edildiği ve yemlik yönetiminin iyi yapılamadığı işletmelerde, silajın 4 aylık yaştan sonra kullanılması tavsiye edilir.
«Sütten kesimden yaklaşık 2 hafta sonra buzağılar 4 ila 6 şar gruplardan oluşan küçük gruplar halinde barındırılmalıdır.» Gruplama ve Performansa Etkisi Sütten kesimden 180 kg canlı ağırlığa kadar olan hayvanlar, aralarında oluşabilecek rekabeti önlemek ve kaba ve konsantre yeme ulaşmalarını kolaylaştırmak için küçük gruplar halinde barındırılmalıdır. Kalabalık gruplar halinde barınan hayvanlarda büyümede gerileme, hastalık riskinin artması ve düve kalitesinin düşmesi en sık karşılaşılan problemlerdir. Sütten kesimden yaklaşık 2 hafta sonra buzağılar 4 ila 6 şar gruplardan oluşan küçük gruplar halinde barındırılmalıdır. Bu dönemde buzağılar kalabalık gruplar halinde barındırıldığında, grup içinde dominant olan hayvanların ortaya çıkmasına neden olur. Bu durum, küçük hayvanların yeteri kadar yem tüketememesine ve büyümelerinde gerilemelere yol açar. Hayvanlar 4 aylık yaştan sonra meraya çıkarılmalıdır. Fakat her ne kadar meraya çıkarılsalar da, hayvanlara mera sonrasında ek yemleme yapılmalıdır. Kaliteli meralar çok düşük enerji ve yüksek oranda sindirilebilir protein içerir. Bu nedenle hayvanların ihtiyacı olan enerji ve rumende yıkımlanmayan protein ihtiyacının yemler ile takviye edilmesi gerekir. Meraya çıkarılan düvelerin canlı ağırlıkları ve vücut ölçüleri aylık olarak ölçülmelidir. Ancak yapılan bu ölçümler ile meranın kalitesi ve yeterliliği hakkında bilgi sahibi olunabilir.
Kuru madde tüketimi, g KM/gün «Hayvanların tohumlamaya hazırlandığı bu kritik dönemde canlı ağırlık kazancı ve vücut kondisyonunu kontrol altına almak ve tohumlamada ideal vücut ağırlığına ulaşabilmek için besin maddelerinin kısıtlanması tavsiye edilir.» 180 kg dan Tohumlamaya Bu dönemde, hayvanları tohumlamaya hazırlamak için, besin madde ihtiyaçları düşürülürken (toplam kuru madde alımı), gereksinimler daha ziyade kaba yemler veya mera ile karşılanmaya çalışılır. Hayvanların 180kg dan 363 kg kadarki dönemlerinde kuru madde tüketimi artarken enerji ve protein gereksinimleri düşer. 180 kg (6 aylık yaş): 4,5 kg/gün KM; 2,56 Mcal/kg KM; %16 363 kg (14 aylık yaş): 8,4 kg/gün KM; 2,31 Mcal/kg KM; %12 3000 2500 2000 6 aylık yaşta olan hayvanlar (180 kg) NRC de belirtilen tahmini kuru madde tüketimlerinin üzerinde kuru madde tüketir. Düvelerin kuru madde tüketimlerinin belirlenmesi amacı ile yapılan çalışmalar da, düvelerin ihtiyaçlarının %15 üzerinde kuru madde tükettiklerini göstermiştir. Bu nedenle, hayvanların tohumlamaya hazırlandığı bu kritik dönemde canlı ağırlık kazancı ve vücut kondisyonunu kontrol altına almak ve tohumlamada ideal vücut ağırlığın ulaşabilmek için besin maddelerinin kısıtlanması tavsiye edilir. 1500 1000 500 0 1 5 9 13 17 21 25 Hafta Konsantre Concentrates Kuru ot Hay Maize Mısır Straw Saman
Uygun Tohumlama Ağırlığı «12 aylık yaşta ilk kızgınlıklarını gösteren düveler uygun canlı ağırlık ve vücut kondisyonuna ulaştıklarında 15 aylık yaşta tohumlanır.» Hayvanlar ilk kızgınlıklarını 11-12. aylık yaşlarda, 250-295 kg canlı ağırlığa ulaştıklarında gösterir. Tohumlamada canlı ağırlık yaştan çok daha önemli bir faktördür. 6 aylık yaştan sonra hayvanlar günlük 700-800 g canlı ağırlık aldıklarında 12 aylık yaşa geldiklerinde ilk kızgınlıklarını gösterdiklerinde uygun canlı ağılıkta olacaklardır. 12 aylık yaşta ilk kızgınlıklarını gösteren düveler uygun canlı ağırlık ve vücut kondisyonuna ulaştıklarında 15 aylık yaşta tohumlanır. Hayvanlar tohumlanmadan önce mutlak suretle tartılmalı ve ergin canlı ağırlığın %55-60 ına (330-360 kg) ulaşmalıdır. Canlı ağırlığın yanında hayvanlar gelişmiş bir pelvis bölgesine, kalça yapısına ve vücut uzunluğuna erişmiş olmalıdır. 15 aylık yaşta olmalarına rağmen bu özellikleri taşımayan hayvanlar tohumlanmamalıdır; aksi takdirde doğumdan sonra dytosia (Anne pelvisindeki darlık v.b. bir sebebe bağlı olarak gelişen doğum güçlüğü) meydana gelir. Bu durum buzağı ölümlerine ve hayvanlarda geri dönüşümü mümkün olmayan üreme hasarlarına neden olabilir.
«Günlük canlı ağırlık kazançları 770 g ın altına düşerse hayvanlarda güç doğum, zayıf buzağı ve süt veriminde düşme görülür. Günlük canlı ağırlık kazancının 900 g ın üzerine çıktığı tersi durumlarda ise erken laktasyon döneminde metabolik problemlere yakalanma riski artar, zor doğumlar meydana gelir.» Tohumlamadan Buzağılamaya Tohumlamanın ardından düvelerin günlük canlı ağırlık kazançları 770 g-850 g arasında olmalı ve kaba yem ağırlıklı olarak beslenmelidir. Bu dönemde düvelerin günlük canlı ağırlık kazançları 770 g ın altına düşerse, hayvanlarda güç doğum, zayıf buzağı ve süt veriminde düşme görülür. Günlük canlı ağırlık kazancının 900 g ın üzerine çıktığı tersi durumlarda ise, erken laktasyon döneminde metabolik problemlere yakalanma riski artar, zor doğumlar meydana gelir. Enerji ve protein ihtiyaçlarının düşük olduğu bu dönemde, belirtilen muhtemel problemler ile karşılaşmamak ve vücut kondisyonunu arttırmamak için kaba yem ağırlıklı bir besleme yapılmalıdır. Doğumlarına 1 ay kala düveler başka bir bölmeye alınmalı ve buzağılamaya hazırlanmalıdır. Kuru madde tüketiminin düşmeye başladığı bu dönemde düvelere verilen yemler lezzetli olmalıdır. Doğum sonrası verilecek olan erken laktasyon yemine adaptasyona başlanmalıdır. Gebeliğin son döneminde yüksek miktarda rumende yıkımlanmayan protein verilmesi metabolik koşulların iyileştirilmesinde ve doğum sonrası ketozis riskinin azaltılmasına yardımcı olur.