GDO NEDİR? Bir organizmaya başka bir organizmadan gen aktarılarak, o organizmanın DNA sı ile oynayıp genetiği değiştirilebiliyor. İşte bu organizmalara genetiği değiştirilmiş organizmalar (GDO) denir. NOT Eşeyli üremede gerçekleşen parça değişimi ve canlılarda görülen mutasyonlar genetik modifikasyon değildir; çünkü doğal yollarla oluşmuştur. GDO ların kromozom sayısı değişmez.
GDO NUN ÜRETİM AMAÇLARI Gıdaların raf ömrünün uzatılması(muz, domates) Değişen hava koşullarına uyum sağlayabilmesi(çilek) Böceklere karşı dirençli hale getirilmesi(kabak, mısır) Daha fazla ürün elde edilmesi(inek sütü)
GDO Üretimi İçin Gereken Genler Nereden Elde Edilir? Akraba türlerden Akraba olmayan türlerden Labaratuvardan
GDO Nasıl Elde Edilir? https://youtu.be/dpmohw suvuc
Gen Aktarmada İki Yöntem Kullanılır. 1) Dolaylı gen aktarımı: İstenilen gen bitkiye agrobakterium kullanılarak aktarılır. 2) Doğrudan gen aktarımı: Hedef hüceye gen tabancası ile aktarılır. Gen tabancaları, üzerlerinde genleri taşıyan mikro boyutlarda gümüş ya da altın gibi metalleri mermi gibi ateşleyip, bitki dokularına aktararak bitkinin genetiğini değiştirir.
GDO NUN TARİHÇESİ Moleküler biyoteknoloji ve gen teknolojisinde meydana gelen hızlı gelişmeler sonucunda, 1960 yılında gen teknolojisi ürünü ilk gıda üretilmiştir. 1973 yılında bakterilerde gen aktarımı ile başlayan süreç, 1980 li yıllardan itibaren giderek hız kazanmıştır. 1990 da ticari olarak ilk transgellik bitki üretimine başlanması ve 1996 yılından itibaren de rekombinant DNA teknolojisi ile elde edilmiş genetiği değiştirilmiş flavr savr isimli domatesin dünya ticaretine girmesiyle birlikte bu ürünlerin üretimi dünya genelinde hızlı bir şekilde yaygınlaşmaya başlamıştır. Gdo lar sadece tarımsal üretimde değil aynı zamanda tıp sanayi ve çevre ürünleri gibi birçok alanda kullanılmaya başlanmıştır.
Dünyada GDO İle İlgili Önemli Gelişmeler Şu Şekildedir; 1980, ABD yüksek mahkemesi genetik olarak değiştirilmiş mikroorganizmaların patentlenebilecegine karar verdi. (Petrol yiyen bakteri için patent verildi). 1982, rekombinant dna teknolojisi ile üretilmiş insülin hormonu amerikan gıda ve ilaç dairesi (fda) izniyle satışa sunuldu. Avrupa da rekornbinant DNA teknolojisi ile üretilmiş ilk hayvan aşısının kullanımı onaylandı. 1983, genetiği değiştirtmiş plazmidler bitkilerin transformasyonu için kullanıldı.
1985, böcek, bakteri ve virüslere dirençli bitkilerin toprakta yetiştirilmesi çalışmaları başladı. 1986, ilk rekormbinant aşı (sarılık, hepatit b) üretildi. 1990,ABD de peynir üretimi için rekormbinant kimozin kullanılmaya başlandı. 1994, ilk genetik mühendisliği ile geliştirilmiş domates dünya gıda örgütü tarafından kabul edildi.
1996, genetik olarak değiştirilmiş bitkiler ticari amaçla büyük ölçekte ekilmeye başlandı. 1997, koyun (dolly) klonlandı. 2000, altın pirinç (provitamin a üreten pirinç) geliştirildi.
2000 yılından sonra gdo lu ürünlerin üretimi ve pazarlanması her geçen yıl artış göstermiştir. Günümüzde, dünyada biyoteknolojik uygulamalar sonucu genetiği değiştirilmiş tarımsal ürün üretiminin önemli kısmı ABD, arjantin, brezilya, kanada, hindistan ve çin de yapılmaktadır.
Soya Fasulyesi Marketlerde bulunan soya fasulyesinin yaklaşık % 90 ı yabancı bitki öldürücü kimyasallara karşı dirençli olması için modifiye edilmiştir. Bu kimyasallara karşı artan direnç çiftçileri yabani otları öldürmek için daha fazla ilaç kullanmaya zorlamıştır. Sonuçta sadece genetik olarak modifiye edilmiş soya fasulyesi üretilmekle kalınmamış ve daha çok kimyasalla yüklü bir ürün ortaya çıkmıştır.
Mısır Mısır da en fazla oranda genetiğiyle oynanan ürünlerden biridir. Örneğin amerika da çiftçilerin yarısı gdo lu tohumlar kullanmaktadır. Bu da büyük oranda doğrudan ya da dolaylı (hayvanlara verilen mısır daha sonra süt ürünleri olarak yine insanlara dönmektedir) olarak insanların tüketimiyle sonuçlanmaktadır.
Pamuk Pamuk da hastalıklara karşı direnç kazanabilmesi için genetik olarak modifiye edilen ürünlerdendir. En büyük risk de pamuk yağındadır. Hindistan, ve özellikle Çin kaynaklı pamuğun insan hayatı için büyük risk taşıdığı düşünülmektedir.
Süt İneklere daha hızlı büyümeleri için ve verimlerinin artması için büyüme hormonu enjekte edilmektedir. Bu hormonlar da üretilen bazı sütlerde bulunabilir. Bu büyüme hormonlarının insan vücudu içinde değişik olumsuz etkileri olabilmektedir.
Şeker Şeker kamışlarının da direnç kazanabilmesi için birçok ülkede genetiği değiştirilmektedir.
Aspartam Aspartam da yapay tatlandırıcı olarak birçok insan tarafından şeker yerine kullanılmaktadır. Aspartamın vücutta kanserojen etki yaptığı ispatlanmıştır. Aspartam genetik olarak modifiye edilmiş bakterilerden üretilmektedir.
Kanola Yağı Kanola yağı da en fazla satışı yapılan gdo lu ürünlerdendir
Kabak GDO lu kabaklar böceklere karşı daha dirençli olmasını sağlayan bir toksik protein içermektedir. Bu böcek öldürücü son zamanlarda insan kanında, hamile kadınlarda ve fetüste görülmüştür. Bu da bazı böcek öldürücülerin parçalarına ayrılıp vücuttan atılmadan insan vücudunda kalabildiğini göstermektedir.
Araştırmaların sürdüğü ürünler ise: muz, ahududu, çilek, kiraz, ananas, biber, kavun, karpuz, kanola. Mısır ve soyadan üretilen yağ, un, nişasta, glikoz şurubu, sakkaroz, fruktoz içeren gıdalar günlük tüketim maddeleri arasında yer alıyor.
Hayvanlarda Gen Transferi Hayvansal dokulara gen transferi ilk olarak 1980 yılında gerçekleştirilmiştir.
Organ ve doku nakilleri. İnsan sütüne benzer inek sütü yapımı. Hastalıklarının hayvan modelleri. Hücre terapisi. Et, süt, vb. Üretim artışı, özellik iyileştirmesi, hastalık direnci. İnsan terapötik proteinleri üretimi.
GDO UN YARARLARI VE ZARARLARI
YARARLARI: Bitkisel Ürün Veriminin Artırılması Ürün verimini artırmak için böcekler, yabani otlar, herbisitler, virüsler, tuzluluk, ph, sıcaklık, don, kuraklık ve hava gibi çeşitli çevresel faktörlere dayanıklı bitkiler üretilerek ürün kaybı azaltılır ve bu verim artış yoluyla dünyada açlıkla mücadele edilebilir.
HAYVANSAL ÜRÜN VERİMLİLİĞİNİN ARTTIRILMASI Hayvanlarda da uygulanan gdo lu ilaçlar sayesinde kısa sürede hayvanlar gelişim göstererek hayvan besicilerinde maddi gelir artımını sağlar.
BESİN DEĞERLERİ ARTTIRILIR. Besin öğeleri zenginleştirilebilir, besinlerin tatları arttırılabilir. Ayrıca meyvelerin olgunlaşma süreci değiştirilebilir.
Besinlerin Raf Ömrü Uzatılması Besinlerin depolama ve raf ömrü uzatılabilir.
Besinlerin Alerjik Özelliklerinin Azaltılması Normalde toplum içinde besin alerjisi prevalansı yaklaşık olarak %2-8 kadardır. Bu alerjik reaksiyonların büyük bir kısmından sekiz tür besin sorumludur: yer fıstığı, yumurta, inek sütü, soya, buğday, kabuklu deniz canlıları, balık ve fındık Besinler içindeki alerjik proteinlerin çıkarılması veya yapısının değiştirilmesi yönündeki çalışmalarla bu besinlerin alerjik özelliklerin azaltılması hedeflenmektedir.
Besinlerin Tedavi Amaçlı Kullanılması Örnek olarak anti hipertansif etkisi olan ovokinin içeren soya ve laktoz intoleransı olan bireyler için üretilmiş laktoz içeriği azaltılmış süt verilebilir.
Yenilebilir Aşı Üretimi Tükettiğimiz sıradan bitkilere aktarılacak genler vasıtasıyla patojen mikroorganizmaların çeşitli proteinlerini sentezleyen bitkiler elde edilerek bu bitkilerin aşı olarak kullanılmasına çalışılmaktadır.
Tarım İlaçlarının Azaltılması İnsanlar daha az tarım ilacına maruz kalacak bu sayede çiftçinin tarım ilacı masrafı azalacaktır.
ZARARLARI: Biyoçeşitlilik Azalıyor. Yerel bitki türleri, GDO'lu türlerle baş edemediği için yok oluyor. Zengin biyo çeşitliliğin yerini GDO'lu homojen ürünler alıyor. Normal ve organik tarımı tehdit ediyor. Ne kadar uzak alanda olursa olsun rüzgar ve arılar yoluyla organik ürünlere de bulaşıyor. GDO'lu tarım yapılan alanlardaki haşereleri yiyen kuşların türü tükeniyor. GDO'lu ekinler, tozlaşma yoluyla aynı türden akrabalarının da genlerini değiştirebiliyor. GDO'lu tohumlar kendini yeniden üretemiyor. Özelde çiftçi, genelde ise ülke o tohuma bağımlı hale geliyor.
GDO lu tohumlar İçlerinde BT toksini, (örneğin mısırın içinde % 25 oranında bulunmaktadır) bulundururlar ve bunlar toprağı zehirler. Bitki artıklarını parçalamaya kalkan toprak canlıları (mikro organizmalar dahil) bu bitkileri ısırınca zehirden etkilenir. Bu yolla toprak içinde yaşayan canlılar da zarar görür. Topraktaki canlıların zarar görmesiyle verimlilik düşer.
Ya Hayvansal Ürünler? Kısa sürede bol paraya kavuşmayı arzulayan besiciler, hayvanlara aşırı kilo aldıran, yasa dışı ilaçlara yönelir. Hormon vazifesi gören Ralgro ve Synovex isimli ilaçlar, kiloyu yüzde 15-20 arası artırıyor. Ancak hormonlu eti yiyen kişilerin hormonal yapısı bozuluyor. Hormonlu et kısırlık, kalp hastalıkları gibi farklı rahatsızlıklara yol açıyor.
GDO HAKKINDA YANLIŞ BİLİNENLER Gdo lar İnsanda Hastalıklara Sebep Olur Mu? Şimdiye kadar hiç bir araştırmada GDO gıdaların alerjiler hariç herhangi bir hastalığa, fizyolojik fonksiyon bozukluğuna, organ yetersizliğine veya kansere dönüşen tümörlere sebep olduğu saptanmamıştır. Bu testlerin çoğunda GDO lu ürünlerin herhangi bir yan etkisine rastlanmamıştır. Alerjiler ise GDO lu üründe eklenen genin ürettiği proteinler nedeniyle bu proteinlere alerjisi olan insanlarda ortaya çıkabilir. Örneğin fındık alerjisi çok görülen bir alerji türüdür. Fındığın içindeki bu alerjen proteinin genlerini buğdayın genlerine eklediğimizi varsayalım. Fındık alerjisi olan birisi, bu yeni üretilen genetiği değiştirilmiş buğdayı yerse içerisinde fındık alerjen proteinleri de var olacağından kendisinde alerjiye neden olacaktır
Gdolar İnsanın Üzerinde Hastalık Yapan Bakterilerin Antibiyotik Direnci Kazanmasına Neden Olur Mu? Bu son derece küçük bir ihtimaldir. Transgenik ürünlerin üretilmesi için gen aktarımı yapılması gerekmekte ve gen aktarılan hücrelerin diğer hücrelerden ayrılabilmesi için antibiyotik direnç geni de eklenmektedir. Bu direnç geninin diğer hücrelere geçme ihtimali en fazla 10 trilyonda birdir. Bu çok düşük ihtimale rağmen bilim insanları transgenik ürünler üretirken sadece belirli antibiyotikleri kullanırlar.
Marketlerdeki Birçok Gıda GD Mi? Değildir. Halkın izleniminin bu yönde olmasının nedeni medyadaki kampanyalardır. Yanlış bilgilendirme içermese de GD gıdaların soframıza kadar gelmesi şeklindeki bir söylemin yanlış anlaşılması nedeniyle bu izlenimi uyandırmakta olduğu düşünülebilir. Aslında toplumda dile getirilen şikayet, geleneksel tarımın yapıldığı yıllardaki ürün kalitesi ve çeşitliliğinin azalmasıyla ilgilidir. Bu değişimin nedeni ise her mevsim ürün talebini karşılamak amacıyla serada üretim, nüfus artışına bağlı olarak artan talebi karşılamak için aşırı gübreleme ve sulama, daha hızlı ve kolay üretim için kullanılan gelişim düzenleyiciler, hormonlar ve endüstriyel etkenler olarak gösterilebilir.
GDO ların doğru bilgiler eşliğinde tartışılması önemlidir. Yukarıdaki bilgiler GDO ları temize çıkarmaz. Aksine zararlı olabilecek yönlerinin daha kolay belirlenmesini sağlar. Ve tabi ki yararlarından da daha etkili şekilde faydalanabilmek için de GDO ların doğru bilgiler eşliğinde tartışılması ve tanıtılması önemlidir.
HAZIRLAYANLAR KIYMET DEVRİM AYŞENUR ÇİFTCİLER EMEL TOKUŞ ELİF AKTAY
SORULAR Bir canlı türünden alınan gen, başka bir canlı türüne aktarılarak Genetiği Değiştirilmiş Organizmalar (GDO) elde edilir. Bu bilgilere göre GDO ile ilgili aşağıdakilerden hangisi yanlıştır? A) GDO ların DNA molekülünde nükleotid dizilişi değişmiştir. B) GDO ların kromozom sayısı değişir. C) GDO'larda yeni mrna molekülleri üretilir. D) GDO larda yeni protein molekülleri üretilir E) GDO larda yeni özellikler ortaya çıkar. CEVAP B
Biyoteknoloji ile ilgili olarak aşağıda verilen bilgilerden hangisi yanlıştır? A) Biyoteknolojik ürünler hastalıklara neden olabilir. B) Biyoteknoloji sayesinde daha fazla ürün elde ederiz. C) Biyoteknoloji ürünlerin dayanma sürelerini artırır. D) Biyoteknolojik ürünler tamamen zararsızdır, güvenle tüketilebilir. E)Biyoteknoloji ürünlerin sayısı günümüzde artmaktadır. CEVAP D
I.Aspartam II.Kanola yağı III.Mısır Yukarıdakilerden hangileri GDO lu ürünlere örnektir? A)I ve II B) Yalnız II C)I ve III D)Yalnız I E)I,II,III CEVAP E
Aşağıdakilerden hangisi GDO nun zararlarındadır? A) Bitkisel ürün verimliliğin artırılması B) Hayvansal ürün verimliliğin artırılması C) Besin değerlerinin artırılması D) Biyoçeşitliliğin azalması E) Yenilebilir aşı üretimi CEVAP D
KAYNAKÇA https://gdovehayat.wordpress.com/tarihcesi/ https://bilimfili.com/gdonedir/http://www.greenpea ce.org/turkey/tr/harekete-gec/yemezler/gdo-nedir/ http://kaktaka.blogspot.com/2014/02/gdo-nedirnasl-yaplr-yararlar-ve.html?m=1 http://www.tarimsal.com/makaleler/gdo_nedir_nasil _yapilir_neden_korkulur.htm https://indigodergisi.com/2017/03/gdo-nedirzararlari-nelerdir/ http://zindeturkiye.com/gdolar-hakkinda-yanlisbilinenler/ http://www.greenpeace.org/turkey/tr/hareketegec/yemezler/gdonun-zararlari/ http://www.bahcebitkileri.org/gdonun-yarar-vezararlari.html