kpss 2014 akıcı ayrıntılı güncel konu anlatımları örnekler yorumlar uyarılar pratik bilgiler ösym tarzında özgün sorular ve açıklamaları coğrafya yeni konularla yeni sorularla 2013 yeni sınav sistemine göre hazırlanmıştır kpss de 85 soru
Editörler: Önder Cengiz-Mesut Atalay KPSS Coğrafya ISBN 978-605-364-519-1 Kitapta yer alan bölümlerin tüm sorumluluğu yazarına aittir. Pegem Akademi Bu kitabın basım, yayın ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti.ne aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz. Bu kitapta yer alan geçmiş yıllarda ÖSYM'nin yapmış olduğu sınavlardaki ÇIKMIŞ SORULAR'ın her hakkı ÖSYM'ye aittir. Hangi amaçla olursa olsun, tamamının veya bir kısmının kopya edilmesi, fotoğraflarının çekilmesi, herhangi bir yolla çoğaltılması ya da kullanılması, yayımlanması ÖSYM'nin yazılı izni olmadan yapılamaz. Pegem Akademi Yayıncılık telif ücreti ödeyerek bu izni almıştır. 20. Baskı: Ocak 2014, Ankara Yayın-Proje Yönetmeni: Ayşegül Eroğlu Dizgi-Grafik Tasarım: Ahmet Resul Kaymakçı Kapak Tasarımı: Gürsel Avcı Baskı: Tuna Matbaacılık Sanayi ve Ticaret A.Ş. Bahçekapı Mahallesi 2460. Sokak No: 7 Şaşmaz/ANKARA (0312-278 34 84) Yayıncı Sertifika No: 14749 Matbaa Sertifika No: 16102 İletişim Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARA Yayınevi: 0312 430 67 50-430 67 51 Yayınevi Belgeç: 0312 435 44 60 Dağıtım: 0312 434 54 24-434 54 08 Dağıtım Belgeç: 0312 431 37 38 Hazırlık Kursları: 0312 419 05 60 E-ileti: pegem@pegem.net
SUNU Değerli Adaylar; Bu kitap Kamu Personeli Seçme Sınavı (KPSS) Genel Kültür Testinde önemli bir yer tutan Coğrafya kapsamındaki 18 soruyu etkili bir şekilde çözebilmeniz amacıyla hazırlanmıştır. Kitap, sorulmuş ve sorulması olası soruların titizlikle incelenmesiyle meydana getirilmiş olup; Coğrafi Konum ve Türkiye nin Coğrafi Konumu, Türkiye nin Yer şekilleri ve Özellikleri, Türkiye nin İklimi ve Bitki Örtüsü, Türkiye de Nüfus ve Yerleşme, Türkiye nin Ekonomik Coğrafyası, Türkiye de Madenler, Enerji Kaynakları ve Sanayi, Türkiye de Ulaşım, Ticaret ve Turizm ve Türkiye nin Coğrafi Bölgeleri bölümlerinden oluşmaktadır. Kitapta; bölümlerin sınav formatına uygun ve soru çözümünü kolaylaştıracak bir şekilde ele alınmasına ve bilgilerin açık ve anlaşılır bir dille ifade edilmesine, bilginin resim, şekil, şemalarla somutlaştırılmasına, kavram haritaları, tablolar, grafik ve etkinliklerle akılda kalıcı biçimde sunulmasına özen gösterilmiştir. Ayrıca her sayfada yer alan boş Türkiye haritaları ile yer, yön dağılış vs. bilgilerinizi uygulama olanağı sağlanmıştır. Her ünitenin sonunda, özet, etkinlik, bulmaca, çözümlü testler, cevaplı testler ve çıkmış sorulara; yer verilmiştir. Bu kitabın hazırlanmasında yardım, destek ve katkılarını esirgemeyen meslektaşlarımıza, PEGEM AKADEMİ yayınevi ve dershanesi çalışanlarına ve öğrencilerimize teşekkürü bir borç biliriz. Bu kitap, uzun bir birikimin ve yoğun bir emeğin ürünüdür. Kitapla ilgili görüş ve önerileriniz bu ürünün niteliğini daha da arttıracaktır. Değerli görüş ve önerilerinizi lütfen bizimle pegem@pegem.net aracılığıyla paylaşınız. Kitabın çalışmalarınızda yararlı olması dileğiyle, KPSS de ve meslek hayatınızda başarılar. Önder Cengiz-Mesut Atalay
2013 KPSS de Yer Alan 18 Coğrafya Sorusunun Oransal Dağılışı KONULAR Türkiye nin Fiziki Coğrafyası Türkiye nin Beşeri Coğrafyası Türkiye nin Ekonomik Coğrafyası YAKLAŞIK AĞIRLIK %39 (7 soru) %17 (3 soru) %44 (8 soru) 2001-2013 yılları arasında çıkmış soruların analizleri aşağıdaki tabloda verilmiştir. Türkiye nin Fiziki Coğrafyası Türkiye nin Beşeri Coğrafyası Türkiye nin Ekonomik Coğrafyası Türkiye nin Bölgeler Coğrafyası Çevre ve Toplum Türkiye nin Coğrafi Konumu Türkiye nin Yer şekilleri Türkiye nin İklimi ve Bitki Örtüsü Türkiye de Nüfus ve Yerleşme Türkiye de tarım, hayvancılık ve ormancılık Türkiye de madenler, enerji kaynakları ve endüstri Türkiye de ulaşım, ticaret, ve turizm Türkiye nin Bölgeler Coğrafyası 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 1-1 1-1 1 1 2-1 1 1 3 1 2 1 1 2 1 1 2 1 4-1 1 1 2 1 2 2 3 1 1-2 2 2 4 3 3 3 3 3 3 3 3 4 4 4 3 4 4 3 4 4 3 3 2 3 2 1 2 3 3 2 2 1 2 3 3 2 2 3 3 3 2 3 3 2 2 4 3 5 4 5 2 2 3 2 2 2 5 1 - - - - - - - - 1 1 1 1 2
İÇİNDEKİLER 1. BÖLÜM Coğrafi Konum ve Türkiye nin Coğrafi Konumu Matematik Konum...4 Paraleller...4 Meridyenler...5 Yerel Saat Hesaplamaları...7 Güneş Hesaplamaları...8 Özel Tarihlerde Türkiye...9 Türkiye nin Matematik Konumu ve Sonuçları...11 Özel Konum...14 Türkiye nin Özel Konumu ve Sonuçları...15 Özet...17 Etkinlik...18 Bulmaca...19 Çözümlü Test...20 Cevaplı Test...26 Çıkmış Sorular...29 2. BÖLÜM Türkiye nin Yer şekilleri ve Özellikleri Türkiye nin Yer şekilleri ve Özellikleri...35 Jeolojik Zamanlarda Türkiye...36 Birinci Jeolojik Zaman (Paleozoik)...36 İkinci Jeolojik Zaman (Mesozoik)...36 Üçüncü Jeolojik Zaman (Tersiyer)...36 Dördüncü Jeolojik Zaman (Kuaterner)...36 Yer şekillerinin Genel Özellikleri...37 Fiziki Haritalar...38 Türkiye nin Dağları...39 Orojenez...40 Volkanik Dağlar...40 Türkiye nin Ovaları...42 Bulundukları Yere Göre Ovalar...42 Türkiye nin Platoları...44 Türkiye Akarsularının Genel Özellikleri...45
PEGEM AKADEMİ vi Türkiye nin Başlıca Akarsuları...45 Türkiye nin Başlıca Havzaları...46 Akarsularımızın Rejimleri...47 Türkiye deki Akarsulardan Yararlanma...48 Türkiye de Akarsuların Oluşturduğu Şekiller...48 Akarsu Aşındırma Şekilleri...48 Akarsu Biriktirme Şekilleri...50 Türkiye de Karstik Şekiller...51 Türkiye de Göller...53 Oluşumlarına Göre Göller...54 Doğal Göller...54 Yapay Göller (Baraj Gölleri)...54 Sularının Özelliklerine Göre Göller...55 Türkiye de Rüzgârlar ve Rüzgârların Oluşturduğu Şekiller...56 Türkiye de Buzullar ve Buzulların Oluşturduğu Şekiller...57 Türkiye de Yer altı Suları ve Kaynakları...58 Kayaların Parçalanması...59 Türkiye de Toprak Tipleri...59 Türkiye de Doğal Afetler...60 Erozyon...60 Kütle Hareketleri (Heyelan ve Toprak Kayması)...61 Türkiye de Depremler...62 Türkiye de Kıyı Şekillenmesi...63 Türkiye de Kıyı Tipleri...64 Özet...65 Etkinlik...68 Bulmaca...69 Çözümlü Test...70 Cevaplı Test...76 Çıkmış Sorular...79 3. BÖLÜM Türkiye nin İklimi ve Bitki Örtüsü Türkiye nin İklimi ve Bitki Örtüsü...89 Türkiye nin İklimini Etkileyen Faktörler...90 Matematik Konumunun Etkisi...90 Özel Konumunun Etkisi...90 Etrafındaki Denizlerin Etkisi...90 Etrafındaki Kara Kütlelerinin Etkisi...91 Etrafındaki Basınç Merkezlerinin Etkisi...91 Yeryüzü Şekillerinin Etkisi...91
vii PEGEM AKADEMİ İklim Elemanları...91 Türkiye de Sıcaklık...91 Türkiye nin İzoterm Haritaları...92 Türkiye nin Yıllık İzoterm Haritası...92 Türkiye Temmuz Ayı İndirgenmiş Sıcaklık Ortalamalarının Dağılışı...93 Türkİye Ocak Ayı İndirgenmiş Sıcaklık Ortalamalarının Dağılışı...93 Türkiye Yıllık Sıcaklık Farkı...94 Türkiye de Güneşlenme Süresi...94 Türkiye de Don Olayının Dağılışı...95 Türkiye de Basınç...95 Türkiye de Rüzgârlar...96 Türkiye de Nem ve Yağış...97 Oluşumlarına Göre Yağış Çeşitleri...98 Türkiye nin İklim Tipleri ve Bitki Örtüsü...100 Türkiye de İklim Tipleri...100 Türkiye nin Bitki Örtüsü...101 Türkiye deki Endemik Bitkiler...103 Özet...104 İklim...105 Bitki Örtüsü...105 Etkinlik...106 Bulmaca...107 Çözümlü Test...108 Cevaplı Test...116 Çıkmış Sorular...120 4. BÖLÜM Türkiye de Nüfus ve Yerleşme Türkiye de Nüfus ve Yerleşme...127 Türkiye de Nüfus Artışı ve Sonuçları...128 Türkiye de Nüfusun Dağılışı ve Nüfusun Dağılışını Etkileyen Faktörler...129 Türkiye de Sık Nüfuslu Yerler...130 Türkiye de Seyrek Nüfuslu Yerler...131 Nüfus Yoğunlukları...132 Türkiye Nüfusunun Özellikleri (Nüfusun Yapısı)...134 Türkiye de Göçler ve Yerleşme...137 Zamana Göre Göçler...139 Gidilen Yere Göre Göçler...139 Yerleşme...140 Kırsal Yerleşmeler...140 Şehir Yerleşmeleri...143
PEGEM AKADEMİ viii Türkiye de Mesken Tipleri ve Konutlarda Kullanılan Yapı Malzemeleri...144 Özet...145 Etkinlik...147 Bulmaca...148 Çözümlü Test...149 Cevaplı Test...155 Çıkmış Sorular...158 5. BÖLÜM Türkiye nin Ekonomik Coğrafyası Türkiye nin Ekonomik Coğrafyası...171 Türkiye Ekonomisini Etkileyen Faktörler...172 Türkiye de Tarım...172 Türkiye de Tarımda Verimi Etkileyen Faktörler...173 Tarım Ürünleri...177 Tahıllar...177 Sanayi Bitkileri...179 Yağ Bitkileri...184 Meyvecilik...185 Yumrulu Bitkiler...189 Sebzecilik...189 Seracılık (Örtü Altı Tarım)...189 Türkiye de Hayvancılık...190 Küçükbaş Hayvancılık...191 Büyükbaş Hayvancılık...193 Kümes Hayvancılığı...194 İpek Böcekçiliği...194 Arıcılık...195 Balıkçılık...195 Türkiye de Ormancılık...197 Özet...198 Etkinlik...200 Bulmaca...201 Çözümlü Test...202 Cevaplı Test...207 Çıkmış Sorular...211
ix PEGEM AKADEMİ 6. BÖLÜM Türkiye de Madenler, Enerji Kaynakları ve Sanayi Türkiye de Madenler, Enerji Kaynakları ve Sanayi...223 Türkiye de Madenler...224 Türkiye de Çıkartılan Başlıca Madenler...224 Türkiye de Enerji Kaynakları...228 Taşkömürü...228 Linyit...228 Termik Santral...229 Petrol...230 Doğalgaz...231 Su Gücü (Hidroelektrik)...231 Rüzgâr Gücü...232 Güneş Enerjisi...233 Jeotermal Enerji...233 Nükleer Enerji...234 Türkiye de Sanayi...234 Türkiye de Sanayi Kolları...235 Özet...243 Etkinlik...246 Bulmaca...247 Çözümlü Test...248 Cevaplı Test...256 Çıkmış Sorular...259 7. BÖLÜM Türkiye de Ulaşım, Ticaret ve Turizm Türkiye de Ulaşım,Ticaret ve Turizm...269 Türkiye de Ulaşım...270 Kara yolu Ulaşımı...270 Demir yolu Ulaşımı...272 Deniz yolu Ulaşımı...273 Hava yolu Ulaşımı...275 Türkiye de Ticaret...276
PEGEM AKADEMİ x Türkiye de Turizm...279 Türkiye nin Turistik Değerleri...280 Türkiye Millî Parkları (1958-2009)...282 Türkiye de Şehirler ve Özellikleri...286 Özet...290 Etkinlik...291 Bulmaca...292 Çözümlü Test...293 Cevaplı Test...299 Çıkmış Sorular...302 8. BÖLÜM Türkiye nin Coğrafi Bölgeleri Türkiye nin Coğrafi Bölgeleri...311 Türkiye nin Coğrafi Bölgeleri...312 Doğal Özellikler...313 Beşeri ve Ekonomik Özellikler...313 Karadeniz Bölgesi...314 Fiziki (Doğal) Özellikleri...314 Bölümleri...319 Bölge nin Enleri...323 Marmara Bölgesi...325 Fiziki (Doğal) Özellikleri...325 Nüfus Yapısı ve Ekonomik Özellikleri...327 Bölümleri...330 Bölgenin Enleri...335 Çözümlü Test...336 Cevaplı Test...341 Ege Bölgesi...344 Fiziki (Doğal) Özellikleri...344 Nüfus Yapısı ve Ekonomik Özellikleri...346 Bölgenin Enleri...349 Akdeniz Bölgesi...351 Fiziki (Doğal) Özellikleri...351 Nüfus Yapısı ve Ekonomik Özellikler...353 Bölümleri...355 Bölgenin Enleri...357 Çözümlü Test...358 Cevaplı Test...364
xi PEGEM AKADEMİ İç Anadolu Bölgesi...367 Fiziki (Doğal) Özellikleri...367 Nüfus Yapısı ve Ekonomik Özellikleri...369 Bölümleri...371 Bölgenin Enleri...374 Doğu Anadolu Bölgesi...375 Fiziki (Doğal) Özellikleri...375 Bölümleri...379 Bölgenin Enleri...382 Güneydoğu Anadolu Bölgesi...383 Fiziki (Doğal) Özellikleri...383 Nüfus Yapısı ve Ekonomik Özellikler...385 Bölümleri...387 Güney Anadolu Projesi (GAP)...388 Bölgenin Enleri...389 Bölgelerin Özelliklerinin Karşılaştırılması...390 Özet...392 Etkinlik...394 Bulmaca...395 Çözümlü Test...396 Cevaplı Test...401 Çıkmış Sorular...404 Grafik; Tablo ve Harita Yorumlarken Dikkat Edilecek Özellikler...412 Bulmacaların Çözümleri...415
Genel Kültür de 45
COĞRAFYA ÖSYM SORULARI 2013 PEGEM AKADEMİ SORULARI 28. Kaynağını Batı ve Orta Torosların güney yamaçlarından alan akarsuların Akdeniz e döküldükleri alanlarda büyük deltalar oluşmamıştır. Bu durum, aşağıdakilerden hangisi ile açıklanabilir? A) Yatak eğimlerinin fazla olmasıyla B) Rejimlerinin düzenli olmasıyla C) Bitki örtüsünün tahrip edilmesiyle D) Havzalarındaki kayaçların litolojik özellikleriyle E) Kıyıdaki derinliğin fazla olmasıyla 10. I. Havzalarındaki kayaçların kolay aşınabildiğini II. III. IV. Bol miktarda alüvyon taşıdığını Rejimlerinin düzensiz olduğunu Boylarının uzun olduğunu Türkiye akarsularının denize döküldükleri yerlerde, delta ovalarının oluşması yukarıdaki yargılardan hangilerini kanıtlar? A) I ve II B) I ve III C) II ve III D) II ve IV E) III ve IV Genel Yetenek Genel Kültür Tamamı Çözümlü Soru Bankası / Test - 6 / 10. Soru 24. Aşağıdakilerden hangisi Türkiye kıyılarında delta ovalarının genişlemesine etki eden etmenlerden olamaz? A) Okyanusa kıyısının olmaması B) Akıntı ve dalgaların güçlü olmaması C) Kıta sahanlığının dar olması D) Akarsuların bol malzeme taşımaları E) Kıyılarda gel - git genliğinin az olması Yıl Sonu Genel Tekrar Testi Test - 3 / Soru 24 8. Delta ovasının oluşabilmesi için I. Kıyı derinliğinin fazla olması II. III. IV. Kıyıda güçlü dalga ve akıntıların olmaması Denizel iklimin iç kesimlere ulaşması Kıta sahanlığının geniş olması gibi özelliklerden hangisinin var olması beklenir? A) I ve II B) I ve III C) II ve III D) II ve IV E) III ve IV Lisans Mezunları İçin Konu Anlatımlı Kitap Sayfa 75 / 8. Soru 16. Bol miktarda alüvyon taşımasına rağmen Sakarya Nehri nin ağız kısmında delta oluşmamıştır. Aşağıdakilerden hangisi bu durumun nedenidir? A) Akıntıların kıyıları süpürmesi B) Kıyı derinliğinin az olması C) Gelgit etkisinin az olması D) Kıta sahanlığının geniş olması E) Kıyıda birikmenin oluşması Lisans Mezunları İçin Konu Anlatımlı Kitap Sayfa 76 / 16. Soru
COĞRAFYA ÖSYM SORULARI 29. Türkiye de farklı toprak türlerinin görülmesinde; I. iklimin çeşitlilik göstermesi, II. farklı kayaçların bulunması, III. iki kıtada da arazisinin bulunması, IV. akarsu ağının sık olması özelliklerinden hangileri etkilidir? A) I ve II B) I ve III C)II ve III D) II ve IV E) III ve IV 2013 PEGEM AKADEMİ SORULARI 1. Türkiye nin toprak özellikleri ile ilgili olarak aşağıda verilen bilgilerden hangisi yanlıştır? A) Dünyanın en verimli toprak çeşidi olan kara topraklar Erzurum-Kars çevresinde görülür. B) Ülkemizde iklim çeşitliliğinin fazla olması toprak çeşitliliğini de arttırmıştır. C) Karasal iklim bölgelerinde kireç ve tuz birikimi fazla, kırmızı topraklar yaygındır. D) Karadeniz kıyı kesiminde yıkanmış, kireç ve tuz birikimi az nemli bölge toprakları görülür. E) Alüvyal topraklar iklimden bağımsız olarak birçok alanda görülür. Genel Yetenek Genel Kültür Çek Kopar Yaprak Test - 159 / 1. Soru 1. Ülkemiz genel olarak III. zamanda oluşmuş, genç oluşumlu bir ülkedir. Ancak ülkemizde toprak çeşidi oldukça fazladır. Bu durumun görülmesinde etkili olan temel faktör aşağıdakilerden hangisidir? A) İklim özelliklerinin çeşitlilik göstermesi B) Bitki örtüsünün çeşitlilik göstermesi C) Jeolojik yapının çeşitlilik göstermesi D) Üç tarafının denizlerle çevrili olması ve iki kıtada arazisinin bulunması E) Batıdan doğuya doğru yükseltinin artması Genel Yetenek Genel Kültür Soru Bankası Test - 154 / 14. Soru 6. Toprak oluşumu çeşitli faktörlere bağlıdır. Aşağıda verilenlerden hangisi toprak oluşumu üzerinde etkili değildir? A) İklim B) Yer şekilleri C) Tarımda makineleşme D) Zaman E) Ana kaya Genel Yetenek Genel Kültür Çek Kopar Yaprak Test - 185 / 6. Soru
COĞRAFYA ÖSYM SORULARI 30. Türkiye de Doğu Karadeniz kıyı kesimine ait aşağıdaki özelliklerin hangisinde, yer şekillerinin etkisi yoktur? A) Halkın bir kısmının hayvancılığa yönelmesinde B) Kıyıyla iç kesimler arasında kara yolu ulaşımının zor olmasında C) Nüfusun, dar kıyı kesiminde yoğunlaşmasında D) Tarım alanlarının az olmasında E) Yer altı kaynaklarının dağılışında 2013 PEGEM AKADEMİ SORULARI 1. Doğu Karadeniz Bölümü nde kıyı kesimle iç kesimler arasında büyük farklılıklar görülür. Aşağıdakilerin hangisi bu farklılıklardan biri değildir? A) Nüfus yoğunluğu B) Dağların uzanışı C) Tarım ürünleri D) Ekonomik faaliyetler ve ulaşım olanakları E) Ortalama sıcaklık değerleri Genel Yetenek Genel Kültür Soru Bankası Test - 169 / 7. Soru 31. Son yıllarda, Konya Ovası nda hatalı arazi kullanımından kaynaklanan çevresel sorunlarda artış görülmektedir. Aşağıdakilerden hangisi, bu sorunlardan biri değildir? A) Bataklık alanların artması B) Obrukların oluşması C) Toprağın tuzlanması D) Erozyonun artması E) Yer altı su seviyesinin düşmesi 13. Konya-Karapınar çevresinde rüzgâr erozyonunun etkili olmasında, I. bitki örtüsünün zayıf olması, II. III. nem oranının ve su oranının az olması, yamaç eğiminin fazla olması faktörlerinden hangileri etkili değildir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) II ve III Genel Yetenek Genel Kültür Tamamı Çözümlü Soru Bankası / Test - 10 / 13. Soru 2. Çölleşme: doğal olaylarla veya insanın yıkıcı işleri yüzünden bir bölgenin gittikçe kuraklaşması, çoraklaşmasıdır. III IV V I II Türkiye nin fiziki özellikleri dikkate alındığında haritadaki işaretli yerlerin hangisinde çölleşme daha hızlıdır? A) I B) II C) III D) IV E) V Genel Yetenek Genel Kültür Soru Bankası Test - 159 / 2. Soru
COĞRAFYA ÖSYM SORULARI 32. Bir Türkiye fiziki haritasında, yaklaşık aynı boylam üzerinde olan iki ovanın farklı renklerle gösterilmesi aşağıdakilerden hangisine bağlanabilir? A) Eğim değerlerinin farklı olmasına B) Yüz ölçümlerinin farklı olmasına C) Yüksekliklerinin farklı olmasına D) Enlem derecelerinin farklı olmasına E) Bitki örtülerinin farklı olmasına 2013 PEGEM AKADEMİ SORULARI 5. Fiziki haritada renkler yükselti basamaklarını gösterdiğine göre, aşağıda verilen ovalarımızdan hangisi Türkiye Fiziki Haritası nda yeşil renkle gösterilir? A) Gediz Ovası B) Iğdır Ovası C) Muş Ovası D) Malatya Ovası E) Konya Ovası Genel Yetenek Genel Kültür Tamamı Çözümlü Soru Bankası / Test - 5 / 5. Soru 11. Ankara ile Muğla illerimizin farklı boylamlarda olduğunu aşağıdakilerden hangisi en iyi kanıtlar? A) İklimlerinin farklılığı B) Yükseltilerinin farklılığı C) Gece - gündüz sürelerinin farklılığı D) Öğle vakitlerinin farklılığı E) Toprak özelliklerinin farklılığı Lisans Mezunları İçin Konu Anlatımlı Kitap Sayfa 21 / Soru 11 35. Türkiye nin kıyı bölgelerinde nüfus yoğunluğu iç bölgelere göre daha fazladır. Bu durumun oluşmasında asağıdaki özelliklerden hangisinin etkisi en azdır? A) Su kaynaklarının bolluğu B) İklim şartlarının daha elverişli olması C) Tarımsal üretim ve gelirin daha yüksek olması D) Ulaşım imkanlarının gelişmiş olması E) Turizmin gelişmiş olması 4. Türkiye de nüfusun bölgelere dağılışında; I. Toprakların verimliliği II. III. IV. Sanayi faaliyetleri Doğal göller Ulaşım olanakları gibi faktörlerden hangilerinin etkisi daha azdır? A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II D) II ve III E) III ve IV Genel Yetenek Genel Kültür Soru Bankası Test - 161 / 4. Soru 10. Aşağıdakilerden hangisi Türkiye deki nüfus dağılışı üzerinde etkili değildir? A) Yerşekillerinin çeşitlilik göstermesi B) İklim özelliklerinin farklılık göstermesi C) Enlem farkının az olması D) Ekonomik faaliyetlerin farklı olması E) Ulaşım olanaklarının farklı olması Genel Yetenek Genel Kültür Soru Bankası Test - 161 / 10. Soru
COĞRAFYA ÖSYM SORULARI 35. Türkiye nin kıyı bölgelerinde nüfus yoğunluğu iç bölgelere göre daha fazladır. Bu durumun oluşmasında asağıdaki özelliklerden hangisinin etkisi en azdır? A) Su kaynaklarının bolluğu B) İklim şartlarının daha elverişli olması C) Tarımsal üretim ve gelirin daha yüksek olması D) Ulaşım imkanlarının gelişmiş olması E) Turizmin gelişmiş olması 2013 PEGEM AKADEMİ SORULARI 38. Türkiye de nüfus dağılışı üzerinde doğal ve beşerî faktörler etkilidir. Aşağıda verilenlerden hangisi ülkemizde nüfus dağılımını etkileyen doğal faktörler içerisinde yer almaz? A) Dağların uzanış doğrultusu B) Su kaynakları C) İç ve dış göçler D) Yağış koşulları E) Sıcaklık Genel Yetenek Genel Kültür 15 Deneme Deneme 12 / 38. Soru 37. İnsanların ekonomik, sosyal, siyasi veya doğal nedenlerle yer değiştirmesi olayına göç denir. Bu yer değiştirme hareketleri, bireylerin istekleriyle veya istekleri dışında gerçekleşir. Buna göre, Türkiye de yaşanan aşağıdaki göçlerden hangisi, bireylerin istekleri dışında yapılan göçlere örnektir? A) 1960 yılından sonra Avrupa nın endüstrileşmiş ülkelerine yapılan göçler B) 20. yüzyılın sonlarında Batı Trakya dan Türkiye ye yapılan toplu göçler C) Bazı illerden çok sayıda tarım işçisinin çalışmak amacıyla Çukurova ya yaptığı göçler D) Bilim ve teknolojinin gelişmesiyle nitelikli elemanların çalışmak için başka ülkelere yaptığı göçler E) Üniversite ve yüksekokullarda öğrenim görmek amacıyla gençlerin, öğretim kurumlarının bulunduğu kentlere yaptığı göçler 14. Aşağıdakilerden hangisi Türkiye nin nüfus miktarını etkilememiştir? A) Yunanistan ile yapılan mübadele göçü B) Dış ülkelere yapılan işçi göçü C) Doğal afetler sonucu nüfus kaybı D) Yaz aylarında iç turizm göçleri E) Eğitim amaçlı Avrupa ülkelerine yapılan göç Yıl Sonu Genel Tekrar Testi Test 2 Soru 14 34. Türkiye Cumhuriyeti tarihinde yaşanan olaylar ve bu olayların nüfusa etkileri düşünüldüğünde, aşağıda verilen olaylardan hangisinin nüfus artış hızının azalmasında daha az etkili olduğu söylenebilir? A) Yaşanan savaşlar B) Seferberlik ilanı C) Yurt dışına işçi göçleri D) Kadınların iş yaşamına katılması E) Ekonomik sebeplerle iç göçlerin yaşanması Genel Yetenek Genel Kültür 15 Deneme Deneme 5 / 34. Soru 36
COĞRAFYA ÖSYM SORULARI 38. Türkiye nin iç kesimlerindeki bazı yörelerinde daha çok, kuraklığa dayanıklı tarım ürünleri yetiştirilir. Ancak son yıllarda bu yörelerdeki tarım alanlarında yetiştirilen ürün çeşitliliğinde bir artış görülmektedir. Bu durum üzerinde aşağıdakilerden hangisinin etkili olduğu söylenemez? A) Yeni tarım alanlarının açılması B) Sulama imkanlarının gelişmesi C) Makine kullanımının yaygınlaşması D) Kimyasal gübre kullanımının artması E) Tarımla uğraşanların bilinçlenmesi 2013 PEGEM AKADEMİ SORULARI 1. Aşağıdakilerden hangisi Türkiye de tarım sektöründe verim ve kaliteyi artırmak için alınması gereken önlemlerden biri değildir? A) Eğimin fazla olduğu yerlerde tarım yapılmaması B) Sulama ve gübreleme yaparak nadas topraklarının azaltılması C) Verimsiz alanların ıslah edilerek tarıma açılması D) Toprağın belirli aralıklarla analiz ettirilmesi ve mineral eksikliklerinin giderilmesi E) Her toprağın özelliğine uygun ürün ekiminin yapılması Genel Yetenek Genel Kültür Tamamı Çözümlü Soru Bankası / Test - 23 / 1. Soru 7. Eskiden beri sadece tahıl üretilen bir yörede son birkaç yıldır ekonomik değeri daha yüksek ürünler üretilmeye başlanmıştır. Buna göre, tarımı etkileyen koşullar göz önüne alındığında, bu yörede aşağıdakilerin hangisinde bir değişme olduğu söylenebilir? A) Tarım alanlarının genişliğinde B) Sulama imkânlarında C) Gübreleme yönteminde D) Tarım aletlerinde E) Nüfus miktarında Genel Yetenek Genel Kültür Tamamı Çözümlü Soru Bankası / Test - 23 / 7. Soru 1. Türkiye de tarıma ayrılan toprak oranı 1934 yılında 11.7 milyon hektar iken, 2003 yılında yaklaşık olarak 27 milyon hektara ulaşmıştır. Bu durumun ortaya çıkmasında aşağıda verilenlerden hangisinin daha fazla etkili olduğu söylenebilir? A) Yer şekillerinin sade olması B) Islah çalışmalarının yaygınlaşması C) İklim koşullarının değişmesi D) Ormanlık alanların korunması E) Ekstantif tarım metodunun uygulanması Lisans Mezunları İçin Konu Anlatımlı Kitap Sayfa 198 / 1. Soru
COĞRAFYA ÖSYM SORULARI 38. Türkiye nin iç kesimlerindeki bazı yörelerinde daha çok, kuraklığa dayanıklı tarım ürünleri yetiştirilir. Ancak son yıllarda bu yörelerdeki tarım alanlarında yetiştirilen ürün çeşitliliğinde bir artış görülmektedir. Bu durum üzerinde aşağıdakilerden hangisinin etkili olduğu söylenemez? A) Yeni tarım alanlarının açılması B) Sulama imkanlarının gelişmesi C) Makine kullanımının yaygınlaşması D) Kimyasal gübre kullanımının artması E) Tarımla uğraşanların bilinçlenmesi 2013 PEGEM AKADEMİ SORULARI 7. Türkiye deki toplam arazinin kullanım alanlarına göre dağılımı göz önüne alındığında, özellikle iç bölgelerde tarım arazilerinin fazla olmasına karşın üretim yapılan alanların az olmasının nedeni aşağıdakilerden hangisidir? A) Toprağın nadasa bırakılması B) Dağlık ve engebeli olması C) Makine kullanımının yaygınlaşması D) Toprak türlerinin çeşitli olması E) Gübreleme yapılması Lisans Mezunları İçin Konu Anlatımlı Kitap Sayfa 199 / 7. Soru 39. Türkiye de hayvancılığın istenilen düzeye çıkarılması ve hayvansal ürün talebinin karşılanması için çeşitli önlemler alınmaktadır. Buna göre aşağıdakilerden hangisi, Türkiye de hayvancılığın gelişmesi için alınacak önlemlerden biri değildir? A) Mera ve yayla hayvancılığından besi ve ahır hayvancılığına geçmek B) Hayvanlara kaba yemlerin dışında proteince zengin yemler vermek C) Mera ve yaylalarda erken ve aşırı otlatma yapmamak D) Et ve süt üretiminin yüksek olması için nöbetleşe ve dönüşümlü otlatmadan sürekli otlatmaya geçmek E) Hayvan ırklarını ıslah etmek, besicileri eğitmek ve mali yönden desteklemek 9. Türkiye özel konumu nedeniyle bir çok hayvan türüne sahip bir ülkedir. Hayvan sayısı açısından dünyanın önde gelen ülkelerinden biri olmasına rağmen hayvanlardan elde edilen verimin düşük olmasının nedeni aşağıdakilerden hangisi olamaz? A) Küçükbaş hayvancılığın yaygın oluşu B) Mera hayvancılığının yapılışı C) İklim koşullarına bağlı oluşu D) Yerli hayvan ırklarının kötü oluşu E) Besi ve ahır hayvancılığının yapılışı Lisans Mezunları İçin Konu Anlatımlı Kitap Sayfa 199 / 9. Soru 5. Aşağıdakilerden hangisi ülkemizde hayvancılıkta elde edilen verimi arttırmak için yapılması gereken çalışmalardan biri değildir? A) Mera hayvancılığının yaygınlaştırılması B) Devlet desteğinin sağlanması C) Yem sanayisinin geliştirilmesi D) Hayvan soylarının ıslah edilmesi E) Erken kesimin önlenmesi Genel Yetenek Genel Kültür Soru Bankası Test - 164 / 5. Soru 3. Türkiye deki hayvan sayısı Avrupa daki birçok ülkeden fazla olmasına rağmen hayvansal üretim azdır. Bu durumun sebepleri arasında aşağıdakilerden hangisi gösterilemez? A) Mera otlak hayvancılığının yaygın olması B) Hayvansal ürün tüketiminin az olması C) Erken kesim D) Yem sanayinin yeterince gelişmemesi E) Soyların ıslah edilmemesi 5000 Genel Yetenek Genel Kültür Soru Bankası 568. Sayfa / 7. Soru
COĞRAFYA ÖSYM SORULARI 39. Türkiye de hayvancılığın istenilen düzeye çıkarılması ve hayvansal ürün talebinin karşılanması için çeşitli önlemler alınmaktadır. Buna göre aşağıdakilerden hangisi, Türkiye de hayvancılığın gelişmesi için alınacak önlemlerden biri değildir? A) Mera ve yayla hayvancılığından besi ve ahır hayvancılığına geçmek B) Hayvanlara kaba yemlerin dışında proteince zengin yemler vermek C) Mera ve yaylalarda erken ve aşırı otlatma yapmamak 2013 PEGEM AKADEMİ SORULARI 5. Türkiye hayvan sayısı bakımından Avrupa nın önde gelen ülkelerindeyken et süt veriminde gerilerdedir. Aşağıdakilerden hangisi et - süt veriminin artması için yapılması gerekenlerden değildir? A) Hayvan soylarının ıslah edilmesi B) Besi ve ahır hayvancılığının yapılması C) Çiftçilere eğitim verilmesi D) Çiftçilere uygun koşullarda kredi sağlanması E) Hayvancılıkla uğraşan kişi sayısının arttırılması Lisans Mezunları İçin Konu Anlatımlı Kitap Sayfa 415 / 5. Soru D) Et ve süt üretiminin yüksek olması için nöbetleşe ve dönüşümlü otlatmadan sürekli otlatmaya geçmek E) Hayvan ırklarını ıslah etmek, besicileri eğitmek ve mali yönden desteklemek 41. Türkiye de hayvan sayısı yeterli olmasına rağmen hayvanlardan elde edilen et ve süt verimi düşüktür. Bu durum üzerinde; I. tüketimin fazla olması, II. mera hayvancılığının yaygın olması, III. hayvancılığın belirli bölgelerde yoğunlasması, IV. hayvansal üretimlerin bölge içinde tüketilmesi verilerinden hangisi etkilidir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III D) II ve IV E) III ve IV Kurumsal Türkiye Geneli Deneme Sınavı - 3 41. Soru 40. Aşağıdaki enerji santrallerinden hangilerinin yıllık üretim miktarları üzerinde iklim koşullarının etkili olduğu söylenebilir? A) Tunçbilek Seyitömer B) Afşin Elbistan C) Karakaya Demirköprü D) Sarayköy Alaçatı E) Çatalağzı Soma 45. Termik enerji, bir doğal kaynağın yakılmasıyla oluşan ısıdan enerji elde edilmesidir. Buna göre aşağıdaki enerji santrallerinden hangisinde termik enerji üretimi yapılmaz? A) Çatalağzı B) Soma C) Afşin - Elbistan D) Alaçatı E) Hamitabat Türkiye Geneli Deneme Sınavı - 9 / 45. Soru 40. Türkiye nin iklim koşulları göz önüne alındığında; I. taş kömürü, II. III. IV. doğal gaz, jeotermal enerji, su gücü, V. rüzgar enerjisi gibi enerji kaynaklarından hangileri iklim özelliklerine göre artıp azalabilmektedir? A) I ve II B) II ve III C) II ve IV D) III ve V E) IV ve V Türkiye Geneli Deneme Sınavı - 4 / 40. Soru
COĞRAFYA ÖSYM SORULARI 2013 PEGEM AKADEMİ SORULARI 41. I. Hamitabat (Kırklareli) Doğal gaz II. III. IV. İzmir (İzmir) Doğal gaz Ovaakça (Bursa) Linyit Bandırma (Balıkesir) Linyit Yukarıdaki termik santrallerden hangilerinin, enerji üretimi için kullandıkları yakıt türü yanlış verilmiştir? 9. I. Ovaakça - Linyit II. III. IV. Ambarlı - Doğal gaz Afşin - Hidrolik Çatalağzı - Taş kömürü Yukarıda verilen santral ve enerji kaynağı eşleştirmelerinden hangisi yanlıştır? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) II ve IV E) III ve IV D) II ve III E) III ve IV Genel Yetenek Genel Kültür Çek Kopar Yaprak Test - 172 / 9. Soru 42. Aşağıdakilerden hangisinin kuruluşunda ham maddeye yakınlık göz önüne alınmamıştır? A) Yatağan da termik santral B) Bursa da otomotiv endüstrisi C) Giresun da kağıt endüstrisi D) Keçiborlu da kükürt işletmesi E) Afyonkarahisar da mermer işletmeciliği 17. Sanayi tesisleri ile hammadde temini arasında sıkı bir ilişki vardır. Aşağıdakilerden hangisi bu duruma örnek oluşturmaz? A) İzmir Sigara Fabrikası B) Aliağa Petrol Rafinerisi C) Denizli Dokuma Sanayi D) Afyon Mermer Fabrikası E) Uşak Battaniye Fabrikası Genel Yetenek Genel Kültür Soru Bankası Test - 171 / 17. Soru 3. Ham maddeye yakınlık bir sanayi tesisinin kurulumunda önemli olan şartlardan biridir. Aşağıdaki yerlerden hangisindeki sanayi kurulumunda bu durum etkili olmamıştır? A) Tokat ta sigara fabrikası B) İzmir deki petrol rafinerisi C) Ankara daki şeker fabrikası D) Elazığ daki ferro-krom işletmesi E) Tekirdağ daki içki endüstrisi Genel Yetenek Genel Kültür Çek Kopar Yaprak Test - 170 / 3. Soru 17. Bir yerde endüstrinin gelişmesi hammadde, işgücü, enerji, ulaşım gibi etmenlere bağlıdır. Buna göre aşağıda verilen il ve endüstri kolu eşleştirmelerinden hangisi diğerlerinden farklı bir etmene bağlı olarak gelişmiştir? A) Denizli - dokuma endüstrisi B) Çanakkale - konserve endüstrisi C) Balıkesir - yağ endüstrisi D) İzmit - otomotiv endüstrisi E) Artvin - bakır işleme endüstrisi 5000 Genel Yetenek Genel Kültür Soru Bankası Sayfa 584 - Soru 17
COĞRAFYA ÖSYM SORULARI 42. Aşağıdakilerden hangisinin kuruluşunda ham maddeye yakınlık göz önüne alınmamıştır? A) Yatağan da termik santral B) Bursa da otomotiv endüstrisi C) Giresun da kağıt endüstrisi D) Keçiborlu da kükürt işletmesi E) Afyonkarahisar da mermer işletmeciliği 2013 PEGEM AKADEMİ SORULARI 43. Türkiye deki otomotiv fabrikalarının kurulu olduğu alanlar düşünüldüğünde, aşağıda verilenlerden hangisi kurulum yerlerinin belirlenmesinde esas alınmıştır? A) Ham madde kaynaklarına yakınlık B) Enerji kaynaklarına yakınlık C) Pazarlara yakınlık D) Turizm alanlarına yakınlık E) Petrol çıkarım alanlarına yakınlık Genel Yetenek Genel Kültür 15 Deneme Deneme 5 / 43. Soru 27. Ülkemizde aşağıda verilen tesislerden hangisinin kurulmasında hammaddeye yakınlık dikkate alınmamıştır? A) Zeytinyağı fabrikası B) Şeker fabrikası C) Petrol rafinerisi D) Konserve fabrikası E) Ferro-krom tesisleri Lisans Mezunları İçin Konu Anlatımlı Kitap Sayfa 414-27. Soru 43. Karadeniz in kıyı kesiminde yer alan Trabzon ve Samsun un etki alanlarının geniş olmasında; I. iklim özellikleri, II. III. IV. nüfus özellikleri, fonksiyonel özellikler, yüz ölçümü gibi etmenlerden hangileri daha fazla etkilidir? A) I ve II B) I ve III C) II ve III D) II ve IV E) III ve IV 7. Trabzon un bir liman kenti olarak, Giresun ve Rize ye oranla daha çok gelişmiş olması aşağıdakilerden hangisine bağlanabilir? A) Nüfusunun fazla olmasına B) Tarımsal üretimin çok fazla olmasına C) Kıyılarının elverişli olmasına D) Balıkçılığın çok gelişmiş olmasına E) İç bölgelere ulaşımın geçitlerle sağlanmasına Genel Yetenek Genel Kültür Tamamı Çözümlü Soru Bankası / Test - 29 / 7. Soru 44. Dış ticaret açığı, dış satımın dış alıma göre daha az olması durumunda gerçekleşir. Aşağıdakilerden hangisi, Türkiye de dış ticaret açığının azaltılmasına yönelik önlemler arasında yer almaz? A) AR-GE calışmalarının artırılması B) Sanayi üretim payının ve niteliğinin artırılması C) Dış pazarların ihtiyacına yönelik ürünlerin üretilmesi D) Uluslararası ticaret anlaşmalarının artırılması E) Milli gelirin yükseltilmesi 11. Türkiye dünyada birçok ülkede olduğu gibi dış ticaret açığını kapatmak için yeni gelir kaynakları yaratmaktadır. Dış ticaret açığı veren ülkelerde olduğu gibi ülke mizde de bu açığın kapatılması için en önemli girişim aşağıdakilerden hangisidir? A) Ham madde ihracatını arttırmak B) Tarımsal üretimi arttırmak C) Fabrika kurulumunu azaltarak ithalatı arttırmak D) Turizm yatırımlarını ve gelirlerini arttırmak E) Halkın imalat malları tüketimini azaltmak Genel Yetenek Genel Kültür Çek Kopar Yaprak Test - 184 / 11. Soru
COĞRAFYA ÖSYM SORULARI 44. Dış ticaret açığı, dış satımın dış alıma göre daha az olması durumunda gerçekleşir. Aşağıdakilerden hangisi, Türkiye de dış ticaret açığının azaltılmasına yönelik önlemler arasında yer almaz? A) AR-GE calışmalarının artırılması B) Sanayi üretim payının ve niteliğinin artırılması C) Dış pazarların ihtiyacına yönelik ürünlerin üretilmesi D) Uluslararası ticaret anlaşmalarının artırılması E) Milli gelirin yükseltilmesi PEGEM AKADEMİ SORULARI 2013 45. Türkiye nin dış ticaret verileri incelendiğinde, ihracatın ithalatı karşılama oranının düşük olduğu görülür. Aşağıdakilerden hangisi, bu durumu ortaya çıkaran nedenler arasında gösterilemez? A) Nüfus artış hızının yüksek olması B) Tüketim malı yerine ham madde ithalatının artması C) Enerji ithalatının fazla olması D) Sanayide üretim maliyetlerinin yüksek olması E) Sanayi yatırımlarının yetersiz olması Genel Yetenek Genel Kültür 15 Deneme Deneme 6 / 45. Soru 8. Aşağıdakilerden hangisi Türkiye nin ihracatını artırması için yapılabilecek çalışmalardan biri olamaz? A) İhracat için teşvik tedbirlerinin uygulanması B) Madenlerin yeraltından çıkarıldığı gibi değil, işlenerek satılması C) Ürünlerimizin reklam yoluyla dünya pazarlarında tanıtılması D) Üretim kalitesinin artırılması E) Dış alımda vergilerin azaltılması Lisans Mezunları İçin Konu Anlatımlı Kitap Sayfa 290 / 8. Soru 7. Türkiye nin dış ticaretinde, ihracat gelirlerinin ithalat giderlerinden az olması dış ticaret açığı yaşanmasına neden olmaktadır. Türkiye de dış ticaret açığının kapatılması için aşağıdakilerden hangisinin yapılması beklenmez? A) Endüstri ürünlerinin dış alımını artırmak B) Dış satımda yeni pazarlar bulmak C) İhraç ürünlerinin kalitelerini standartlaştırmak D) İthalat giderlerini azaltmak E) Dış pazara kaliteli ürün sunmak Lisans Mezunları İçin Konu Anlatımlı Kitap Sayfa 295 / 7. Soru 45. Türkiye nin, UNESCO Dünya Miras Listesi nde kayıtlı olan bazı kültürel ve doğal varlıkları aşağıda verilmiştir. I. Xantos Letoon II. III. IV. Pamukkale Hierapolis Nemrut Dağı Göreme Milli Parkı ve Kapadokya Kayalık Sitleri Buna göre, ülkemizi sembolize eden bu turizm varlıklarından hangileri, doğal ve kültürel özellikleri birlikte barındıran karma tipteki miras alanlarındandır? A) Yalnız I B) Yalnız II C) II ve III D) II ve IV E) III ve IV 11. Aşağıdakilerden hangisi, hem doğal hem de tarihî bir değer olarak Türkiye turizmine katkı sağlayan oluşumlardan biri değildir? A) Pamukkale (Denizli) B) Peri bacaları (Nevşehir) C) Yedigöller (Zonguldak) D) Karain Mağarası (Antalya) E) Nemrut Dağı (Adıyaman) Yıl Sonu Genel Tekrar Testi Test 3 - Soru 11
COĞRAFİ KONUM VE TÜRKİYE NİN COĞRAFİ KONUMU MATEMATİK KONUM ÖZEL KONUM 2008 1 2007 1 2009 1 2006-2010 2 2011-2005 1 2012 1 2004 1 2013 1 Çıkmış Soru Ağacı Ormansız yurt vatan değildir. MUSTAFA KEMAL ATATÜRK
OKUMA PARÇASI KUTUP IŞIKLARI Auroralar (kuzey/güney kutup ışıkları), özellikle kutup bölgelerinde gökyüzünde görülen, dünyanın mânyetik alanı ile güneşten gelen yüklü parçacıkların etkileşimi sonuncu ortaya çıkan doğal ışımalardır. Bu ışımalar, genellikle geceleri gözlemlenir, ağırlıklı olarak İyonosfer de meydana gelir. Kutup aurorası veya kutup ışıkları olarak da anılır. Bu olgu yaygın olarak 60 ve 72 derece kuzey ve güney enlemleri arasında görünür, bu da arktik ve antarktik kutup dairelerinin içine düşer. Kuzey enlemlerde bu etki aurora borealis (veya kuzey ışıkları) olarak adlandırılır. Aurora kelimesi Roma Şafak Tanrıçası nın isminden gelir. Boreas da Yunancada kuzey rüzgarına Pierre Gassendi tarafından 1621 de verilen isimdir. Aurora borealis in görünme olasılığı, kuzey manyetik kutbuna yaklaştıkça artar. Manyetik kutbun yakınlarında oluşan auroralar tam 90 derece, uzaktan kuzey ufkunu yeşilimsi bir parlaklıkla, bazen de güneş alışılmamış bir yönden doğuyormuş gibi soluk bir kırmızıyla aydınlatırlar. Aurora borealis sıklıkla gündönümlerinde oluşur. Cree halkı bu ilginç olaya Ruhların Dansı adını vermiştir. Avrupa da orta çağlarda auroraların Tanrıdan işaretler olduğuna inanılırmış. (Wilfried Schröder, Das Phänomen des Polarlichts, Darmstadt 1984). Güney deki oluşum, aurora australis (güney kutup ışıkları), benzer özelliklere sahiptir. Ancak Antartika da, Güney Amerika da ve Avustralya da daha yüksek enlemlerden görülebilir. Australis anlamı güneyin olan Latince bir kelimedir. Auroralar bütün dünyadan ve diğer gezegenlerde de gözlemlenebilir. Daha uzun süreli karanlık ve manyetik alan dolayısıyla, kutuplara yaklaştıkça daha çok görünür olurlar.
1. BÖLÜM COĞRAFİ KONUM VE TÜRKİYE NİN COĞRAFİ KONUMU ÖNERİ Coğrafi konum ünitesinin KPSS de soru sayısı az olmasına karşın, matematik ve özel konumun sonuçlarının iyi kavranması diğer konu başlıklarının daha kolay anlaşılmasını sağlayacaktır. Türkiye nin enleminin sonuçları Türkiye nin boylamının sonuçları Özel tarihler ve Türkiye deki etkileri iyi kavranmalıdır. Bir bölgenin Dünya üzerindeki yerine coğrafi konum denir. İki şekilde ifade edilir: COĞRAFİ KONUM Matematik Konum Özel Konum
PEGEM AKADEMİ 4 MATEMATİK KONUM Türkiye den geçen en uzun paralel dairesi 36 o K (Hatay dan geçer.)dir. Türkiye den geçen en kısa paralel dairesi 42 o K (Sinop tan geçer.) dir. Dünya üzerindeki herhangi bir yerin başlangıç paraleli olan Ekvatora ve başlangıç meridyeni olan Greenwich e uzaklığının derece cinsinden ifadesine Matematik Konum denir. Paraleller Ekvatora ve birbirine 1 o aralıklarla çizilen hayali çemberlere paralel denir. Paralellerin başlıca özellikleri şunlardır: 90 60 30 0 30 60 90 Türkiye nin en kuzeyi ile en güneyi arasında 666 km lik kuş uçuşu uzaklık bulunmaktadır. 42 36 = 6 111 = 666 km Başlangıç paraleli ve en uzun paralel dairesi Ekvator dur. Ekvator dan kutuplara doğru boyları kısalır. Kutuplarda nokta halini alır. Ekvator, Dünya nın tam ortasından geçen ve Dünya yı iki eşit yarım küreye ayıran en büyük paraleldir. Ekvator un kuzeyinde yer alanlara Kuzey Yarım küre, güneyindeki alanlara Güney Yarım küre denir. 90 60 Kuzey 30 0 0 30 60 Güney 90 Paralel ile enlem birbirine benzeyen ifadelerdir. Enlem bir noktanın Ekvator a uzaklığının açı cinsinden ifadesidir. Enlem, bir yerdeki sıcaklığı, bitki örtüsünü, nüfus ve yerleşmeyi etkiler. 90 tane Kuzey Yarım küre' de, 90 tane Güney Yarım küre' de olmak üzere toplam 180 tane paralel bulunur. Paraleller Birer derece aralıklarla çizilmişlerdir. Aynı boylam üzerinde iki paralel arası kuş uçuşu uzaklık dünyanın her yerinde 111 km dir.
5 PEGEM AKADEMİ Enlem: Dünya üzerindeki herhangi bir noktanın ekvatora olan uzaklığının açı cinsinden ifadesidir. Enlem 0 Meridyenler Bir kutup noktasından diğer kutup noktasına 1 o aralıklarla çizilen hayali yarım dairelere meridyen denir. Merdiyenlerin başlıca özellikleri şunlardır: 0 15 30 45 60 Ülkemizde aynı meridyen yayı üzerinde yer alan kentlerin başlangıç meridyenine olan kuş uçuşu uzaklıkları eşit değildir. Başlangıç meridyeni ile yerel saat farkları eşittir. Başlangıç meridyeni olarak İngiltere nin Greenwich kasabasından geçen meridyen kabul edilmiştir. Meridyenlerin boyları birbirine eşittir. Yarım dairedir. Aralarındaki kuşuçuşu uzaklık yalnızca Ekvator da 111 km dir. Bu mesafe kutuplara doğru gidildikçe daralır. 111 km 0
PEGEM AKADEMİ 6 Not Ardışık iki meridyen arası Dünya nın her yerinde 4 dakikadır. 0 o 4 Dakika 4 Dakika Ekvator 4 Dakika 4 Dakika 4 Dakika 4 Dakika Başlangıç Meridyeni nin doğusunda kalan alanlar Doğu Yarım küre (180 meridyene kadar), batısında kalan alanlara Batı Yarım küre denir. Meridyenler 180 tane doğuda, 180 tane batıda olmak üzere toplam 360 tanedir. Türkiye nin herhangi iki ilinden geçen meridyen uzunlukları birbirine eşittir. 60 30 0 0 30 60 Meridyenler birer derece aralıklarla çizilmişlerdir. Boylam: Dünya üzerindeki herhangi bir noktanın başlangıç meridyenine olan uzaklığının açı cinsinden ifadesidir. Meridyen ile boylam birbirine benzeyen ifadelerdir. Boylam bir noktanın başlangıç meridyenine uzaklığının açı cinsinden ifadesidir. Boylam 0
7 PEGEM AKADEMİ Yerel saat: Dünya üzerindeki herhangi bir yerin güneşin ufuk düzlemindeki konumuna göre belirlenen saatidir. Yerel Saat Hesaplamaları Verilen iki merkez arasındaki boylam farkı bulunur. (Aynı yarım kürede yer alıyorsa D D, B B çıkarılır. Farklı yarım kürede yer alıyorsa D+B, B+D toplanır.) B - A = x Boylam farkı Verilen iki merkez arasında bulunan boylam farkı iki meridyen arasındaki sabit zaman aralığı olan 4 dakika ile çarpılır ve iki merkez arasındaki yerel saat farkı bulunur. x.4 = Yerel saat farkı Dünya batıdan-doğuya doğru döndüğü için doğuda güneş erken doğar erken batar dolayısıyla doğunun yerel saati daima ileridir. Yerel saati istenen merkez daha doğuda ise, verilen saate bulunan yerel saat farkı eklenir. B nin yerel saati = A nın yerel saati + (x.4) Aynı boylam üzerindeki noktalarda yerel saatler yıl boyunca aynıdır. Yerel saati istenen merkez daha batıda ise, verilen saatten bulunan yerel saat farkı çıkarılır. A nın yerel saati = B nin yerel saati - (x.4) 30 o Doğu Boylamında yer alan İzmit te yerel saat 11:30 iken aynı anda 36 o Doğu Boylamında bulunan Şanlıurfa da yerel saat kaçtır? 30 o D 36 o D İzmit Şanlıurfa 11.30? 36 30 6 = (Boylam farkı) 6 4 = 24 = (Yerel saat farkı) 11.30 + 24 = 11.54 (Şanlıurfa nın yerel saati) Dünya üzerindeki bir nokta (Boylam) güneşin tam karşısına geldiği anda o noktada yerel saat 12:00 dir, öğle vaktidir, güneş ışınları gün içerisinde en büyük açıyla düşer ve gölge boyu gün içerisindeki en kısa halini alır. 45 o Doğu boylamında yer alan Iğdır da yerel saat 15.50 iken, 33 o Doğu boylamında yer alan Ankara da yerel saat kaçtır? 33 o D 45 o D Ankara Iğdır? 15.50 45 33 = 12 = (Boylam farkı) 12 4 = 48 = (Yerel saat farkı) 15.50 48 = 15.02 (Ankara nın yerel saati)
PEGEM AKADEMİ 8 Güneş Hesaplamaları Dünya batıdan doğuya doğru hareket ettiği için, doğuda güneş erken doğar erken batar, batıda geç doğar geç batar. 21 Mart ve 23 Eylül tarihlerinde aynı boylam üzerinde bulunan tüm merkezlerde güneş aynı anda doğar ve aynı anda batar. 12:00 15:00 9:00 6 6 Sabah Öğlen Güneş in ufuk düzlemindeki yükseltisi artar. Sıcaklıklar artar.. Gölge boyları kısalır. Gölgeler batıya düşer. 18:00 3 3 3 3 B D Aşağıda ekinoks tarihlerinde Türkiye' de bulunan dört farklı merkezin ufuk düzleminde güneşin konumunu inceleyelim. 6:00 Sinop Ýzmir Van Öğlen Akşam Güneş in ufuk düzlemindeki yükseltisi azalır. Sıcaklıklar azalır. Gölge boyları uzar. Gölgeler doğuya düşer. Ulusal (Ortak) Saat: Ulaşım, ticaret, haberleşme ve sosyal hizmetlerin daha düzenli yapılabilmesi için ülke içerisinde ortak saat belirlenir ve tüm merkezlerin saatleri bu zamana göre ayarlanır. Türkiye nin Doğu -Batı genişliği fazla olmadığı için bir tek ortak saat kullanılır. Not - o o 30 D 45 D Kış mevsiminde Yaz mevsiminde İzmit (Geri saat dilimi) Iğdır (İleri saat dilimi)
9 PEGEM AKADEMİ ÖZEL TARİHLERDE TÜRKİYE 21 Haziran (Yaz Gün Dönümü) 21 Aralık (Kış Gün Dönümü) 21 Mart - 23 Eylül (Ekinoks) Güneş ışınları Yengeç dönencesine öğlen vakti dik (90 ) düşer. Kuzey yarım kürede yaz mevsimi yaşanır. Aydınlanma çemberi kutup dairelerine teğet geçer. Kuzey yarım kürede en uzun gündüz, en kısa gece süresi yaşanır. Türkiye için: Güneş ışınlarını yıl içerisinde alabileceği en büyük açıyla alır (Hatay 77 - Sinop 71 ). Yaz mevsimi yaşanır. Yıl içerisinde gölge boyunun en kısa olduğu tarihtir. Bu tarihten itibaren gölge boyları uzamaya başlar (21 Aralık a kadar). En uzun gündüz, en kısa gece süresi yaşanır. Bu tarihten itibaren gündüzler kısalmaya, geceler uzamaya başlar (21 Aralık a kadar). Türkiye nin güneyinden, kuzeyine doğru gidildikçe gündüz sürelerinin daha da uzun olduğu görülür (En uzun gündüz, en kısa gece Sinop ta yaşanır.) Güneş ışınları Oğlak Dönencesi ne öğlen vakti dik (90 ) düşer. Kuzey yarım kürede kış mevsimi yaşanır. Aydınlanma çemberi kutup dairelerine teğet geçer. Kuzey yarım kürede en uzun gece, en kısa gündüz süresi yaşanır. Türkiye için: Güneş ışınlarını yıl içerisinde alabileceği en küçük açı ile alır (Hatay 31 - Sinop 25 ). Kış mevsimi yaşanır. Yıl içerisinde gölge boylarının en uzun olduğu tarihtir. Bu tarihten itibaren gölge boyları kısalmaya başlar (21 Haziran a kadar). En uzun gece, en kısa gündüz süresi yaşanır. Bu tarihten itibaren geceler kısalmaya, gündüzler uzamaya başlar (21 Haziran a kadar). Türkiye nin güneyinden kuzeyine doğru gidildikçe gece sürelerinin daha da uzun yaşandığı gözlenir (En uzun gece, en uzun gündüz Sinop ta yaşanır.). Güneş ışınları Ekvator a öğlen vakti dik (90 ) düşer. Dünya nın her yerinde gece-gündüz eşitliği yaşanır. Aynı boylam üzerindeki tüm merkezlerde Güneş aynı anda doğar, aynı anda batar. Aydınlanma çemberi kutup noktalarından geçer. Türkiye için: 21 MART İlkbahar mevsimi yaşanır. Aynı boylam üzerindeki merkezlerde Güneş aynı anda doğar, aynı anda batar. Türkiye nin bütün merkezlerinde 12 saat gece, 12 saat gündüz yaşanır. Bu tarihten itibaren gündüz süreleri gece sürelerinden daha uzun olmaya başlar (23 Eylül e kadar). 23 EYLÜL Sonbahar mevsimi yaşanır. Aynı boylam üzerindeki merkezlerde Güneş aynı anda doğar, aynı anda batar. Türkiye nin bütün merkezlerinde 12 saat gece, 12 saat gündüz yaşanır. Bu tarihten itibaren geceler gündüzlerden daha uzun olmaya başlar (21 Mart a kadar).
PEGEM AKADEMİ 10 Coğrafi anlamda bir ülke ve bölge için dört özel tarih vardır. Şimdi bu özel tarihlerde Türkiye de yaşanan özellikleri haritada verilen şehirlere bakarak inceleyelim. Aşağıdaki haritada verilen şehirlerin enlem ve boylam değerlerine bakarak şu özellikleri söyleyebiliriz: 21 Mart tarihinde 12 saat olan gündüz süresi, 21 Haziran a kadar sürekli uzar. 21 Haziran da en uzun gündüz Sinop ta yaşanır. Çünkü Türkiye nin en kuzeyindedir. 21 Aralık ta en uzun gündüz Hatay da yaşanır. Çünkü Türkiye nin en güneyindedir. Bütün tarihlerde yerel saatin en ileri olduğu yer Iğdır dır. Çünkü Türkiye nin en doğusundadır. Antalya ve Hatay'da yıl boyu gündüz süresi birbirine yakındır. Çünkü yaklaşık aynı enlemdedirler. Samsun da gündüz süresi 21 Haziran da Ankara, Bingöl ve Mersin den daha uzundur. Çünkü Samsun daha kuzeydedir. 23 Eylül tarihinde 12 saat olan gece süresi 21 Aralık a kadar sürekli uzar. Not Bingöl ve Rize'de sadece 21 Mart ve 23 Eylül tarihlerinde güneş aynı anda doğar. Not Süre (saat) Türkiye de Gündüz Süresi Değişim Grafiği Süre (saat) Türkiye de Gece Süresi Değişim Grafiği 24 21 18 En uzun gündüz 15 12 9 En kısa gündüz 6 3 0 21 Mart 21 Haziran 23 Eylül 21 Aralık 21 Mart Gündüz Süresi 24 21 18 15 En uzun gece 12 9 En kısa gece 6 3 0 21 Mart 21 Haziran 23 Eylül 21 Aralık 21 Mart Gece
11 PEGEM AKADEMİ Aşağıdaki haritada İzmit, Antalya ve Sinop un coğrafi koordinatları verilmiştir. Yalnızca haritadaki bilgilerden yararlanarak aşağıdaki yargılardan hangisine ulaşılamaz? A) 21 Aralıkta Antalya da gündüz süresi Sinop tan uzundur. B) 21 Haziranda Sinop ta İzmit ten daha uzun gündüz yaşanır. C) En uzun gündüzle en kısa gündüz arasındaki farkın en fazla olduğu yer Antalya dır. D) Verilen kentlerin hepsinde 21 martta güneş doğduktan 12 saat sonra ba tar. E) İzmit in yerel saati Sinop unkinden geridir. Türkiye de 21 aralıkta güneye, 21 haziranda kuzeye doğru gündüz süresi uzadığı için A ve B şıklarında verilenler doğrudur. 21 martta gece gündüz süresi her yerde eşit olduğu için D şıkkı da doğrudur. İzmit, Sinop un batısında olduğu için yerel saati geridir. E şıkkı da doğrudur. En uzun gündüz ile en kısa gündüz arasındaki fark Ekvator dan kutuplara doğru arttığı için Türkiye nin kuzeyine doğru bu farkın artması gerekir. Bu fark Antalya da fazla değil, daha azdır. Cevap C Türkiye nin Matematik Konumu ve Sonuçları Aşağıdaki şekilde görüldüğü gibi Türkiye 36 o - 42 o Kuzey Enlemleri ile 26 o - 45 o Doğu Boylamları arasındadır. Orta Kuşak Başlangıç Meridyeni Enlem: 36 Kuzey (Hatay) 42 Kuzey (Sinop) Boylam: 26 Doğu (Çanakkale- Gökçeada) 45 Doğu (Iğdır) Türkiye nin Matematik konumunu yukarıdaki şekle göre dört başlık altında inceleyebiliriz:
PEGEM AKADEMİ 12 1. Türkiye Kuzey Yarım Küre de ve yengeç dönencesinin kuzeyinde yer alır. Buna bağlı olarak: Kuzey Yarımküre Y.D 0 o E O.D Güney Yarımküre Türkiye için: Kuzeyden esen rüzgârlar soğuk, güneyden esen rüzgârlar sıcak karakterlidir. Bakı kavramına bağlı olarak ülkemizde güneye bakan yamaçlarda tarım ürünleri erken olgunlaşır, kırsal yerleşmeler daha fazladır (Karadeniz Bölgesi hariç), kalıcı kar başlangıç sınırı daha yüksektedir. K arayel A I S amyeli A A KB Karayel GB K G Samyeli Güneş ışınları hiçbir zaman dik gelmez ve gölge boyu sıfır olmaz. Dağların güneye bakan yamaçları güneş ışınlarını direkt olarak alır ve daha sıcaktır. (Bakı yönü daima güney) Haziran, Temmuz, Ağustos en sıcak aylardır. 21 Haziran da en uzun gündüz yaşanır, güneş ışınları en büyük açıyla gelir ve gölge boyu en kısa konumdadır. 21 Aralık ta bu özelliklerin tersi yaşanır. Güneş ışınları öğlen vakti yıl boyu güneyden gelir, bu durumun sonucunda gölge yönü daima kuzeye düşer. 21 Haziran da kuzeye doğru gidildikçe gündüz süresi artar. 21 Aralık ta kuzeye doğru gidildikçe gece süresi artar, gündüz süresi azalır.
13 PEGEM AKADEMİ 2. Türkiye Orta Kuşakta yer alır. Buna bağlı olarak: 90 90 Yıl içinde dört mevsim belirgin olarak yaşanır. Cephe yağışları görülür. Batı rüzgârları etkilidir. Türkiye 30 o - 40 o enlemleri arasında Akdeniz iklimi kuşağı içerisinde yer alır, buna bağlı olarak maki bitki örtüsü ve terra rossa toprak tipi görülür. 3. Türkiye de ENLEME bağlı olarak güneyden kuzeye doğru gidildikçe: Kuzey 42 K Güney 26 D Güneş ışınlarının yere düşme açısı azalır. Sıcaklık ortalamaları azalır. Buharlaşma azalır. Denizlerin tuzluluk oranı azalır. Kalıcı kar sınırı (Toktağan kar) deniz seviyesine yaklaşır. Orman üst sınırı deniz seviyesine yaklaşır. Tarım üst sınırı deniz seviyesine yaklaşır. Yerleşme üst sınırı deniz seviyesine yaklaşır. 45 D 36 K Aynı enlem üzerindeki tüm merkezlerde: Güneş ışınlarının yıl içerisindeki geliş açısı, Gölge boylarının yıl içerisindeki uzunluğu, Çizgisel hızları, Grup ve tan vakitleri (alacakaranlık süresi), Gece-gündüz süreleri, Gece-gündüz süresi farkları, Ekvator a olan kuş uçuşu uzaklıkları, Yer çekimi ivmeleri AYNI- DIR.