Velilerin S n f Ö retmenlerinden Beklentileri ve S n f Ö retmenlerinin Bu Beklentilere Uygunlu u

Velilerin S n f Ö retmenlerinden Beklentileri ve S n f Ö retmenlerinin Bu Beklentilere Uygunlu u Fatma Haz r-b kmaz*, Duygu S. Güler* Özet Bu araflt rman n amac, Ankara ilinde yer alan resmî ve özel ilkö retim okulu birinci kademeye devam eden ö rencilerin velilerinin s n f ö retmenlerinden beklentilerini belirlemek ve s n f ö retmenlerinin bu beklentileri ne derece karfl lad klar na iliflkin veli görüfllerini ortaya koymakt r. Tarama türü olan bu araflt rmada, 80 i özel ve 115 i resmî ilkö retim okul velisine araflt rmac lar taraf ndan gelifltirilen anket uygulanm flt r. Her iki gruptaki velilerin büyük ço unlu u ö retmenlerden sevecen, hoflgörülü ve flefkatli olmalar n beklemektedirler. Her iki grubun meslekî özellikler konusunda düflük beklentileri bulunmaktad r. Resmî okul velileri ö retmenlerin kendileri ile sürekli iletiflim kurmalar n beklerken di er grup ise ö retmenlerin kendilerine karfl samimi ve objektif davranmalar n beklemektedir. Her iki grubun ço unlu u tüm beklentilerinin karfl land na yönelik görüfl belirtmifltir. Anahtar Kelimeler Veli Beklentileri, Ö retmen Özellikleri, Veli-Ö retmen flbirli i. * Dr., Ankara Üniversitesi E itim Bilimleri Fakültesi lkö retim Bölümü Araflt rma Görevlisi Kuram ve Uygulamada E itim Bilimleri / Educational Sciences: Theory & Practice 2 (2) Kas m / November 2002 445-472

Dr. FATMA HAZIR-BIKMAZ Ankara Üniversitesi E itim Bilimleri Fakültesi lkö retim Bölümü S n f Ö retmenli i Anabilim Dal Cebeci Kampüsü 06590 Ankara Elektronik Posta: bikmaz@education.ankara.edu.tr Yay n ve Di er Çal flmalar ndan Seçmeler B kmaz, F. (2002). lkö retim 4 ve 5. s n f yaz l s nav sorular n n soru düzeylerine ve türlerine göre analizi. E itim Araflt rmalar Dergisi, 8, 74-75 B kmaz, F. (2001). lkö retim 4 ve 5. s n f ö rencilerinin fen bilgisi dersindeki baflar lar ile iliflkili çeflitli faktörler. Yay mlanmam fl doktora tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara. B kmaz, F. & Gürkan, T. (1996, Nisan). lkokul ders kitaplar n n cinsiyete iliflkin kal pyarg lar yönünden analizi (1925-1995). III. Ulusal Psikolojik Dan flma Rehberlik Kongresinde sunulan bildiri, Adana. B kmaz, F., & Gürkan, T. (1994, July). Analysis of primary school textbooks for sex-role stereotyping. Paper presented at ICET World Assembly, Teacher Education: An Impretive for National Development. stanbul. B kmaz, F. (1993). Ortaö retimde yenileflme çal flmalar n n kritik analizi. Ankara Üniversitesi E itim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 1, 237-247. Dr. DUYGU S. GÜLER Ankara Üniversitesi E itim Bilimleri Fakültesi lkö retim Bölümü Okulöncesi E itimi Anabilim Dal Cebeci Kampüsü 06590 Ankara Elektronik Posta: guler@education.ankara.edu.tr Yay n ve Di er Çal flmalar ndan Seçmeler Güler, D. S. (2001). 4-5 ve 6 yafl okulöncesi e itim programlar n n de erlendirilmesi. Yay mlanmam fl doktora tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara. Güler, D., & Kapç, E. G. (1999). Preschool education in Turkey: Policies and practices in their historical context. Early Child Development and Care, 156, 53-62. Güler, D. (1997). Okulöncesi e itime ö retmen yetifltirme programlar n n analizi. 1.Ulusal Çocuk Geliflimi ve E itimi Kongresi Bildiriler Kitab içinde (Cilt. 2, s. 578-595). Ankara: MEB, Hacettepe Üniversitesi & UNICEF.

Velilerin S n f Ö retmenlerinden Beklentileri ve S n f Ö retmenlerinin Bu Beklentilere Uygunlu u Fatma Haz r-b kmaz, Duygu S. Güler lkö retim, çocu un beklenti ve umutlar n n flekillendi i, ilerideki ö renim yaflant s n n ilk tohumlar n n at ld ve ça dafl bir birey olarak sahip olmas gereken özelliklerin kazand r lmaya çal fl ld en önemli ö retim kademesidir. Bu sebeple, bu dönemde çocu a verilecek e itim nitelikli olmal d r. E itimin niteli ini etkileyen en önemli faktörler ise e itim program, ö retmen ve ö renci grubunun özelli idir. Bu üç faktör, kurulacak iyi bir okul-aile iflbirli i çerçevesinde ifle kofluldu u takdirde verimli ve etkili bir e itimden söz edilebilir. Bir e itim sisteminde ö renci grubunun özelliklerini dikkate alarak program yaflama geçirecek ve ailelerin e itim sürecine kat l m n gerçeklefltirecek kifli hiç kuflkusuz ö retmen olmaktad r. Ö retmenin bu süreci sa l kl ve gerekti i flekilde yürütebilmesi için hem kiflilik hem de mesle iyle ilgili bir tak m özelliklere sahip olmas gerekmektedir. S n f ö retmeninin sahip olmas gereken kiflilik özellikleri ile ilgili literatür incelendi inde flu özellikler ortaya ç kmaktad r: Sab rl, hoflgörülü, sevecen, aç k fikirli, anlay fll, cesaretlendirici ve destekleyici, objektif, demokratik, ça dafl ve yeniliklere aç k, enerjik, sa l kl, üretken ve özgüvene sahip (Gürkan & Gökçe,1999; Gökçe, 1999; Kellough, 1997; fiimflek, 2000). Ö rencilerin okula ve derslere iliflkin tutumlar nda ö retmenin kiflilik özelliklerinin önemli etkileri bulunmakta ve ayn zamanda ö retmenin ö reticilik becerilerinin niteli inin de belirleyicisi olmaktad r. Bu sebeple, ö renci baflar s n n art r lmas na ve ö retimin etkili olarak yürütülmesine yard mc olacak meslekî becerilerin incelenmesi yerinde olacakt r. Borich (1996, s. 39-40) ö retmenlik mesle ine iliflkin özellikleri flöyle belirlemektedir: Ö rencilerin ö renmeleri ile ilgili olarak bireysel sorumluluk üstlenme ve her ö renciden olumlu beklentilere sahip olma. Ö rencilerin yetenek düzeyleri ile derslerin güçlük düzeylerini uyumlu k lma.

448 KURAM VE UYGULAMADA E T M B L MLER Ö rencilere yeni ö rendikleri konu üzerinde uygulama yapmalar için f rsatlar yaratma ve onlar n performanslar ile ilgili olarak yeri geldi inde geri bildirimde bulunma. Ö rencilere genifl ö renme olanaklar sunma. Sorgulama, araflt rma ve yap land rma yoluyla ö rencilerin ö renmelerini kontrol etme ve yönlendirme yapma. Ö rencilerin fikirlerini beslemek ve ö renme sürecine dahil olmalar n sa lamak üzere birçok ö retim materyali, sözel ve görsel yard mlar kullanma. Bir baflka ö renciye ya da soruya geçmeden önce bir ö rencinin soruya verdi i cevab aç kça ortaya koyma. Uygulama için verilen f rsatlarla birlikte materyali küçük basamaklar halinde sunma. Düflünmeleri ve do ru cevap üzerinde özenle durmalar konusunda ö rencileri teflvik etme. Ö rencilerin sorular ve cevaplar ile ilgilenme Ö rencilerin ö renilen içerik üzerinde düflünmeleri, yorumlamalar ve bilgilerini geniflletmelerini sa lamak için do al s n f diyaloglar - n kullanma. Ö rencilerin ö renmeleri için baz ö renme sorumluluklar n de ifltirme ve ba ms z düflünme, problem çözme ve karar verme becerilerini teflvik etme. Ö retilen içeri in organizasyonu ve ö renilmesi için ö renenlere zihinsel stratejiler sa lama. Yukar da s ralanan meslekî özellikleri Kellough (1997); (a) etkili karar verme, (b) ö renciyi, mesle ini sevme ve okulun misyonuna ba l olma, (c) etkili bir ö retim sunma, ve (d) ö rencilerin özgeçmifllerini ve ilgilerini ö renme, okulu ve çevresini tan ma, ö renme ortamlar n düzenleme, meslekî toplant lara kat lma, ilgililerle toplant düzenleme (ö retmen-ö renci, ö retmen-ö retmen, ö retmen-veli vb.) gibi ö retimsel olmayan sorumluluklar yerine getirme olarak dört genel kategoride ele almaktad r. Etkili karar verme temel bir ö retim becerisidir. Ö retmen, ö rencilerin e itim ihtiyaçlar n belirleme ve bu ihtiyaçlar karfl lama, ö renci performans n de erlendirme ve sundu u ö retimin niteli ini gelifltirme gibi konularda karar verme durumundad r (Gözütok, 2000). Baflka bir deyiflle, ö retmenlerin planlama, ö retim, ö retimin analizi ve de erlendirilmesi, de erlendirme sonuçlar n n uygulamaya yans t lmas süreçlerinde önemli kararlar vermeleri gerekmektedir.

HAZIR-BIKMAZ, GÜLER / Velilerin S n f Ö retmenlerinden Beklentileri ve S n f... 449 Etkili bir ö retimde ise befl temel ö retmen davran fl ndan söz edilebilir (Borich, 1996): (a) çeri i basamaklar halinde, mant kl bir s rada, aç k ve anlafl l r olarak düzenleme, (b) ö retim stratejileri ve geribildirim türleri, ö retim materyalleri ve soru sorma tekniklerinde çeflitlilik sa lama, (c) ö retim sürecinde yap lacak ifllemler için ayr nt - l zamanlama yapma (bir ders süresinde ö rencileri ö renmeye haz rlamak, konu anlat m -ö rencilerin soru sorma ve ba ms z düflünmelerini sa lamak, ö renci performans n de erlendirmek için ayr lacak sürelerin planlanmas ), (d) ö rencilerin konuya tam anlam yla adapte olmalar n ve konu üzerinde çal flmalar n sa layacak f rsatlar verme, (e) ö rencilerin konuyla ilgili uygulamalar do ru olarak gerçeklefltirme oranlar n belirleme. Ayn zamanda, ö retmenin ö retim sürecinde etkili olabilmesi, farkl ö renci gruplar için hedefler ve stratejiler belirleme ve kullanma becerisini gerektirir ki bu da onun meslekî anlamda genifl bir portföye sahip olmas gerekti i anlam na gelmektedir (Kellough, 1997). Dolay s yla, yukar da tart fl lan özelliklerin yan s ra bir s n f ö retmeninin, teknolojik ve güncel geliflmeleri takip etme, demokratik bir s n f ortam yaratma ve etkili s n f yönetimi konusunda bilgi ve tecrübe sahibi olma, yönlendirici olma, bireysel farkl l klar dikkate alma gibi s n f içinde yürütülen etkinliklerin etkilili ini ve kalitesini do rudan etkileyen özelliklere de sahip olmas gerekmektedir. Görüldü ü gibi, bir ö retmenin ö retim sorumlulu unu etkili olarak yerine getirmesi onun bilgisi ve ö retim becerisinin niteli i ile do rudan iliflkilidir. Ö retmenlerin önemli ölçüde sorumlu olduklar bir di- er konu ise veli-ö retmen iflbirli idir. Sa l kl bir e itim hizmeti için çocuklar n e itiminden resmî olarak sorumlu olan velilerin ö retmenlerle gerekli olan konularda iflbirli i yapmalar kaç n lmazd r. Bu noktada velilerin beklentilerinin neler oldu unu tespit etmek ve bu yönde tedbirler almak ve eylem planlar haz rlamak gerekmektedir. Velilerin ö retmenlerle ve okulla ilgili görüflleri çocu un okul yaflant s nda ayr bir öneme sahiptir. Ö retmen hakk nda olumlu görüfllere sahip olan velilerin, okulu sevdirme, dersleri sevdirme ve okul kurallar na uyma konusunda çocuklar n daha çok teflvik ettikleri görülmektedir. Nitekim, Jones ve Jones (1995), okul ve ö retmen konusunda olumlu görüfllere sahip ana-babalar n çocuklar n arzu edilen okul davran fllar n sergilemeleri yönünde daha çok teflvik ettikleri ve bu davran fllar daha çok pekifltirdiklerini belirtmektedir. Veli ö retmen iflbirli i konusunda velilerin, çocuklar n n akademik baflar lar ve davran fllar konusunda sürekli olarak bilgilendirilmesi gerekmektedir. Bunun yan s ra, çocu un yaflad sorunlarla ilgili ola-

450 KURAM VE UYGULAMADA E T M B L MLER rak ö retmenlerin bir taraftan aileleri bilgilendirmesi, di er taraftan yol gösterici olarak ortak çözüm yolu bulma konusunda iletiflime aç k olmas gerekmektedir. Ailelerin okul çal flmalar n n desteklenmesi konusunda da önemli bir kaynak oldu u unutulmamal d r. Ö retmenler gerekli oldu u durumlarda, materyal oluflturma ve ö rencilere ö retici olarak kendi uzmanl k alanlar nda görüfllerini paylaflma gibi konularda velilerden yararlanma flans yakalayabilirler (Jones & Jones, 1995). Ö retmenler, ö retim y l boyunca aileleri ö retim hedefleri ile ilgili olarak telefon görüflmeleriyle, k sa mektup-notlarla, ö retmen-veli toplant lar yla ya da ö renci geliflim kartlar haz rlama yoluyla bilgilendirerek ailelerin evde okula paralel olarak destekleyici çal flmalar yapmalar na yard mc olabilirler (Eby, 1997; Lazar & Slostad, 1999). Bu sayede okulun, hedeflerine ulaflmas nda ailelerin de katk - da bulunmalar na olanak tan nabilir. Ailelerin okulda yürütülen faaliyetlere kat lmalar ve evde de bu faaliyetlere paralel çal flmalar yapmalar konusunda düzenli olarak bilgilendirilmeleri, aile-okul aras nda verimli bir iliflki kurulmas n, dolay s yla da iflbirli i içinde çal fl lmas n sa layacakt r. Böylesine bir iflbirli i çocuk hakk nda karfl l kl bilgi ak fl n gerektirece i için çocuklar n olumlu benlik geliflimi oluflturmalar na ve akademik baflar lar n n artmas na katk sa layacak, di er taraftan ö retmenlerin çocuklar n ev ortamlar n ö renmelerine olanak tan yacakt r (Robinson & Fine, 1994; Yavuzer,1995; Eby, 1997; Kellough, 1997; Lazar & Slostad, 1999; Lazar, Broderick, Mastrilli & Slostad,1999). Bu da çocu un okulda ya da evde yaflad sorunlar n sebeplerinin belirlenmesinde ve çözüme ulaflt r lmas nda kolayl k sa layacak, ayn zamanda s n fta gerçeklefltirilecek ö retimsel uygulamalar n çocuklar n ihtiyaçlar n n en iyi flekilde karfl lanmas yönünde ö retmene önemli ipuçlar verecektir (Lazar & Slostad, 1999). Okul-aile aras nda sürekli ve sa l kl bir iletiflim ve iflbirli i kurulabilmesi her fleyden önce ö retmenlerin bu konuda iyi bir e itim almalar na ba l d r. Oysa, Türkiye de ö retmen yetifltiren yüksek ö retim programlar incelendi inde aile, kifliler aras iletiflim ve okul-aile iflbirli i konular na yeterince yer verilmedi i dikkat çekmektedir. Türkiye de 1990 y l nda yap lan I. Aile fiuras Ailenin E itimi Komisyon Raporunda da bu konu önemle vurgulanm fl, ancak mevcut ö retmen yetifltirme programlar nda aile, iletiflim ve iflbirli ine yönelik derslerin yer ald - herhangi bir düzenlemeye gidilmedi i saptanm flt r (Baflbakanl k Aile Araflt rma Kurumu, 1990). Asl nda bu sorun sadece Türkiye için de il, baz geliflmifl ülkelerin de karfl karfl ya kald bir sorundur.

HAZIR-BIKMAZ, GÜLER / Velilerin S n f Ö retmenlerinden Beklentileri ve S n f... 451 Nitekim, Lazar ve Slostad n (1999) yapm fl oldu u bir çal flmada, ABD deki ö retmen yetifltirme programlar nda ö retmen adaylar n n ailelerle ve di er yetiflkinlerle birlikte çal flmalar na yönelik akademik bir e itime yeterince yer verilmedi i ortaya ç km flt r. Bu sebeple, ilkö retim kademesinde son derece önemli olan ö retmen-veli iflbirli ini nitelikli olarak yürütebilmek için ö retmenlerin hizmet öncesi e itimlerde ve hizmet içinde verilecek kurs ya da seminerlerle mutlaka desteklenmeleri bir zorunluluk olarak gündeme gelmektedir. Di er taraftan, okul-aile aras nda sa l kl iletiflim ve iflbirli inin oluflturulmas nda, yönetici ve ö retmenlerin, koflullar ve sosyo-ekonomik düzeyleri ne olursa olsun her aileyi okul ortam na çekebilmeleri ve birlikte çal flabilmelerine olanak tan yacak çal flmalar gerçeklefltirmeleri önemli olmaktad r. Okul ile aile aras nda bütünleflmeyi gerçeklefltirmek amac yla kurulan okul-aile birlikleri yukar da ifade edilen çal flmalar n planlanmas ve uygulanmas nda önemli bir iflleve sahiptir. Ancak, yönetici, ö retmen ve ailelere göre okul-aile birliklerinin çal flmalar n n yeterli düzeyde oldu undan söz etmek olanakl de- ildir (Aslan, 1990; Çay rl, 1998; Kazak, 1998; Yaylac, 1999; O an, 2000). lkö retim birinci kademede görev yapan ö retmenlerin bu ça çocuklar na nitelikli bir e itim hizmeti sunabilmesi onlar n kiflilik ve meslekî yönden nitelikli olarak yetiflmeleri ile mümkün olacakt r. Kiflilik ve meslekî özellikler bak m ndan örnek bir s n f ö retmeni, ailelerle kuraca etkili bir iflbirli i içinde ö rencilerini ça n gerektirdi i ve aile ile toplumun beklentileri do rultusunda yetifltirecektir. Bu noktada, toplumun en küçük ö esini oluflturan ailelerin, çocuklar n yetifltiren ö retmenlerden beklentilerinin neler oldu unu saptamak oldukça önemli görünmektedir. Aileler, okulöncesi e itimden sonra en önemli ö retim kademesi olan ilkö retim birinci kademeye çocuklar n göndermek için genellikle özen ve dikkatle okul ve ö retmen seçimi yapmaktad rlar. Bu durumda ailelerin gerek okul seçiminde gerekse çocuklar n n okul yaflant s süresince verecekleri kararlar ile tutum ve davran fllar nda etkili olabilecek bir tak m beklentilere sahip olmalar söz konusudur. Bu sebeple, ailelerin s n f ö retmenlerinden kiflilik, meslekî yeterlilik ve iflbirli i yapma konular nda ne gibi beklentileri oldu unu belirleyerek bu beklentilere kendi çocuklar n n ö retmenlerinin uygun olup olmad konusundaki düflüncelerini saptama ihtiyac ortaya ç km flt r. Bu araflt rmayla resmî ve özel okul düzeyinde ailelerin nas l bir s n f ö retmeni istedikleri ve bu isteklerinin karfl lanma durumunu belirleme imkan elde edilecektir. Di er taraftan, okul aile iliflkileri ve iflbirli i konusunda araflt rmalar bulunmas na ra men (Aslan, 1990; Do an, 1995; Kafl kç, 1996; Kazak, 1998; Ça-

452 KURAM VE UYGULAMADA E T M B L MLER y rl, 1998; Yaylac, 1999; O an, 2000), ailelerin s n f ö retmenlerinden beklentileri ve yine onlara göre ö retmenlerin bu beklentilere uygunlu una yönelik çal flmalar n oldukça yetersiz oldu u gerçe inden hareketle bu araflt rma önemli görülmektedir. Bu araflt rman n temel amac, Ankara ili içinde yer alan resmî ve özel ilkö retim okulu birinci kademeye devam eden ö rencilerin velilerinin, s n f ö retmenlerinden beklentilerini saptamak ve s n f ö retmenlerinin bu beklentileri ne derece karfl lad klar na iliflkin veli görüfllerini ortaya koymakt r. Bu temel amaç fl nda afla daki sorulara cevap aranm flt r: 1. Resmî ve özel ilkö retim okulu birinci kademeye devam eden ö rencilerin velilerinin s n f ö retmenlerinden beklentileri nelerdir? 2. Resmî ve özel ilkö retim okullar nda görev yapan s n f ö retmenlerinin veli beklentilerini ne derece karfl lad klar na iliflkin veli görüflleri nelerdir? Yöntem Resmî ve özel ilkö retim okullar nda birinci kademeye devam eden ö rencilerin velilerinin s n f ö retmenlerinden beklentilerini saptama ve s n f ö retmenlerinin bu beklentileri ne derece karfl lad klar na iliflkin veli görüfllerini ortaya koymay amaçlayan bu araflt rma, tarama türü bir çal flmad r. Çal flma Grubu Araflt rman n çal flma evrenini Ankara ilinde bulunan resmî ve özel ilkö retim okullar na devam eden 1-5. s n f ö rencilerinin velileri oluflturmaktad r. Ancak, araflt rmada evrenden bir örneklem alma yoluna gidilmeyerek, hedef kitleye kolay ulafl labilirlik ve sa l kl uygulanabilirlik gibi ilkeler göz önünde bulundurulmufl seçilen bir resmî ve bir özel ilkö retim okul velilerinden veri toplanmas yoluna gidilmifltir. Seçilen iki okuldaki ilk befl s n f içeren tüm flubelerden her s n f düzeyi için (1-2-3-4 ve 5. s n f) birer flube yans z olarak seçilmifltir. Buna göre, her iki okuldan seçilen 10 flubede ö renim gören ö rencilerin velileri araflt rman n çal flma grubunu oluflturmufltur. Araflt rmada özel ilkö retim okulundan 80, resmî ilkö retim okulundan 115 olmak üzere toplam 195 ö rencinin velisine ulafl lm flt r. Çal flma grubundan elde edilen verilerin, çal flma evreni hakk nda bir genelleme olana vermemekle birlikte, bir fikir verebilece i söylenebilir. Araflt rmaya kat lan velilerin ö renim durumlar na göre da l mlar flöyledir: Resmî okula devam eden ö rencilerin velilerinin % 6.9 u ilkokul, % 5.2 si ortaokul, % 47 si lise, % 37.4 ü üniversite ve % 3.5 i

HAZIR-BIKMAZ, GÜLER / Velilerin S n f Ö retmenlerinden Beklentileri ve S n f... 453 de lisansüstü e itim mezunudur. Özel okula devam eden ö renci velilerinin ise % 2.5 i ortaokul, % 15.0 lise, % 62.5 i üniversite ve % 20 si de lisansüstü e itim mezunudur. Buna göre, resmî okula devam eden ö renci velilerinin yaklafl k % 41 i üniversite ve üzeri e itime sahipken bu oran özel okullara devam eden ö rencilerin velilerinde % 80 i geçmektedir. Veri Toplama Arac Resmî ve özel ilkö retim okullar nda birinci kademeye devam eden ö rencilerin velilerinin s n f ö retmenlerinden beklentilerini belirlemek ve s n f ö retmenlerinin bu beklentileri ne derece karfl lad klar - na iliflkin veli görüfllerini ortaya koymak amac yla araflt rmac lar taraf ndan ilgili literatür taranarak bir anket formu haz rlanm flt r. Haz rlanan taslak form yedi kiflilik ölçme-de erlendirme ve alan uzman n n görüfllerine sunulmufltur. Uzmanlardan anketteki maddelerin amaca hizmet etme durumu ve ölçülmek istenen durumlar ölçmede yeterli say da ve nitelikte olup olmad klar yönünden anketi elefltirmeleri istenmifltir. Taslak anket, uzman grubundan al nan elefltiriler do rultusunda düzeltmeleri yap larak uygulama için uygun hale getirilmifltir. Bu ba lamda, haz rlanan anket formunun nitelikçe ve say ca olmas gereken sorular evreninin iyi bir temsilcisi oldu u ve buna ba l olarak da kapsam geçerlili ine sahip oldu u kabul edilmifltir. Ankette yer alan tüm sorular aç k uçlu olarak düzenlenmifltir. Buna göre, anketin ilk bölümünde, bir s n f ö retmeninin kiflilik özellikleri, meslekî özellikleri ve veli-ö retmen iflbirli ine iliflkin veli beklentileri üç aç k uçlu soru yard m yla belirlenmeye çal fl lm flt r. Anketin ikinci bölümünde ise velilerin birinci bölümde ifade ettikleri beklentilerden, çocuklar n n ö retmenlerinin hangilerini karfl lad klar n belirtmeleri istenmifltir. Haz rlanan anketler okul idarelerinin iste i üzerine araflt rmac lar taraf ndan kendilerine b rak lm fl, okul idareleri anketleri velilerine ulaflt rmak üzere belirlenen flubelerdeki ö rencilere da tm fl ve bir hafta sonra ö rencilerden geri alarak araflt rmac - lara ulaflt rm flt r. fllem Ankette yer alan tüm sorular n aç k uçlu olmas sebebiyle, üç kategorideki veli görüflleri her iki araflt rmac taraf ndan incelenerek kodlanm fl ve araflt rmac lar aras nda kodlama farkl l n n olup olmad - n belirlemek üzere kodlama ifllemleri karfl laflt r lm flt r. Bu karfl - laflt rma, araflt rmac lar aras nda ortak bir anlay fla ulaflmak ve araflt rman n kodlama güvenirli ini sa lamak için gerekli görülmüfltür

454 KURAM VE UYGULAMADA E T M B L MLER (Y ld r m & fiimflek, 1999). Kiflilik özellikleri, meslekî özellikler ve ö retmenveli iflbirli i olmak üzere üç bafll k alt nda kodlanan görüfller tablolar halinde düzenlenmifltir. Analizlerde frekans ve yüzde kullan lm flt r. Bulgular S n f Ö retmenlerinin Kiflilik Özelliklerine liflkin Bulgular Tablo 1 incelendi inde, resmî ilkö retim okuluna devam eden ö renci velilerinin büyük ço unlu unun (% 93.9), bir s n f ö retmeninin sahip olmas gereken kiflilik özelliklerine iliflkin beklentilerinden öncelikli olarak sevecen, hoflgörülü ve flefkatli olma özelli ini vurgulad, bu velilerin tamam na yak n n n da (%93.5) kendi s n f ö retmenlerinin bu özelli e uygun oldu unu belirtti i görülmektedir. Velilerin yar ya yak n n n ise ça dafl, yeniliklere aç k ve yarat c olma (% 47.0), sab rl ve özverili olma (% 41.7) ve güler yüzlü, samimi, dürüst ve güvenilir olma (% 39.1) özelliklerini bekledi i ortaya ç km flt r. Bu özellikleri bekledi ini belirten resmî okul velilerinin hemen hemen tamam n n (% 88.9, %97.9, %93.3) bu özelliklerin s n f ö retmenlerinde var oldu unu belirttikleri saptanm flt r. Tablo 1 Velilerin S n f Ö retmenlerinin Kiflilik Özelliklerine liflkin Beklentileri ve Ö retmenlerin Bu Beklentilere Uygunlu una Yönelik Görüflleri Kiflilik Özellikleri Beklentiler Uygunluk Resmî Özel Toplam Resmî Özel Toplam f f f f f f % % % % % % Sevecen, hoflgörülü ve flefkatli olma 108 93.9 71 88.7 179 91.8 101 93.5 68 95.8 169 94.4 Ça dafl, yeniliklere aç k ve yarat c olma 54 47.0 26 32.5 80 41.0 48 88.9 18 69.2 66 82.5 Sab rl ve özverili olma 48 41.7 32 40.0 80 41.0 47 97.9 32 100.0 79 98.7 Güler yüzlü, samimi, 45 dürüst ve güvenilir olma 39.1 46 57.5 90 46.1 42 93.3 43 93.5 85 94.4 yi bir örnek olma 37 32.2 17 21.2 54 27.7 32 86.5 16 94.1 48 88.8 Duyarl ve yap c olma 32 27.8 18 22.5 50 25.6 25 78.1 17 94.4 42 84.0

HAZIR-BIKMAZ, GÜLER / Velilerin S n f Ö retmenlerinden Beklentileri ve S n f... 455 Tablo 1 (Devam) Velilerin S n f Ö retmenlerinin Kiflilik Özelliklerine liflkin Beklentileri ve Ö retmenlerin Bu Beklentilere Uygunlu una Yönelik Görüflleri Kiflilik Özellikleri Beklentiler Uygunluk Resmî Özel Toplam Resmî Özel Toplam f f f f f f % % % % % % Demokratik ve elefltirilere aç k olma 28 24.3 20 25.0 48 24.6 20 71.4 18 90.0 38 79.1 Mesle ini sevme 21 18.3 7 8.7 28 14.3 19 90.5 7 100.0 26 92.8 Kararl ve planl olma 15 13.0 15 18.7 30 15.4 13 86.6 14 93.3 27 90.0 Düzenli ve temiz olma 10 8.7 9 11.2 19 9.7 8 80.0 7 77.8 15 78.9 Özgüveni geliflmifl olma 9 7.8 13 16.2 22 11.3 7 77.7 10 76.9 17 77.2 Di er taraftan, mesle ini sevme (% 18.3), kararl ve planl olma (% 13.0), düzenli ve temiz olma (% 8.7) ve özgüveni geliflmifl olma (%7.8) özelliklerinin velilerin çok az bir bölümü taraf ndan beklendi i saptanm fl ve bu grubun büyük ço unlu unun da ö retmenlerin bu özelliklere uygun oldu u yönünde görüfl belirtti i ortaya ç km flt r. Tabloda görüldü ü gibi, sevecen, hoflgörülü ve flefkatli olma (% 88.7) özelli- i özel ilkö retim okuluna devam eden ö renci velilerinin büyük ço- unlu u taraf ndan bir s n f ö retmeninden beklenen kiflilik özelli idir ve bu velilerin tamam na yak n da (%95.8) kendi s n f ö retmenlerinin bu özelli e uygun oldu unu belirtmifltir. Özel okul velilerinin yar dan fazlas güler yüzlü, samimi, dürüst ve güvenilir olma (%57.5), yar ya yak n sab rl ve özverili olma (%40.0) ve 1/3 ü de ça dafl, yeniliklere aç k ve yarat c olma (%32.5) özelliklerini s n f ö retmeninden bekledikleri kiflilik özellikleri olarak s ralam fllard r. Güler yüzlü, samimi, dürüst ve güvenilir olma (%57.5) özelli ini bekledi ini belirten özel okul velilerinin hemen hemen tamam n n (%93.5) bu özelli in çocuklar n n s n f ö retmenlerinde var oldu unu belirttikleri dikkat çekmektedir. Velilerin yar ya yak n taraf ndan beklenen sab rl ve özverili olma özelli i ise bu

456 KURAM VE UYGULAMADA E T M B L MLER velilerin tamam taraf ndan uygun olarak belirtilmifltir. Ça dafl, yeniliklere aç k ve yarat c olma özelli i özel okul velilerinin 1/3 ü taraf ndan ö retmenlerden beklenmekte; ancak bu grubun sadece % 69.2 si ö retmenlerinin bu özelli e uygun oldu unu belirtmektedir. Özgüveni geliflmifl olma (%16.2), düzenli ve temiz olma (%11.2) ve mesle ini sevme (%8.7) özellikleri ise özel okul velileri taraf ndan s n f ö retmeninden en az beklenen özellikler olarak dikkat çekmekte ve bu grubun ço unlu u taraf ndan ö retmenlerin bu özelliklere uygun oldu u yönünde görüfl belirtti i görülmektedir. S n f Ö retmenlerinin Meslekî Özelliklerine liflkin Bulgular Tablo 2 de görüldü ü gibi meslekî özelliklerden, çocuk geliflimi ve psikolojisi alan nda bilgi sahibi olma (% 44.3) ve s n fa hâkim olma ve disiplini sa lama (% 44.3) özellikleri resmî okul velilerinin yar ya yak n taraf ndan beklenen özellikler olmaktad r. Teknolojik ve güncel geliflmeleri takip ederek çocuklara yans tma ve onlar hayata haz rlama (%35.6) ve iyi bir gözlemci olma ve bireysel farkl l klar dikkate alma (%35.6) özellikleri ise resmî okul velilerinin 1/3 den fazlas taraf ndan beklenen özelliklerdir. Bu dört özelli- in velilerin büyük ço unlu u taraf ndan çocuklar n n ö retmenlerinde var oldu unu ifade ettikleri görülmektedir (% 88.2, % 88.2, % 85.3, % 78). Tablo 2 Velilerin S n f Ö retmeninin Meslekî Özelliklerine liflkin Beklentileri ve Ö retmenlerin Bu Özelliklere Uygunlu una liflkin Görüflleri Meslekî Özellikler Beklentiler Uygunluk Resmî Özel Toplam Resmî Özel Toplam f f f f f f % % % % % % S n fa hâkim olma ve disiplini sa lama 51 44.3 23 28.7 74 37.9 45 88.2 18 78.2 63 85.1 Çocuk geliflimi ve psikolojisi alan nda bilgi sahibi olma 51 44.3 35 43.7 86 44.1 45 88.2 30 85.7 75 87.2 Teknolojik ve güncel geliflmeleri takip ederek çocuklara yans tma ve onlar hayata haz rlama 41 35.6 33 41.2 74 37.9 35 85.3 31 93.9 66 89.2 yi bir gözlemci olma ve bireysel farkl l klar dikkate alma 41 35.6 31 38.7 72 36.9 32 78.0 29 93.5 61

HAZIR-BIKMAZ, GÜLER / Velilerin S n f Ö retmenlerinden Beklentileri ve S n f... 457 Tablo 2 (Devam) Velilerin S n f Ö retmeninin Meslekî Özelliklerine liflkin Beklentileri ve Ö retmenlerin Bu Özelliklere Uygunlu una liflkin Görüflleri Meslekî Özellikler Beklentiler Uygunluk Resmî Özel Toplam Resmî Özel Toplam f f f f f f % % % % % % Mesle inde tecrübeli olma 28 24.3 29 36.2 57 29.2 26 92.8 27 93.1 53 93.0 Okulu ve dersleri sevdirme, ö rencilerin beceri ve ilgilerini gelifltirerek baflar y hedefleme 26 22.6 21 26.2 40 20.5 25 96.1 19 90.43 7 92.5 Konuya ve ö rencinin aktif kat l m na uygun yöntem ve teknikleri seçme ve uygulama 34 29.5 30 37.5 64 32.8 33 97.0 26 86.6 59 92.2 Programa uygun olarak dersi planlama ve eksiksiz uygulama 20 17.4 15 18.7 35 17.9 18 90.0 14 93.3 32 91.4 Ö renciyi araflt rma, yarat c l k ve elefltirel düflünmeye teflvik etme 9 7.8 8 10.0 17 8.7 8 88.8 8 100.0 16 94.1 Rehber olma 7 6.1 8 10.0 15 7.7 5 71.4 8 100.0 13 86.6 Ö renci baflar s n de erlendirme konusunda bilgi sahibi olma 15 13.0 14 17.5 29 14.8 15 100.0 14 100.0 29 100.0 Dili anlafl l r ve etkili kullanma 13 11.3 15 18.7 28 14.3 13 100.0 13 86.6 26 92.8 Ö renci baflar s n de erlendirme konusunda bilgi sahibi olma, dili anlafl l r ve etkili kullanma, ö renciyi araflt rma, yarat c l k ve elefltirel düflünmeye teflvik etme ve rehber olma özelliklerinin resmî okul velilerinin çok az bir bölümü (% 13, % 11.3, % 7.8, % 6.1) taraf ndan beklendi i saptanm fl ve bu özelliklerden ilk ikisi için grubun tamam, di er ikisi için ( % 88.8, % 71.4) grubun ço unlu unun ö retmenlerin uygun oldu u yönünde görüfl belirtti i ortaya ç km flt r. Ayn tabloda, meslekî alanda bir s n f ö retmeninin sahip olmas gereken özelliklerden, s n fa hâkim olma ve disiplini sa lama (% 43.7), teknolojik ve güncel geliflmeleri takip ederek çocuklara yans tma ve onlar hayata haz rlama (% 41.2) özelliklerini özel okul velilerinin yar ya yak n n n, iyi bir gözlem-

458 KURAM VE UYGULAMADA E T M B L MLER ci olma ve bireysel farkl l klar dikkate alma (%38.7) ve konuya ve ö rencinin aktif kat l m na uygun yöntem ve teknikleri seçme ve uygulama (%37.5) özelliklerini ise özel okul velilerinin küçük bir bölümünün bekledi i görülmektedir. Bu velilerin de büyük ço unlu u taraf ndan çocuklar n n ö retmenlerinde bu özelliklerin var oldu u ifade edilmektedir (% 85.7, % 93.9, % 93.5, % 86.6). Programa uygun olarak dersi planlama ve eksiksiz uygulama, dili anlafl l r ve etkili kullanma, ö renci baflar s n de erlendirme konusunda b 108-109ilgi sahibi olma, ö renciyi araflt rma, yarat c l k ve elefltirel düflünmeye teflvik etme ve rehber olma özelliklerinin özel okul velilerinin çok az bir bölümü (% 18.7, %18.7, % 17.5, % 10, % 10) taraf ndan beklendi i görülmekte ve programa uygun olarak dersi planlama ve eksiksiz uygulama ve dili anlafl l r ve etkili kullanma özellikleri için grubun büyük ço unlu unun (% 93.3, % 86.6), di- er üç özellik için ise grubun tamam n n ö retmenlerin uygun oldu- u yönünde görüfl belirtti i görülmektedir. Ö retmen-veli flbirli ine liflkin Bulgular Tablo 3 de görüldü ü gibi, ö retmen-veli iflbirli i konusunda resmî okul velilerinin % 60.8 i s n f ö retmenlerinden velilerle sürekli iletiflim kurma becerisine sahip olmalar n bekledi ini belirtirken bu grubun sadece 2/3 ü ö retmenlerin bu beceriye sahip oldu u yönünde görüfl belirtmifltir. Dolay s yla, grubun 1/3 ünün s n f ö retmenlerinin bu beceriye sahip olamad n düflündü ü ortaya ç km flt r. Ayn tabloda, resmî okul velilerinin % 39.1 i velilere sorunlarla ilgili çözüm yollar önerme ve onlarla iflbirli i yapma ve % 34.8 i velilere karfl samimi ve objektif davranma becerilerine ö retmenlerin sahip olmalar n bekledi i, bu grubun tamam na yak n n n da ö retmenlerin bu becerilere sahip oldu- unu belirtti i görülmektedir. Ancak, veliyi tan mada istekli olma ve onlar n farkl görüfllerine hoflgörü ile yaklaflma becerisi velilerin çok az bir bölümü (% 8.7) taraf ndan beklenmekte ve an lan grubun ço unlu u taraf ndan da bu becerinin ö retmenlerde var oldu unu düflündükleri görülmektedir.

HAZIR-BIKMAZ, GÜLER / Velilerin S n f Ö retmenlerinden Beklentileri ve S n f... 459 Tablo 3 Velilerin Ö retmen-veli flbirli ine Yönelik Beklentileri ve Ö retmenlerin Bu Beklentilere Uygunlu una liflkin Görüflleri Ö retmen-veli flbirli i Beklentiler Uygunluk Resmî Özel Toplam Resmî Özel Toplam f f F f f f % % % % % % Velilerle sürekli iletiflim kurma 70 60.8 32 40.0 102 52.3 49 70.0 29 90.6 78 76.4 Velilere sorunlarla ilgili çözüm yollar önerme ve onlarla iflbirli i yapma 45 39.1 33 41.2 78 40.0 41 91.1 30 90.9 71 91.0 Velilere karfl samimi ve objektif davranma 40 34.8 49 61.2 89 45.6 38 95.0 48 97.9 86 96.6 Veliyi tan mada istekli olma ve onlar n farkl görüfllerine hoflgörü ile yaklaflma 10 8.7 13 16.2 23 11.8 8 80.0 11 84.6 19 82.6 Tablo 3 de özel okul velilerinde da l m n biraz farkl laflt görülmektedir. Buna göre, velilere karfl samimi ve objektif davranma becerisini velilerin % 61.2 si ö retmenlerden beklemekte ve bu grubun tamam - na yak n da ö retmenlerin bu beceriye sahip olduklar n belirtmektedir. Özel okul velilerinin yar ya yak n, velilere sorunlarla ilgili çözüm yollar önerme ve onlarla iflbirli i yapma (% 41.2) ve velilerle sürekli iletiflim kurma (% 40.0) becerilerine ö retmenlerin sahip olmas gerekti i yönünde görüfl belirtmekte ve tamam na yak n da ö retmenlerin bu becerilere sahip olduklar n düflünmektedir. Ancak resmî okul velilerinde oldu u gibi özel okul velilerinin de çok az bir bölümü (% 16.2) veliyi tan mada istekli olma ve onlar n farkl görüfllerine hoflgörü ile yaklaflma becerisini ö retmenlerden beklemektedir. Bu yönde görüfl belirten velilerin ço- unlu unun bu becerinin ö retmenlerde var oldu unu düflündükleri ortaya ç km flt r. Tart flma S n f ö retmenlerinin sahip olmas gereken kiflilik özelliklerinden sevecen, hoflgörülü ve flefkatli olma özelli i gerek resmî gerek özel okul velilerinin büyük bir bölümü taraf ndan beklenen bir özellik olarak ortaya ç km fl ve yine her iki grup veli taraf ndan da ö retmenlerin bu özelli e sahip olduklar belirtilmifltir. Bir s n f ö retmeninde bulunmas

460 KURAM VE UYGULAMADA E T M B L MLER gereken en önemli kiflilik özellikleri aras nda hoflgörü, sevecenlik, anlay fll olma özellikleri gelmektedir (Gürkan & Gökçe, 1999). Ayn zamanda, ilkö retim birinci kademe ö rencileri ile yap lan bir araflt rmada da ö rencilerin, öncelikli olarak ö retmenlerinden sevecen ve hoflgörülü olmalar n bekledikleri ortaya ç km flt r (Gökçe, 2001). Böylece, veli ve ö renci beklentilerinde birinci s rada yer alan bu özelli in her iki veli grubu taraf ndan da ö retmenlerde var oldu unu belirtmeleri bu beklentinin genelde karfl land n göstermektedir. Tablo 1 de verilen di er kiflilik özelliklerine iliflkin olarak her iki veli grubunun yar dan az n n beklenti içinde olmas, yar dan fazlas n n bu özellikleri ö retmenlerden beklemediklerini göstermektedir. Oysa an lan tabloda verilen kiflilik özellikleri etkili bir s n f ö retmeninde bulunmas gereken özelliklerdir. Bu sebeple, velilerin yar dan fazlas - n n sadece bir özellik d fl nda di er özellikleri beklemiyor olmas oldukça düflündürücüdür. Nitekim, Ka tç bafl (1970) taraf ndan yap lan karfl laflt rmal bir araflt rmada, Türk aile yap s n n sevgi içeren k s tlay c bir aile oldu u ortaya ç km fl; çocu un okul yaflam na geçti i dönemde ise bu sevgi ve k s tlay c yap n n okul ve dolay s yla ö retmene yöneltildi i öne sürülmüfltür. flte bu sebeple, ailelerin ö retmenlerden çocuklar na karfl sevgi, flefkat ve hoflgörü gösterme yönündeki beklentileri bu tür bir aile yap s n n do al sonucu olarak karfl m za ç kmaktad r. Ancak velilerin ço unlu unun, s n f ö retmeninin sahip olmas gereken di er kiflilik özelliklerini de belirtmeleri beklenirdi. Nitekim yukar da belirtilen türde bir aile yap s n n k s tlay c -s k kontrol boyutu çocu un d fl kontrole ba ml olmas n ve özerkli inin yeterince geliflmemesini sa lamaktad r (Ka tç bafl, 1989). Ayn zamanda, Türkiye de çocuk yetifltirme de erleri araflt r ld nda, bu de erlerin çocu un sosyal kiflilik geliflimi üzerinde önemli etkisi oldu u bulunmufltur. K rsal-kentsel ve sosyo-ekonomik farkl l klardan fazla etkilenmeyen genel bir de er, aile-içi karfl l kl ba ml - l klard r. Çocuktan beklenen ba ms z olmas de il, ana-babaya ba- ml olmas d r. S k aile ba lar ve beraberlik kültürü bir yandan kifliler aras dayan flma sa larken di er yandan da çocuklar üzerindeki ba- ml l k bask lar, de iflen sosyo-ekonomik gerekliliklere çocuklar n uymalar n sa layacak özerklik yönelimlerini engelleyebilmektedir. Bu sorun evlerde ve okullarda gözlemlenmifltir. Evde aileye olan ba- ml l k ve itaat, okulda ö retmene yöneltilmektedir (Ka tç bafl, 1996). Görüldü ü gibi, tipik Türk aile yap s ndan kaynaklanan ve çocu a yüklenen de er ve beklentiler evde bafllay p okulda süregelmekte; bu da yukar da tart fl ld üzere çocu un gelifliminde bir tak m sorunlara yol açabilmektedir. flte bu sebeple, aile içi beraberlik ve yak nl k gereksinimlerini özerklik ve bireysellik ile ba daflt rarak

HAZIR-BIKMAZ, GÜLER / Velilerin S n f Ö retmenlerinden Beklentileri ve S n f... 461 yeni bir senteze ulaflma gereklili inden hareketle ba ms z davran fl gösteren, kendine güvenen, karar verebilen, karar n n sorumlulu unu tafl yabilen ve içsel denetimin geliflti i çocuklar yetifltirebilmek için okulda ö retmenlerin bu de erlere inanmas ve öncelikle kendilerinin sahip olmas gerekir. Bu sebeple, ça dafl, yeniliklere aç k ve yarat c olma, demokratik ve elefltirilere aç k olma, duyarl ve yap c olma, dürüst, özverili, güvenilir ve özgüveni geliflmifl olma gibi ö retmen özellikleri gelece in ça dafl, yarat - c, duyarl, ba ms z ve demokratik bireylerini yetifltirmede son derece önemli olmaktad r. Tablo 2 de yer alan ö retmenin sahip olmas gereken meslekî özelliklerden çocuk geliflimi ve psikolojisi alan nda bilgi sahibi olma ve s n fa hâkim olma ve disiplini sa lama özellikleri resmî okul velilerinin yar ya yak n taraf ndan s n f ö retmeninden beklenen özellikler olarak ortaya ç km fl; di er tüm meslekî özellikler ise velilerin daha küçük bir bölümü taraf ndan istenen özellikler olmufltur. Özel okul velilerinde ise da l - m n çok farkl olmad görülmektedir. Özel okul velilerinin yar ya yak n taraf ndan ö retmenden s n fa hâkim olma ve disiplini sa lama ile teknolojik ve güncel geliflmeleri takip ederek çocuklara yans tma ve onlar hayata haz rlama özelliklerinin beklendi i, di er tüm meslekî özelliklerin ise grubun daha küçük bir bölümü taraf ndan beklendi i ortaya ç km flt r. Tabloda yer alan meslekî özelliklerin hiç birinin hem resmî hem de özel okul velilerinin yar s taraf ndan bile beklenen özellikler olmamas son derece ilginçtir. Bu durumda gerek resmî gerek özel okul velilerinin az bir bölümünün ö retmenin sahip olmas gereken meslekî özelliklerin fark nda oldu u söylenebilir. Dolay s yla, velilerin yar dan fazlas n n (resmî ve özel) çocuklar n n ö retmenlerinden ne tür meslekî özellikler bekleyecekleri konusunda çok fazla bir bilgiye sahip olmad klar düflünülebilir. Oysa resmî okul velilerinin % 40.9 u, özel okul velilerinin ise % 82.5 i üniversite ve üzeri mezuniyete sahiptir. Özellikle özel okul velilerinin meslekî özelliklere iliflkin beklentilerinin daha fazla olmas beklenebilirdi. Di er taraftan Tablo 1 de incelendi i üzere, ça dafl, yeniliklere aç k ve yarat c olma, duyarl ve yap c olma ve demokratik ve elefltirilere aç k olma gibi kiflilik özelliklerine sahip bir ö retmenin, teknolojik ve güncel geliflmeleri takip ederek çocuklara yans tma ve onlar hayata haz rlama, iyi bir gözlemci olma ve bireysel farkl l klar dikkate alma, okulu ve dersleri sevdirme, ö rencilerin beceri ve ilgilerini gelifltirerek baflar y hedefleme, ö renciyi araflt rma, yarat c l k ve elefltirel düflünmeye teflvik etme ve rehber olma gibi meslekî özelliklere de sahip olaca düflünülmektedir. Ancak yukar da belirtilen kiflilik özellikleri ile meslekî özelliklere iliflkin veli beklentilerinin (resmî ve özel) oldukça düflük oldu u dikkate al nd nda, velilerin genelde; bireysel farkl l klar dikkate alan, onlar n beceri ve ilgilerini gelifltirebilen, yenilik ve geliflmeleri takip ede-

462 KURAM VE UYGULAMADA E T M B L MLER rek ö rencilerine aktarabilen, iyi bir örnek olarak onlara rehberlik yapabilen, çocuklar araflt rma ve elefltirel düflünmeye teflvik ederek onlar n yarat c l klar n destekleyen ve olanaklar sunan bir ö retmen profili beklentisi içinde olmad klar fikrini uyand rsa da velilerin bu özellikleri tam olarak ifade etme konusunda bir zorluk yaflam fl olabileceklerini düflündürmektedir. Bunun bir baflka sebebi olarak da ailelerin e itim sistemi ve okulun iflleyifli konusunda yeterince bilgi sahibi olmamalar gösterilebilir. Nitekim 1990 y l nda yap lan I. Aile fiuras nda da Türkiye de yaflayan bir çok ailenin özellikle örgün e itim sistemi ve sistemin iflleyifli konusunda bilgi düzeylerinin yetersizli ine iflaret edilmifltir. Ayn flekilde son y llarda yap lan baz araflt rmalar da ailelerin okulla ilgili bilgilere yeterince sahip olmad klar n ortaya koymaktad r (Do an, 1995; O an, 2000). Tablo 2 de veliler taraf ndan ö retmenlerden beklenen meslekî özellikler genelde düflük bir orana sahipken (en yüksek oran % 44.3), çocuklar n n ö retmenleri taraf ndan bu özelliklerin karfl lanma durumuna iliflkin oranlar oldukça yüksektir. Velilerin ço unlu- unun olmasa bile bir bölümünün bekledikleri meslekî özelliklere çocuklar n n ö retmeninin sahip oldu u konusunda görüfl belirtmeleri oldukça sevindiricidir. Nitekim ö retmenin sahip oldu u özelliklerin velinin beklentileri ile paralellik göstermesi, tutarl l k içinde karfl l kl anlay fl ve dayan flma ile e itimin sürdürülmesi yönünde zemin haz rlayacakt r. Tablo 3 te hat rlanaca üzere, ö retmen-veli iflbirli i konusunda resmî okul velilerinin yar dan fazlas bir s n f ö retmeninin sürekli iletiflim kurma becerisine sahip olmas gerekti ini belirtmekte ve bu grubun yaklafl k 1/3 ü ise ö retmenin bu beceriye sahip olmad n ifade etmektedir. Resmî okullarda s n flardaki ö renci say s n n fazla olmas, ö retmenlerin velilerle sürekli iletiflim kurmalar n güçlefltiren önemli bir etken olabilir. Zira ö retmenin bu beceriye sahip olmad - yönünde görüfl belirten baz velilerin ankette ö retmenin neden uygun olmad na yönelik görüflleri istenmemesine ra men s n flar n afl r kalabal kl n ayr ca belirttikleri dikkat çekmifltir. Di er taraftan velilerin bu beceriye iliflkin bir beklenti içinde olmalar, ö retmenle kurulan sürekli iletiflim yoluyla çocu un hem akademik hem de bireysel geliflimine olumlu katk lar sa layaca yönündeki bir düflüncenin yans mas olabilir. Tablo 3 te ö retmen-veli iflbirli i konusunda özel okul velilerinin resmî okul velilerinden daha farkl görüfl belirttikleri görülmektedir. Özel okul velilerinin yar dan fazlas n n ö retmenlerden velilere karfl sa-

HAZIR-BIKMAZ, GÜLER / Velilerin S n f Ö retmenlerinden Beklentileri ve S n f... 463 mimi ve objektif davranma becerisini bekledi i, bu velilerin tamam na yak n n n da kendi çocuklar n n ö retmenlerinin bu beceriye sahip oldu u yönünde görüfl belirtti i ortaya ç km flt r. Velilere karfl samimi ve objektif davranma becerisinin özel okul velilerinde ön plana ç km fl olmas n n sebebi samimiyet ve objektifli in etkili bir iletiflimin ön koflulu olarak görülüyor olmas, di er taraftan sürekli iletiflim kurma ve iflbirli i yapma becerilerinin ancak bu ön koflul yerine getirildi inde sa lanabilece inin düflünülüyor olmas gösterilebilir. Nitekim bu iki beceriyi özel okul velilerinin yar ya yak n n n tercih etmesi de bunun bir göstergesi olarak kabul edilebilir. Tablo 3 te yer alan velilere sorunlarla ilgili çözüm yollar önerme ve onlarla iflbirli i yapma becerisini her iki grup velilerinin yar dan az - n n, veliyi tan mada istekli olma ve onlar n farkl görüfllerine hoflgörü ile yaklaflma becerisini ise yine her iki grup velilerinin çok az n n s n f ö retmenlerinden beklemesi veliler ile ö retmenler aras nda iletiflim konusunda baz sorunlar n oldu unu düflündürmektedir. Lazar ve arkadafllar (1999) ö retmenlerin velileri tan mada istekli olmalar ve onlar n farkl görüfl ve düflüncelerini dikkate almalar n n etkili bir iletiflim ve iflbirli i için zorunlu oldu unu belirtmektedirler. Ailelerin ve ö retmenlerin okula iliflkin alg lar ve okul-aile iflbirli i konusundaki görüflleri, içinde yaflan lan kültür, tarihsel özgeçmifl ve okulun mevcut uygulamalar yoluyla flekillenmektedir. Ailelerin okulla ve ö retmenle ilgili alg lar na iliflkin bilgiler onlarla kurulacak iletiflimin ve yap lacak iflbirli inin sa lam bir temele dayanmas n sa layacakt r. Sonuç olarak, velilerin s n f ö retmenlerinden kiflilik, meslekî ve ö retmen-veli iflbirli i konusundaki beklentilerini saptamak ve s n f ö retmenlerinin bu beklentileri ne derece karfl lad klar na iliflkin veli görüfllerini ortaya koymak amac yla yap lan bu çal flmada, resmî ve özel okul velilerinin s n f ö retmeninin kiflilik özellikleri konusundaki beklentilerinde paralellik görülmektedir. Her iki veli grubunda da sevecen, hoflgörülü ve flefkatli olma özelli i ön planda beklenen özellik olmufltur. Meslekî özellikler aç s ndan hem resmî hem de özel okul velilerinin bu özelliklere iliflkin beklenti oranlar - n n düflük oldu u, veli-ö retmen iflbirli i konusunda ise her iki grubun beklentilerinde tam bir paralellik olmad saptanm flt r. Resmî okul velilerinin öncelikli olarak ö retmenlerin kendileriyle sürekli iletiflim kurmalar n, özel okul velilerinin ise ö retmenlerin kendilerine karfl samimi ve objektif davranmalar n bekledikleri ortaya ç km flt r.

464 KURAM VE UYGULAMADA E T M B L MLER Araflt rmada velilerin her üç kategoride yer alan beklentilerine s n f ö retmenlerinin uygun olup olmad na iliflkin elde edilen sonuçlar incelendi inde, uygunluk yüzdelerinin her iki veli grubunda da benzerlik gösterdi i ve bu oranlar n oldukça yüksek oldu u bulunmufltur. Ancak velilerle sürekli iletiflim kurma becerisini, resmî okul velilerinin yar dan fazlas n n ö retmenlerden bekledi i, buna karfl l k grubun 1/3 ünün ö retmenlerin bu beceriye sahip olmad n belirtti- i saptanm flt r. Araflt rma bulgular, çal flma grubundaki velilerin ö retmenlerin sahip olmas gereken özellikler konusunda yeterli bilgi düzeyine sahip olmad klar na iflaret etmektedir. Bu sebeple, okulun yap s ve iflleyifli, ö retmenlerde bulunmas gereken özellikler ile aile-okul iflbirli i gibi konularda velilerin bilgi düzeylerini art rmak ve onlar n hem okulda hem de evde çocuklar yla daha verimli çal flmalar yapmalar - n desteklemek üzere MEB, üniversiteler ve okullarla ortaklafla aile destek programlar, seminer ve konferanslar düzenlemelidir. Ö retmen yetifltiren yüksek ö retim programlar nda etkili iletiflim kurma ve aile-okul iflbirli i konular na yer verilmelidir. Ayn zamanda, örgün e itim sistemi içinde görev yapan tüm ö retmenlere de bu konularda hizmet içi e itim kurslar verilmelidir. De iflik ö retim kademeleri dikkate al narak velilerin okul ve ö retmenle ilgili beklentilerini ortaya koyan daha kapsaml araflt rmalar yap lmal d r. Kaynakça Aslan, B. (1990). lkokullarda okul-aile iliflkileri. Yay mlanmam fl doktora tezi, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara. Baflbakanl k Aile Araflt rma Kurumu (1990). I. Aile fluras : Raporlar, görüflmeler, kararlar. Ankara: Aile Araflt rma Kurumu Baflkanl Yay nlar. Borich, G. D. (1996). Effective teaching methods (3rd ed.). New Jersey: Prentice-Hall. Çay rl, E. (1998). lkö retim 1. kademedeki okul-aile iliflkisi ile ilgili ö retmen ve veli görüflleri. Yay mlanmam fl yüksek lisans tezi, Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Afyon. Do an, E. (1995). Ankara merkez ilçelerindeki ilkö retim okullar nda okul-aile iletifliminin engelleri. Yay mlanmam fl yüksek lisans tezi, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.

HAZIR-BIKMAZ, GÜLER / Velilerin S n f Ö retmenlerinden Beklentileri ve S n f... 465 Eby, J. W. (1997). Reflective planning, teaching, and evaluation for the elementary school (2nd ed.). New Jersey: Prentice-Hall. Gökçe, E. (1999). lkö retim ö retmenlerinin yeterlikleri. Yay mlanmam fl doktora tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara. Gökçe, E. (2001, Haziran). lkö retim ö rencilerinin ö retmenlerden beklentileri. X. E itim Bilimleri Kongresinde sunulan bildiri, Bolu. Gözütok, D. (2000). Ö retmenli imi gelifltiriyorum. Ankara: Siyasal Kitabevi. Gürkan, T. & Gökçe, E. (1999). Türkiye de ve çeflitli ülkelerde ilkö retim: Program-ö renci-ö retmen. Ankara: Siyasal Kitabevi. Jones, V. F., & Jones, L. S. (1995). Comprehensive classroom management, creating positive learning environments for all students (4th edition). Needham Heitghts, Mass.: Allyn & Bacon. Ka tç bafl, Ç. (1970). Social norms and authoritarianism: A Turkish American comparison. Journal of Personaliyst and Social Psychology, 16, 444-451. Ka tç bafl, Ç. (1989). Aile içi etkileflim ve çocuk geliflimi. Türkiye de çocu un durumu içinde (s. 195-209). Ankara: Maya Matbaac l k Yay nc l k. Ka tç bafl, Ç. (1996). nsan, aile, kültür. stanbul: Remzi Kitabevi. Kafl kç, M. (1996). lkö retimde velilerle iflbirli i kurmada ö retmenlerin kendi yeterlilikleriyle ilgili görüfller. Yay mlanmam fl yüksek lisans tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara. Kazak, E. (1998). Okul-aile iflbirli i ve sorunlar. Yay mlanmam fl yüksek lisans tezi, Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Adapazar. Kellough, R., D. (1997). A resource guide for teaching: K-12 (2nd ed.). New Jersey: Prentice-Hall. Lazar, A., & Slostad, F. (1999). Parent-teacher relationships: Interpersonal relations. Clearing House, 72, 206-211. Lazar, A., Broderick, P., Mastrilli, T., & Slostad, F. (1999). Educating teachers for parent involvement. Contemporary Education, 70 (3), 5-11. O an, M. (2000). Okul, okul aile birli i ile ana-baba iletiflimi ve velilerin e itim beklentisi. Yay mlanmam fl yüksek lisans tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara. Robinson, E. L., & Fine, M. J. (1994). Developing collaborative home-school relationships. Preventing School Failure, 39 (1), 9-16. fiimflek, A. (2000). E itim iletiflimi. Eskiflehir: Anadolu Üniversitesi Yay nlar. Yavuzer, H. (1995). Ana-baba okulu. stanbul: Remzi Kitabevi. Yaylac, A. F. (1999). lkö retim okullar nda ailenin okula kat l m. Yay mlanmam fl yüksek lisans tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara. Y ld r m, A. & fiimflek, H. (1999). Sosyal bilimlerde nitel araflt rma yöntemleri. Ankara: Seçkin Yay nevi.

What Parents Expect From Classroom Teachers and How Classroom Teachers Measure Up to Those Expectations Fatma B kmaz*, Duygu S. Güler** Ankara University Abstract The purpose of this research was to identify the expectations of parents from private and public primary classroom teachers and to determine how well teachers satisfy these expectations. A survey was administered to 195 parents (80 private and 115 public school parents). A vast majority of the both groups expected teachers to be loving, understanding, and compassionate. There were low expectations about teachers professional characteristics in both parent groups. While the public school parents expected that teachers establish continuing communication, private school parents expected teachers to behave sincerely and objectively. A majority of both groups have voiced opinions of satisfaction related to their expectations. Key Words Parents Expectation, Characteristics of Teachers, Parent-Teacher Cooperation. Primary education involves the shaping of children s expectations and hopes while supplying them necessary elements to create a modern individual. It is the most outstanding of all levels of schooling. It is for this reason that the education the child receives during this period should be one of quality. Therefore, teachers must be equipped with certain qualities regarding their personalities as well as their profession in order to meet the needs of their students. During the review of current literature regarding classroom teachers personality characteristics, the following characteristics were emphasized. Teachers should be: patient, loving, understanding, openminded, encouraging and supportive to students, objective, democratic, modern and open to innovation. In addition, teachers needs to have a well-developed sense of self-esteem, to be energetic, healthy and productive (Gökçe & Gürkan, 1999; Kellough, 1997; fiimflek, 2000). * Correspondence: Dr., Ankara Üniversitesi E itim Bilimleri Fakültesi, lkö retim Bölümü, Cebeci Kampüsü, 06590 Ankara. e-mail: bikmaz@education.ankara.edu.tr ** Dr., Ankara Üniversitesi E itim Bilimleri Fakültesi, lkö retim Bölümü, Cebeci Kampüsü, 06590 Ankara. e-mail: guler@education.ankara.edu.tr