SANAT SOSYOLOJİSİ GİRİŞ Prof. Dr. Mahmut TEZCAN Ankara Üniversitesi E. Öğretim Üyesi Genişletilmiş 3. Baskı Ankara 2018
SANAT SOSYOLOJİSİ GİRİŞ Prof. Dr. Mahmut TEZCAN Tüm Hakları Saklıdır. Bu kitabın basım, yayın, satış hakları Anı Yayıncılık Eğitim ve Danışmanlık San. Tic. Ltd. Şti. ne aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri herhangi bir bilgi depolama ve erişim sistemiyle veya mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, aktarılamaz, dağıtılamaz. (2018) Yayıncı Sertifika No : 16003 Matbaa Sertifika No : 13268 ISBN : 978-605-170-198-1 Kapak Tasarımı : Anı Yayıncılık Kezban KILIÇOĞLU Mizanpaj : Anı Yayıncılık Kezban KILIÇOĞLU Dil Kontrol : Anı Yayıncılık Göksel ÇAKIR Baskı Adres Tel : 0 312 395 21 10 KÜTÜPHANE BİLGİ KARTI : Sözkesen Matbaası : İvedik OSB 1518. Sokak Mat-Sit İş Mrk. No: 2/40 Yenimahalle- ANKARA TEZCAN, Mahmut SANAT SOSYOLOJİSİ GİRİŞ Anı Yayıncılık, 3. Baskı, Ankara/Türkiye 2018, x + 182 sf. 13,5x19,5 cm ISBN: 978-605-170-198-1 Sosyoloji, Eğitim, Sanat, Toplum, Kültür, Sanat Sosyolojisi Anı Yayıncılık Kızılırmak Sok. 10/A Bakanlıklar / ANKARA Tel: 0 312 425 81 50 pbx Faks: 0 312 425 81 11 info@aniyayincilik.com.tr http:// www.aniyayincilik.com.tr A harfinin evrimi ii
ÖNSÖZ Bu yapıt, sanat sosyolojisi konusuna giriş niteliğindedir. Bu konu ülkemizde sosyologlar tarafından yeterince ele alınmış ve araştırmalara konu edinilmiş değildir. Sanatın çeşitli dalları üzerine eğilinmiş; fakat sanat sosyolojisi nedense ihmal edilmiştir. Yalnızca ülkemizde değil diğer ülkelerde de bu konu yeterince işlenmemiştir. Bunun yanında yeni bir sosyoloji dalı olmasının da bunda rolü olabilir. Yapıttaki bilgilerin anlaşılır bir dille yazılmasına özen gösterilmiştir. Sanat olgusuna toplumsal bakışı getiren sanat sosyolojisi, kuşkusuz, güzel sanatlarla uğraşan herkesi ilgilendirir. Prof. Dr. Mahmut Tezcan Ankara 2011 iii
İÇİNDEKİLER 1. BÖLÜM SANAT KAVRAMI, NİTELİKLERİ VE ÖZELLİKLERİ I. SANAT KAVRAMI..1 A- Tanım..1 B- Sanatın Niteliği..2 C- Sanatın Ögeleri..6 II. SANATIN DALLARI (SINIFLANDIRILMASI)..8 A- Geleneksel Sınıflama..10 B- Çağdaş Sınıflama..10 III. SANATIN TARİHSEL GELİŞİMİ (SANATIN DÖNEMLERİ)..12 A- KLASİK DÖNEM..12 1-Antik Yunan Dönemi..12 2- Rönesans Dönemi..15 B- GERÇEKÇİLİK DÖNEMİ..18 1- Romantizm Dönemi..18 2- Gerçekçilik Dönemi (Akılcılık)..19 IV. SANATIN KÖKENİ (ORTAYA ÇIKIŞI)..23 A- İlkel Toplumlarda Sanat..24 B- Paleolitik Dönem Sanatı iv
(Eski ya da Yontma Taş Dönemi)..24 C- Neolitik Dönem Sanatı (Yeni ya da Cilalı Taş Dönemi)..26 D- Uygarlık Dönemi..31 1- Din Olarak Sanat..32 2- Oyun Olarak Sanat..33 3- Taklit Olarak Sanat..34 4- İdealist Sanat Görüşü..34 5- Cinsel İçgüdü ve Sanat..34 6- Çeşitli Etmenler ve Sanat..34 V. SANATIN İŞLEVLERİ..35 2. BÖLÜM SANAT VE TOPLUM İLİŞKİLERİ..39 I- TOPLUMSAL YAŞAMDA SANATIN YERİ..39 A- SANAT SOSYOLOJİSİ (Sanat ve Toplum İlişkileri)..39 B- SANATI ETKİLEYEN TOPLUMSAL ÖGELER..40 1- Teknoloji..40 2- Toplumsal Kurumlar..40 3- Ekonomik Etmenler..40 C- SANAT SOSYOLOJİSİNİN GELİŞİMİ..42 v
1- Hyppolyte Taine (1828-1893)..42 2- Sanat İçin Sanat ve Toplum İçin Sanat Anlayışları..44 3- Klâsik Sosyolojik Kuramlarda Sanat Anlayışı..46 a. Nedensel Yaklaşıma Göre Sanat Sosyolojisi..46 1. Karl Marx..47 2. Max Weber..47 3. Emile Durkheim..48 b. Anlatımcı Yaklaşım..48 İşlevselci (Fonksiyonalist) Yaklaşım ve Sanat..49 Çatışmacı Yaklaşım ve Sanat..49 Yorumsamacı Görüş ve Sanat..50 II- TOPLUMSAL YAPI KAVRAMI..52 III- BAŞLICA TOPLUM TİPLERİ..54 A- SANAYİ ÖNCESİ TOPLUMLAR a. Avcı ve Toplayıcı Toplumlar..54 b. Göçebe Toplumlar (Kır Toplumları)..55 c. Tarım Toplumları..56 d. Geleneksel Toplumlar..58 vi
B- SANAYİ TOPLUMLARI..58 IV- SANATIN TOPLUMSAL ÇERÇEVELERİ..59 A- Tarım Öncesi Uygarlık Dönemlerinde Sanat..59 İlkellerde Sanatın Genel Niteliği..59 a. İlkellerde Sanatçı..60 b. İlkellerde Sanat Etkinlikleri..61 B- Tarımsal Yapıda Sanat..63 C- Sanayi Döneminde Sanat..63 3. BÖLÜM SANAT VE TOPLUMSAL YAŞAM..67 I- SANATIN TOPLUMSAL YAŞAMDAKİ YERİ VE ÖNEMİ..67 II- TOPLUMSAL YAŞAMIN SANATA ETKİSİ..68 A- Coğrafî Çevre ve Sanat..68 B- Din ve Sanat..69 C- Ahlâk ve Sanat..70 D- Toplumsal Tabakalaşma ve Sanat..70 E- Ekonomi ve Sanat..72 F- Politika ve Sanat..73 G- Aile ve Sanat..78 H- Serbest Zamanlar ve Sanat..81 İ- Eğitim ve Sanat..83 vii
III- SANATIN TOPLUMSAL YAŞAMA ETKİSİ..83 A- Edebiyat ve Toplum..83 B- Tiyatro ve Toplum..88 C- Dans ve Toplum..90 D- Müzik ve Toplum..90 E- Plâstik Sanatlar ve Toplum..97 a. Resim..97 b. Yontu (Heykel)..99 c. Mimarlık..100 d. Karikatür..101 e. Film ve Toplum..103 f. Grafiti..104 4. BÖLÜM BİLİM-SANAT İLİŞKİLERİ..107 I- BİLGİ TÜRLERİ..107 A- Doğal Yaşam Bilgisi..107 B- Teknik Bilgi..108 C- Bilimsel Bilgi..110 D- Felsefî Bilgi..114 E- Dinsel Bilgi..114 F- Sanat Bilgisi..116 II- BİLİM VE SANATIN KARŞILAŞTIRILMASI (BİLİM VE SANAT)..117 viii
A- Olguları Ele Alış Farkı..118 B- Görüş Açısı Farkı..119 C- Yorumlama Farkı..119 D- Nitelik Farkı..120 E- Düzenlilik Farkı..120 F- Tamamlayıcılık, Bütünleyicilik..120 III- BİLİMİN SANATI ETKİLEMESİ..122 IV- SANATIN BİLİMİ ETKİLEMESİ..123 V- BİR BİLGİ TÜRÜ OLARAK SANAT..127 5. BÖLÜM TOPLUMSAL DEĞİŞME VE SANAT..139 I- SOSYO-KÜLTÜREL DEĞİŞME KAVRAMI..139 II- SOSYO-KÜLTÜREL DEĞİŞME VE SANAT..139 III- KÜLTÜR YOZLAŞMASI VE SANAT..145 6. BÖLÜM SANAT VE DEMOKRASİ..155 I- SANAT, DEMOKRASİ VE BARIŞ..155 II- SANAT VE İDEOLOJİ..156 III- MUHAFAZAKÂR SANAT ANLAYIŞI..157 IV- SANAT VE SEVGİ..160 V- GELECEKDE SANAT..160 VI- CUMHURİYETİN KÜLTÜR DEĞERLERİ 161 ix
7. BÖLÜM-DİN VE SANAT..165 DİN VE SANAT..165 8. SANATÇI..169 SANATÇI OLARAK DOĞULUR MU YOKSA SANATÇI OLUNUR MU?...169 AİLE VE SANAT İLİŞKİLERİ..169 Bazı genellemeler (Ulusoy, 2005:143)..170 Modern Toplum Yapısı ve Sanatçının Değişen Toplumsal Durumunda Ailenin Tutumu..171 9. FRANKFURT OKULU İLE SANAT VE TOPLUM..175 FRANKFURT OKULU İLE SANAT VE TOPLUM..175 Kültür Endüstrisi..176 SONUÇ YERİNE..178 KAYNAKLAR..179 x